Kinabuhi Luyo sa Kamatayon—Unsay Gituohan sa mga Tawo?
“Kon ang usa ka tawong lig-on ug lawas mamatay siya ba mabuhi pag-usab?”—JOB 14:14.
1, 2. Sa unsang paagi ang daghan nangitag kahupayan sa dihang mawad-an silag usa ka minahal tungod sa kamatayon?
SULOD sa punerarya sa New York City, ang mga higala ug pamilya mahilom nga miagi nga naglinya sa binuksang lungon sa 17-anyos nga bayong kansang batan-ong kinabuhi gidaot sa kanser. Ang naguol pag-ayong inahan naghilak nga nagsigeg sulti: “Si Tommy mas malipayon na karon. Gusto sa Diyos nga si Tommy mahauban kaniya sa langit.” Mao kana ang gitudlo kaniya nga pagatuohan.
2 Mga 11,000 ka kilometros ang kalayo, sa Jamnagar, India, gidabdaban sa kinamagulangan sa tulo ka anak nga lalaki ang kahoy sa daobanan ug patay alang sa ilang namatayng amahan. Samtang nagpitipiti ang kalayo, giyamyam sa Brahman ang Sanskrit nga mga orasyon: “Hinaot ang kalag nga dili gayod mamatay magpadayon sa mga paningkamot niining mahiusa sa kinalabwang katinuoran.”
3. Unsang mga pangutanaha ang ginapamalandong sa mga tawo sulod sa taas nga panahon?
3 Ang katinuoran sa kamatayon anaa sa atong tanang palibot. (Roma 5:12) Normal lamang nga kita mahibulong kon ang kamatayon mao ba ang kataposan niining tanan. Nagpalandong sa natural nga siklo sa mga tanom, si Job, usa ka karaang matinumanong alagad ni Jehova nga Diyos, nag-ingon: “Adunay paglaom bisan ang usa ka kahoy. Kon kini maputol, kini gani moturok pa, ug ang sanga niini dili mohunong.” Nan, komosta ang bahin sa mga tawo? “Kon ang usa ka tawong lig-on ug lawas mamatay siya ba mabuhi pag-usab?” si Job nangutana. (Job 14:7, 14) Sa daghan nang kasiglohan, ang mga tawo sa matag katilingban nakapamalandong sa mga pangutana: Aduna bay kinabuhi luyo sa kamatayon? Kon mao, unsang matanga sa kinabuhi? Busa, unsay gituohan sa mga tawo? Ug ngano?
Daghang Tubag, Mao ra Gihapong Tema
4. Unsay gituohan sa katawhan sa nagkalainlaing mga relihiyon bahin sa kinabuhi luyo sa kamatayon?
4 Daghang nag-angkon lamang nga Kristohanon nagtuo nga inigkamatay, ang mga tawo moadto sa langit o sa impiyerno. Ang mga Hindu, sa laing bahin, nagtuog reinkarnasyon. Sumala sa pagtuo sa Islam, adunay usa ka adlaw sa paghukom human sa kamatayon, sa dihang magtulotimbang si Allah sa paagi sa kinabuhi sa matag usa ug magtugyan sa matag tawo ngadto kaha sa paraiso o sa impiyernong-kalayo. Diha sa ubang kayutaan, ang mga pagtuo bahin sa patay maoy katingalahang panagsagol sa lokal nga tradisyon ug sa nag-angkong Kristiyanidad. Sa Sri Lanka, pananglitan, ang mga Budhista ug mga Katoliko mag-ablig dako sa mga pultahan ug mga bentana sa dihang adunay mamatay sa ilang panimalay, ug ilang ibutang ang lungon nga ang mga tiil sa minatay itungod sa atubangan nga pultahan. Nagtuo sila nga kining mga lakanga magpasayon sa espiritu, o kalag, sa namatay sa paggawas sa balay. Taliwala sa daghang Katoliko ug mga Protestante sa Kasadpang Aprika, batasan na ang pagtabon sa mga espeho sa dihang adunay mamatay aron walay makatan-aw ug makakita sa espiritu sa patayng tawo. Unya, 40 ka adlaw sa ulahi, ang pamilya ug mga higala magsaulog sa pagsaka sa kalag ngadto sa langit.
5. Unsang paninugdang tinuohan nga nagkauyon ang kadaghanang relihiyon?
5 Bisan pa niining nagkalainlaing pagtuo, daw ang kadaghanang relihiyon sa labing menos nagkauyon sa usa ka punto. Sila nagtuo nga usa ka butang sulod sa usa ka tawo—ginatawag man kini nga kalag, espiritu, o multo—maoy dili mamatay ug magpadayong buhi inigkamatay sa lawas. Halos tanan sa gatosang relihiyon ug sa mga sekta sa Kakristiyanohan nagpaluyo sa pagtuo nga dili mamatay ang kalag. Kining pagtuoha maoy usa ka opisyal nga doktrina sa Judaismo usab. Sa Hinduismo kining pagtuoha pasikaranan mismo sa pagtulon-ang reinkarnasyon. Ang mga Muslim nagtuo nga ang kalag magpadayong buhi sa pagkamatay sa lawas. Ang mga Lumad sa Australia, ang tigsimbag mga hayop sa Aprika, ang Shintoista, bisan ang Budhista, tanan nagtudlo nga may pagkadaiya niining mao ra gihapong tema.
6. Unsay pagtuo sa pipila ka eskolar bahin sa ideya nga ang kalag dili mamatay?
6 Sa laing bahin, adunay mga tawo nga nagtuo nga ang may-kaamgohang kinabuhi matapos panahon sa kamatayon. Alang kanila ang ideya nga magpadayon ang kinabuhing dunay emosyon ug intelihensiya diha sa walay-lawas, samag-anino nga kalag nga bulag sa lawas maorag dili makataronganon. Ang ika-20ng-siglong Katsila nga eskolar nga si Miguel de Unamuno nagsulat: “Ang pagtuo sa pagkadili-mamatay sa kalag maoy pagpanghinaot nga ang kalag dili unta mamatay, apan ang pagpanghinaot niana kusganon kaayo nga ang maong gusto magyatak sa katarongan ug mahimong dili-makataronganon.” Ang uban niadtong nagtuo ug sama niini nag-apil sa nagkalainlaing mga tawo sama sa inilang karaang mga pilosopo nga si Aristotle ug Epicurus, sa mananambal nga si Hippocrates, sa taga-Scotland nga pilosopong si David Hume, sa Arabianhong eskolar nga si Averroës, ug sa unang primer ministro sa India human sa independensiya, si Jawaharlal Nehru.
7. Unsang hinungdanong mga pangutana bahin sa tinuohan sa pagkadili-mamatay sa kalag ang kinahanglang hisgotan karon?
7 Nag-atubang nianang nagkasumpaking mga ideya ug mga doktrina, kita makapangutana: Tinuod bang aduna kitay dili-mamatay nga kalag? Kon ang kalag dili kay dili mamatay, nan sa unsang paagi kanang bakak nga pagtulon-an nahimong usa ka dili-malaksing bahin sa kadaghanang relihiyon karon? Diin magsugod ang ideya? Hinungdanon gayod nga makita nato ang matinud-anon ug makatagbawng mga tubag niining mga pangutanaha tungod kay nagadepende niini ang atong kinabuhi. (1 Corinto 15:19) Apan, una, atong susihon kon sa unsang paagi nagsugod ang doktrinang ang kalag dili mamatay.
Ang Sinugdanan sa Doktrina
8. Unsay bahin ni Socrates ug Plato sa pagduso sa ideya nga ang kalag dili mamatay?
8 Ang ikalimang-siglo W.K.P. nga Gregong mga pilosopong si Socrates ug Plato gipasidunggan nga mao ang unang nagduso sa pagtuo nga ang kalag dili mamatay. Apan, sila dili mao ang tagmugna sa ideya. Hinunoa, sila maoy naghashas ug naghimo niana nga usa ka pagtulon-an sa pilosopiya, sa ingon naghimo niana nga mas madanihon sa edukadong mga tawo sa ilang adlaw ug saylo pa niana. Ang kamatuoran mao nga ang mga Zoroastrianhon sa karaang Persia ug ang mga Ehiptohanon nga nag-una pa kanila nagtuo usab nga dili mamatay ang kalag. Nan, ang pangutana mao, Unsa ang tinubdan niining pagtulon-ana?
9. Unsang tinubdan sa impluwensiya nga masabog sa karaang mga kultura sa Ehipto, Persia, ug Gresya?
9 “Sa karaang kalibotan,” matod sa librong The Religion of Babylonia and Assyria, “ang Ehipto, Persia, ug Gresya nakasinati sa impluwensiya sa Babilonyanhong relihiyon.” Mahitungod sa relihiyosong mga pagtulon-an sa Ehipto, ang libro nagpadayon sa pag-ingon: “Tungod sa sayong panagkontak tali sa Ehipto ug Babilonya, sumala sa gipadayag sa El-Amarna nga mga papan, tino nga dihay daghang kahigayonan sa panagsagol sa Babilonyanhong mga pagtuo ug batasan nganha sa Ehiptohanong mga kulto.”a Sama usab ang ikaingon labot sa karaang Persianhon ug Gregong mga kultura.
10. Unsay Babilonyanhong pag-isip bahin sa kinabuhi luyo sa kamatayon?
10 Apan ang karaang mga Babilonyanhon nagtuo ba nga dili mamatay ang kalag? Bahin niini, si Propesor Morris Jastrow, Jr., sa University of Pennsylvania, T.B.A., misulat: “Ni ang katawhan ni ang mga lider sa relihiyosong panghunahuna [sa Babilonya] nag-atubang gayod sa posibilidad sa bug-os nga pagkalaglag sa kinabuhi. Ang kamatayon [sa ilang pagtuo] maoy agianan ngadto sa laing matang sa kinabuhi, ug ang dili pagtuo sa pagkadili-mamatay [niining kinabuhia] nagpasiugda lamang sa pagkaimposible nga makaikyas sa kausaban sa kalungtaran nga gipahinabo sa kamatayon.” Oo, ang mga Babilonyanhon nagtuo nga ang kinabuhi sa usa ka matang, o sa usa ka dagway, magpadayon tapos sa kamatayon. Ilang gipahayag kini pinaagi sa paglubong ug mga butang uban sa mga patay aron ilang magamit sa Laing-Kinabuhi.
11, 12. Human sa Lunop, diin nagsugod ang pagtulon-an sa pagkadili-mamatay sa kalag?
11 Tin-aw, ang pagtulon-an nga dili mamatay ang kalag mobalik ngadto sa karaang Babilonya. Hinungdanon ba kana? Oo, kay sumala sa Bibliya, ang siyudad sa Babel, o Babilonya, gitukod ni Nimrod, nga apo-sa-tuhod ni Noe. Human sa tibuok-yutang Lunop sa adlaw ni Noe, ang tanang tawo nagsulti ug usa ka pinulongan ug adunay usa ka relihiyon. Dili lamang nga si Nimrod usa nga “nagbatok kang Jehova” kondili siya ug ang iyang mga sumusunod buot nga “maghimog dakong ngalan” alang sa ilang kaugalingon. Mao nga pinaagi sa pagtukod sa siyudad ug pagpatindog ug torre didto, si Nimrod nagpasugod ug lahi nga relihiyon.—Genesis 10:1, 6, 8-10; 11:1-4.
12 Sumala sa tradisyon si Nimrod nakaagom ug mapintasong kamatayon. Human sa iyang kamatayon ang mga Babilonyanhon makataronganong nakiling sa pagtamod ug dako kaniya isip magtutukod, magbubuhat, ug unang hari sa ilang siyudad. Sanglit ang diyos nga si Marduk (Merodach) giisip nga mao ang magtutukod sa Babilonya ug ubay-ubayng Babilonyanhong mga hari ginganlan pa gikan kaniya, ang pila ka eskolar nagsugyot nga si Marduk naghawas sa gipakadiyos nga Nimrod. (2 Hari 25:27; Isaias 39:1; Jeremias 50:2) Kon tinuod kini, nan ang ideya nga ang usa ka tawo adunay kalag nga magpadayong buhi human sa kamatayon naglungtad na gayod labing menos panahon sa pagkamatay ni Nimrod. Sa bisan unsang paagi, ang mga panid sa kasaysayan nagpadayag nga human sa Lunop, ang dapit diin nagsugod ang pagtulon-an sa pagkadili-mamatay sa kalag mao ang Babel, o Babilonya.
13. Sa unsang paagi ang doktrina sa pagkadili-mamatay sa kalag mikaylap sa tibuok nawong sa yuta, ug unsay resulta?
13 Ang Bibliya dugang nagpadayag nga gipugngan sa Diyos ang mga paningkamot sa mga magtutukod sa torre sa Babel pinaagi sa paglibog sa ilang pinulongan. Dili na makakomunikar sa usag usa, ilang gibiyaan ang ilang proyekto ug nagkatibulaag “gikan didto ngadto sa tibuok nawong sa yuta.” (Genesis 11:5-9) Angay natong ibutang sa hunahuna nga bisan pag gibag-o ang sinultihan niining magtutukod unta ug torre, ang ilang panghunahuna ug mga ideya wala. Busa, bisan diin sila miadto, dala nila ang ilang relihiyosong mga ideya. Niining paagiha ang Babilonyanhon relihiyosong mga doktrina—apil na kanang pagkadili-mamatay sa kalag—mikaylap sa tibuok nawong sa yuta ug nahimong patukoranan sa dagkong mga relihiyon sa kalibotan. Busa ang kalibotang empiryo sa bakak nga relihiyon natukod, nga tukmang gibatbat sa Bibliya ingong “Dakong Babilonya, ang inahan sa mga bigaon ug sa dulumtanang mga butang sa yuta.”—Pinadayag 17:5.
Ang Kalibotang Empiryo sa Bakak nga Relihiyon Misangkad Pasidlakan
14. Sa unsang paagi ang Babilonyanhong relihiyosong mga tinuohan mikaylap ngadto sa subkontinente sa India?
14 Ang ubang mga magsusulat sa kasaysayan nag-ingon nga kapin sa 3,500 ka tuig kanhi, usa ka balod sa paglalin nagpalugsong sa lusparon-ug-panit, Aryan nga mga tawo gikan sa amihanan-kasadpan ngadto sa Indus Valley, nga karon nahimutang sa dakong bahin sa Pakistan ug India. Gikan didto sila mikaylap ngadto sa kapatagan sa Ganges River ug tabok sa India. Ang pipila ka eksperto nag-ingon nga ang relihiyosong mga ideya sa mga lalin gipasukad sa karaang mga pagtulon-an sa Iran ug Babilonya. Busa, kining relihiyosong mga ideya nahimong mga sinugdanan sa Hinduismo.
15. Sa unsang paagi ang ideya sa usa ka dili mamatay nga kalag nakaimpluwensiya sa Hinduismo karong adlawa?
15 Sa India ang ideya sa usa ka dili mamatay nga kalag nakaumol sa doktrina sa reinkarnasyon. Ang mga maalamong Hindu, nga nakigbisog sa tibuok-kalibotang suliran sa pagkadaotan ug pag-antos taliwala sa katawhan, midangat nianang gitawag nga balaod sa Karma, ang balaod sa hinungdan ug epekto. Nga gikombinar kining balaora uban sa pagtuo sa pagkadili-mamatay sa kalag, sila nakaporma sa pagtulon-an sa reinkarnasyon, diin ang mga kaayohan ug mga kasaypanan sa usa ka kinabuhi pagagantihan o pagasilotan sa sunod nga kinabuhi. Ang tumong sa matinumanon mao ang moksha, o pagkagawas gikan sa siklo sa mga pagkatawo pag-usab ug pagkahiusa uban nianang gitawag nga kinalabwang katinuoran, o Nirvana. Sa milabay ang mga siglo, samtang mikaylap ang Hinduismo, mikaylap usab ang pagtulon-an sa reinkarnasyon. Ug kini nga doktrina mao ang sinaligan sa Hinduismo karong adlawa.
16. Unsang pagtuo bahin sa Laing-Kinabuhi ang nangibabaw sa relihiyosong panghunahuna ug mga batasan sa dakong populasyon sa Sidlakang Asia?
16 Gikan sa Hinduismo miugmad ang ubang mga relihiyon, sama sa Budhismo, Jainismo, ug Sikhismo. Kini sila nagtuo usab ug reinkarnasyon. Dugang pa, sa nakayuhot ang Budhismo diha sa kadaghanan sa Sidlakang Asia—Tsina, Korea, Hapon, ug sa ubang dapit—kini nakaapektar ug dako sa kultura ug relihiyon sa tibuok rehiyon. Kini nagpatungha sa mga relihiyon nga nagpabanaag sa kombinasyon sa mga pagtuo, nga nagsakop sa mga elemento sa Budhismo, espiritismo, ug pagsimbag mga katigulangan. Ang labing impluwensiyado taliwala niini mao ang Taoismo, Confucianismo, ug Shintoismo. Niining paagiha ang pagtuo nga ang kinabuhi magpadayong buhi human sa pagkamatay sa lawas maoy nangibabaw sa relihiyosong panghunahuna ug mga batasan sa dakong bahin sa katawhan nianang bahina sa kalibotan.
Unsa na man ang Bahin sa Judaismo, Kakristiyanohan, ug Islam?
17. Unsay gituohan sa karaang mga Hudiyo bahin sa kinabuhi human sa kamatayon?
17 Unsay gituohan sa mga tawo nga nagsunod sa mga relihiyon sa Judaismo, Kakristiyanohan, ug Islam bahin sa kinabuhi human sa kamatayon? Taliwala niining mga relihiyona, ang Judaismo mao ang labing karaan. Ang sinugdanan niini balik pa sa mga 4,000 ka tuig kanhi ngadto kang Abraham—dugay na kaayong panahon una pa gisagop ni Socrates ug Plato ang teoriya sa pagkadili-mamatay sa kalag. Ang karaang mga Hudiyo nagtuo sa pagkabanhaw sa mga patay ug dili sa kinaiyanhong pagkadili-mamatay sa tawo. (Mateo 22:31, 32; Hebreohanon 11:19) Nan, sa unsang paagi ang doktrina sa pagkadili-mamatay sa kalag nakasulod sa Judaismo? Ang kasaysayan motagana sa tubag.
18, 19. Sa unsang paagi ang doktrina sa pagkadili-mamatay sa kalag nakasulod sa Judaismo?
18 Sa 332 W.K.P., nabihag ni Alejandrong Bantogan ang Tungang Silangan, lakip ang Jerusalem. Samtang ang mga kapuli ni Alejandro nagpadayon sa iyang programa nga isabwag ang kulturang Grego, ang panagsagol sa duha ka kultura—Grego ug Hudiyonhon—nahitabo. Sa ngadtongadto, ang mga Hudiyo sinati na sa Gregong panghunahuna, ug ang pipila nahimo pang mga pilosopo.
19 Si Philo sa Alexandria, sa unang siglo K.P., maoy usa nianang Hudiyonhong mga pilosopo. Iyang gitahod si Plato ug naningkamot sa pagsaysay sa Judaismo sa mga termino sa Gregong pilosopiya, sa ingon maoy nag-andam sa dalan alang sa ulahing Hudiyonhong mga pilosopo. Ang Talmud—ang sinulat nga mga komentaryo sa binaba nga mga balaod sa mga rabbi—naimpluwensiyahan usab sa Gregong panghunahuna. “Ang mga rabbi sa Talmud,” nag-ingon ang Encyclopaedia Judaica, “nagtuo sa padayong paglungtad sa kalag human sa kamatayon.” Ang ulahing Hudiyonhong literatura sa misteryo, sama sa Cabala, nagtudlo pa ganig reinkarnasyon. Busa pinaagi sa naglikolikong Gregong pilosopiya, ang ideya sa pagkadili-mamatay sa kalag nakayuhot sa Judaismo. Unsay ikaingon bahin sa pagsulod sa pagtulon-an ngadto sa Kakristiyanohan?
20, 21. (a) Unsay baroganan sa unang mga Kristohanon mahitungod sa Platoniko, o Gregong, pilosopiya? (b) Unsay nag-agak sa panagsagol sa mga ideya ni Plato uban sa Kristohanong mga pagtulon-an?
20 Ang tinuod nga Kristiyanidad nagsugod kang Jesu-Kristo. Mahitungod kang Jesus, si Miguel de Unamuno, nga gikutlo sayosayo pa, nagsulat: “Siya hinuon nagtuo sa pagkabanhaw sa unod, sumala sa Hudiyonhong paagi, dili sa pagkadili-mamatay sa kalag, sumala sa [Grego] Platonikong paagi.” Siya mihinapos: “Ang pagkadili-mamatay sa kalag . . . maoy usa ka paganong doktrina sa pilosopiya.” Tungod niini, atong masabot kon nganong kusganong nagpasidaan si apostol Pablo sa unang-siglong mga Kristohanon batok sa “pilosopiya ug walay-pulos nga panglimbong sumala sa tradisyon sa mga tawo, sumala sa paninugdang mga butang sa kalibotan ug dili sumala kang Kristo.”—Colosas 2:8.
21 Nan, kanus-a ug sa unsang paagi kining “paganong doktrina sa pilosopiya” nakayuhot sa Kakristiyanohan? Ang The New Encyclopædia Britannica nagpatin-aw: “Sukad sa kinatung-an sa ika-2ng siglo KP gibati sa mga Kristohanong nabansay ug diyutay sa Gregong pilosopiya nga kinahanglang ipahayag ang ilang pagtuo diha sa pinulongan niini, alang sa ilang kaugalingong intelektuwal nga katagbawan ug aron makakabig ug edukadong mga pagano. Ang pilosopiya nga labing naangayan nila mao ang Platonismo.” Duha sa karaang mga pilosopo nga dakog impluwensiya sa mga doktrina sa Kakristiyanohan mao si Origen sa Alexandria ug si Augustine sa Hippo. Ang duha naimpluwensiyahan ug dako sa mga ideya ni Plato ug maoy nakatabang sa pagsagol niadtong mga ideyaha uban sa Kristohanong mga pagtulon-an.
22. Sa unsang paagi ang pagtulon-an sa pagkadili-mamatay sa kalag nagpabiling dakong bahin sa Islam?
22 Samtang ang ideya sa pagkadili-mamatay sa kalag diha sa Judaismo ug Kakristiyanohan mitungha tungod sa impluwensiya ni Plato, ang ideya nalakip sa Islam sa sinugdanan niini. Ang Koran, ang balaang basahon sa Islam, nagtudlo nga ang tawo adunay kalag nga magpadayong buhi human sa kamatayon. Naghisgot kini sa kataposang dulnganan sa kalag nga kinabuhi diha sa usa ka paraisong tanaman sa langit o kaha silot diha sa nagdilaab nga impiyerno. Dili kini pag-ingon nga ang Arabianhong mga eskolar wala mosulay sa pagsagol sa Islamikong mga pagtulon-an ug Gregong pilosopiya. Sa pagkamatuod, ang Arabianhong kalibotan naimpluwensiyahan sa usa ka sukod sa sinulat ni Aristotle. Apan, ang pagkadili-mamatay sa kalag nagpabiling tinuohan sa mga Muslim.
23. Unsang makapukawng mga pangutana bahin sa kinabuhi luyo sa kamatayon ang pagahisgotan sa sunod artikulo?
23 Tin-aw, ang mga relihiyon sa tibuok kalibotan nakaugmad ug makalibog nga nagkadaiyang mga tinuohan sa Laing-Kinabuhi, nga gipasukad sa pagtulon-an nga ang kalag dili mamatay. Ug kining mga pagtulon-ana nakaapektar, oo, nagkontrolar ug nag-ulipon gani sa binilyong tawo. Nagaatubang niining tanan, kita mapukaw sa pagpangutana: Posible bang hisayran ang kamatuoran bahin sa kon unsay mahitabo sa dihang mamatay kita? Aduna bay kinabuhi luyo sa kamatayon? Unsay ikaingon sa Bibliya mahitungod niini? Kini mao ang atong pagahisgotan sa sunod artikulo.
[Footnote]
a Ang El-Amarna mao ang lugar sa kagun-oban sa Ehiptohanong siyudad nga Akhetaton, nga gituohang natukod sa ika-14ng siglo W.K.P.
Makasaysay Ka Ba?
◻ Unsang mao ra gihapong tema ang kaylap sa kadaghanang pagtuo sa mga relihiyon bahin sa kinabuhi luyo sa kamatayon?
◻ Sa unsang paagi ang kasaysayan ug ang Bibliya nagpunting sa karaang Babilonya ingong tinubdan sa doktrina sa pagkadili-mamatay sa kalag?
◻ Sa unsang paagi ang mga relihiyon sa Sidlakan naapektohan sa Babilonyanhong pagtuo sa usa ka dili mamatay nga kalag?
◻ Sa unsang paagi ang pagtulon-an sa pagkadili-mamatay sa kalag misulod sa Judaismo, Kakristiyanohan, ug Islam?
[Mga hulagway sa panid 12, 13]
Ang pagbihag ni Alejandrong Bantogan miagak sa panagsagol sa Grego ug Hudiyonhong mga kultura
Si Augustine misulay sa pagsagol sa Platonikong pilosopiya uban sa Kristiyanidad
[Credit Lines]
Alejandro: Musei Capitolini, Roma; Augustine: Gikan sa basahong Great Men and Famous Women