Aduna bay Kinabuhi Luyo sa Kamatayon?
“Adunay paglaom bisan alang sa usa ka kahoy. Kon kini maputol, kini gani moturok pa . . . Kon ang usa ka tawong baskog mamatay siya ba mabuhi pag-usab?”—MOISES, USA KA KARAANG PROPETA.
1-3. Sa unsang paagi ang daghan nangitag kahupayan sa dihang mawad-an silag usa ka minahal tungod sa kamatayon?
SULOD sa usa ka punerarya sa New York City, ang mga higala ug pamilya mahilomong miagi nga naglinya sa binuksang lungon. Mitutok sila sa minatay, usa ka 17-anyos nga bayong. Halos dili na siya mailhan sa iyang mga higala sa tunghaan. Ang iyang buhok nahinag tungod sa kemoterapiya; tungod sa kanser siya bukog na lag panit. Mao ba gayod kini ang ilang higala? Sa pila lang ka bulan nga miagi, siya nahupngan pag-ayo ug mga ideya, mga pangutana, kusog—kalagsik! Ang naguol pag-ayong inahan sa bayong naninguha sa pagkaplag sa paglaom ug kahupayan diha sa ideya nga sa usa ka paagi ang iyang anak lalaki buhi pa. Nga nagbakho iyang gisublisubli paglitok kon unsay gitudlo kaniya: “Si Tommy mas malipayon na karon. Gusto sa Diyos nga si Tommy mahauban kaniya sa langit.”
2 Mga 11,000 ka kilometros ang kalayo, sa Jamnagar, India, ang tulo ka anak lalaki sa usa ka 58-anyos nga negosyante mitabang pagpahiluna sa patayng lawas sa ilang amahan ibabaw sa daoban ug patay. Sa sulaw nga kahayag sa adlaw sa kaudtohon, ang kamagulangang anak lalaki misugod sa proseso sa pagsunog sa minatay pinaagi sa pagdabdab sa mga kahoy ginamit ang usa ka sulo ug pagbubog sinakot nga mga pahumot ug insenso ibabaw sa way-kinabuhing lawas sa iyang amahan. Ang pitipiti sa kalayo natabonan sa gisublisubling paglitok sa Brahman sa Sanskrit nga yamyamon nga nagkahulogan: “Hinaot ang kalag nga dili gayod mamatay magpadayon sa paningkamot niining mahiusa sa kinalabwang katinuoran.”
3 Samtang ang tulo ka managsoong lalaki nagsud-ong sa pagsunog, ang matag usa hilom nga nangutana sa kaugalingon, ‘Nagtuo ba ako sa kinabuhi luyo sa kamatayon?’ Kay naedukar sa nagkalainlaing mga bahin sa kalibotan, ilang gihatag ang nagkalainlaing mga tubag. Ang kamanghoran mibating masaligon nga ang ilang minahal nga amahan makasinatig reinkarnasyon ngadto sa mas madungganong kinabuhi. Ang kinatung-ang igsoon nagtuo nga ang mga patay sa usa ka diwa natulog, nga walay nahibaloan. Ang kamagulangan naningkamot lamang sa pagdawat sa katinuoran sa kamatayon, kay siya naghunahuna nga walay tinong makahibalo kon unsay mahitabo kanato sa dihang kita mamatay.
Usa ka Pangutana, Daghang Tubag
4. Unsang pangutanaha ang nakapalibog sa mga tawo sulod sa taas nga panahon?
4 Ang Aduna bay kinabuhi luyo sa kamatayon? maoy pangutana nga nakapalibog sa mga tawo sulod sa mga milenyo. “Bisan ang mga teologo manlipaghong kon makaatubang niini,” matod ni Hans Küng, usa ka Katolikong eskolar. Latas sa taas nga panahon, ang katawhan sa matag katilingban nagpalandong bahin sa ulohan, ug ang gisugyot nga mga tubag daghan.
5-8. Unsay gitudlo sa nagkalainlaing mga relihiyon bahin sa kinabuhi luyo sa kamatayon?
5 Daghang nag-angkon lamang nga mga Kristohanon nagtuog langit ug impiyerno. Sa laing bahin, ang mga Hindu nagtuog reinkarnasyon. Sa pagkomento bahin sa Muslim nga pagtuo, si Amir Muawiyah, usa ka luyoluyo sa usa ka Islamikong relihiyosong sentro, nag-ingon: “Nagtuo kami nga aduna unyay usa ka adlaw sa paghukom human sa kamatayon, sa dihang ikaw moatubang sa Diyos, si Allah, nga sama ra unya sa pagsulod sa hukmanan.” Sumala sa Islamikong pagtuo, si Allah unya magtulotimbang sa paagi sa pagkinabuhi sa matag usa ug magtugyan sa usa ka tawo ngadto kaha sa paraiso o sa impiyernong-kalayo.
6 Sa Sri Lanka, ang mga Budhista ug mga Katoliko mag-ablig dako sa mga pultahan ug mga bentana sa dihang adunay mamatay sa ilang panimalay. Dagkotan ang usa ka lamparahan, ug ang lungon ibutang nga ang mga tiil sa minatay itungod sa atubangan nga pultahan. Nagtuo sila nga kining mga lakanga magpasayon sa espiritu, o kalag, sa namatay sa paggawas sa balay.
7 Ang Australianong mga Lumad, matod ni Ronald M. Berndt sa University of Western Australia, nagtuo nga “ang mga tawo dili malaglag sa espirituhanong paagi.” Ang pila ka Aprikanhong mga tribo nagtuo nga human mamatay, ang ordinaryong mga tawo mahimong mga multo, samtang ang iladong mga tawo mahimong mga espiritu sa katigulangan, kinsa pasidunggan ug pangaliyupoan isip dili-makitang mga lider sa komunidad.
8 Sa pipila ka nasod, ang mga pagtuo bahin sa gituohang mga kalag sa mga patay maoy panagsagol sa lokal nga tradisyon ug sa nag-angkong Kristiyanidad. Pananglitan, taliwala sa daghang Katoliko ug mga Protestante sa Kasadpang Aprika, nabatasan ang pagtabon sa mga espeho sa dihang adunay mamatay aron walay makatan-aw ug makakita sa espiritu sa patayng tawo. Unya, 40 ka adlaw human sa kamatayon sa minahal, ang pamilya ug mga higala magsaulog sa pagsaka sa kalag ngadto sa langit.
Usa ka Gikahiusahang Tema
9, 10. Ang kadaghanang relihiyon nagkauyon sa unsang pangunang tinuohan?
9 Ang mga tubag sa pangutana bahin sa kon unsay mahitabo sa dihang kita mamatay nagkadaiya sama ra sa mga batasan ug mga tinuohan sa katawhang nagpahayag kanila. Bisan pa, kadaghanang relihiyon nagkauyon bahin sa usa ka paninugdang ideya: Ang usa ka butang sulod sa usa ka tawo—kalag, espiritu, multo—maoy dili mamatay ug magpadayong buhi human sa kamatayon.
10 Ang pagtuo sa pagkadili-mamatay sa kalag kaylap diha sa linibong relihiyon ug sa mga sekta sa Kakristiyanohan. Kini usa ka opisyal nga doktrina sa Judaismo usab. Sa Hinduismo kining pagtuoha pasikaranan mismo sa pagtulon-an sa reinkarnasyon. Ang mga Muslim nagtuo nga ang kalag molungtad duyog sa lawas apan magpadayong buhi sa pagkamatay sa lawas. Ang ubang mga relihiyon—Aprikanhong pagsimba sa kinaiyahan, Shinto, ug bisan Budhismo—nagtudlog mga kausaban sa mao mismong tema.
11. Unsay pag-isip sa pipila ka eskolar bahin sa ideya nga ang kalag dili mamatay?
11 Ang uban nagtuo sa kaatbang, nga ang may-kaamgohang kinabuhi matapos panahon sa kamatayon. Alang kanila, ang ideya nga magpadayon ang kinabuhing dunay emosyon ug intelihensiya diha sa way-lawas, way-personalidad, samag-anino nga kalag nga bulag sa lawas maorag dili makataronganon. Ang ika-20-siglong Katsilang tagsulat ug eskolar nga si Miguel de Unamuno nagsulat: “Ang pagtuo sa pagkadili-mamatay sa kalag maoy pagpanghinaot nga ang kalag dili unta mamatay, apan ang pagpanghinaot niana kusganon kaayo nga ang maong gusto magyatak sa katarongan ilalom sa mga tiil ug lapaw pa niana.” Apil niadtong dili motuo sa pagkadili-mamatay sa persona mao ang inilang karaang mga pilosopo nga si Aristotle ug Epicurus, ang mananambal nga si Hippocrates, ang taga-Scotland nga pilosopong si David Hume, ang Arabianong eskolar nga si Averroës, ug ang unang primer ministro sa India human sa independensiya, si Jawaharlal Nehru.
12, 13. Unsang hinungdanong mga pangutana ang motungha bahin sa pagtulon-ang ang kalag dili mamatay?
12 Ang pangutana mao, Tinuod bang aduna kitay dili-mamatay nga kalag? Kon ang kalag dili kay dili-mamatay, nan sa unsang paagi kanang bakak nga pagtulon-an nahimong usa ka di-malaksing bahin sa kadaghanang relihiyon karon? Diin magsugod ang ideya? Ug kon ang kalag mohunong gayod sa paglungtad panahon sa kamatayon, unsay paglaom sa mga patay?
13 Makakaplag ba kitag matuod ug makapatagbawng mga tubag nianang mga pangutanaha? Oo! Kini sila ug ubang mga pangutana pagatubagon sa sunod nga mga panid. Nahauna, susihon nato kon sa unsang paagi nagsugod ang doktrinang ang kalag dili mamatay.