Gregong Pilosopiya​—Kini ba Nagpalambo sa Kristiyanidad?

“Ang Kristiyanidad, bisan tuod supak sa paganong Grego ug Romanhong kultura, sa pagkatinuod misagop ug daghang klasikal nga pilosopiya.”​—The Encyclopedia Americana.

TALIWALA niadtong dunay bug-os nga impluwensiya sa “Kristohanong” hunahuna, si “San” Agustin naghupot sa kinalabwang posisyon. Sumala sa The New Encyclopædia Britannica, ang kang Agustin nga “hunahuna mao ang dapit diin ang relihiyon sa Bag-ong Testamento bug-os nga nahiusa sa Platonikong tradisyon sa Gregong pilosopiya; ug mao usab kini ang paagi nga ang produkto niining maong panaghiusa gipasa ngadto sa mga Kakristiyanohan sa edad medya nga Romano Katolisismo ug Renaissance nga Protestantismo.”

Ang kabilin ni Agustin sa pagkatinuod malahutayon. Naghisgot sa gilapdon nga ang Gregong pilosopiya nag-impluwensiya sa Kakristiyanohan, si Douglas T. Holden nag-ingon: “Ang Kristohanong teolohiya bug-os nga nahiusa sa Gregong pilosopiya nga nagmatuto kini ug mga indibiduwal nga maoy panagsagol sa siyam ka bahin sa Gregong hunahuna ug usa ka bahin sa Kristohanong hunahuna.”

Ang ubang eskolar hugot nga nagtuo nga ang maong pilosopikanhong impluwensiya nagpauswag sa Kristiyanidad sa pagsugod pa niini, nagpalambo sa pagtulon-an niini, ug naghimo niining mas makapakombinsir. Mao ba kini ang kahimtang? Sa unsang paagi ug kanus-a nahitabo ang impluwensiya sa Gregong pilosopiya? Kini ba, sa pagkatinuod, nagpalambo o naghugaw sa Kristiyanidad?

Makapalamdag ang pagsubay sa daghang kaugmaran gikan sa ikatulong siglo W.K.P. hangtod sa ikalimang siglo K.P. pinaagi sa pagsusi sa upat ka talagsaong mga termino: (1) “Naimpluwensiyahan sa Hellenismo nga Hudaismo,” (2) “Naimpluwensiyahan sa Kristohanon nga Hellenismo,” (3) “Naimpluwensiyahan sa Hellenismo nga Kristiyanidad,” ug (4) “Kristohanong pilosopiya.”

“Naimpluwensiyahan sa Hellenismo nga Hudaismo”

Ang una, “Naimpluwensiyahan sa Hellenismo nga Hudaismo,” kasukwahi gayod. Ang orihinal nga relihiyon sa mga Hebreohanon, nga gitukod sa matuod nga Diyos, si Jehova, dili pagahugawan sa bakak nga relihiyosong mga ideya. (Deuteronomio 12:32; Proverbio 30:5, 6) Sukad sa sinugdan, hinunoa, ang pagkaputli sa pagsimba nameligrong mahugawan sa bakak nga relihiyosong mga tulumanon ug panghunahuna palibot niana​—sama sa impluwensiya gikan sa Ehiptohanon, Canaanhon, ug Babilonyanhong mga tinubdan. Ikasubo, ang Israel nagtugot sa matuod nga pagsimba niini nga mahugawan pag-ayo.​—Maghuhukom 2:11-13.

Kasiglohan sa ulahi, sa dihang ang karaang Palestina nahimong bahin sa Gregong Imperyo ubos ni Alejandrong Bantogan sa ikaupat nga siglo W.K.P., kining maong paghugaw mas migrabe pag-ayo kay kaniadto ug nagbilin ug malahutayon ug makadaot nga panulondon. Si Alejandro nagrekluta ug mga Hudiyo alang sa iyang kasundalohan. Ang mga kontak tali sa mga Hudiyo ug sa ilang bag-ong mananaog dulot nga nakaimpluwensiya sa relihiyosong panghunahuna sa mga Hudiyo. Ang Hudaistikong edukasyon naapektohan sa Hellenistikong panghunahuna. Ang Hataas nga Saserdoteng si Jason gibantog nga nagtukod ug Gregong akademya sa Jerusalem sa 175 W.K.P. aron sa pagpalambo sa pagtuon bahin kang Homer.

Makaiikag, usa ka Samaritanhon, nga nagsulat sa ikaduhang bahin sa ikaduhang siglo W.K.P., nagtinguha sa pagpresentar sa kasaysayan sa Bibliya ingong naimpluwensiyahan sa Hellenismo nga pagsulat sa kasaysayan. Ang apokripal nga Hudiyohanong mga libro, sama sa Judith ug Tobit, sa pagkatinuod nagpasumbingay sa erotikong Gregong mga sugilambong. Daghang Hudiyong mga pilosopo ang mitungha aron sa pagsulay sa pagpahiuyon sa Gregong hunahuna sa Hudiyohanong relihiyon ug sa Bibliya.

Ang tawo nga labing gipasidunggan niini mao si Philo, usa ka Hudiyo sa unang siglo K.P. Siya migamit sa mga doktrina ni Plato (ikaupat nga siglo W.K.P.), sa mga Pythagoreanhon, ug sa mga Stoic. Ang mga Hudiyo naimpluwensiyahan pag-ayo sa mga panglantaw ni Philo. Nagsumaryo niining intelektuwal nga pagyuhot sa Gregong hunahuna ngadto sa Hudiyohanong kultura, ang Hudiyong awtor nga si Max Dimont nag-ingon: “Nga gipalambo sa Platonikong hunahuna, Aristotelianhong pangatarongan, ug Euclidianhong siyensiya, gisugdan sa Hudiyong mga eskolar ang Torah ginamit ang bag-ong mga himan. . . . Sila midugang sa Gregong pangatarongan sa Hudiyohanong pinadayag.”

Ngadtongadto, ang mga Romano mipuli pagmando sa Gregong Imperyo, nga miokupar sa Jerusalem. Kini nag-abli sa dalan alang sa mas pang makahuloganong mga kausaban. Sa ikatulong siglo K.P., ang pilosopikanhon ug relihiyosong mga doktrina sa mga tighunahuna nga naningkamot sa pag-ugmad ug pagtapo sa mga ideya ni Plato nabug-os, nga tingob nga nailhan karon ingong Neoplatonismo. Kining maong pundok sa mga tawo nga samag mga hunahuna may dakong impluwensiya sa apostatang Kristiyanidad.

“Naimpluwensiyahan sa Kristohanon nga Hellenismo”

Sulod sa unang lima ka siglo sa atong komon nga panahon, ang pipila ka intelektuwal nagtinguha sa pagpasundayag ug kalabotan tali sa Gregong pilosopiya ug sa gipadayag nga kamatuoran sa Bibliya. Ang librong A History of Christianity nag-ingon: “Ang Kristohanong mga metapisiko kinahanglang maghulagway sa mga Grego sa mga dekada una pa si Kristo nga nanglimbasog sa tawhanon apan sa binuta nga paagi sa pagbaton ug kahibalo sa Diyos, nga naningkamot, sa mahulagwayong pagkasulti, sa paghanduraw kang Jesus gikan sa walay-hinungdan nga Atenyanhong pilosopiya, sa pag-imbento sa Kristiyanidad gikan sa ilang burong nga panghunahuna.”

Si Plotinus (205-270 K.P.), ang mag-uuna sa maong mga eskolar, nag-ugmad ug usa ka sistema nga sa panguna gipasukad sa mga teoriya ni Plato. Giduso ni Plotinus ang ideya bahin sa usa ka kalag nga bulag sa lawas. Si Propesor E. W. Hopkins miingon bahin kang Plotinus: “Ang iyang teolohiya . . . dakog impluwensiya sa mga lider sa Kristohanong opinyon.”

“Naimpluwensiyahan sa Hellenismo nga Kristiyanidad” ug “Kristohanong Pilosopiya”

Nagsugod sa ikaduhang siglo K.P., ang “Kristohanon” nga mga eskolar mihimog determinadong paningkamot sa pag-abot sa paganong mga intelektuwal. Bisan pa sa klarong pasidaan ni apostol Pablo batok sa “mga sulting walay-pulos nga nagapasipala sa kon unsay balaan” ug “mga pagsumpakiay nianang sa bakak gitawag nga ‘kahibalo,’” gisagolan sa maong mga magtutudlo ang ilang mga pagtulon-an sa pilosopikanhong mga elemento gikan sa Hellenistikong kultura sa palibot. (1 Timoteo 6:20) Ang pananglitan ni Philo daw nagsugyot nga mahimong posible nga ipahiuyon ang Bibliya sa Platonikong mga ideya.​—Itandi ang 2 Pedro 1:16.

Siyempre, ang tinuod nga naapektahan mao ang kamatuoran sa Bibliya. Ang “Kristohanon” nga mga magtutudlo misulay sa pagpakita nga ang Kristiyanidad kaharmonya sa Grego-Romanhong doktrina sa tawhanong mga intereses. Si Clement sa Alexandria ug si Origen (ikaduha ug ikatulo nga mga siglo K.P.) naghimo sa Neoplatonismo nga pundasyon sa nahimong “Kristohanong pilosopiya.” Si Ambrose (339-397 K.P.), obispo sa Milan, “midawat sa labing nunot-sa-panahon nga Gregong kahibalo, Kristohanon ug pagano​—ilabina ang mga sinulat . . . sa paganong Neoplatoniko nga si Plotinus.” Misulay siya sa pagtagana sa edukadong mga Romano ug usa ka klasikal nga bersiyon sa Kristiyanidad. Misunod si Agustin.

Usa ka siglo sa ulahi, si Dionysius nga usa ka membro sa Areopago (gitawag usab ug dili-tinuod nga Dionysius), lagmit usa ka Siryanhong monghe, misulay sa paghiusa sa Neoplatonikong pilosopiya uban sa “Kristohanon” nga teolohiya. Sumala sa usa ka ensiklopedia, ang iyang “mga sinulat nag-establisar ug tino nga Neoplatonikong kiling sa dakong bahin sa edad medya nga Kristohanong doktrina ug espirituwalidad . . . nga nagpatungha sa lainlaing bahin sa relihiyoso ug mahinalarong kinaiya niini hangtod sa presenteng panahon.” Pagkadayag nga pagtamay sa pasidaan ni apostol Pablo batok “sa pilosopiya ug walay-pulos nga panglimbong sumala sa tradisyon sa mga tawo”!​—Colosas 2:8.

Makapadunot nga Kahugawan

Nahisgotan na nga “ang Kristohanong mga Platonista nagpasiugda pag-ayo sa pinadayag ug nag-isip sa Platonikong pilosopiya ingong kinamaayohang mabatonang instrumento alang sa pagsabot ug pagdepensa sa mga pagtulon-an sa Kasulatan ug sa tradisyon sa simbahan.”

Si Plato mismo nakombinsir nga naglungtad ang dili-mamatay nga kalag. Makahuloganon, usa sa labing iladong bakak nga mga pagtulon-an nga nakayuhot ngadto sa “Kristohanon” nga teolohiya mao ang pagkadili-mamatay sa kalag. Ang pagdawat niini nga pagtulon-an dili gayod mapakamatarong sa pasukaranan nga ang pagbuhat niana naghimo sa Kristiyanidad nga mas makapadani sa kinabag-an sa katawhan. Sa dihang nagsangyaw sa Atenas, ang sentro sa Gregong kultura, si apostol Pablo wala magtudlo sa Platonikong doktrina sa kalag. Hinunoa, iyang gisangyaw ang Kristohanong doktrina bahin sa pagkabanhaw, bisan tuod daghan sa iyang Gregong mga mamiminaw nalisdan sa pagdawat sa iyang gisulti.​—Buhat 17:22-32.

Kasukwahi sa Gregong pilosopiya, ang Kasulatan tin-awng nagpakita nga ang kalag dili mao ang nabatonan sa usa ka tawo kondili kon unsa siya. (Genesis 2:7) Sa pagkamatay, ang kalag mohunong sa paglungtad. (Ezequiel 18:4) Ang Ecclesiastes 9:5 nagtug-an kanato: “Ang mga buhi nasayod nga sila mamatay; apan kon bahin sa mga patay, sila walay nahibaloan nga bisan unsa, ni sila aduna pay suhol, tungod kay ang ilang handomanan nakalimtan na.” Ang doktrina sa pagkadili-mamatay sa kalag wala itudlo diha sa Bibliya.

Ang laing malimbongong pagtulon-an may kalabotan sa ranggo sa una-tawhanong si Jesus, ang ideya nga siya sama sa iyang Amahan. Misaysay ang librong The Church of the First Three Centuries: “Ang doktrina sa Trinidad . . . nagsugod sa usa ka tuboran nga walay kalabotan sa Hudiyohanon ug Kristohanong Kasulatan.” Unsa kana nga tuboran? Ang doktrina “naugmad, ug gihiusa sa Kristiyanidad, pinaagi sa mga kamot sa mga Amahan nga nagpasiugda sa teoriya ni Plato.”

Sa pagkatinuod, sa paglabay sa panahon ug ang mga Amahan sa Simbahan anam-anam nga naimpluwensiyahan sa Neoplatonismo, ang mga Trinitaryo nakabaton ug mas daghang mga sumusunod. Ang ikatulo ka siglo nga Neoplatonikong pilosopiya morag nagpaarang kanila sa paghiusa sa dili-mahiusa​—sa paghimo sa tulo ka Diyos nga mopatim-awng sama sa usa ka Diyos. Pinaagi sa pilosopikanhong pangatarongan sila nangangkon nga ang tulo ka persona mahimong usa ka Diyos samtang naghupot sa ilang personalidad!

Apan, ang kamatuoran sa Bibliya tin-awng nagpakita nga si Jehova lamang ang Labing Gamhanan nga Diyos, si Jesu-Kristo ang Iyang mas ubos nga linalang nga Anak, ug ang balaang espiritu mao ang Iyang aktibong gahom. (Deuteronomio 6:4; Isaias 45:5; Buhat 2:4; Colosas 1:15; Pinadayag 3:14) Ang doktrina sa Trinidad wala magpasidungog sa bugtong matuod nga Diyos ug nagpalibog sa mga tawo, nga nagpahilayo kanila gikan sa usa ka Diyos nga dili nila masabtan.

Ang lain pang naapektahan sa Neoplatonikong impluwensiya diha sa Kristohanong hunahuna mao ang pinasukad-sa-Bibliya nga paglaom sa milenyo. (Pinadayag 20:4-6) Si Origen ilado sa iyang pagsaway sa mga milenyalista. Nganong supak kaayo siya niining lig-on-ug-pasukaranan nga doktrina sa Bibliya bahin sa pagmando ni Kristo sa usa ka libo ka tuig? Ang The Catholic Encyclopedia nagtubag: “Tungod kay gipasukad sa Neo-Platonismo ang iyang mga doktrina . . . , [si Origen] dili mahimong modapig sa mga milenaryo.”

Ang Kamatuoran

Ang gihisgotan sa ibabaw walay kalabotan sa kamatuoran. Kini nga kamatuoran mao ang tibuok hugpong sa Kristohanong mga pagtulon-an ingon sa makaplagan diha sa Bibliya. (2 Corinto 4:2; Tito 1:1, 14; 2 Juan 1-4) Ang Bibliya mao ang bugtong tuboran sa kamatuoran.​—Juan 17:17; 2 Timoteo 3:16.

Apan, ang kaaway ni Jehova, sa kamatuoran, sa katawhan, ug sa walay-kataposang kinabuhi​—si Satanas nga Yawa, ang “mamamatayg-tawo” ug ang “amahan sa bakak”​—naggamit sa nagkalainlaing makapahisalaag nga mga paagi sa paghugaw sa kamatuoran. (Juan 8:44; itandi ang 2 Corinto 11:3.) Lakip sa labing gamhanang mga himan nga gigamit niya mao ang mga pagtulon-an sa paganong Gregong mga pilosopo​—sa pagkatinuod usa ka sumbalik-silaw sa iyang kaugalingong panghunahuna—​sa paningkamot nga usbon ang unod ug kinaiya sa Kristohanong mga pagtulon-an.

Kining dili-kinaiyanhong panagsagol sa Kristohanong pagtulon-an sa Gregong pilosopiya maoy pagsulay sa pagpahuyang sa kamatuoran sa Bibliya, nga nagpamenos sa puwersa ug sa pagkamakapadani niini sa mga maaghop, sinsero, ug matudloang nagapangita sa kamatuoran. (1 Corinto 3:1, 2, 19, 20) Kini usab naghugaw sa kalunsay sa tin-aw-kaayong doktrina sa Bibliya, nga nagpahanap sa utlanan tali sa kamatuoran ug sa kabakakan.

Karon, ubos sa pagtultol sa Ulo sa kongregasyon, si Jesu-Kristo, ang matuod nga Kristohanong pagtulon-an napasig-uli. Dugang pa, ang sinserong mga nagapangita sa kamatuoran dali rang makaila sa matuod nga Kristohanong kongregasyon pinaagi sa mga bunga niini. (Mateo 7:16, 20) Ang mga Saksi ni Jehova andam ug maikagon nga motabang sa maong mga tawo nga makakaplag sa wala-mahugawing mga tubig sa kamatuoran ug sa pagtabang kanila nga makapangupot pag-ayo sa panulondon nga walay-kataposang kinabuhi nga gitanyag sa atong Amahan, si Jehova.​—Juan 4:14; 1 Timoteo 6:19.

[Hulagway sa panid 11]

Agustin

[Picture Credit Lines sa panid 10]

Gregong teksto: Gikan sa librong Ancient Greek Writers: Plato’s Phaedo, 1957, Ioannis N. Zacharopoulos, Atenas; Plato: Musei Capitolini, Roma