Ang Tawo Mabuhi Dili sa Tinapay Lamang—Kon sa Unsang Paagi Ako Nakalahutay sa Bilanggoan sa Nazi

Sumala sa giasoy ni Joseph Hisiger

“Unsa may imong gibasa?” Ako nangutana sa akong kaubang piniriso. “Bibliya,” siya mitubag, ug dayon midugang: “Kon gusto ka ako ning ihatag nimo baylo sa imong usa ka semana nga rasyon sa tinapay.”

A KO natawo niadtong Marso 1, 1914 sa Moselle, nga kaniadto sakop sa Alemanya. Human sa Gubat sa Kalibotan I niadtong 1918, ang Moselle gisakop sa Pransiya. Pagka 1940, nasakop na usab kini sa Alemanya. Dayon, sa dihang natapos ang Gubat sa Kalibotan II niadtong 1945, nasakop kinig balik sa Pransiya. Sa maong mga panahon, ang akong nasyonalidad nag-usab-usab pod, busa nakakat-on ako sa pagsultig Pranses ug Aleman.

Debotadong Katoliko ang akong ginikanan. Kada gabii sa dili pa kami matulog, mag-ampo ming tibuok pamilya. Manimba mi matag Dominggo ug sa panahon sa mga pista opisyal. Debotado ko sa akong relihiyon ug membro sa usa ka grupo sa pagtuon sa mga Katoliko.

Nahimong Aktibo sa Buluhaton sa mga Saksi ni Jehova

Niadtong 1935, gisangyawan sa duha ka Saksi ni Jehova ang akong ginikanan. Ilang gihisgotan ang pagpakigbahin sa relihiyon sa unang gubat sa kalibotan. Human niana, nainteres kong mokat-on pag dugang bahin sa Bibliya, ug sa 1936, ako mihangyo sa pari kon mahimo akong magbaton ug Bibliya. Iya kong giingnan nga kinahanglan kong magtuon ug teolohiya aron makasabot sa Bibliya. Kini nagpasamot hinuon sa akong tinguha nga makabatog Bibliya ug makabasa niana.

Sa Enero 1937, ang akong kauban sa trabaho nga si Albin Relewicz, nga usa ka Saksi, nakighisgot kanako bahin sa Bibliya. “Duna ka bay Bibliya?,” ako nangutana. Siya adunay Bibliya, ug sa ngadtongadto, iyang gipabasa kanako ang ngalan sa Diyos nga Jehova diha sa Elberfelder nga hubad sa Bibliyang Aleman, ug iya kining gihatag kanako. Kanunay nako kining gibasa ug misugod ko pagtambong sa mga tigom sa mga Saksi sa kasikbit nga lungsod sa Thionville.

Pagka Agosto 1937, miuban ko kang Albin sa internasyonal nga asembliya sa mga Saksi ni Jehova sa Paris. Didto ko unang misangyaw sa balay-balay. Wala madugay, ako nabawtismohan, ug pagka 1939 ako nagpayunir, nga maoy pagtawag sa bug-os panahong ministro sa mga Saksi ni Jehova. Ako naasayn sa siyudad sa Metz. Dayon pagka Hulyo, ako gidapit sa pag-alagad sa sangang buhatan sa mga Saksi ni Jehova sa Paris.

Kalisdanan Panahon sa Gubat

Ang akong pag-alagad sa sangang buhatan wala ra magdugay tungod kay pagka Agosto 1939 ako gipatawag aron mahimong sundalo sa Pransiya. Dili motugot ang akong konsensiya nga makigbahin sa gubat mao nga ako gibilanggo. Pagka Mayo, samtang anaa ako sa bilanggoan, kalit nga miatake ang Alemanya sa Pransiya. Pagka Hunyo, ang Pransiya nasakop na usab sa Alemanya, busa nahimo na usab akong Aleman. Pagka Hulyo 1940, ako nakagawas sa bilanggoan ug nakabalik pagpuyo uban sa akong ginikanan.

Sekreto lamang kaming magtuon ug Bibliya tungod kay panahon kadto sa pagmando sa Nazi. Kami makadawat ug magasing Ang Bantayanang Torre pinaagi kang Maryse Anasiaka, usa ka madasigong Kristohanong babaye nga sagad nakong tagboon diha sa usa ka bakery nga gipanag-iya sa usa ka Saksi. Hangtod sa 1941, wala ako makasinati sa mga kalisdanan nga naagoman sa mga Saksi ni Jehova sa Alemanya.

Dayon, usa ka adlaw niana may Gestapo nga mibisita kanako. Iya kong gisultian nga gidili ang buluhaton sa mga Saksi, dayon, iya akong gipangutana kon gusto pa ba gihapon nakong mag-Saksi. Sa dihang ako mitubag ug “Oo,” siya miingon nga mosunod ko niya. Naguol ang akong inahan ug hapit makuyapi. Tungod niana, ang Gestapo miingon nga magpabilin na lang ko sa balay aron atimanon ang akong inahan.

Sa pabrika nga akong gitrabahoan, wala ako motimbaya sa among manedyer sa naandang nasodnong timbaya. Midumili usab ako nga mahimong membro sa Nazi. Busa pagkasunod adlaw, ako gidakop sa Gestapo. Sa dihang gisukitsukit ko, wala nako itug-an ang mga ngalan sa akong kaubang mga Saksi. Gihapak ug rebolber ang akong ulo sa nag-imbestigar kanako mao nga nawad-an kog panimuot. Pagka Septiyembre 11, 1942, ang Sondergericht (Espesyal nga Korte) sa Metz nagsentensiya kanakog tulo ka tuig nga pagkabilanggo ‘tungod kay nagpakatap kono kog propaganda sa Asosasyon sa mga Saksi ni Jehova ug sa mga Estudyante sa Bibliya.’

Duha ka semana sa ulahi, ako gibalhin gikan sa bilanggoan sa Metz ngadto sa kampo sa pinugos nga pagtrabaho didto sa Zweibrücken. Didto, ako gipatrabaho ingong tigmentinar sa riles sa tren. Among ilisan ang bug-at nga mga puthaw, ug ikatag pagbalik ang mga bato sa agianan sa tren. Ang among pamahaw maoy usa lamang ka tasang kape ug mga 75 gramos nga tinapay. Sa paniudto ug panihapon hatagan lamang kamig tagsa ka panaksang sabaw. Dayon gibalhin ko sa bilanggoan sa kasikbit nga lungsod ug gipatrabaho ingong sapatero. Human sa pipila ka bulan, ako gibalik sa Zweibrücken aron patrabahoon sa kaumahan.

Pagkinabuhi Dili Lamang sa Tinapay

Ang akong kauban sa selda maoy usa ka batan-on nga taga-Netherlands. Naningkamot ko nga makakat-on sa iyang pinulongan aron ako siyang masangyawan. Miuswag ang iyang kahibalo ug iyang gipadapat ang iyang nakat-onan hangtod sa punto nga mihangyo siya nga ako siyang bawtismohan diha sa sapa. Human siya mabawtismohi, migakos siya kanako ug miingon, “Igsoon na gyod ta sa pagtuo!” Nagkabulag mi sa dihang gipatrabaho kog balik sa riles sa tren.

Niining higayona ang akong kauban sa selda maoy usa ka Aleman. Usa ka gabii niana, siya nagbasa ug usa ka gamayng libro—ang Bibliya! Iya kong giingnan nga iya konong ibaylo ang iyang Bibliya sa akong usa ka semana nga rasyon sa tinapay. “Sige!” ako mitubag. Wala ko magmahay bisag lisod nga mawad-ag tinapay sulod sa usa ka semana. Akong napamatud-an nga tinuod gayod ang giingon ni Jesus: “Ang tawo mabuhi, dili sa tinapay lamang, kondili sa matag pulong nga magagula sa baba ni Jehova.”—Mateo 4:4.

Karon nga may Bibliya na ako, lisod na pod ang pagtago niini. Dili sama sa ubang binilanggo, ang mga Saksi dili tugtan nga maghupot ug Bibliya. Busa sekreto ko kining basahon sa magabii, nga magtago sa ilalom sa habol. Sa maadlaw, ako kining tagoan ilalom sa akong sinina ug ako kining daladalaon. Dili ko kini ibilin sa akong selda aron dili kini makit-an sa mga guwardiya.

Usa ka adlaw sa dihang gipanawag na ang among mga ngalan aron motrabaho, akong namatikdan nga nabilin diay ang akong Bibliya. Pagkagabii niana, midalidali kog balik sa akong selda, apan ang Bibliya wala na sa akong gibutangan. Human sa akong pag-ampo, miadto ko sa guwardiya, ug ako siyang giingnan nga giembargo ang akong libro ug gusto nako nga makuha kanag balik. Wala ra siya manumbaling kanako, mao nga akong nakuha ang akong Bibliya. Dako kaayo ang akong pasalamat kang Jehova!

Sa laing higayon, gipaadto ko sa ligoanan. Paghukas nako sa akong sinina, hinayhinay nakong gihulog ang Bibliya sa salog. Sa dihang wala na magtan-aw ang guwardiya, ako kining gipatiran paingon sa ligoanan. Didto akong gitagoan sa suok ang Bibliya samtang ako naligo. Pagkahuman nakog kaligo, gipaningkamotan gihapon nako nga dili mamatikdan sa guwardiya ang dala nakong Bibliya ug gitagoan kana diha sa pinilo nga mga sinina.

Kalipay ug mga Kalisdanan sa Bilanggoan

Usa ka buntag niadtong 1943 samtang ang mga binilanggo naglinya sa gawas, akong nakita si Albin. Siya usab napriso. Mipasiplat siya kanako ug misenyas agig pagpakita sa among panag-igsoonay. Dayon, misenyas siya nga mosulat siya kanako. Pagkasunod adlaw, sa dihang siya milabay, siya naghulog ug gamayng papel. Apan, nakita kana sa guwardiya, mao nga gibartolina mi sulod sa duha ka semana. Gihatagan lang mig bahaw nga tinapay ug tubig. Manghigda mi sa tabla nga walay habol.

Human niana, gibalhin ko sa bilanggoan sa Siegburg, diin ako gipatrabaho sa pandayanan ug puthaw. Kapoy kaayo ang trabaho, ug ang rasyon nga pagkaon gamay ra kaayo. Sa magabii magdamgo kog lamiang pagkaon—cake ug prutas—ug makamata nga nagkutoy ang tiyan ug nag-uga ang tutonlan. Miniwang ko pag-ayo. Bisan pa niana, matag adlaw kong gibasa ang akong gamayng Bibliya, ug nadasig nga magpabiling buhi.

Nahimong Gawasnon!

Sa buntag niadtong Abril 1945, kalit nga mibiya ang mga guwardiya ug gibiyaan ang gate sa bilanggoan nga bukas. Gawasnon na ko! Apan, kinahanglan una kong moestar sa ospital aron magpalagsik. Sa hinapos sa Mayo, ako nakauli sa balay sa akong ginikanan. Nawad-an na silag paglaom nga ako mabuhi pa. Sa dihang nakita ko sa akong inahan, siya nakahilak sa kalipay. Ikasubo, wala madugay namatay ang akong ginikanan.

Mibalik ko sa kongregasyon sa Thionville. Dako kaayo ang akong kalipay nga makauban pag-usab ang akong mga igsoon sa pagtuo! Nalipay usab ako nga sila nagmatinumanon bisan pa sa daghang pagsulay. Ang akong minahal nga higala nga si Albin namatay sa Regensburg, sa Alemanya. Sa ulahi, akong nahibaloan nga ang akong ig-agaw nga si Jean Hisiger nahimong Saksi ug gipatay tungod kay midumili siya sa pagsundalo. Si Jean Queyroi, nga akong nakauban sa sangang buhatan sa Paris, nakalahutay usab sa lima ka tuig nga pagtrabaho sa kampo sa mga Aleman.a

Nakigbahin na usab ako sa pagsangyaw sa siyudad sa Metz. Nianang panahona, pirme nakong mahibalag ang pamilyang Minzani. Ang ilang anak nga babaye nga si Tina, nabawtismohan niadtong Nobyembre 2, 1946. Madasigon kaayo siya sa pagsangyaw, ug nakaangay ko niya. Wala madugay, kami nagminyo niadtong Disyembre 13, 1947. Sa Septiyembre 1967, si Tina misulod sa bug-os-panahong ministeryo, ug siya nagpabilin niana hangtod sa iyang kamatayon niadtong Hunyo 2003, sa edad nga 98. Grabeng kamingaw ang akong gibati.

Karon, sa edad nga kapin sa 90, akong naamgohan nga ang Pulong sa Diyos kanunayng naghatag kanakog kusog aron makalahutay sa mga pagsulay. Daghang higayon nga nagkutoy ang akong tiyan, apan kanunayng busog ang akong hunahuna ug kasingkasing sa Pulong sa Diyos. Gipalig-on ko ni Jehova. Ang “[iyang] pulong nagtipig kanako nga buhi.”—Salmo 119:50.

[Footnote]

[Hulagway sa panid 21]

Ang akong minahal nga higala nga si Albin Relewicz

[Hulagway sa panid 21]

Si Maryse Anasiak

[Hulagway sa panid 22]

Ang Bibliya nga gipabayloan sa akong usa ka semanang rasyon sa tinapay

[Hulagway sa panid 23]

Uban ni Tina, niadtong 1946

[Hulagway sa panid 23]

Si Jean Queyroi uban sa iyang asawa, si Titica