Nagakabalhing mga Sukdanan sa Lakat sa Kasaysayan

“USA ka sistema sa mga lagda nga ginasunod (o pagasundon) sa usa ka tawo sa iyang kaugalingong kinabuhi ug iyang sosyal nga kinabuhi.” Kana ang pagbatbat sa Pranses nga Encyclopædia Universalis sa pulong “morals” o pamatasan.

Kining kabatbatana mapadapat gayod sa tanan. Kini nagaapil sa magtutuo nga nagasunod sa mga prinsipyo sa iyang relihiyon ug sa tawo usab nga wala magsunod sa bisan unsang sistema sa etika o relihiyon apan may pila ka prinsipyo nga nagagiya sa iyang kinabuhi. Bisan ang anarkista, kinsa nagaangkon nga siya “walay Diyos o agalon,” nagpili sa iyang mga sukdanan, bisan pag ang katungod lamang sa paghimo sa iyang kaugalingong mga desisyon.

Apan unsay pasikaranan sa maong mga sukdanan? Pinasukad sa unsa ang maong moral nga mga pagpili? Mabalhin ba kana sa lakat sa panahon?

Lainlaing mga Sukdanan sa Kagahapon

Ang “spartan” maoy usa ka pulong gigamit sa daghang pinulongan sa pagbatbat sa kadili haruhay. Ang pulong nagatumong sa lisod nga mga kahimtang nga ubos niana giedukar ang mga batan-ong lungsoranan sa karaang Gregong siyudad sa Sparta. Kay nabulag sa ilang mga ginikanan sukad sa linghod nga edad, kinahanglang sila makatuon sa bug-os nga pagkamasinundanon. Ang katuyoan sa maong edukasyon mao ang paghimo kanilang sulundang mga sundalo.

Ang ubang mga katawhan nagsunod sa laing mga sukdanan. Pananglitan, ang karaang Israel nagbaton sa talaan sa kalagdaan nga gihatag sa Diyos ngadto kang Moises. Ang maong mga balaod nag-apil sa mga pagdili bahin sa pagkaon, pisikal, pamatasan, ug espirituwal. Ang mga Israelinhon kinahanglang magsimba lamang kang Jehova nga Diyos ug wala nay lain.

Mahitungod sa moralidad sa sekso, ang Moisesnong Kasugoan grabeng nagsaway sa pakighilawas, panapaw, homoseksuwalidad, ug bestialidad. Ang katuyoan niadto mao ang pagpalain sa mga Israelinhon gikan sa ilang mga silingan, dili lamang sa relihiyoso apan sa moral usab nga paagi. Kadto tungod kay daghan sa mga katawhan sa palibot sa Israel nagbuhat sa makaulaw, makadaot nga pagsimba sa sekso, apil ang lalaki ug babayeng pagpamuta sa templo. Ang pipila naghalad pa sa ilang mga anak mismo ngadto sa ilang bakak nga mga diyos.

Sa unang siglo K.P., ang usa ka lagda sa konsilyo sa Kristohanong mga apostol ug mga ansiano sa Jerusalem nagtugon sa mga Kristohanon sa pagsunod sa panguna sa samang moralidad sa sekso sama sa mga Hudiyo, nga nagsugo kanila sa ‘paglikay sa pakighilawas.’ Sumala sa Dictionnaire de la Bible ni Vigouroux, ang maong instruksiyon bililhon sa tuman, kay ang pakighilawas kasagaran man nga batasan taliwala sa mga pagano niadtong panahona.​—Buhat 15:29.

Ang pagkadaiya sa moral nga mga sukdanan nagpadayon latas sa kasaysayan, uban ang sal-otsal-ot nga mga yugto sa pagkamatinugoton ug sa mas estriktong mga lagda sa pamatasan. Ang homoseksuwalidad, nga kusog gisaway sa Edad Media, kapin kun kulang gitugotan panahon sa Renaissance sa Uropa. Sa Switzerland, sa dihang si Calvin mipuyo sa Geneva panahon sa Repormasyon, iyang giinagurahan ang usa ka yugto sa walay-pagkompromisong moral nga kapig-ot. Sa laing bahin, mga 200 ka tuig sa ulahi, gilegal sa Pranses nga Rebolusyon ang gisalikway nga mga sukdanan sa nangagi. Kadto midapig sa usa ka bag-ong “kagawasan sa moral” ug naghimong mas sayon sa pagkuhag diborsiyo.

Nagkalaing Moral nga mga Sukdanan Karong Adlawa

Karong adlawa, bisan sa samang katilingban, ang mga tawo may lainlaing moral nga mga sukdanan. Anaa kadtong nagapaluyo sa mapig-ot nga mga lagda sa pamatasan, samtang ang uban nagapaluyo sa moral nga “kagawasan.”

Ang kalagdaan sa pamatasan kalit nga nabalhin. “Alang sa kadaghanang Pranses, ang panapaw may tino nga kahulogan. Kini negatibo ug supak sa maayong pamatasan,” matud sa Pranses nga librong Francoscopie. Bisan pa niana, ang samang basahon nagaingon nga alang sa daghan nga uban “ang pagkamaluibon sa kaminyoon wala na isipang kaikyasan kondili katungod, katungod nga angay dili maglalis sa pagmahal nga tingali nabatonan sa magtiayon alang sa usag usa, apan, sa kasukwahi, kini angay magpatugob ug maglig-on niana.”

Ang aborsiyon maoy laing bahin diin ang mga sukdanan sa pamatasan kalit nga nabalhin. Bisan pag ang aborsiyon usa gihapon ka krimen diha sa pila ka nasod, kini gitugot​—gipangayo pa​—diha sa uban. Makaiikag ang pagmatikod nga ang Pranses Medikal nga Asosasyon nag-isip sa aborsiyon nga usa ka krimen hangtod nga kini nalegal sa 1974. Karong adlawa, daghang Pranses ang nagaisip niini nga dalawaton sa moral nga paagi.

Apan, sa unsa ba gipasukad ang maong maayong pamatasan? Ang atong mga sukdanan sa pamatasan mahimo bang relatibo lamang ug mabalhin sumala sa mga kahimtang?

Ang Tawo Nagtukod sa Iyang Kaugalingong mga Sukdanan sa Pamatasan

Latas sa kasiglohan, gisugyot sa mga pilosopo ang daghang ideya sa pagsulay sa pagtubag sa maong mga pangutana. Gisugyot sa pipila ang usa ka ‘tibuok-kalibotang kalagdaan sa maayong pamatasan’ apan dili magkauyon kon kansang kabatbatan sa maayong pamatasan ang angay nga maoy sukdanan.

Gibati sa uban nga ang pagkabalaka sa isigkatawo angay magagiya sa kagawian sa usa ka tawo. Apan ang ginaisip sa usa ka tawo nga tukmang kabalaka sa uban basin dili isipong ingon sa lain. Pananglitan, sa kasiglohan daghang tag-iyag ulipon ang nagaisip nga tukmang kabalaka ang pagpakaon ug paghatag puy-anan sa ilang mga ulipon, apan gibati sa mga ulipon nga ang tukmang kabalaka angay mosangpot sa ilang pagkagawas sa kaulipnan.

Walay pagduhaduha nga ang lainlain kasagarang nagkasumpaking mga hunahuna nga nabatonan sa mga pilosopo bahin sa mga sukdanan sa pamatasan nakapalibog sa daghang tawo. Ang ilang mga ideya wala magpatunghag gikahiusahang sukdanan sa moralidad, ni ang ilang pagpinilosopo miagak sa tawhanong pamilya ngadto sa kalinaw ug panaghiusa. Kon may misangpot man, ang ilang daghan ug nagkasumpaking mga ideya miagak sa nagkadaghang tawo sa paghinapos nga ang personal nga sukdanan sa usa ka tawo maoy maayo sama ra sa iya sa “mga eksperto.”

Kana ang hinungdan nga daghan karong adlawa nagsagop sa punto de vista sa Pranses nga pilosopong si Jean-Paul Sartre, kinsa mibati nga ang tawo angay nga mao mismoy maghukom kon bahin sa moral nga mga isyu. Kining panghunahunaa gidawat gani sa daghang maninimba. Ang Katolikong mga awtoridad, pananglitan, nabalaka tungod kay daghang Katoliko wala na magsunod sa mga pagtulon-an sa simbahan bahin sa seksuwal nga mga butang ug nagagamit sa mga kontraseptibo nga gisaway sa simbahan.

Ang pagtulon-an sa kasaysayan mao nga ang lainlaing kalagdaan sa pamatasan gitukod sa mga tawo, apan sa nahaigong panahon ang maong kalagdaan gilalis, giusab, o nahikalimtan. Bisan pa niana, ang mga prinsipyo sa Bibliya nga gihisgotan sa sinugdan niining artikuloha wala mailalom sa mga kapritso sa mga pilosopo o nagkabalhing mga katilingban. Unsay bili sa maong mga prinsipyo sa Bibliya karong adlawa? Posible ba ang pagsunod kanila?

[Blurb sa panid 7]

“ANG PAGKAMALUIBON SA KAMINYOON WALA NA ISIPANG KAIKYASAN KONDILI KATUNGOD”