Bratislava—Karaang Tabokanan sa Suba nga Nahimong Modernong Kaulohan
SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA SLOVAKIA
HANDURAWA nga ikaw makapanaw balik sa panahon sa tuig 1741. Ang atmospera punog maikagong pagpaabot. Madungog ang masadya nga paghugyaw samtang ang mga tawo nagdutdotay aron makaduol ug maayo sa karsada diin hapit nang moagi ang usa ka parada. Ania ang mga magbabaol nga nagsul-ob sa ilang kinanindotang sinina nga pang-Dominggo ug magarbohong mga molupyo nga nagsul-ob sa kinabag-ohang uso, lakip sa halangdong mga tawo nga nanganhi aron makakita ug aron makita. Ang mga pinadala sa hari nanghatag ug mga sensilyong bulawan ug plata nga dunay hulagway sa usa ka batan-ong dalaga, samtang ang mga tawo naninggit sa kalipay. Unsay hinungdan sa maong kaguliyang? Si Maria Theresa, ang arsidukesa sa Austria, nagpaingon sa siyudad aron koronahan ingong bag-ong rayna sa Hungaria.
Balik sa presente. Kon gusto kang moduaw sa lokasyon niining hinungdanong koronasyon, asa ka moadto? Dili sa Vienna, diin daghang turista karon ang nindotang motan-aw sa harianong palasyo ni Maria Theresa, ni sa Budapest, ang kaulohan sa modernong-adlaw nga Hungaria. Angay kang moduaw sa Bratislava, usa ka siyudad nga nahimutang sa Suba sa Danube, mga 56 kilometros sidlakan sa Vienna.
Ang Bratislava karon, usa ka siyudad nga adunay duolan sa tunga sa milyong tawo, mao ang kaulohan sa matahom nga Slovakia. Kon itandi sa silingang mga kaulohan niini—Budapest, Vienna, ug Prague—ang Bratislava karon daw bag-ohay pa. Bisan pa niana, sa kapin sa duha ka siglo, kini mao ang kaulohan sa Hungaria ug nagtagamtam sa tanang himaya nga nalangkit sa maong espesyal nga kadungganan. Sa pagkatinuod, ang mga koronasyon sa 11 ka Hungarianong magmamando gihimo dinhi niining siyudara. Apan unsay naghimo niini nga linain kaayo?
Usa ka Karaang Balangay
Ang Bratislava magarbohon nga nahimutang sa maayong lugar diha sa Danube, ang ikaduha sa kinatas-ang suba sa Uropa. Kaniadto, ang Danube mohinay nianang dapita ug momabaw, nga maoy hinungdan sa pagtungha sa usa ka kinaiyanhong tabokanan. Ang mga tawo, lakip sa ilang kahayopan ug mga karomata, moubog sa pagtabok sa suba didto dugay na una pa gitukoran ug tabokanang mga taytayan ang mga tampi niini. Sa ingon, sa karaan pang kapanahonan ang dapit palibot nianang gitawag karon nga Bratislava maoy usa ka puliking kinasang-an nga dalan. Ingon ka sayo sa 1500 W.K.P., usa sa mga Ruta sa Amber, nga hinungdanong mga agianan sa pamatigayon nga nagkonektar sa amihanan ug sa habagatan sa Uropa, molatas sa maong siyudad. Sa ulahi, ang pag-agiagi latas sa tabokanan gikontrolar sa usa ka kuta sa duol nga bungtod nga nahimutangan na karon sa Bratislava Castle.
Kon makabalik ka sa panahon, kinsa kahay imong mahinagbo nianang maong tabokanan? Aw, kon miabot ka sa ikaupat nga siglo W.K.P., abiabihon ka sa Celtikong mga tawo nga naghimo niining dapita nga sentro sa ilang kultura. Ang bungtod nagsilbing usa ka matang sa acropolis alang sa lokal nga Celtikong komunidad, nga naggamag mga sudlanang kulonon ug naggamag mga sensilyo.
Komosta kon ikaw miduaw sa sinugdanan sa atong Komong Panahon? Kon nahibalo kag gamayng Latin, tingali makapakig-estorya ka sa lokal nga mga molupyo, tungod kay nianang tungora ang mga Romano nakapasangkad na sa ilang amihanang mga utlanan hangtod sa Danube. Apan, sa samang higayon tingalig nakahimamat ka usab ug mga Aleman nga nangabot gikan sa kasadpan.
Kon imong gieskedyul ang imong pagduaw nga duolduol sa Edad Medya, pananglitan sa ikawalong siglo, ikaw mosulod sa usa ka etnikong kalangkoban. Niining higayona, nahitabo na ang gitawag sa ulahi nga Dakong Paglalin, ug ang Slavic nga mga tawo gikan sa sidlakan misugod sa pagpuyo diha sa teritoryo. Ang mga Hungariano nakatukod sa ilang puy-anan sa habagatan ug namuyo na usab sa rehiyon sa Bratislava. Apan sa usa ka paagi ang Slavic nga impluwensiya nagpabilin. Ang pamatuod niini mao ang Slavic nga ngalan sa unang tinuod nga kastilyo sa maong dapit, nga gitukod sa ikanapulong siglo. Kini nailhang Brezalauspurc, nga nagpasabot “Kastilyo sa Braslav”—gituohang gikuha gikan sa ngalan sa usa ka taas-ug-ranggong opisyal sa kasundalohan. Gikan niining maong ngalan, gikuha ang Slovak nga ngalang Bratislava.
Ang Siyudad sa Edad Medya
Sa ngadtongadto, ang nasod nga gitawag na karon ug Slovakia nahimong bahin sa Hungaria. Usa ka makasaysayanhong asoy nga pinetsahan ug 1211 K.P. nagtawag sa Bratislava Castle ingong ang kinalig-onang kastilyo sa Hungaria. Katloan ka tuig sa ulahi, kini nga paghingalan napamatud-ang husto sa dihang ang kastilyo wala maunsa sa pag-atake sa Tataro nga mga manunulong. Kana nga kalamposan nagdasig sa pagtubo sa balangay palibot sa kastilyo, ug sa 1291, si Haring Ondrej III sa Hungaria mihatag sa lungsod ug bug-os nga mga pribilehiyo ingong usa ka munisipalidad. Busa ang mga lungsoranon niini nakabaton ug katungod sa pagpili sa ilang kaugalingong mayor, sa paghatod sa ilang mga manggad pinaagi sa Danube River, ug sa libreng pagnegosyo “diha sa tubig ug mamala.” Sanglit naglambo ang parasan diha sa nabulad-sa-adlaw nga mga bakilid sa siyudad, ang katungod sa mga lungsoranon sa pagpamaligyag bino diha mismo sa ilang mga balay ilabinang gipabilhan.
Ang ulahing mga hari sa Hungaria naghatag sa siyudad ug dugang mga pribilehiyo, nga nakaamot sa dugang nga pag-uswag. Sa 1526, ang Bratislava misugod sa dugayng paglungtad niini ingong kaulohan sa Hungaria, usa ka posisyon nga gihuptan niini hangtod sa 1784. Sa kasamtangan, ang etnikong kalangkoban sa Bratislava nahimong mas nagkadaiya. Ang kadaghanan sa Slavic ug Hungariano nga populasyon niini milambo tungod sa pag-abot sa mga tawong Aleman ug Hudiyohanon. Sa ika-17ng siglo, samtang ang pagmando sa Turko nagkaylap pakasadpan ug paamihanan, daghang Croatiano nangitag kadangpan sa dapit sa Bratislava, maingon man ang Czech nga mga destiyero nga mikalagiw sa Katloan ka Tuig nga Gubat tali sa mga Katoliko ug mga Protestante sa unahan pa sa kasadpan sa Uropa.
Bratislava sa Ika-20ng Siglo
Sa pagsugod sa ika-20ng siglo, ang Bratislava nahimong daghag-nasyonalidad, daghag-kultura nga siyudad. Nianang panahona ang labing seguradong paagi sa pagkuha sa imong panginahanglan diha sa usa ka tindahan mao ang paghangyo niini sa Aleman o Hungarianong pinulongan. Apan ang mga Czech ug mga taga-Romania (mga Gypsy) nagdula usab ug hinungdanong papel, sama sa Hudiyohanong komunidad. Sa wala pa ang Gubat sa Kalibotan I, 15 porsiyento lamang sa populasyon ang Slovak. Apan pagka-1921, ang mga Slovak nahimong ang kinadaghanan sa daghang nasyonalidad sa siyudad.
Wala madugay nagsingabot ang makuyaw nga Gubat sa Kalibotan II sa Uropa. Sa ingon misugod ang makapasubong bahin sa kasaysayan sa Bratislava, nga nagdaot sa etnikong panag-angayay sa siyudad. Una, ang mga Czech gipugos sa pagpahawa. Dayon, ang mga taga-Romania ug Hudiyohanong mga molupyo gihinginlan, ug ngadtongadto linibo ang nangamatay sa mga kampo konsentrasyon. Pagkahuman sa Gubat sa Kalibotan II, gihinginlan ang kadaghanan sa nagsultig-Aleman nga mga pumoluyo. Sa ulahi, ang mga membro sa matag usa niining maong minoriyang mga grupo namalik sa ilang karaang lungsod, ug ang ilang presensiya nagpalambo gihapon sa atmospera sa Bratislava.
Pagduaw sa Bratislava Karon
Nganong dili mokuyog kanamo sa pagpaseyo makadiyot sa Bratislava karon? Una, mosuroy kita sa nindot nga pagkatukod-pag-usab nga Bratislava Castle. Gikan sa tanaman sa kastilyo, atong makita ang nindot nga talan-awon sa siyudad nga nagkatag sa duha ka daplin sa Danube River.
Sa ubos sa bungtod, ubos-ubos lang sa luna sa kastilyo, kita anaa sa Karaang Siyudad, ang makasaysayanhong sentro sa Bratislava. Sa naglakaw diha sa makaiikag, hiktin nga mga dalan, atong mabati nga morag nagkinabuhi kita sa milabayng mga siglo. Kita nindotang magtan-aw sa matahom nga arkitektura sa mga palasyo ug mga balay sa mga molupyo. Kon gusto ka, makahapit usab kita sa usa sa makasaysayanhong mga kan-anan alang sa usa ka tasang kape o tsa ug pipila sa iladong sopas sa Bratislava nga punog mga walnut o mga liso sa poppy.
Sa tibuok tuig, ang mga bisita malipayng maglakawlakaw sa mga tampi sa Danube nga buyon sa Karaang Siyudad. Dinhi ila gayong makita ang simbolo sa modernong Bratislava—ang New Bridge nga may restawran sa ibabaw sa nagtakilid nga torre. Ang disenyo mohatag ug ideya nga ang restawran nagbitay ibabaw sa pamalay sa Petržalka sa pikas nga tampi sa suba.
Kon imong gibati nga dunay daghang pagpanukod nga ginahimo sa Bratislava, husto ka. Gawas sa gitukod-pag-usab nga mga bahin sa Karaang Siyudad, ang maanindot puthaw-ug-bildong mga tinukod nangguho panahon sa katuigang 1990, nga modaghan pa sa umaabot. Kini nga mga opisina, sentro sa negosyo, ug mga bangko mao ang naghatag sa siyudad sa modernong dagway niini.
Siyempre, gusto ka nga makabaton ug nindot nga handomanan sa imong pagduaw. Busa makahapit kita sa mga tindahan nga namaligyag hinimog-kamot nga mga produkto, sama sa matahom nga engkaheng mga mantil o mga monyeka nga gibestihan sa tradisyonal nga besti. O kon gusto ka, makaadto kita sa walay-atop nga Main Square Market, diin makapamalit ka sama gayod sa ginahimo sa mga pumoluyo sa Bratislava sulod na sa kasiglohan. Tingali gusto ka usab nga moduaw sa matahom nga sangang buhatan sa Watch Tower Society nga nahimutang niining siyudara.
Basin may adlaw ra nga makaduaw ka gayod sa Bratislava. Ug kon makaduaw ka, walay duhaduhang malingaw ka niining makaiikag nga modernong kaulohan nga miusbaw gikan sa karaang tabokanan sa suba.
[Hulagway sa panid 15]
Si Maria Theresa
[Credit Line]
North Wind Picture Archives
[Hulagway sa panid 16, 17]
Slovak National Theatre
[Hulagway sa panid 17]
Usa ka dalan sa Karaang Siyudad
[Hulagway sa panid 18]
Ang New Bridge ug ang nagtakilid nga torre
[Hulagway sa panid 18]
Sangang buhatan ug Kingdom Hall sa mga Saksi ni Jehova