SÓPWUN 27
“Unusen Pwáraatá”
Ikáámwo Paul a kalapus lón Rom, nge a sópweeló le afalafal
A lóngólóng wóón Féffér 28:11-31
1. Met Paul me chienan kewe ra silei, me pwata ra meefi núkúnúkéch?
LÓN ina epwe ewe ier 59, Paul me chienan kewe Luk me Aristarkus ra fiti efóch watteen siip, sein uwou féún wiich, me ra sái seni ewe fénú Malta mi nóm lón ewe setin Mediterranean ngeni Italy. A pachetá liosun “Néún Seus Kewe Át” mwen ena siip. Paul a chúen kalapus me emén soufiu a mammasa. (Féf. 27:2) Paul me chienan kana rese ussun ekkewe sááló le kútta álillis me túmún seni néún Seus kewe nippwe át, iter Castor me Pollux. Seus, i néún chón Kriis kot. Nge Paul me chienan kewe ra angang ngeni Jiowa, ewe mi affata pwe Paul epwe unusen pwáraatá ewe enlet lón Rom me útá mwen mesen Sisar.—Féf. 23:11; 27:24.
2, 3. Ia ewe siip Paul a fiti a sáiló ie, me ié a ákkálisi Paul lón unusen an sái?
2 Úlúngát rán mwirin ar inelong Sirakus, eú sóópw mi ling lón Sicily mi aúchea ussun chék Aten me Rom, ra sáiló Rekium éérún Italy. Iwe, ren álillisin och ásepwál mi enito me éér, ewe siip a mwittir sáiló úkúúkún 200 mwail ngeni ewe oroor lón Italy itan Puteoli (kkan ngeni Naples lón ei fansoun) lón chék ewe oruuen rán.—Féf. 28:12, 13.
3 Ekiseló chék, Paul epwele tikeri Rom, ikewe epwe útá mwen mesen Nero, néún chón Rom we sounemenem. Seni poputáán án Paul sái tori wesilóón, “ewe Koten ourur meinisin” a chék ekketi. (2 Kor. 1:3) Sipwele kúna pwe Jiowa a sópweeló le ákkálisi Paul, iwe Paul a sópweeló an tinikken lón an angangen misineri.
Paul “A Kilisou Ngeni Kot me A Péchékkúletá” (Féffér 28:14, 15)
4, 5. (a) Ifa ussun ekkewe chón lúkú me Puteoli ra awasélaéchú Paul me chienan kewe, me pwata ewe soufiun Rom a mut ngeni an epwe nómoló rer? (b) Ifa ussun ekkewe Chón Kraist ra feiéch seni ar féffér múrinné pwal mwo nge atun ra nóm lón kalapus?
4 Me Puteoli, Paul me chienan kewe ra ‘kúna chiener kewe chón lúkú me ra peseer ar repwe nónnóm rer úkúúkún fisu rán.’ (Féf. 28:14) A ifa me échún ar leenien áppirú le awasélaéchúúr! Ese mwáál, ekkena Chón Kraist mi awasélaéch ra fókkun péchékkúletá ren Paul me chienan kewe. Iwe nge pwata emén chón kalapus mi nóm fán nemenien emén soufiu a tongeni ló ren chienan kewe chón lúkú ren fitu rán? Eli pokiten napanapen me féfférún Paul a efisi án ekkena soufiun Rom repwe lúkú.
5 Pwal ina chék ussun lón ach ei fansoun, pokiten néún Jiowa kewe chón angang mi kalapus ra wenechar me alúkúlúk, iwe a mumu ngeniir ar repwe féri sókkopaten mettóch ese mumu ngeni ekkewe ekkóch chón kalapus. Áwewe chék, lón Romania, emén mwán a kalapus ren úkúúkún 75 ier pokiten an solá, iwe a poputá le káé Paipel me a siwililó manawan. Iwe pokiten ena, ekkewe chón angang lón ewe leenien kalapus ra mut ngeni an epwe wisen ló kamé mettóch fán iten ekkewe chón kalapus lón town nge esap pwal wor chienan! Nge lap seni meinisin, féfféréchúch kewe ra ellingaaló Jiowa.—1 Pit. 2:12.
6, 7. Ifa ussun ekkewe chón lúkú seni Rom ra pwáári pwe ra fókkun tongei Paul?
6 Seni Puteoli, Paul me chienan kewe ra fetál ina epwe 30 mwail ngeni Capua wóón ewe al itan Appian Way, mi ale ngeni Rom. Ena al a ffér seni ekkewe féúmmóngun faw mi chépéép. A pwal iteféúló ena al pokiten chón fetál wóón ra tongeni kúna ekkewe leeni mi ling lón Italy, me lón ekkóch leeni, ra pwal tongeni kúna ewe setin Mediterranean. Chón fetál wóón ena al repwe pwal pássini ewe Pontine Marshes, eú leeni mi lélé me pwakak mi nóm 40 mwail seni Rom me ewe Leenien Amémé lón Appius. Nge Luk a erá pwe atun ekkewe chón lúkú lón Rom “ra rong ewe pwóróus usúm,” ekkóch me leir ra luuto ngeni ewe leenien amémé, nge ekkóch ra witiir lón ewe Úlúngát Imwen Waséla, eú leenien asésé ina epwe 30 mwail seni Rom. Minne ra féri a pwáári pwe ra enletin tongei Paul!—Féf. 28:15.
7 Ewe Leenien Amémé lón Appius esap ina eú leenien asésé mi kinamwe fán iten ekkewe chón sái mi pekkus. Ewe soumakken kúúkúún fós itan Horace seni Rom a erá pwe ena leenien amémé a “ur ren ekkewe sááló me ekkewe imwen asésé, nge ekkewe minneká ar ekkena imw ra fókkun kirikiringaw.” A pwal erá pwe “ewe konik a fókkun limengaw.” Me ese pwal mwo nge mochen mwéngé ikkena! Inaamwo iká ese fókkun kinamwe ena leeni, nge ekkewe chón lúkú seni Rom ra pwapwa le chék witi Paul me chienan kewe ikkena ie pwe repwe emmweniir me túmúnúúr lón ar sáingoon kinikinin sái ngeni Rom.
8. Pwata Paul a kilisou ngeni Kot lupwen a kúna chienan kewe chón lúkú?
8 ‘Lupwen Paul a kúna’ chienan kewe chón lúkú, ewe wokisin a erá pwe “a kilisou ngeni Kot me a péchékkúletá.” (Féf. 28:15) Ewer, atun chék Paul a kúna chienan kena mi áchengicheng a péchékkúletá me a chúng letipan me eli a sissilei ekkóch me leir. Pwata Paul a kilisou ngeni Kot? A silei pwe ewe napanap tong, ina uwaan án Kot we ngún mi fel. (Kal. 5:22) Lón ei fansoun, ewe ngún mi fel a pwal amwékútú Chón Kraist ar repwe pennúkúóló pwisin mocheniir fán iten ekkewe ekkóch me oururu chókkewe mi osupwangen álillis.—1 Tes. 5:11, 14.
9. Ifa ussun sia tongeni áppirú ekkewe chón lúkú mi chuuri Paul?
9 Áwewe chék, ewe ngún mi fel a tongeni amwékútú pwiich kewe le awasélaéchú me túmúnú ekkewe chónemmwen mi wisen sáifetál, ekkewe misineri, me pwal ekkewe ekkóch chón angang ngeni Jiowa full-time. Chómmóng me leir ra pennúkúóló chómmóng mettóch pwe repwe tongeni alapaaló ar angang ngeni Jiowa. Pwisin eisinuk: ‘Úa tongeni alapaaló ái álillis atun án ewe chónemmwen mi wisen sáifetál chuuri ái we mwichefel, áwewe chék ren ái amwéngééniir me pwúlúwan we iká mi pwúpwúlú? Úa tongeni akkóta ám áúpwe mwin lón ewe angangen afalafal?’ Iká ka féri ekkena mettóch, iwe kopwe kúna feiéch. Áwewe chék, anchangei úkúúkún pwapwaan ekkewe chón Rom iir chón lúkú atun ra rong án Paul me chienan kewe apwóróusa ekkóch me lein pwóróuseer mi apéchékkúla ar lúkú.—Féf. 15:3, 4.
“Aramas Ra Kapasen Ú Ngeni Ei Mineféén Lamalam Ekis Meinisin” (Féffér 28:16-22)
10. Ifa nónnómun Paul me lón Rom, me met a féri ekiseló mwirin an wareiti ena leeni?
10 Atun Paul me chókkewe mi eti ra tolong lón Rom, “a mumutá ngeni Paul an epwe pwisin imuuló lón imwan, nge emén soufiu epwe mmasa i.” (Féf. 28:16) Lape ngeni, chókkewe mi ares lón imwer, ra féfé ngeni sein ngeni ewe mi maseer pwe rete sú. Inaamwo iká a ina nónnómun Paul, nge i emén chón afalafala pwóróusen ewe Mwú, me an féfé ngeni sein ese eppeti an afalafal ngeni aramas. Iwe mwirin an asésé úlúngát rán, a kérfengeni ekkewe mwán aúchea lein ekkewe chón Jus lón Rom pwe epwe esilei ngeniir iká i ié me pwal afalafal ngeniir.
11, 12. Atun Paul a fós ngeni ekkewe chón Jus lón Rom, met a féri pwe epwe ámecheresi ar repwe aúseling ngeni?
11 Paul a erá: “Pwii kaan, inaamwo iká úse féri och mettóch mi ú ngeni ekkewe aramas are éérenien semelapach kewe, nge ra kalapuseei me lón Jerusalem me atolongaei lepéún ekkewe chón Rom. Nge mwirin ar féri angangen etittin, ekkewe chón Rom rese kúna och mwáálli pwe repwe nieiló, ina minne ra mochen omusaeiwu. Nge lupwen ekkewe chón Jus rese tipeeú ngeni, úa ósópwisekin ámweta ngeni Sisar, nge esap pokiten a wor ái kapasen tipi ngeni aramasen mwúúi we.”—Féf. 28:17-19.
12 Atun Paul a kér ngeni ekkena chón Jus mi aúseling ngeni “pwii,” a kútta met ra tipeeúfengen wóón me a achocho le ekkesiwili ekiekiir iká ra aapaap ngeni. (1 Kor. 9:20) A pwal affata ngeniir pwe a etto Rom pwe epwe feiló ren Sisar, nge ese etto pwe epwe tipi ngeni chienan kana chón Jus. Iwe nge, ekkena chón Jus rese silei ussun an tingor pwe epwe feiló ren Sisar. (Féf. 28:21) Eú puk a áweweei eli pwata ekkewe chón Jus lón Jutia rese ereni chókkewe lón Rom ussun Paul. A erá: “Eli ewe siip Paul a fiti, ina eú me lein ekkewe siip mi akkomw tori Italy mwirin ewe fansoun patapat. Me pokiten ekkewe siip rese kan sássá atun fansoun patapat, iwe ese tufich ngeni ekkewe chón Jus ar repwe tiinaaló pwóróus Rom pwe repwe esilei ngeniir ussun Paul.”
13, 14. Ifa ussun Paul a poputá le fós ussun pwóróusen ewe Mwú, me ifa ussun sia tongeni áppirú i?
13 Iei Paul a apasa och mettóch mi alapaaló ar repwe mochen aúseling ngeni. A erá: “Iei popun úa tingor pwe úpwe chuurikemi me kapas ngenikemi, pún ren án chón Israel we ápilúkúlúk, iei popun úa féfé ren sein.” (Féf. 28:20) Ena ápilúkúlúk ekkena Chón Kraist ra afalafala ussun, ina ewe Messaia me an we Mwú. Iwe, ekkewe chón Jus mwán mi ásimaw ra ereni: “Áúa ekieki pwe mi éch áúpwe rongo sonuk met óm ekiek, pún ren enletin, áúa silei pwe aramas ra kapasen ú ngeni ei mineféén lamalam ekis meinisin.”—Féf. 28:22.
14 Atun a suuk ngenikich alen ach sipwe afalafala ewe kapas allim, sia áppirú Paul ren ach néúnéú kapas eis me sia erá met epwe efisi án aramas repwe mochen alapaaló ar silei ewe Paipel. Sia tongeni pwal ppii ekkóch minen álillis lón néúch kewe puk, áwewe chék ren Tongei Aramas—Asukuler, Kákkáé Met A Nóm lón án Kot Kapas, Achocho lón Óm Állea me Asukul, me Manawach me Ach Angangen Afalafal Minen Káé fán Iten Mwiich. Ka néúnéúéchú ekkena minen álillisin Paipel?
Paul A Isettiw Leenien Áppirú Ngenikich ren An “Unusen Pwáraatá” ewe Enlet (Féffér 28:23-29)
15. Ikkefa rúáánú mettóch sia tongeni káé seni napanapen án Paul afalafal?
15 Paul a filaatá pwal eú rán ar repwe chufengen me ekkewe chón Jus, iwe ra feito ikewe Paul a nónnóm ie nge ra “fókkun chómmóng.” Iwe, “seni lesossor tori lepwin” Paul a áwewe ngeniir ekkewe mettóch “ren an unusen pwáraatá ussun ewe Mwúún Kot, pwe epwe etipetiper le eáni lúkú lón Jises seni ewe Allúkún Moses me makkeien ekkewe soufós.” (Féf. 28:23) Sia tongeni káé rúáánú mettóch seni napanapen án Paul afalafal. Áeúin, i a menlapei pwóróusen ewe Mwúún Kot. Oruuan, a fós lón ewe esin napanap epwe tongeni amwékútú letipen ekkewe chón aúseling. Aúlúngátin, a aloni masouen ekkewe Taropwe mi Pin. Arúáánúún, a akkomwa osupwangen chókkewe a afalafal ngeniir lap seni pwisin osupwangan ren an afalafal ngeniir “seni lesossor tori lepwin.” A ifa me múrinnéén an leenien áppirú ngenikich! Met a fis mwirin ena? “Ekkóch ra poputá le lúkú,” nge ekkóch rese. Iwe, Luk a erá pwe ekkewe aramas ra poputá le tipefesen lefiler, me “ra poputá le ló.”—Féf. 28:24, 25a.
16-18. Pwata Paul ese máirú ren án ekkewe chón Jus rese mochen etiwa an afalafal, me itá epwe met meefiach atun aramas rese mochen aúseling ngenikich?
16 Paul a fen silei seni ewe Paipel pwe a tongeni fis ena me ina met a pwal fis ngeni me mwan. Ina popun, ese máirú ren met ra féri. (Féf. 13:42-47; 18:5, 6; 19:8, 9) Iwe, atun ekkewe rese mochen etiwa met Paul a eáni afalafal repwele ló seni, a apasa: “A pwúng minne ewe ngún mi fel a apasa me ren ewe soufós Aisea ngeni semelapemi kewe, mi apasa, ‘Kopwe feiló ngeni ekkeei aramas me ereniir: “Oupwe wesewesen rong nge ousap fókkun weweiti, me oupwe wesewesen nengeni nge ousap fókkun kúna. Ekiekin ekkeei aramas ese suuk. Ra rong nge rese apwénúetá.”’” (Féf. 28:25b-27) Ekiekin ekkena aramas ese suuk, iwe, ina met a eppetiir ar repwe etiwa pwóróusen ewe Mwúún Kot. A ifa me eletipengawen ar rese mochen etiwa ewe enlet!
17 Paul a sáingooni an ereni ekkena chón Jus rese túppwél pwe “aramasen ekkewe ekkóch mwú . . . repwe wesewesen aúseling.” (Féf. 28:28; Kölf. 67:2; Ais. 11:10) A fókkun lúkúlúk pwe epwe fis ena, pokiten a fen kúna pwe chómmóng chón lúkún Israel ra etiwa pwóróusen ewe Mwú!—Féf. 13:48; 14:27.
18 Sipwe áppirú Paul, sisap meefi letipengaw iká aramas rese mochen etiwa ewe kapas allim. Sia silei pwe chómmóng aramas resap mochen fetál wóón ewe al mi ale ngeni manaw. (Mat. 7:13, 14) Pwal och, lupwen ekkewe aramas mi letipwenechar ra filaatá ar repwe fel ngeni Jiowa, sia pwapwa rer me etiwaéchúúr ngeni ewe mwichefel.—Luk 15:7.
“A afalafaler ewe Mwúún Kot” (Féffér 28:30, 31)
19. Met Paul a féri atun a kalapus lón pwisin imwan we?
19 Minne Luk a apasa lemuchúlóón ewe puken Féffér, a fókkun apéchékkúl. A apasa: “Paul a nómotiw ikena ren unusen ruu ier lón eú imw a mémméénatiw, me a etiwa fán kirekiréch meinisin chókkewe mi feito ren, a afalafaler ewe Mwúún Kot me asukula ussun ewe Samol Jises Kraist fán watteen pwora nge ese wor met a pinei.” (Féf. 28:30, 31) A ifa me múrinnéén an leenien áppirú ren an awasélaéch, lúkú, me tinikken!
20, 21. Ié kewe Paul a tongeni álisiir atun a nóm Rom?
20 Emén me lein chókkewe Paul a etiwer fán kirekiréch, ina i Onesimus, emén slave seni Kolose mi sú seni néún masta. Paul a álisi Onesimus le wiliiti emén Chón Kraist, me i a wiliiti emén pwiin Paul “mi túppwél me áchengicheng.” Ren enletin, iei met Paul a erá ussun: “Nei we Onesimus. Úa ussun emén seman.” (Kol. 4:9; Filim. 10-12) Ese mwáál, Onesimus a fókkun apéchékkúla letipen Paul!a
21 A pwal wor ekkóch ra pwal kúna feiéch seni án Paul leenien áppirú. Iei met a makkeei ngeni ekkewe chón Filipai: “Nónnómui iei a álisaatá feffeitáán ewe kapas allim, pwe ekkewe chón mmasa ewe kingen Rom me pwal aramas meinisin ra silei pwe ngang úa kalapus fán ásengesin Kraist. Iei, pokiten ái kalapus, a lapóló án lape ngeni pwiich kewe lón ewe Samol lúkúlúk me ra kan apwóróusafeili ewe kapasen Kot fán pwora.”—Fil. 1:12-14.
22. Met Paul a pwal féri atun a kalapus lón Rom?
22 Paul a alamota an we fansoun kalapus lón Rom le makkeei ekkewe taropwe mi aúchea ra kapachelong lón néún Chón Kraist we Tesin Krik.b Ekkena taropwe ra álisi ekkewe popun Chón Kraist, ekkewe a mak ngeniir. Kich sia pwal feiéch seni néún Paul kana taropwe, pún ekkewe kapasen emmwen a makkeei lón ra chúen álilliséch ngenikich lón ei fansoun.—2 Tim. 3:16, 17.
23, 24. Ifa ussun Chón Kraist lón ach ei fansoun ra ussun chék Paul le akkamwéchú ar pwapwa inaamwo iká ra kalapus pokiten ar lúkú?
23 Ikáámwo ewe puken Féffér ese pwal affata, nge Paul a musoló seni an kalapus ina epwe mwirin rúáánú ier, ina ruu ier lón Seseria me ruu ier lón Rom.c (Féf. 23:35; 24:27) Nge a chúen pwapwa me achocho le féri meinisin met a tongeni féri lón an angang ngeni Kot. Pwal ina chék ussun chómmóng me lein néún Jiowa kewe chón angang mi kalapus lón ei fansoun pokiten ar lúkú, ra akkamwéchú ar pwapwa me sópweeló le akkafalafal. Iei pwóróusen emén mwán itan Adolfo, a kalapus lón Spein pokiten ese angolong lón mwékútúkútún ei fénúfan. Iei alon emén chón angang lón na kalapus: “Áúa mmen ingeló reom. Áúa fókkun áweiresi manawom lón kalapus, nge lapólóón ám féri ena fen pwal ina lapólóón óm emelimel me fós ngenikem fán kirekiréch.”
24 Ló, ló, ló, ekkewe chón angang lón na kalapus ra lúkúlúk wóón Adolfo pwe asamen an we leenien kalapus a kan chék suukuló. Fán ekkóch, ekkewe soufiu ra etto ren me eisini ekkóch ar kapas eis ussun Paipel. Emén me lein ekkewe chón mmas a kan tolong lón leenien Adolfo we pwe epwe állea Paipel, nge Adolfo a wisen nennefetál pwe ete wor chón kúna ena chón mmas. Ewe chón kalapus a wisen “túmúnú” ewe chón mmas! Amwo ekkeei esin leenien áppirú mi múrinné án ekkeei Chón Pwáraatá mi túppwél, epwe amwékútúkich le “apwóróusafeili ewe kapasen Kot fán pwora,” pwal mwo nge atun mi áweires nónnómun manawach.
25, 26. Ifa án Jises we oesini Paul a kúna pwénútáán kis seni 30 ier, me ifa ussun sia kúna pwénútáán ena oesini lón ei fansoun?
25 Lón ewe puken Féffér, a mak pwóróusen ekkewe Chón Kraist mi achocho úkúúkún ar tufich le afalafala ewe kapas allim, me a muchúló ren pwóróusen Paul mi apéchékkúl, ussun an ‘afalafala ewe Mwúún Kot’ ngeni meinisin chón etto chuuri atun a kalapus lón pwisin imwan. Lón ewe áeúin sópwun sia álleani ussun ewe wis Jises a ewisa ngeni ekkewe chón tapweló mwirin atun a erá: “Oupwe angei manaman atun ewe ngún mi fel epwe feito wóómi, me oupwe chón pwáraatá ussui lón Jerusalem, lón unusen Jutia me Sameria, me tori lesopwuchikin fénúfan.” (Féf. 1:8) Esaamwo tori 30 ier nge a fen chéúfetál ena kapas allim me chómmóng ra “wiliiti chón angangen ei kapas allim.”d (Kol. 1:23) Iei eú pisekin ánnet mi pwáári úkúúkún péchékkúlen án Kot we manaman.—Sek. 4:6.
26 Lón ei fansoun, ena ngún mi fel a pwal apéchékkúla pwiin Kraist iir mi chúen nónnóm wóón fénúfan, me pwal ekkewe ‘ekkóch siip’ ar repwe sópweeló le “unusen pwáraatá ussun ewe Mwúún Kot” lón 240 fénú! (Jon 10:16; Féf. 28:23) Ka pwal achocho úkúúkún óm tufich le fiti ena angang?
a Paul a mochen onómwatiw Onesimus, nge ese mochen álleasolap ngeni ewe allúkún Rom. Ese wor án Paul pwúúng le onómwatiw Onesimus pún i néún ewe Chón Kraist itan Filimon chón angang. Ina minne, Onesimus a liwinló ren Filimon, me a uwei néún Paul we taropwe mi pesei Filimon an epwe kirekiréch le etiwa néún na chón angang, ussun emén pwiin lón pekin lúkú.—Filim. 13-19.
b Ppii ewe pwóór “Nimaché Taropwe Paul A Makkeei Atun An Áeúin Kalapus Rom.”
c Ppii ewe pwóór “Minne A Fis Ngeni Paul Mwirin ewe Ier 61.”
d Ppii ewe pwóór “Ewe Kapas Allim A Tori ‘Unusen Fénúfan.’”