Achchúngú Letipen Chókkewe Rese Fiti Lamalam

1. Menni siwil a fis lón ekkewe ier?

REN fitengeréú ier, lape ngeni aramas wóón ei fénúfan usun itá ra fiti och sókkun lamalam. Nge lón ekkewe ier, a wor eú siwil mi ámáirú a fis. A chóchchómmóngóló chókkewe rese fiti lamalam. Ren enletin, lón ekkóch fénú, lape ngeni aramas ra erá pwe ese wor ar lamalam.b​—Mat. 24:12.

2. Ikkefa ekkóch popun chómmóng aramas rese mochen fiti lamalam?

² Pwata a chóchchómmóngóló chókkewe rese fiti lamalam?c Pokiten ekkóch ra poputá le nefótófót wóón pwapwaar are ar kewe osukosuk. (Luk. 8:14) Ekkóch ra poputá le lúkú pwe ese wor Kot. Pwal ekkóch ra lúkú pwe mi wor Kot nge ra ekieki pwe lamalam ese chúen tongeni álisi aramas me ese tipeeú ngeni pekin science me án soutipachem ekiek. Neman ra kan rong seni chiener kewe, néúr kewe sense, aramas wóón news me wóón TV, are metakkan ar erá pwe manaw a pwisin fisitá, nge rese kan rong án aramas áweweei pwata a pwúng ach sipwe ekieki pwe mi wor emén Kot. Pwal ekkóch ra oputa minne ekkewe néúwisin lamalam ra féri, ar tipemmóng wóón moni me ar mochen nemenem. Lón ekkóch leeni, ewe mwú a aúkúkú mwékútúkútún lamalam.

3. Met aúchean ei lesen?

³ Jesus a erenikich ach sipwe “asoulängala chon ekewe mwü meinisin.” (Mat. 28:19) Ifa usun sipwe tongeni álisi chókkewe rese fiti lamalam le tongei Kot me wiliti néún Kraist chón káé? Áeúin, sipwe mirititi pwe meefien emén usun ewe kapas allim lupwen a kerán rong, neman epwe lóngólóng wóón ia a mááritá me ie. Áwewe chék, chókkewe seni Iurop neman epwe sókkóló meefier seni meefien chókkewe seni Asia. Pwata? Pún lón Iurop, chómmóng aramas ra mwaren silei pwóróusen Paipel me weweiti ewe afalafal pwe Kot a fératá mettóch meinisin. Nge lón Asia, lape ngeni aramas a chék ekis sileier usun Paipel are rese fen silei, me chómmóng rese lúkú pwe mi wor emén Chón Fératá mettóch meinisin. Ei lesen epwe álisikich le achchúngú letipen meinisin chókkewe sia chuuriir lón ewe angangen afalafal, ese lifilifil iir seni ia are met ar lúkú.

ÁKKEÁNI EKIEK MI PWÚNG

4. Pwata sipwe eáni ekiek mi pwúng?

⁴ Eáni Ekiek mi Pwúng. Iteiten ier a wor chókkewe ra wiliti Chón Pwáraatá Jiowa nge rese fiti lamalam me lóóm. Chómmóng me leir ra fen manawéch me lóóm me oput likótuputupun lamalam. Nge a pwal wor chómmóng me leir ra manawangaw me lóóm me féri féffér mi ngaw nge ra likitaló. Ren álillisin Jiowa, sia tongeni lúkúlúk pwe sipwe kúna meinisin “chókkewe letiper a páái ngeni ar repwe etiwa ewe enlet mi atoto manaw esemuch.”​—Föf. 13:48, NW; 1 Tim. 2:3, 4.

5. Met a efisi án chómmóng repwe etiwa ach afalafal?

⁵ Pwári Kirekiréch me Súfél. Fán chómmóng, aramas ra etiwa ach afalafal pokiten napanapen ach afalafal ngeniir nge esap pokiten met sia eáni afalafal. Ra sani ach pwári kirekiréch, súfél, me ach enletin áfánniir. Sise kan echchimwer ar repwe rongorong ngenikich. Nge sia kan sótun esilla popun ra eáni och sókkun memmeef usun lamalam. Áwewe chék, sia weweiti pwe ekkóch rese kinamwe le pwóróusfengen usun lamalam me emén rese sissilei. Ekkóch ra meefi pwe mi ésúfélúngaw ach eisini emén meefian usun Kot. Nge pwal ekkóch ra sáw ika aramas repwe kúner ar állea Paipel, nge ákkáeúin ika ra álleafengen me emén Chón Pwáraatá Jiowa. Sipwe sótun weweiti me súféliti meefier.​—2 Tim. 2:24.

6. Ifa usun aposel Paulus a sissiwili napanapen an afalafal, me ifa usun sipwe tongeni áppirú?

⁶ Met sipwe féri ika sia esilla pwe emén ese kinamwe lupwen sia néúnéú ekkewe kapas “Paipel,” “férien Kot,” “Kot,” are “lamalam”? Sia tongeni áppirú ewe aposel Paulus ren ach sissiwili napanapen ach afalafal. Lupwen Paulus a fós ngeni ekkewe chón Jus, a kan néúnéú ewe Paipel le afalafal. Iwe nge, lupwen a fós ngeni ekkewe souáák chón Krik lón ewe leeni itan Areopakus, esap fán eú a eppiietá Paipel. (Föf. 17:2, 3, 22-31) Ifa usun sipwe tongeni áppirú Paulus? Ika ka sereni emén ese lúkú Paipel, neman epwe éch óm kosap féúni lupwen ka fós ngeni. Ika ka meefi pwe neman emén esap kinamwe ika aramas repwe kúna ámi álleafengen ewe Paipel, iwe kopwe állea ngeni lón eú napanap aramas resap tepereni, áwewe chék kopwe állea ngeni wóón noum device are mechá.

7. Met epwe álisikich le áppirú met Paulus a féri lón 1 Korint 9:20-23?

⁷ Weweiti Meefien Aramas me Aúselingéch. Mi lamot sipwe achocho le weweiti popun aramas ra eáni och sókkun memmeef. (SalF. 20:5) Ekiekisefáli aposel Paulus. A kan mááritá lein chón Jus. Ese mwáál, a lamot epwe fókkun siwili napanapen an afalafal lupwen a afalafal ngeni ekkewe esap iir chón Jus ekis chék sileier are rese fen silei usun Jiowa are ewe Paipel. Neman mi lamot sipwe research are kapas eis ngeni ekkewe chón afalafal mi lipwákéch lón ach we mwichefel pwe sipwe tongeni alapaaló ach weweiti meefien me ekiekin aramas lón ach we territory.​—Álleani 1 Korint 9:20-23.

8. Ifa usun sipwe tongeni poputááni eú pwóróusfengen wóón Paipel?

⁸ Sia kan achocho le kútta “aramas mi pwapwaiti” ewe enlet. (Mat. 10:11) Ren ach sipwe sópwéch, a lamot ach sipwe mut ngeni aramas ar repwe uwawu meefier, me sipwe aúselingéch ngeniir. Emén pwiich lón Britain a kan eisini aramas meefier ika ifa usun epwe wor pwapwa lón pwúpwúlú, ifa usun sam me in repwe emiriti néúr kewe, are ifa usun sipwe likiitú fán pwúngúngaw. Mwirin an aúseling ngeni meefier, a erá, “Met meefiom usun ei kapasen éúréúr mi mak ina epwe 2,000 ier a ló?” Iwe, ese féúni iten Paipel nge a eppii ngeniir ekkóch wokisin a fen ammólnatá wóón néún we phone.

ACHCHÚNGÚ LETIPEN ARAMAS

9. Ifa usun sipwe tongeni álisi chókkewe rese kan sani le pwóróus usun Kot?

⁹ Ren ach sipwe achchúngú letipen chókkewe rese sani le pwóróus usun Kot, sia tongeni fós ngeniir usun och mettóch mi weneiti manawer. Áwewe chék, chómmóng ra mwaar ren masouen fán láng me fénúfan. Iwe, neman sia tongeni ereniir: “Neman ka silei pwe férien aramas kewe chómmóng mettóch ra chék nikáppirú seni met a fen wor wóón fénúfan. Áwewe chék, ekkewe chón ffér microphone ra káéfichi angangen seling, nge ekkewe chón ffér camera ra káéfichi angangen maas. Met meefiom usun masouen fénúfan? Ka meefi pwe ra fisitá ren och manaman, seni emén, are pwal och mettóch?” Mwirin ach aúselingéch ngeniir, sia tongeni pwal apasa: “Lupwen scientist ra káé och mettóch seni ar etittina seling me maas, neman sipwe ekieki ika ra káé seni ié. Nge ua mmen sani alon emén soukél lóóm, a erá: ‘Ifa usun, ewe mi förätä seling, esap püsin rongorong? Ifa usun, ewe mi föri mas, esap püsin küna? . . . Ifa usun, ewe chon kait ngeni aramas esap silelap?’ Ekkóch scientist ra pwal tipeeú ngeni ena.” (Kölf. 94:9, 10) Mwirin, sia tongeni eppii ngeniir eché video me wóón jw.org^® fán ewe itelap “Interviews and Experiences” lón ewe kinikin “Viewpoints on the Origin of Life.” (Ttiki PUBLICATIONS > VIDEOS.) Are sia tongeni anéúnéú ngeniir ewe puk itelapan Was Life Created? are ewe itelapan The Origin of Life​—Five Questions Worth Asking.

10. Ifa usun sipwe tongeni poputááni eú pwóróusfengen me emén ese kan sani le fós usun Kot?

¹⁰ Lap ngeni aramas ra áneánei pwe manawer epwe échúló lón mwachkkan. Iwe nge, chómmóng ra niwokkus ika ei fénúfan epwe taló are epwe ngawóló, iwe aramas resap chúen tongeni manaw wóón. Emén chónemmwen mi wisen sáifetál lón Norway a erá pwe aramas rese sani le fós usun Kot nge ra kan fen pwapwa le pwóróus usun met mi kan fiffis wóón fénúfan. Mwirin an kapong ngeni emén, a kan erá: “Met meefiom usun met epwe fis lón mwachkkan? Me reom, ié a tongeni aéchúeló ei fénúfan? Itá ekkewe néúwisin mwú, are ekkewe scientist, are pwal emén?” Mwirin an aúselingéch ngeni, a álleani are aloni alon eú wokisin mi fós usun ach ápilúkúlúk mi múrinné fán iten mwachkkan. Ekkóch ra sani án Paipel pwon pwe fénúfan epwe nómoffóch me aramas mi múrinné repwe nónnóm wóón tori feilfeiló chék.​—Kölf. 37:29; SalAf. 1:4.

11. Pwata sipwe néúnéú sókkopaten kapasen lepoputáán, me ifa usun sipwe áppirú án Paulus leenien áppirú lón Rom 1:14-16?

¹¹ Sipwe kan achocho le néúnéú sókkopaten kapasen lepoputáán atun sia chuuri aramas. Pwata? Pokiten a sókkóló emén me emén chókkewe sia kan chuuriir. Eli emén epwe sani minne sia pwóróus ngeni wóón, nge emén esap sani ena esin pwóróus. Ekkóch ra sani ar repwe fós usun Kot are ewe Paipel, nge ekkóch ra fen akkomw sani ar repwe fós usun pwal och mettóch. Ese lifilifil met aramas ra sani le fós usun, nge sipwe chék achocho le fós ngeni sókkun aramas meinisin. (Álleani Rom 1:14-16.) Ren enletin, a lamot ach sipwe chechchemeni pwe Jiowa i ewe a ámáári ewe enlet lón letipen chókkewe mi tongei minne mi pwúng.​—1 Kor. 3:6, 7.

USUN ACH AFALAFALA EWE ENLET NGENI CHÓKKEWE SENI ASIA

12. Met sipwe tongeni féri ren ach sipwe afalafal ngeni chókkewe seni ekkewe fénúen Asia rese fókkun ekieki pwe mi wor emén Chón Fératá?

¹² Wóón unusen fénúfan, pwiich kewe ra kan chuuri aramas seni ekkewe fénúen Asia, kapachelong chókkewe seni ekkewe fénú mi aúkúk ach angang ie. Lón chómmóng ekkena fénúen Asia, aramas ra káit seni ar famili me lón sukul pwe ese wor Kot. Rese fókkun ekieki pwe mi wor emén Chón Fératá. Ekkóch ra mochen silei, iwe ra mwittir etiwa án emén pwiich eisiniir ika ra mochen káé Paipel, nge ekkóch resap mochen káé atun ra kerán rong ekkena sókkun pwóróus mi minefé ngeniir. Ifa usun sipwe tongeni álisiir? Ekkóch chón afalafal mi lipwákéch wóón ena ra sópwéch ren ar poputááni eú pwóppwóróusfengen me emén fán kirekiréch, áfánni, me ika mi tufich ra apwóróusa ngeni usun múrinnélóón manawer atun ra poputá le apwénúetá ekkóch án Paipel kapasen emmwen.

13. Met a tongeni amwékútú aramas le mochen rong usun ewe Paipel? (Ppii ewe sasing wóón péén.)

¹³ Chómmóng aramas a kan akkomw chúng letiper ren ekkewe emmwen mi fich ngeni manawer mi pop seni tipachemen Paipel. (SalAf. 7:12) Emén chienach fefin lón New York, mi kan chuuri chókkewe mi eáni fósun China, a erá: “Ua achocho le áfánni aramas me aúselingéch ngeniir. Ika ua silei pwe ra kerán mwékút seni pwal eú fénú, iwe ua kan eisiniir: ‘A ifa usun manawom lón ei fénú iei? Ka kúnékún óm angang? Aramasen ikeei ra kirekiréch ngonuk?’” Fán ekkóch án chienach na féri ekkena mettóch a atufichi an epwe poputá le fós ngeniir usun och pwóróus lón ewe Paipel. Ika a tufich, chienach na fefin a pwal erá: “Óm lúkú pwe ifa kiien ach sipwe tongeni ririéch ngeni aramas? Ngang mi tongeni pwári ngonuk eú mwitún seni Paipel? A erá: ‘Ach popuetä eu anini a usun chök ach pwangeni eu epetin koluk, iei mine kopwe ükütiu mwen ewe anini epwe lapala.’ Óm lúkú pwe ei kapasen emmwen epwe tongeni álisikich le ririéch ngeni ekkewe ekkóch?” (SalF. 17:14) Ena sókkun pwóppwóróusfengen epwe tongeni álisikich le esilla chókkewe mi mochen alapaaló ar káé.

14. Ifa usun emén chienach mwán lón Asia a álisi chókkewe mi erá pwe rese lúkú Kot?

¹⁴ Met sipwe tongeni ereni chókkewe mi erenikich pwe rese lúkú Kot? Iei met emén mwán Chón Kraist mi lipwákéch le afalafal ngeni chókkewe rese fiti lamalam lón Asia a erá: “Lape ngeni lupwen emén seni ikeei a erá, ‘Use lúkú Kot,’ weween pwe ese kan fel ngeni ekkewe kot lape ngeni aramasen leenian we ra kan fel ngeni. Iwe ua tipeeú ngeni pwe lape ngeni ekkewe kot iir férien aramas me tipitipin chék. Ua kan álleani ngeni Jeremaia 16:20, mi erá: ‘Ifa usun, aramas ra tongeni föri püsin ar kot? Nge ika ina, iwe, sap ir kot.’ Mwirin ua eisini: ‘Ifa usun kopwe tongeni esilla ewe wesewesen kot me ewe tipitipin kot férien chék aramas?’ Ua aúselingéch ngeni, mwirin ua álleani Aisea 41:23: ‘Oupwe pwäri ngenikem mine epwe fis lon kan fansoun repwe feito, pwe aipwe silei pwe ämi oua kot.’ Mwirin ua áiti ngeni eú pwóróusen án Jiowa oesini usun mwachkkan.”

15. Met sia tongeni káé seni emén Chón Kraist mwán lón Asia?

¹⁵ Atun emén chienach mwán mi pwal nóm lón Asia a chuursefáli aramas, iei met a erá: “Ua áiti ngeniir ekkewe pwóróus seni Paipel mi álilliséch, ekkewe oesini mi fen pwénúetá, me ekkewe allúk mi nemeni mwékútúkútún fán láng. Mwirin ua áiti ngeniir ifa usun ekkena mettóch ra ánneta pwe a wor emén Chón Fératá mi manaw me tipachem. Atun emén a poputá le etiwa ewe lúkú pwe mi wor emén Kot, iwe ua áiti ngeniir met ewe Paipel a apasa usun Jiowa.”

16. Me ren Ipru 11:6 pwata a lamot ngeni chókkewe mi káé Paipel ar repwe lúkú Kot me ewe Paipel, me ifa usun sipwe álisiir le ámááraatá?

¹⁶ Atun sia káé Paipel ngeni chókkewe mi mámmááritá nge rese fiti lamalam, a lamot sipwe akkapéchékkúla ar lúkú pwe mi wor emén Kot. (Álleani Ipru 11:6.) Me a lamot ach sipwe ámááraatá ar lúkú ewe Paipel. Eli a lamot ach sipwe ekkenniwili fán fite ekkóch áitien Paipel kewe. Iteiten sia káé ngeniir, eli epwe lamot ach sipwe etittina ekkewe pisekin ánnet pwe ewe Paipel, ina Kapasen Kot. Sipwe tongeni féri ena ren ach pwóróus ngeniir usun ekkewe oesini lón Paipel mi fen pwénúetá, usun pwúngún Paipel lón pekin science me uruwo, are ifa usun a tongeni álisikich lón manawach iteiten rán.

17. Ifa usun ach tongei aramas epwe achchúngúúr?

¹⁷ Sia álisi aramas ar repwe wiliti néún Kraist chón káé ren ach pwári pwe sia tongeer, ese lifilifil ika ra fiti lamalam are rese. (1 Kor. 13:1) Atun sia asukuler, sia achocho le áiti ngeniir pwe Kot a tongeer me a mochen ach sipwe tongei i. Iteiten ier, fite ngeréú aramas ra papatais pokiten a mámmááritá ar tongei Kot nge me mwan rese sani lamalam are ekis chék sileier usun lamalam. Iwe eáni ekiek pwúng, me áfánni sókkun aramas meinisin. Aúselingéch ngeniir. Achocho le weweitiir. Ren óm leenien áppirú, áiti ngeniir ifa usun repwe wiliti néún Kraist chón káé.