Dhowakula dha Mabasa na Yeddelo Yehu ya Okristu
13-19 YA ABRILI
MAFUMO A MAZU A MULUGU | WITA 31
‘Jakobi na Labau Ahikosa Nipagano na Wiwanana’
(Wita 31:44-46) “Ndowe, nimage wandana miyo na weyo, ondha onikalela nipathu-pathu”. 45 Jakobi othukula mwarha ohimetxa pwi ninga ntxikwa. 46 Oawaddela abalaye dhahi: “Ddoddelani malugu”. Awene addoddela malugu apigela; mmalelani, aja vadhuluvá, ajavo.
It-2 173 ddima 8
Galed
Atamelaga marhe a ogomihana makani anani, Jakobi na Labau alaganela okosa nipagano. Jakobi wahipigela malugu nomala bawaddela “abalaye” wi apigele malugu txino maluguya akane mukalelo wa meza, venevo ajevo vamodha, yonihaga nipagano nikosilani. Nona Labau bakuwela mburo obu wa pigeliwe na malugu na elogelo ya eramayiko (Asírio) “Yegar-saduta,” mbwenye Jakobi okuwele “Galeed,” na elogelo ya Ebrayiko. Labau ologa: “malugu aba apigeliwe [Heb., gal] oli ninga namona [Heb., ʽedh] wehu, kuloga anona nipagano nikosilehu ddabuno”. (Wita 31:44-48) Malugu abale (na mena ali ninga meza) yannakamihedha abale aviravo, wona wi vahikosiwa nipagano. Yali ninga ejile elebiwe versu 49, vanloga ‘Mwang’aneli [Heb., mits·pahʹ],’ yoniha-wene wi Jakobi na Labau ahikosa nipagana na wiwanana vina mirala dhawa dhigankala na murenddele. (Wita 31:50-53) Vyaka dha musogorho dhanlabihedhiwa vina malugu ninga namona wa attu akosa nipagano.—Jos 4:4-7; 24:25-27.
(Wita 31:47-50) Labau otxemerha muluyá wa malugu na nzina na Yegar-Saduta; Jakobi otxemerha na nzina na Galed. 48 Apa Labau ologa: ‘Mulu obu oromana ddabuno, onikalele nipathu-pathu na wiwanana wehu.’ Nona aromola Galed. Oromola vina Mispa, 49 alogaga: ‘Yehova oner’okalavi vari vehu, nigalapelana. 50 Ogátabutxa anaga aba anayana, wátelelavo ena, aba balivi, onausorihe kahiye muthu; wubuwele wi ddi Mulugu, wonile wiwanana wehu.’
it-3 728 ddima 8
Mwang’aneli
Maluguya apigeliwa vamodhavi Jakobi wahikuwela na nzina na “Galeed” (nintapulela “Munamona”) vina “Mwang’aneli.” Mbwenye Labau ologa: “Yehova oner’okalavi vari vehu nigalapelana.” (Wita 31:45-49) Maluguya apigeliwa oniha wi Yehova wahona nipagano na wiwanana nikosile Jakobi na Labau vina wanjedhela wi awene akwanihedhe.
(Wita 31:51-53) Labau ologa vina na Jakobi: ‘Onowona mulu abu wa malugu wimetxile miyo vari vehu? 52 Muluya obu onikalele namona, wi miyo ddihilupele oko na ntxiga, nne weyo ohilupelena okuno.53 Mulugu wa Abrahamu na wa babe Nahor anithonge!’ Nomala Jakobi omuddubela Mulugu wawopiha, wamwebedha babe Izaki.
Nipepese Mafumo Omuyani
(Wita 31:19) Labau mudhoweliye ogwadda moya mabilaye, Rakel ohiya dhithumwa dha babe.
it-3 693, ddima 6
Dhithumwa
Dhilobo dhifanyile anamapepesa (Arqueologos) o mesopotâmia na a dhilabo dhina dhowaddamela dhinlagiha wi wafwanyela okana viladdaniho a dhithumwa vatakulu ddudduwene agahalena dhokana dhotene dha anamudhi (herança da família). Mowiwanana na tabwa eng’ono efwanyiwe o Nuzi, enoniha wi yanwodheya mwasano ohalana dha moye, kowiliwa wi moyeya wela okwa. (Ancient Near Eastern Texts, [Malebo a wale a oriente próximo], esasanyedhiwe na J. Pritchard, 1974, nikuku 219, 220,vina yowenjedhedha 51) enoneya ninga jijene emuttukulele Rakel wiya dhittumwa esile, txino sabwa ya Babe omudhivalela Jakobi, mamune. (Kaladdaniha na Wita 31:14-16.) Ttima yana dhittumwa enowoneya kakamwe na guru yotamela yakosile Labau, Iyene wahakukusa abale wi anfware Jakobi oleddo wa sumana modha.(Wita 31:19-30) Ebaribariya jawi Jakobi kàziwa elobwene yakosile Rakel (Wita 31:32), vina kavali ezinddiyelo enlagiha wi iyene wanfuna olabihedha dhittumwa wi ahalena dhokana dha ana Labau. Jakobi katanalela vingamuttu. Vasogorhova, dhittumwa esile dhahinongeya mwaviteli Jakobi mutxiddo mwa muri munddimuwa wali vakuvi na Sikém vamodha na vingamuttu dhina dhavahiwiye na amudhe.—Wita 35:1-4.
(Wita 31:41, 42) Dhahene dhimala vyaka 20 vani venyu! Muddilabeliha aninyu ayana eli vyaka kumi na nayi, vyaka tanu na modha dhifuwo dhenyu; nyuwo musaddula muthengo wa nlivo naga dila kumi. 42 Kweliwa Mulugu wababaga, Mulugu wa Abrahamu, olene onimwebedha Izaki kaddikamyedhile, txibarene mugaddithiya wiyela madavi. Mulugu ohona opujiwa waga, vina mabasa a mada aga. Ddi iyene ogwaddile makani nzilo na mathiyu.’
(1 Pedro 2:18) Nyuwo emeleli, mwakurumuwele na nrhemezo ninddimuwa anabuya enyu: Kamwarihege apamavi, omàla; awali vina mwarihege.
w13 15/3 21 ddima 8
Yehova—Ttawela Yehu
8 Jakobi mufiyedhiye o Harám, Labau wahimmoyela nomala wahinvaha Liya na Rakel wila akale awadhiye. Mmalelani Labau wahimpela malago Jakobi, kanvahile elabeliye vyaka kumi! (Wita 31:41, 42) Masiki na dhotedhene dhipadduwile, Jakobi kakumuwile, wannimukuluvelavi Yehova wi onele omukoya,—jijuwene epadduwile. Movira mudhidhi Mulugu wahimwaddela Jakobi wi eyelele o Kanaá, wenewo wahirelawo ‘wahikana mabila menje, adhari a alobwana na ayana, akamelo na buru.’ (Wita 30:43) Wila alagihe otamalela waye, wahilobela dhahi: ‘Kaddinfwanyelela okwela wenyu vina weddeyana onddilagihedhinyu, sabwani mmwabuwelimi Jordau ddanna mukongozo waga bahi, ovano muddireliha venjene.’ Wita 32:10.
20-26 YA ABRILI
MAFUMO A MAZU A MULUGU | WITA 32-33
‘Onowanavi wila Wakele Mareliho?’
(Wita 32:24) Muhaleliye yeka, okala owaniliyena, omathiyu wotene mpaka vati oya.
w03 15/8 25 ddima 3
Onomutamela Yehova na Murima Wotene?
Mbibiliani munoromoliwa attu enjene amutamelile Yehova na murima wotene. Mmodhaya mwa aboya ddi Jakobi, owanile na anju mpaka vati oya. Sabwa ya ejuwene wahidha wittaniwa Izrayel (Ovilibihedha Wedda na Mulugu) sabwani “okosela guru,” obe “odidela,” “okosela kukuttu” “ovilela,” na Mulugu. Anju wahimururiha sabwa ya guru ekosiliye.—Wita 32:24-30.
(Wita 32:26, 27) Odhoyá onaga wi kanimuwodha, omururumutxa nigogoddo na taku; nigogoná nibarhamandduwa, awanaga na odduwene. 26 Oddoya ologa: “Ddithiye ddidhowe; kang’ana vati vanoya.” Jakobi omwakula: “Kaddinauthiye dhowa, ohinathi oddiruriha.”
it-1 578 ddima 5
Otopinya, Orurumutxiwa Nigogoddo
Jakobi wahirurumutxiwa nigogoddo. Jakobi vaniyene vyaka 97 dhobaliwa, wahiwana omattiyu wotene na anju wabalile maningo omuttu. Wahimuttiddavi anjuya kafuna omuttuya mpaka anjuya omururiha. Mudhidhi wawanani anjuya mmoneliya wi kanfuna omuttiya, omururumutxa nigogoddo na taku, nigogoddona nibarhamandduwa. Sabwa ya ejuwene Jakobi wedda atopinyaga. (Wita 32:24-32; Oz 12:2-4) Vasogorhova Jakobi wannubuwela wi masiki vawaniliye na ‘anju wa Mulugu, vina na attu mpaka opemberha,’ kawodhile na guru dhaye. Ejo ewodheyile sabwani wafunile ddi Mulugu wi Jakobi awane na anju, wi Jakobiiya onihe wila wanfuna-wene maruriho a Mulugu.
(Wita 32:28, 29) Anjuya onvuza dhahi Jakobi: “Nzina nawo oli ani?” Iyene omwakula: “Jakobi.” 29 Mmalelani ohiloga: “Nzina nawo kanikale Jakobi nikale Izrayel, vowi owana na Mulugu vina na attu, opemberha.”
It-2 450 ddima 8
Izrayel
1. Ntti nzina nittuviwe Jakobi na Mulugu vaniyena vyana 97. Yali omattiyu dhahi vabuwiliye muwulo wa Jabok, anfwarelaga mbale Izaú, vawaniliye na anju. Sabwa ya odidela owana na anjuya nzina naye nahitxinjiwa banikala Izrayel, wi ekale ezinddiyelo ya mareliho avahiwiye. Jakobi ohittuva mburo obule na nzina na Penuél (Wita 32:22-31; koona JAKOBI N°. 1.) Vafiliye o Betel, Mulugu wahimoniha-wene wi nzina naye nitxinjiwa, oromana mudhidhene obo mpaka okwa waye wettaniwa Izrayel. (Wita 35:10, 15; 50:2; 1 Map. 1:34) Mbibiliani munoromoliwa nzina ntti Izrayel dila dhowakwana 2.500 mbwenye ninaddiwana ziza na Jakobi.—Obud. 5:1, 2.
Nipepese Mafumo Omuyani
(Wita 32:12) Ddivuneni mmadani mwa mbalaga Izaú, vowi ddinowova anawane na miyo, addipe vamodha na mayi na anaye.
(Wita 32:14-16) Jakobi okala venevo mathiyu abale. Mmaleliye osakulamo dhifuwo dhaye, amukosele sagwati mbalaye Izaú: 15 mbuzi dha mukolo 200, asaboko 20, mabila a mukolo 200, apogo 20, 16 akamelo 30 a mukolo na nayá, ng’ombe dhamukolo 40, na dhapogo 10, buru dhamukolo 20 na dhapogo 10.
w10 15/6 22 ddima10-11
Ologa N’opama vina Wakosela Dhilobo Attu Ena Onowandaniha
10 Ologa n’opama vina na mazu anfwasiha murima onokamihedha ovaddiha mandano. Ogavilibihedha okana mandano ofiyedheya na attu ena enele onikamihedha osakulela dhologa dhehu. Kavilibihedhe wakosela dhilobo attu ena, ninga wakamihedha, wavaha elobo-txilobo,—okana elemelelo ya wawakela aleddo, enele onikamihedha okala wotapuwa na attu ena. Ejo enele—‘wukamihedha wona’ mikalelo dhapama dha attu ena masiki vagakala makani enele owodheya ogomiha.—Rom. 12:20, 21.
11 Siku nimodha mbalaye wahisilidhiwa vaddiddi na Jakobi, mpaka Jakobiiya ottawa. Muvireli vyaka dhinjidhene, Jakobi wahiyela. Izaú wahinfwarela na alobwana 400. Jakobi wahilobela akumbirhaga nikamihedho. Nona ahinatti ogumana na mbaleye Izaú, wahinperhengezela sagwati. Ekosiliye ehimukamihedha mbalaye osaddula monelo waye. Vagumanilani, wahimuttamagela vina wahimukubatta vaddiddi.—Wita 27:41-44; 32:6, 11, 13-15; 33:4, 10.
(Wita 33:21) Okungavo ebuwa, othuva nzina na Yehova ddi Mulugu wa Izrayel.
It-699 ddima 2
Yehova ddi Mulugu wa Izrayel
Jakobi mugumaneliye na anju o Penuél, wahivahiwa nzina na Izrayel, vasogorhova mugumaneliye na mbalaye Izaú ahandanihana, venevo wahimwalela o Sukot mmalelani osama o Sikém. Wenewo wahigula nddebe na mwana Hamor, bamaga musasa waye. (Wita 32:24-30; 33:1-4, 17-19) Mmalelani “okungavo ebuwa,” othuva nzina ntti “Yehova ddi Mulugu wa Izrayel.” (Wita 33:20) Sabwa ya ovaha ebuwaya na nzina na Izrayel enoniha wi wahirumela nzina nivahiwiye vina wanriha, yina jawi woniha ntamalelo sabwa ya Mulugu omweddiha mpaka ofiya Mwilaboni Yopikireliwa. Mazu aba alebiwe mBibiliani dila modha bahi.
27 YA ABRIL–3 YA MAYU
MAFUMO A MAZU A MULUGU | WITA 34-35
“Empadduwa na Muttu Onsakula Mandano Abure”
(Wita 34:1) Dina, mwana wa Liya ombalileye na Jakobi, odhowa waredha na anamwali akwaye a elabo ejile.
w97 1/2 30 ddima 4
Sikém—Muttette wa Munttithwani
Azombwe a mmuttetteni amwang’ana dhavi namwali oddule wahamuziwile mulobwana wadhowa waredha mmuttetteni mpule—vina yoneyaga wi kavo wamvelela? Bibilia onakula dhahi: “Sikém, mwana Hamor, mukadda Hev, mmoneliye, omwiya, odhowana ogonane.” Txini yamuttukulele Dina ovika vangovini ya wandana na akadda Kaná, nlogo na attu otakala merelo? Kuloga wel’ojombeliwa anamwali owaredhana? Obe wali vuru-vuru ninga abalaye ena ahafuna wiwa malago alogiwa? Kengesa yopadduwaya elebiwe va nivuruni na Wita, onela wona mukubanyelo wa Jakobii na Liya, muziwelani wi mwanawa wahireliwa yoputtula vaddiddi mmuttetteni obule w’o Sikém.—Wita 34:1-31; 49:5-7; koona vina A Sentinela de 15 Junho de 1985, nikuku 31.
(Wita 34:2) Sikém, mwana Hamor, mukadda Hev, governadoro wa wenewo, mmoneliye, omwiya, odhowa ogonane.
“Thawani Ojeberuwa!”
14 Sikém wona ninga yakosiliye kiyali yabure. Sabwa ya iyene ojeya murima na Dina, “omwiya” vina “ogonane.” (Kengesa Wita 34:1-4.) Ngovi eji ehimutatamulela makani manddimuwa vaddiddi Dina vamodha na amudhayeya.—Wita 34:7, 25-31; Galásia 6:7, 8.
(Wita 34:7) Ana Jakobi ahiyela oddabo; ahundeya guru na dhipadduwile. Otikina wawa wathabwa, vowi àli manyazo agwele mu Izrayel, sabwa ya oharanduliwa wa mwana Jakobii.
(Wita 34:25) Atxetheliwiyá mvirelani malabo mararu ewaga opa vaddiddi, ana Jakobii eli, Simeau na Levi, arogori a Dina, athukula supadda naye-naye, ahiwananela odhowa mmuthetheni; aapamo alobwanayámo etene.
w09 1/9 21 ddima 1-2
Oganyonyeya
Attu enjene agereliwa yotakala, efunelo yawa ja woba owali wi onihe osilidhiwa wawa. Ninga motagiha, Bibilia onologa wi ana a muzamani Jakobi, muziwelani wi Sikém mukadda Kaná wahimuharandula murogoriwa Dina, awene “ahundeya guru. Otikina wawa wathabwa, [ahinyonyeya venjene].” (Wita 34:1-7) Ana eli a Jakobi ahimukanela ntxiga Sikém vamodha na attu a vatakulu vaye, sabwa ya obure wakoseliwe murogorawa. Simeau na Levi attukula masupadda avolowa mmuruddanimwa, ahapamo alobwana otene akalamo, otaganyiha na Sikéya.—Wita 34:13-27.
Dhawira dhawa dhihigwadda mwakaniya? Muziwele Jakobii esuwodha, ohasisigula anaye na mazu awi: “muddirula nriho, muddisegedha vari va anya a elabo. . . . Akananewo na Aferizewo aner’oddidda; agewananela owana na miyo, ddinna alobwana añgonovi, anodditolotxa na amudhagene.” (Wita 34:30) Venevo, anamudhi a Jakobii, anfwanyela okala pasope sabwani agadha olupeliwa na anya a mittette dhawaddamele. Vasogorhova Yehova ohimwaddela Jakobii wi attukule amudhaye amwalemo mmuttetteni mwa Betel mwakalani; welela vanapadduwe owana-wana na malogo addamile na awene.—Wita 35:1, 5.
Nipepese Mafumo a Omuyani
(Wita 35:8) Venevo Debora, muyana omwamwihile Rebeka, okwa; ohekiwa vakuvi va Betel mutxiddo mwa mwakaravayo, odhile oromoliwa mukaravayo wa kutho.
it-1 670 ddima 9
Débora
1. Makayaya wa Rebeka. Mubudduwele Rebeka vatakulu va babe, Betuél, badhowa o Palastina wi ateliwe na Izak, Débora ohidhowa vamodha na iyene. (Wita 24:59) Mmalele Débora olaba vyaka dhinjene vatakulu va Izak, vasogorhova ohimwalela vatakulu va Jakobii; txino enoneya ninga mukwele Rakel. Enkala ninga Débora okwile muvirele vyaka 125 dha otelana wa Rakel na Izak, venevo ohekiwa vakuvi va Betel mutxiddo mwa mukaravaryo. Nzina nattuveliwe muri obu (Alom-Bakute, entapulela “Mukaravaryo wa kutho”) ezinddiyelo yawi Débora wankweliwa vaddiddi na anamudhi a Jakobii.—Wita 35:8.
(Wita 35:22-26) Izrayel akalaga wenewo, Ruben ogonana Bila, mamima wa babe. Osogorhowa Izrayel oziwa. 23 Ana Jakobii ali kumi na eli. Abalileye na Liya: woromayá ddi Ruben, wopidduwedha ddi Semeau, badha Levi, Judá, Isakar na Zebulau. 24 Abalileye na Rakel ddi José na Bejamim. 25 Abalileye na Bila, mudhari wa Rakel, ddi Dan na Neftali. 26 Abalileye na Zilpa, mudhari wa Liya, ddi Gad na Aser. Aba ba ana a Jakobii, abalileye mwilaboni y’o Harám.
Mavuzo Ankosa Anamengesa
Ninziwa dhavi wi kiyali yofuneya makolo otene a Muthikitheliwi okala attajiya obe oroma obaliwa?
Masaka mena iyo ninologaga mwaha wa nivuzo ntti. Eji enkala ninga enowiwanana na dhologa dha Ahebreu 12:16. Versu eji enloga wi Ezaú ‘karihile dhileveliwe Mulugu’, iyene ohimugulihedha ‘[Jakobi] thimaye y’okala mwana muthaji na muziyo woja.’ Vanoneya ninga mmalale Jakobii apura ‘thima yokala mwana-muthaji,’ iyene vina ofwanya gari ya okala nikolo na muttikitteliwi.—Mt. 1:2, 16; Luka 3:23, 34.
Masunziho a mapadduwo a Bibilia ohoniha wi, kiyali yofuneya muttu okala muttaji wi akale nikolo na Muttikitteliwi. Karoma wona vizinddiyelo esi:
Mwa ana a Jakobi (Izrayel) abalileye na Liya, muttajiya wali Ruben. Mmalelani Jakobi ohimbala vina mwana woroma, José, na mwadhiye wamukweletxiye, Rakel. Ruben monihiliye ekalelo ya otakala murima ohakiwa omuttaji waye, ohiperekeliwa José. (Wita 29:31-35; 30:22-25; 35:22-26; 49:22-26; 1 Map. 5:1, 2) Masiki dhawenevi, ziza na muttittikitteliwi kanidhile mwa Ruben nne mwa José. Nidhile muzizani na Juda, mwana wanonayi wa Jakobi, ombalileye na Liya.—Wita. 49:10.