BIBLIOTECA TI INTERNET Watchtower
Watchtower
BIBLIOTECA TI INTERNET
ch'ol
ʌ
  • Λ
  • ʌ
  • ʼ
  • BIBLIA
  • JUN TAC
  • TEMPA BɅ TAC
  • g23 Núm. 1 i yopol 12-14
  • Jiñi icʼ

Ma'añic video cha'an ili.

Ñusʌbeñon lojon, maʼañic tsiʼ jamʌ jiñi video.

  • Jiñi icʼ
  • ¡Jamʌx a wut! 2023
  • Subtítulo
  • Jiñi icʼ mach sʌquix
  • Jiñi Lum tsaʼ mejli chaʼan mi lac mejlel ti chumtʌl
  • An woli bʌ i qʼuelob chuqui tac yom miʼ mejlel
  • Mucʼʌch caj i tojʼan ili wocol.¿Chuqui miʼ yʌl jiñi Biblia?
¡Jamʌx a wut! 2023
g23 Núm. 1 i yopol 12-14
Jumpʼejl xñujpuñel woli ti xʌmbal baqui an hielo i miʼ taj i qʼuelob jiñi wits tac yicʼot wen utsʼatax jamʌl jiñi pañimil.

¿MUʼTO BA CAJ I CHAʼ TOJʼAN JIÑI LUM?

JIÑI ICʼ

I CʼɅJÑIBALɅCH JIÑI ICʼ, pero mach chaʼan jach mi lac jap. Jiñi icʼ lajalʌch bajcheʼ jumpʼejl escudo muʼ bʌ i cʌntan jiñi Lum chaʼan maʼañic miʼ cʌlʌx pulonla jiñi Qʼuin. Cheʼ jaʼel, mi maʼañic jiñi icʼ cʌlʌxix miʼ jubel tsʌñal i muʼto lac mejlel ti tsʌtsʼan yicʼot mi lac chʌmel.

Jiñi icʼ mach sʌquix

Jiñi icʼ miʼ mejlel i ticʼlañonla come mach sʌquix. Jiñi Organización Mundial de la Salud tsiʼ yʌlʌ chaʼan mach cabʌlix lac piʼʌlob miʼ tajob sʌc bʌ icʼ.

Tiʼ caj mach sʌquix jiñi icʼ miʼ mejlel i yʌqʼueñonla cáncer ti lac pulmón, mi laj cʼamʼan ti lac pusicʼal o mi lac taj yan tac bʌ cʼamʌjel. Cheʼ jaʼel, ti jujumpʼejl jab miʼ chʌmel 7 millón lac piʼʌlob tiʼ caj jiñi contaminación.

Jiñi Lum tsaʼ mejli chaʼan mi lac mejlel ti chumtʌl

Jiñi Pañimil melbil chaʼan miʼ yʌcʼ sʌc bʌ icʼ chaʼan miʼ taj pejtelel chuqui cuxul bʌ. Pero cojach miʼ mejlel ili mi mach cʌlʌxic contaminación. Laʼ laj qʼuel chaʼpʼej uxpʼejl ejemplo:

  • Cʌmbil chaʼan jiñi teʼ tac miʼ tsʼuʼ jiñi dióxido de carbono. Pero cabʌl lac piʼʌlob mach yujilobic chaʼan jiñi mateʼel tac joyol bʌ ti jaʼ wen ñucʌch i cʼʌjñibal come ñumen on miʼ tsʼuʼ jiñi dióxido de carbono.

  • Ti jumpʼejl estudio maxto bʌ jali tsaʼ mejli, tsaʼ qʼuejli chaʼan an jam tac yicʼot yopom tac muʼ bʌ i tsʼuʼ jiñi dióxido de carbono i miʼ supʼ tiʼ yebal jaʼ, junchajp jiñʌch jiñi quelpo o kelp. I yopol jiñi quelpo cʼʌcʌcña miʼ majlel tiʼ pam jaʼ come an i yalob wut tac butʼul bʌ ti icʼ. Cheʼ bʌ ñajtix an tiʼ tiʼ jiñi jaʼ, miʼ tojmel jiñi «i wut» i jiñi quelpo miʼ sujpʼel majlel ti jaʼ i miʼ chʼʌm majlel jiñi dióxido de carbono tiʼ yebal jiñi mar, cabʌl jab yaʼ miʼ cʌytʌl yaʼi.

  • Tiʼ yorajlel jiñi COVID-19, tsaʼ qʼuejli chaʼan jiñi atmósfera miʼ mejlel ti bajñel tojʼan. Cheʼ ti 2020, mach cʌlʌxix tsaʼ ujti jiñi contaminación i tsaʼ sʌcʼa jiñi icʼ come mach cabʌlic fábrica tsiʼ chaʼle eʼtel yicʼot mach cabʌlic carro tsaʼ cʼʌjñi. Ti jiñi Informe mundial sobre la calidad del aire 2020, tsiʼ yʌlʌ chaʼan cabʌl país tsiʼ qʼueleyob chaʼan tsaʼ sʌcʼa jiñi icʼ cheʼ bʌ maxto jali tejchi jiñi COVID.

    ¿A WUJILIX BA?

    Jiñi icʼ miʼ mejlel ti chaʼ sʌcʼan

    Gráfica muʼ bʌ i pʌs bajcheʼ yilal jiñi icʼ (PM2.5) ti Nueva Delhi (India). I bibiʼlel jiñi icʼ am bʌ ti 128.1 (muqʼuix i ticlañonla) cheʼ ti enero 2020 tsaʼ jubi ti 35.5 (tsʼitaʼ weñixto) cheʼ ti agosto 2020.

    Cheʼ tiʼ yorajlel COVID-19, tsaʼ jubi jiñi contaminación muʼ bʌ i pʼol jiñi fábrica tac yicʼot jiñi carro tac yaʼ ti Nueva Delhi (India). Cheʼ bajcheʼ jiñi, ti ora tsaʼ mero jili i bibiʼlel jiñi icʼ (PM2.5). Ili i bibiʼlel (am bʌ 0.0025 milímetro o mach i taja) miʼ mejlel i wen cʼamʼesañonla. Anquese ili maʼañic tsaʼ jalʼa tsiʼ pʌsʌ chaʼan jiñi icʼ ti ora miʼ mejlel ti chaʼ sʌcʼan anquese cʌlʌxix contaminación.

    Foto muʼ bʌ i pʌs bajcheʼ yilal Nueva Delhi (India) tiʼ yujtibal majlel 2019. Mach wen tsiquilix pañimil tiʼ caj jiñi contaminación.

    © Amit kg/Shutterstock

    Tiʼ yujtibal majlel 2019

    Foto muʼ bʌ i pʌs bajcheʼ yilal Nueva Delhi (India) cheʼ bʌ laj ñupʼulob tiʼ yotot tiʼ caj COVID-19. Wen tsiquilix pañimil come mach wen añix contaminación.

    © Volobotti/Shutterstock

    Cheʼ tiʼ yorajlel COVID-19

An woli bʌ i qʼuelob chuqui tac yom miʼ mejlel

Juntiquil wiñic tiʼ bicicleta tsaʼ majli tiʼ yeʼtel i wolix i chaʼ lot.

Mi bicicleta mi laj cʼʌn maʼañic miʼ wen pʼojlel contaminación.

Jiñi añoʼ bʌ i yeʼtel an i subeyob jiñi empresa tac chaʼan maʼañic miʼ cʌlʌx cʼʌñob gas tac muʼ bʌ i pʼol contaminación. Cheʼ jaʼel, jiñi científicojob an i qʼueleyob chuqui tac miʼ mejlel ti melol chaʼan maʼañic miʼ wen pʼojlel contaminación. Junchajp muʼ bʌ i mejlel jiñʌch cheʼ miʼ cʼʌjñel microbio tac chaʼan jiñi muʼ tac bʌ i pʼol contaminación maʼañix miʼ bej pʼol. Cheʼ jaʼel, miʼ yʌlob chaʼan ñumen wen cheʼ ti la coc o ti bicicleta mi lac xʌn yicʼot chaʼan maʼañic mi laj cʌlʌx cʼʌn luz yaʼ ti la cotot.

Juntiquil xʼixic buchul ti lum woliʼ mel chuqui miʼ cʼux. Anquese siʼ woliʼ cʼʌn mach cabʌlic butsʼ woliʼ pʼol.

Chaʼan maʼañic miʼ cʌlʌx pʼojlel jiñi contaminación, an yumʌlob muʼ bʌ i pucob ñumel cocina o estufa maʼañic bʌ miʼ wen pʼol butsʼ. Pero cabʌlto maxto bʌ i tajayob.

Pero mach jasʌlic jiñi. Cheʼʌch miʼ pʌs ti jumpʼejl informe tsaʼ bʌ mejli ti cabʌl organización cheʼ ti 2022, junchajp jiñʌch jiñi Organización Mundial de la Salud yicʼot jiñi Banco Mundial.

Ti ili informe miʼ pʌs chaʼan ti 2020 ñumen ti ojlil lac piʼʌlob tiʼ petol Pañimil miʼ cʼʌñob muʼ tac bʌ i pʼol contaminación cheʼ bʌ miʼ cʼʌñob cʼajc. Cabʌl lac piʼʌlob maʼañic miʼ mejlel i mʌñob tsijiʼ bʌ estufa o maʼañic chuqui yambʌ miʼ mejlel i cʼʌñob.

Mucʼʌch caj i tojʼan ili wocol.¿Chuqui miʼ yʌl jiñi Biblia?

«Joñon a Yumon jini cojach bʌ Dios. Tsac mele panchan. [ . . . ] Tsac mele jini pañimil yicʼot pejtel i bʌl. Mi cʌqʼuen i cuxtʌlel jini añoʼ bʌ ti pañimil» (Isaías 42:5).

Dios tsiʼ mele jiñi icʼ yicʼot pejtelel chuqui muʼ bʌ i mejlel i sʌqʼuesan. Cheʼ jaʼel maʼañic i pʼisol i pʼʌtʌlel i miʼ wen cʼuxbiñonla. Jin chaʼan, miʼ mejlel lac ñop chaʼan mach cheʼ jach mi caj i qʼuel bajcheʼ miʼ bej pʼojlel jiñi contaminación. Qʼuele jiñi tema «Dios miʼ yʌl chaʼan mi caj i chaʼ tojʼan ili Lum».

CHAʼAN MAʼ ÑUMEN CɅN

Jiñi Lum.

¿Bajcheʼ tsaʼ tili ili pañimil? Cucu ti jw.org i qʼuele jiñi video ¿Am ba majqui tsiʼ mele jiñi universo? (I xujtʼil).

    Jun tac ti chol (2006-2025)
    Loq'uel
    Ochen
    • ch'ol
    • Chocben majlel
    • Bajcheʼ a wom
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Condiciones de uso
    • Política de privacidad
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Ochen
    Chocben majlel