BIBLIOTECA TI INTERNET Watchtower
Watchtower
BIBLIOTECA TI INTERNET
ch'ol
ʌ
  • Λ
  • ʌ
  • ʼ
  • BIBLIA
  • JUN TAC
  • TEMPA BɅ TAC
  • bt cʌntesʌntel 27 i yopol 211-217
  • «Tiʼ subeyob ti tsʼʌcʌl» jiñi wen tʼan

Ma'añic video cha'an ili.

Ñusʌbeñon lojon, maʼañic tsiʼ jamʌ jiñi video.

  • «Tiʼ subeyob ti tsʼʌcʌl» jiñi wen tʼan
  • Laʼ lac sub «ti tsʼʌcʌl chaʼan bʌ jiñi i Yumʌntel Dios»
  • Subtítulo
  • Lʌcʼʌ lajal bʌ yicʼot
  • «Pablo [...] tsiʼ yʌqʼue wocolix i yʌlʌ Dios i tsaʼ pʼʌtʼa tsiʼ yubi» (Hechos 28:14, 15)
  • «Baqui jach miʼ yʌjlel mach bʌ weñic tiʼ tojlel ili tsijiʼ bʌ ñopbalʌl» (Hechos 28:16-22)
  • Cheʼ bajcheʼ tsiʼ mele Pablo, laʼ lac sub «ti tsʼʌcʌl chaʼan bʌ jiñi i Yumʌntel Dios» (Hechos 28:23-29)
  • «Miʼ subeñob chaʼan bʌ i Yumʌntel Dios» (Hechos 28:30, 31)
  • Pablo yaʼan ti Roma
    C libro muʼ bʌ yʌl cʌntesʌntel am bʌ ti Biblia
  • ¡Mach a pensarin! Jehová miʼ coltañonla
    Lac Tsictesʌbentel chaʼan i Yumʌntel Jehová 2020
  • «Sʌcon tiʼ chʼichʼel pejtelel wiñicob»
    Laʼ lac sub «ti tsʼʌcʌl chaʼan bʌ jiñi i Yumʌntel Dios»
  • «Ubinla [...] mij coltan c bʌ»
    Laʼ lac sub «ti tsʼʌcʌl chaʼan bʌ jiñi i Yumʌntel Dios»
Bej qʼuele
Laʼ lac sub «ti tsʼʌcʌl chaʼan bʌ jiñi i Yumʌntel Dios»
bt cʌntesʌntel 27 i yopol 211-217

CAPÍTULO 27

«Tiʼ subeyob ti tsʼʌcʌl» jiñi wen tʼan

Pablo an ti cárcel yaʼ ti Roma i woliʼ bej chaʼlen subtʼan

Chucul ti Hechos 28:11-31

1. ¿Chuqui wʌn yujilix bʌ Pablo yicʼot i piʼʌlob, i chucoch mucʼʌch i ñopob?

CHEʼ ti jabil majlel 59, yaʼ ti Malta miʼ loqʼuel juncojt barco woli (choncol) bʌ i majlel ti Italia. Tajol jumpʼejlʌch barco woli (yʌquel) bʌ i cuch majlel trigo, i yaʼ tiʼ ñiʼ yaʼan i yejtal «i yalobilob Zeus», Cástor yicʼot Pólux, chaʼan miʼ cʌntañob yaʼ bʌ majlelob ti barco (qʼuele jiñi nota chaʼan Hechos 28:11 yaʼ ti Biblia de estudio). Yaʼ ti barco, Pablo woliʼ majlel bajcheʼ juntiquil xcʌjchel yicʼot woliʼ cʌntañob, yaʼ majlel jaʼel Lucas yicʼot Aristarco (Hech. 27:2). Pablo yicʼot jiñi i piʼʌlob maʼañic miʼ pijtañob chaʼan i yalobilob Zeus o yambʌ diosob griego bʌ miʼ cʌntañob. Miʼ chʼujutesañob Jehová, i cheʼ jaʼel tsaʼix i wʌn sube Pablo chaʼan mi caj i cʼotel ti Roma chaʼan miʼ sub jiñi i sujmlel yicʼot miʼ chaʼlen tʼan tiʼ tojlel César (Hech. 23:11; 27:24).

2, 3. ¿Baqui tsaʼ ñumi majlel jiñi barco, i majqui tsiʼ chʌn cʌnta majlel Pablo?

2 Jiñi barco miʼ jijlel ti Siracusa, jumpʼejl utsʼatax bʌ tejclum am bʌ ti Sicilia lʌcʼʌ lajal bʌ i ñuclel bajcheʼ Atenas yicʼot Roma. Cheʼ tiʼ yuxpʼejlel qʼuin jiñi barco miʼ loqʼuel majlel ti Regio, cheʼ tiʼ surlel Italia. Cheʼ jiñi, yaʼ ti sur miʼ tilel pʼʌtʌl bʌ icʼ muʼ bʌ i choc majlel jiñi barco i maʼañic miʼ taj chaʼpʼejl qʼuin miʼ xʌn 320 kilómetro cʼʌlʌl yaʼ ti puerto am bʌ ti Puteoli, tiʼ tʼejl Nápoles ili ora (Hech. 28:12, 13).

3 Pablo tsʼitaʼ jax yom chaʼan miʼ cʼotel ti Roma, baqui mi caj i pejcan jiñi emperador Nerón. Cʼʌlʌl bajcheʼ an i xʌñʌ ti barco, jiñi «Dios muʼ bʌ i ñuqʼuesʌben i pusicʼal» yaʼʌch an yicʼot (2 Cor. 1:3). Cheʼ bajcheʼ mi caj laj qʼuel, Dios mi caj i chʌn cʌntan Pablo i tijicña miʼ bej caj ti subtʼan cheʼ bajcheʼ ñʌmʌl i mel (chaʼlen).

«Pablo [...] tsiʼ yʌqʼue wocolix i yʌlʌ Dios i tsaʼ pʼʌtʼa tsiʼ yubi» (Hechos 28:14, 15)

4, 5. a)  ¿Bajcheʼ tsiʼ pʌsʌyob i yutslel tiʼ tojlel Pablo yicʼot i piʼʌlob jiñi hermanojob ti Puteoli, i chucoch Pablo cabʌl chuqui tsaʼ mejli i mel? b) ¿Chuqui miʼ mejlel ti ujtel mi weñobʌch i melbal miʼ pʌsob jiñi hermanojob anquese añob ti cárcel?

4 ¿Chuqui tsiʼ mele Pablo yicʼot jiñi i piʼʌlob ti Puteoli? Laʼ laj qʼuel: «Yaʼ tsaʼ lon c taja hermanojob i tiʼ subeyoñob lon ti wocol tʼan chaʼan mi lon j cʌytʌl 7 qʼuin yicʼotob» (Hech. 28:14). ¡Wem bʌ ejemplo chaʼan bajcheʼ mi lac pʌs la cutslel! Jiñi hermanojob ñumen cabʌl chuqui tsiʼ tajayob cheʼ bajcheʼ tsiʼ yʌcʼʌyob come tsaʼ wen ñuqʼuesʌbentiyob i pusicʼal tiʼ tojlel ili uxtiquilob. Pero ¿bajcheʼqui an cheʼ cabʌl chuqui miʼ mejlel i mel Pablo cheʼ mach librejic? Tajol wen tsaʼ qʼuejli tiʼ tojlel jiñi soldadojob.

5 Ili ora cheʼʌch miʼ yujtel jaʼel bajcheʼ tsaʼ ujti tiʼ tojlel Pablo. Mi weñobʌch i melbal (chaʼlibal) jiñi i wiñicob Dios, cabʌl chuqui miʼ mejlel i yʌqʼuentelob i mel anquese añob ti cárcel o ti campo de concentración. Jumpʼejl ejemplo, juntiquil wiñic ti Rumania cheʼ bʌ 75 jab tsaʼ otsʌnti ti cárcel tiʼ caj i xujchʼ. Cheʼ jiñi tsaʼ caji ti estudio i tsaʼ caji i melben i yeʼtel (troñel) Jehová. Jiñi wiñic tsaʼ wen qʼuextʌyi i melbal, jin chaʼan jiñi añoʼ bʌ i yeʼtel ti cárcel tsiʼ yʌqʼueyob tiʼ wenta chaʼan miʼ majlel ti mʌñoñel i maʼañic majqui tsaʼ majli i cʌntan. Cheʼ bʌ jiñi i wiñicob Dios weñobʌch i melbal, miʼ yʌqʼuentel i ñuclel Jehová (1 Ped. 2:12).

6, 7. ¿Bajcheʼ tsiʼ pʌsʌyob i cʼuxbiya jiñi hermanojob chʼoyoloʼ bʌ ti Roma?

6 Tajol Pablo yicʼot jiñi i piʼʌlob tsiʼ xʌñʌyob 50 kilómetro yaʼ ti Puteoli cʼʌlʌl Capua, ti jiñi bij i cʼabaʼ Vía Apia. Ili wen cʌmbil bʌ bij miʼ cʼotel ti Roma yicʼot melbil (pʌtbil) tiʼ xajlelel volcán. Ti jiñi bij tsiquil jiñi wen utsʼatax bʌ i lum italianojob i an parte tac baqui tsiquilto jiñi mar Mediterráneo. Ti jiñi bij yaʼan jaʼel jiñi pantano tac i cʼabaʼ Pontinos, an cheʼ bʌ 60 kilómetro i ñajtlel yicʼot Roma i yaʼan jaʼel jiñi Mercado i cʼabaʼ Apio. Cheʼ bʌ jiñi hermanojob ti Roma tsiʼ yubiyob chaʼan Pablo yicʼot jiñi i piʼʌlob yaʼañob ti mercado, tsaʼ majli i qʼuelob. An tsaʼ bʌ i xʌñʌyob majlel yaʼ ti mercado i an yaʼ bʌ tsaʼ cʌyle i pijtañob ti Tres Tabernas, yaʼi yaʼʌch baqui miʼ cʼaj i yo jiñi lac piʼʌlob i an cheʼ bʌ 50 kilómetro i ñajtlel ti Roma. ¡Tsiʼ wen pʌsʌyob i cʼuxbiya! (Hech. 28:15).

7 Yaʼ ti Mercado i cʼabaʼ Apio maʼañic miʼ mejlel i cʼajob i yo jiñi woli jach bʌ i ñumelob. Juntiquil romano wen cʌmbil bʌ i cʼabaʼ Horacio tsiʼ yʌlʌ chaʼan jiñi mercado butʼul ti «xʼeʼtelob ti barco yicʼot chaʼan mach weñobic i melbal jiñi i yumob posada tac». Cheʼ jaʼel, tsiʼ yʌlʌ chaʼan mi jiñicto tsiʼ cʼuxu i waj yaʼi ti caj mach sʌquic jiñi jaʼ. Pero anquese cheʼ yilal bajcheʼ jiñi, jiñi hermanojob chʼoyoloʼ bʌ ti Roma tsaʼ majli i pijtañob Pablo yicʼot jiñi i piʼʌlob chaʼan miʼ tsʌcleñob majlel ti jiñi cojix bʌ i viaje.

8. ¿Chucoch Pablo tsiʼ yʌqʼue wocolix i yʌlʌ Dios cheʼ bʌ tsiʼ taja i qʼuel jiñi hermanojob?

8 Jiñi relato miʼ yʌl: «Cheʼ bʌ Pablo tsiʼ qʼueleyob, tsiʼ yʌqʼue wocolix i yʌlʌ Dios i tsaʼ pʼʌtʼa tsiʼ yubi» (Hech. 28:15). Cheʼ bʌ Pablo tsiʼ taja i qʼuel jiñi hermanojob tajol wen tijicña tsiʼ yubi i tsiʼ chaʼ aqʼue i pʼʌtʌlel, tajol i cʌñʌyobix jiñi hermanojob. Pero ¿chucoch tsiʼ yʌqʼue wocolix i yʌlʌ Dios? Pablo yujil chaʼan jiñi cʼuxbiya tsaʼ bʌ i qʼuele tiʼ tojlel jiñi hermanojob tilemʌch ti jiñi chʼujul bʌ i yespíritu Jehová (Gál. 5:22). Ili ora jaʼel, jiñi chʼujul bʌ espíritu miʼ ñijcan jiñi hermanojob chaʼan miʼ coltan yañoʼ bʌ yicʼot chaʼan miʼ ñuqʼuesʌben i pusicʼal i cʼʌjñibal bʌ i chaʼañob (1 Tes. 5:11, 14).

9. ¿Chuqui mi laj cʌn tiʼ tojlel jiñi hermanojob tsajñi bʌ i tajob Pablo?

9 Cabʌl hermanojob miʼ yʌcʼob chaʼan jiñi chʼujul bʌ espíritu miʼ ñijcañob chaʼan miʼ pʌsob i yutslel tiʼ tojlel jiñi superintendente chaʼan circuito yicʼot jiñi misionerojob. Ili hermanojob cabʌl chuqui an i cʌyʌyob chaʼan miʼ mejlel i ñumen melbeñob i yeʼtel Jehová. Jin chaʼan, cheʼ bʌ miʼ cʼotel jiñi superintendente ti a congregación, miʼ mejlel a cʼajtiben a bʌ: «¿Bajcheʼ miʼ mejlel c ñumen chaʼlen coltaya tiʼ yorajlel jiñi visita? ¿Mejl ba c pʌy jiñi hermano yicʼot i yijñam chaʼan miʼ tʌlel ti cotot? ¿Mejl lon ba ti loqʼuel ti subtʼan quicʼotob?». Mi mucʼʌch a mel, cabʌl bendición mi caj a taj cheʼ bajcheʼ tsaʼ ujti tiʼ tojlel jiñi hermanojob chʼoyoloʼ bʌ ti Roma cheʼ bʌ tsiʼ yubiyob chuqui tac an i ñusa Pablo yicʼot jiñi i piʼʌlob. ¡Wen tijicña tsiʼ yubiyob i bʌ! (Hech. 15:3, 4).

«Baqui jach miʼ yʌjlel mach bʌ weñic tiʼ tojlel ili tsijiʼ bʌ ñopbalʌl» (Hechos 28:16-22)

10. ¿Baqui tsaʼ ajñi Pablo cheʼ bʌ tsaʼ cʼoti ti Roma, i chuqui tsiʼ mele cheʼ bʌ yaʼix an yaʼi?

10 Lucas miʼ bej al: «Cheʼ bʌ tsaʼ cʼotiyon lon ti Roma, Pablo tsaʼ ajqʼui ti bajñel cʌytʌl yicʼot juntiquil soldado woli bʌ i cʌntan» (Hech. 28:16). Pablo lajal bajcheʼ an ti cárcel yaʼ tiʼ yotot. Ili mach ñoj lajalix bajcheʼ cárcel, pero jiñi lac piʼʌl muʼ bʌ i ñujpʼel tiʼ yotot yomʌch cʌchʌl ti cadena tiʼ cʼʌb juntiquil soldado. Pero Pablo maʼañic chuqui mi caj i mʌctan chaʼan miʼ chaʼlen subtʼan. Cheʼ bʌ añix uxpʼejl qʼuin i cʼotel yaʼ ti Roma tsiʼ choco ti pʌyol jiñi judíojob ñumen ñucoʼ bʌ i yeʼtel yaʼ ti Roma chaʼan miʼ pejcañob i miʼ subeñob jiñi wen tʼan.

11, 12. ¿Chuqui tsiʼ mele Pablo chaʼan mach lecojic miʼ qʼuejlel tiʼ tojlel jiñi judíojob añoʼ bʌ ti Roma?

11 Pablo tiʼ subeyob: «Hermanojob, anquese maʼañic chuqui tsaʼ c mele tiʼ contra jiñi tejclum mi jiñicto tiʼ contra i costumbre jiñi lac ñojteʼelob, yaʼ ti Jerusalén tsiʼ yʌcʼʌyoñob tiʼ cʼʌb romanojob bajcheʼ juntiquil xcʌjchel. Cheʼ bʌ tsaʼ ujti i melbeñoñob cʼajtiya tac, tsiʼ ñaʼta i coloñob come maʼañic baqui chucul chucoch yom miʼ yʌcʼoñob ti chʌmel. Come jiñi judíojob mach yomobic jiñi, tsaʼ j qʼuele chaʼan cʼʌñʌl mij cʼajtin tilel baʼan César, pero mach chaʼañic an c tʼan tiʼ contra jiñi c tejclum» (Hech. 28:17-19).

12 Cheʼ bʌ Pablo tiʼ sube ti «hermanojob» jiñi judíojob yaʼ bʌ añob ti Roma woliʼ pʌs chaʼan judío jaʼel yicʼot chaʼan mach lecojic miʼ qʼuejlel (1 Cor. 9:20). Cheʼ jaʼel, tsiʼ yʌlʌ chaʼan tsaʼ cʼoti i pejcan César i mach chaʼañic miʼ jopʼben i mul jiñi tejclum. Pero jiñi judíojob yaʼ ti Roma mach yujilobic chaʼan Pablo tsiʼ cʼajti majlel i qʼuel César (Hech. 28:21). ¿Chucoch jiñi judíojob yaʼ ti Judea maʼañic chuqui tsiʼ yʌlʌyob? Jumpʼejl libro miʼ yʌl: «Tajol jiñi barco baqui tsaʼ majli Pablo jiñʌch tsaʼ bʌ ñaxan cʼoti ti Italia cheʼ bʌ tsaʼ ujti i yorajlel tsʌñal. Jin chaʼan, tajol maʼañic majqui tsaʼ cʼoti tiʼ wenta jiñi judíojob añoʼ bʌ i yeʼtel ti Jerusalén o maʼañic tsaʼ cʼoti jumpʼejl carta baqui woliʼ taj ti tʼan Pablo».

13, 14. ¿Bajcheʼ tsaʼ caji i taj ti tʼan Pablo chaʼan bʌ jiñi Yumʌntel, i bajcheʼ miʼ mejlel lac lajin?

13 Pablo wen jach bajcheʼ tsaʼ caji i yʌl chaʼan bʌ jiñi Yumʌntel, jin chaʼan jiñi judíojob tsaʼ caji i mulañob i ñʌchʼtan. Tiʼ subeyob: «Jin chaʼan, tsaʼ j cʼajti j qʼueletla yicʼot mic chaʼlen tʼan quicʼotetla come an c chaʼan ili cadena tiʼ caj jiñi pijtaya am bʌ i chaʼan Israel» (Hech. 28:20). Woli bʌ i yʌcʼob ti cʌñol jiñi xñoptʼañob jiñʌch tiʼ tojlel jiñi Mesías yicʼot chaʼan bʌ jiñi Yumʌntel. Jiñi ancianojob judíojoʼ bʌ tsiʼ jacʼbeyob: «Ñumen wen cheʼ ti a wej mi cubin lojon chuqui maʼ ñaʼtan come cujil lojon chaʼan baqui jach miʼ yʌjlel mach bʌ weñic tiʼ tojlel ili tsijiʼ bʌ ñopbalʌl» (Hech. 28:22).

14 ¿Bajcheʼ miʼ mejlel lac lajin Pablo ti lac subtʼan? Jiñʌch cheʼ bʌ mi lac pʌsbeñob jiñi i sujmlel am bʌ ti Biblia yicʼot mi lac melbeñob cʼajtiya tac muʼ bʌ i yʌcʼ chaʼan jiñi lac piʼʌlob miʼ bej mulañob i cʌn i sujmlel. Laʼ laj cʼajtesan chaʼan an lac jun tac chajpʌbil bʌ chaʼan miʼ coltañonla chaʼan mi lac tech tʼan, bajcheʼ jiñi libro, Razonamiento a partir de las Escrituras, Benefíciese de la Escuela del Ministerio Teocrático yicʼot jiñi folleto Sujten ti ñumen wem bʌ xcʌntesa yicʼot xpejcaya jun. ¿Woliyʌch ba laj cʼʌn ili jun tac?

Cheʼ bajcheʼ tsiʼ mele Pablo, laʼ lac sub «ti tsʼʌcʌl chaʼan bʌ jiñi i Yumʌntel Dios» (Hechos 28:23-29)

15. ¿Chuqui jiñi chʌnchajp tsaʼ bʌ i mele Pablo chaʼan miʼ sub jiñi wen tʼan?

15 Jiñi judíojob ti Roma tsiʼ chaʼ ñaʼtayob chaʼan ti jumpʼejl bʌ qʼuin miʼ chaʼ tempañob i bʌ tiʼ yotot Pablo. Ti jimbʌ qʼuin «ñumen cabʌlto» judíojob tsaʼ cʼotiyob. Pablo tsiʼ cʼʌñʌ jiñi Tsʼijbujel chaʼan miʼ tsictesʌbeñob i sujmlel i tsiʼ mele «ti sʌcʼan cʼʌlʌl ti icʼan». Tiʼ subeyob «ti tsʼʌcʌl chaʼan bʌ jiñi i Yumʌntel Dios, i tsiʼ cʼʌñʌ jiñi i Mandar Moisés yicʼot i tsʼijbujel Xʼaltʼañob chaʼan miʼ ñijcʌbeñob i pusicʼal chaʼan miʼ ñopob Jesús» (Hech. 28:23). An chʌnchajp muʼ bʌ i mejlel laj cʌn cheʼ bajcheʼ tsiʼ mele. Ñaxam bʌ, tsiʼ taja ti tʼan i Yumʌntel Dios. I chaʼpʼejlel, tsiʼ chaʼle wersa chaʼan miʼ cʼotelob tiʼ pusicʼal. I yuxpʼejlel, tsiʼ cʼʌñʌ jiñi Tsʼijbujel chaʼan miʼ chuc i cʌntesa. I chʌmpʼejlel, maʼañic tsiʼ bajñel ñaʼta i wenlel come «ti sʌcʼan cʼʌlʌl ti icʼan» tiʼ tsictesʌbeyob jiñi i sujmlel. ¡Wem bʌ ejemplo tsiʼ cʌybeyonla! ¿I chuqui tsaʼ ujti? «An tsaʼʌch bʌ i ñopoyob jiñi tsaʼ bʌ i yʌlʌ i an maʼañic bʌ». Jin chaʼan, tsaʼ cajiyob ti leto (quera) i an tsaʼ bʌ cajiyob tac ti sujtel (Hech. 28:24, 25a).

16-18. ¿Chucoch mach toj sajtelic i pusicʼal Pablo chaʼan bajcheʼ tsiʼ jacʼʌyob jiñi judíojob chʼoyoloʼ bʌ ti Roma? ¿Chuqui yom mi lac mel cheʼ bʌ jiñi lac piʼʌlob mach yomobic i ñʌchʼtan jiñi wen tʼan?

16 Pablo mach toj sajtelic i pusicʼal tsiʼ qʼuele tsaʼ bʌ ujti come woliyʌch i tsʼʌctiyel muʼ bʌ i yʌl jiñi profecía tac i mach cojaxto woliʼ yujtel bajcheʼ jiñi (Hech. 13:42-47; 18:5, 6; 19:8, 9). Jin chaʼan, cheʼ bʌ woliʼ loqʼuelob majlel jiñi mach bʌ yomobic i ñʌchʼtañob, tiʼ subeyob: «Jin mequi chaʼan jiñi chʼujul bʌ espíritu tsiʼ pejca jiñi laʼ ñojteʼelob tiʼ tojlel jiñi xʼaltʼan Isaías i tsiʼ yʌlʌ: ‹Cucu baʼan ili tejclum i subu: «Jatetla mi caj laʼ wubin pero maʼañic baʼ ora mi caj laʼ chʼʌmben i sujm. Mi caj laʼ qʼuel pero maʼañic baʼ ora mi caj i cʼotel laʼ wut. Come tsaʼix tsʌtsʼa i pusicʼal ili tejclum»›» (Hech. 28:25b-27). Jiñi wen tʼan maʼañic tsaʼ cʼotiyob tiʼ pusicʼal come tsaʼ tsʌtsʼayob i pusicʼal. ¡Wocolʌch bajcheʼ tsaʼ ujtiyob!

17 Ti wiʼil, Pablo tsiʼ chaʼ sube jiñi judíojob mach bʌ añic tsiʼ jacʼʌ i ñʌchʼtañob: Jiñi «tejclum tac [...] mucʼʌch caj i ñʌchʼtañob» (Hech. 28:28; Sal. 67:2; Is. 11:10). Pablo tsaʼix i qʼuele chaʼan jiñi gentilob tsaʼʌch i jacʼʌyob jiñi wen tʼan chaʼan bʌ Yumʌntel (Hech. 13:48; 14:27).

18 ¿Chuqui mi laj cʌn? Joñonla jaʼel, la cujil chaʼan mach tiʼ pejtelel lac piʼʌlob mi caj i tajob jiñi bij muʼ bʌ i yʌqʼueñob i taj i cuxtʌlel mach bʌ añic miʼ jilel (Mat. 7:13, 14). Jin chaʼan, cheʼ bajcheʼ Pablo mach michʼaconla mi jiñi lac piʼʌlob mach yomobic i ñʌchʼtan jiñi wen tʼan. Pero cheʼ bʌ an majqui miʼ mulan i ñʌchʼtan yicʼot miʼ jacʼ jiñi i sujmlel, laʼ la cubin lac tijicñʌyel yicʼot laʼ lac pʌsbeñob la cutslel (Luc. 15:7).

«Miʼ subeñob chaʼan bʌ i Yumʌntel Dios» (Hechos 28:30, 31)

19. ¿Chuqui tsiʼ mele Pablo anquese mach ñoj librejic?

19 Lucas utsʼatax chuqui miʼ yʌl tiʼ tojlel Pablo cheʼ bʌ miʼ yujtesan jiñi libro chaʼan Hechos, miʼ yʌl: «Chaʼpʼejl jab tsaʼ cʌyle yaʼ tiʼ majan otot. Yicʼot i yutslel miʼ yotsan pejtelel muʼ bʌ i julaʼtañob, i yicʼot cabʌl i chʼejlel miʼ subeñob chaʼan bʌ i Yumʌntel Dios yicʼot miʼ cʌntesañob tiʼ chaʼan bʌ jiñi lac Yum Jesucristo, i maʼañic chuqui miʼ mʌctan» (Hech. 28:30, 31). Wem bʌ ejemplo tsiʼ yʌqʼueyonla Pablo, tsiʼ yotsa tiʼ yotot jiñi judíojob, tsiʼ pʌsʌ i ñopoñel i maʼañic chuqui tsiʼ mʌcta chaʼan miʼ chaʼlen subtʼan.

20, 21. Cheʼ bʌ Pablo yaʼan ti Roma, ¿majqui tsaʼ coltʌntiyob?

20 Juntiquil tsaʼ bʌ cʼoti i julaʼtan Pablo jiñʌch Onésimo, xyaj eʼtel tsaʼ bʌ putsʼi loqʼuel ti Colosas. Pablo tsiʼ colta Onésimo chaʼan miʼ sujtel ti xñoptʼan i tsaʼ sujti ti xucʼul bʌ yicʼot cʼuxbibil bʌ i yermañu. Pablo tsiʼ yʌlʌ chaʼan Onésimo tsaʼ sujti bajcheʼ i yalobil (Col. 4:9; Filem. 10-12). Miʼ mejlel la cʌl chaʼan Onésimo tsaʼʌch i wen colta Pablo.a

21 Jiñi wem bʌ i ejemplo Pablo yicʼot jiñi wen tʼan tsaʼ bʌ i subu tsiʼ colta jiñi lac piʼʌlob. Tiʼ tsʼijbube jiñi congregación am bʌ ti Filipos: «Ili woli bʌ c ñusan coltʌbil i chaʼan chaʼan miʼ pujquel jiñi wen tʼan, come pejtelel jiñi xcʌntayajob i chaʼan jiñi rey yicʼot pejtelel jiñi yambʌlob yujilob chaʼan tiʼ caj Cristo cʌchʌlon ti cadena. I wʌleʼli, lʌcʼʌ tiʼ pejtelel jiñi hermanojob ti lac Yum tsaʼ ñumen pʼʌtʼayob tiʼ caj cʌchʌlon i wolito i ñumen pʌsob i chʼejlel chaʼan maʼañobic i bʌqʼuen miʼ subob jiñi i tʼan Dios» (Filip. 1:12-14).

22. ¿Bajcheʼ tsiʼ cʼʌñʌ ti wen i tiempo Pablo cheʼ bʌ yaʼan ti Roma?

22 Cheʼ jaʼel, cheʼ bʌ Pablo yaʼ ñupʼul tiʼ yotot weñʌch tsiʼ cʼʌñʌ jiñi i tiempo. Tiʼ tsʼijbu carta tac wen ñuc tac bʌ i cʼʌjñibal, ili ora yaʼ ochem ti jiñi i Tsʼijbujel griego.b Ili carta tac mach tsaʼ jach i coltayob jiñi xñoptʼañob ti ñaxam bʌ siglo, mucʼʌch i coltañonla jaʼel come jiñi ticʼojel tac bej i cʼʌjñibalixto lac chaʼan ili ora cʼʌlʌl cheʼ bajcheʼ tsaʼ tsʼijbunti (2 Tim. 3:16, 17).

JIÑI ÑAXAM BɅ CARTA TAC TSAʼ BɅ I TSʼIJBU PABLO CHE BɅ YAʼAN TI ROMA

Ti jiñi jabil majlel 60 yicʼot 61 Pablo tiʼ tsʼijbu joʼpʼejl carta cheʼ bʌ cojaxto i yochel ti cárcel yaʼ ti Roma. Ñaxam bʌ carta jiñʌch Filemón. Filemón juntiquilʌch hermano i an i chaʼan juntiquil xyaj eʼtel i cʼabaʼ Onésimo, pero tsaʼ putsʼi. Pablo tiʼ sube tiʼ tojlel Onésimo: «Ti ñaxan mach i cʼʌjñibalic a chaʼan». Wʌle Pablo miʼ suben chaʼan juntiquilix xñoptʼan, yicʼot chaʼan jiñʌch tsiʼ colta chaʼan miʼ cʌn Dios. I wʌle woliʼ chaʼ chocben majlel yicʼot yom miʼ qʼuel bajcheʼ juntiquil hermano (Filem. 10-12, 16).

Colosenses. Ti ili carta, Pablo tiʼ sube jiñi xñoptʼañob añoʼ bʌ ti Colosas chaʼan Onésimo juntiquilix hermano jaʼel (Col. 4:9). Onésimo yicʼot juntiquil hermano i cʼabaʼ Tíquico jiñʌch tsajñi bʌ i yʌcʼob jiñi carta chaʼan Colosenses yicʼot i chaʼan Filemón. Cheʼ jaʼel, jiñʌch tsajñi i yʌcʼob jiñi carta muʼ bʌ laj cʌn ili ora bajcheʼ Efesios (Efes. 6:21).

Filipenses. Ti ili carta, Pablo tiʼ sube jiñi hermanojob añoʼ bʌ ti Filipos chaʼan an «ti cárcel» yicʼot chuqui woliʼ ñusan Epafrodito, jiñi hermano woli bʌ i chʼʌm majlel ili carta. Jiñi añoʼ bʌ ti Filipos tsiʼ chocoyob majlel Epafrodito chaʼan miʼ coltan Pablo, pero tsaʼ wen cʼamʼa i colelix i chʌmel. Cheʼ jiñi, jiñi añoʼ bʌ ti Filipos tsiʼ yubiyob chaʼan tsaʼ wen cʼamʼa i Epafrodito tsiʼ wen chaʼle pensar. Jin chaʼan, Pablo tiʼ sube jiñi hermanojob añoʼ bʌ ti Filipos chaʼan miʼ chʌn qʼuelob ti ñuc jiñi hermanojob cheʼoʼ bʌ bajcheʼ Epafrodito (Filip. 1:7; 2:25-30).

Hebreos. Ili carta jiñʌch i chaʼan jiñi xñoptʼañob judíojoʼ bʌ añoʼ bʌ ti Judea. Anquese maʼañic miʼ yʌjlel majqui tsiʼ mele, tsiquil chaʼan jiñʌch Pablo, come cheʼ bajcheʼ miʼ tsictesan majlel miʼ pʌs chaʼan jiñʌch tiʼ tsʼijbu. Cheʼ jaʼel, miʼ chocben majlel saludo jiñi hermanojob ti Italia i miʼ taj ti tʼan Timoteo, yaʼ bʌ an yicʼot ti Roma (Filip. 1:1; Col. 1:1; Filem. 1; Heb. 13:23, 24).

23, 24. Cheʼ bajcheʼ Pablo, ¿chuqui an i mele cabʌl hermanojob cheʼ bʌ miʼ yotsʌntelob ti cárcel tiʼ caj muʼ bʌ i ñopob?

23 Anquese yaʼ ti libro chaʼan Hechos maʼañic miʼ yʌl, Pablo tsaʼʌch cojli cheʼ bʌ añix chʌmpʼejl jab i yotsʌntel ti cárcel: Chaʼpʼejl jab ti Cesarea i chaʼpʼejl jab ti Roma (Hech. 23:35; 24:27).c Pero maʼañic tsiʼ yubi i chʼijyemlel, tiʼ sʌcla bajcheʼ miʼ mejlel i bej melben i yeʼtel Dios, i cheʼʌch miʼ yujtel tiʼ tojlel cabʌl i wiñicob Jehová ili ora. Anquese miʼ yotsʌntelob ti cárcel tiʼ caj i ñopoñel bej tijicñayob yicʼot miʼ bej chaʼleñob subtʼan. Jumpʼejl ejemplo, juntiquil hermano chʼoyol bʌ ti España i cʼabaʼ Adolfo tsaʼ otsʌnti ti cárcel tiʼ caj maʼañic tsiʼ jacʼʌ i mel jiñi servicio militar. Ti jumpʼejl bʌ qʼuin juntiquil soldado tiʼ sube: «An lon c melbeyet mach bʌ weñic, i cheʼ bʌ ñumento mi lon c melbeñet, jatet ñumen tijicñayet yicʼot uts a wicʼoton lon. Jiñi miʼ yʌcʼ ti toj sajtel lon c pusicʼal».

24 Adolfo qʼuexelʌch bajcheʼ yilal cheʼ bʌ yaʼan ti cárcel, jin chaʼan maʼañix miʼ ñupʼob baqui miʼ cʌytʌl. Cabʌl soldadojob miʼ cʼotel i melbeñob cʼajtiya tac come yom i cʌñob chaʼan bʌ Biblia. Juntiquil xcʌnta cárcel miʼ cʼotel baqui an Adolfo chaʼan miʼ pejcan jiñi Biblia, i jiñix Adolfo miʼ cʌntan chaʼan maʼañic majqui miʼ cʼotel i qʼuel chaʼan woliʼ pejcan Biblia. Laʼ laj cʼajtesan cheʼ tac bʌ ejemplo bajcheʼ iliyi, come mi caj i coltañonla chaʼan mi lac ñumen pʌs lac chʼejlel chaʼan maʼañic lac bʌqʼuen mi lac sub jiñi i tʼan Dios anquese mi lac ñusan wocol tac.

25, 26. ¿Chuqui ti profecía tsiʼ qʼuele ti tsʼʌctiyel jiñi apóstol Pablo, i bajcheʼ woli laj qʼuel ti tsʼʌctiyel ili ora?

25 Wolix i yujtel laj qʼuel jiñi libro chaʼan Hechos. ¿Mach ba wen utsʼatax tsaʼ laj qʼuele? Yaʼ ti ñaxam bʌ capítulo, tsaʼ laj qʼuele chaʼan Jesús tsiʼ yʌqʼue jumpʼejl eʼtel jiñi xcʌntʼañob i chaʼan: «Mi caj laʼ taj laʼ pʼʌtʌlel cheʼ bʌ jiñi chʼujul bʌ espíritu miʼ tilel ti laʼ tojlel. I mi caj laʼ sujtel tic testigo ti Jerusalén, tiʼ petol Judea yicʼot ti Samaria, i cʼʌlʌlto ti ñajt bʌ pañimil» (Hech. 1:8). Wʌle, jiñi relato utsʼatax chuqui miʼ yʌl tiʼ tojlel jiñi apóstol Pablo, anquese an ti cárcel tsaʼʌch i subeyob wen tʼan jiñi muʼ bʌ i cʼotel i julaʼtañob. Maxto ñumi 30 jab, i jiñi wen tʼan tsaʼix «sujbi tiʼ pejtelel pañimil» (Col. 1:23).d ¡Wen jamʌ tsiquil chaʼan jiñi chʼujul bʌ espíritu wen an i pʼʌtʌlel! (Zac. 4:6).

26 Ili ora, jiñi espíritu woliʼ yʌqʼuen i chʼejlel jiñi yajcʌbiloʼ bʌ chaʼan miʼ majlelob ti panchan yicʼot jiñi yambʌ «tiñʌmeʼ tac» chaʼan miʼ bej subob «ti tsʼʌcʌl chaʼan bʌ jiñi i Yumʌntel Dios» ti 240 país yicʼot territorio tac (Juan 10:16; Hech. 28:23). Ixcu jatet, ¿woli ba a chaʼlen wersa jaʼel cheʼ bajcheʼ cʼamel maʼ mejlel?

TSAʼ TAC BɅ I ÑUSA PABLO TI JABIL 61

Ti jabil 61, Pablo tsiʼ pejca jiñi emperador Nerón i tsiʼ yʌlʌ chaʼan maʼañic i mul. Mach la cujilic chuqui tsiʼ mele Pablo ti wiʼil. Tajol tsaʼ majli ti España, cheʼ bajcheʼ ñaʼtʌbil i chaʼan (Rom. 15:28). Ti jiñi jabil 95, Clemente de Roma tiʼ tsʼijbu chaʼan Pablo «ñajt baqui tsaʼ majli ti xʌmbal».

Cheʼ bʌ tsaʼ locʼsʌnti ti cárcel, Pablo tiʼ tsʼijbu jiñi chaʼpʼejl carta chaʼan bʌ Timoteo yicʼot chaʼan bʌ Tito. Ti jiñi carta mi laj cʌn chaʼan tsiʼ julaʼta Creta, Macedonia, Nicópolis yicʼot Troas (1 Tim. 1:3; 2 Tim. 4:13; Tito 1:5; 3:12). Pero tsaʼʌch i chaʼ otsayob ti cárcel. Mach la cujilic baqui tsaʼ chujqui, tajolʌch yaʼ ti Nicópolis (Grecia). Pero cheʼ ti jabil 65 chaʼ añix ti cárcel yaʼ ti Roma. Pero wʌleʼli mach lajalix miʼ cajel bajcheʼ ti ñaxan. Tácito, juntiquil historiador romano, miʼ yʌl chaʼan Nerón tsiʼ jopʼbe i mul jiñi xñoptʼañob chaʼan jin tsiʼ puluyob Roma cheʼ ti jabil 64, i tsaʼ cajiyob ti wen contrajintel. Ti wiʼil, Nerón tsiʼ yʌcʼʌ ti tsʌnsʌntel Pablo.

Ti chaʼpʼejlel i carta Timoteo, Pablo miʼ suben Timoteo yicʼot Marcos chaʼan miʼ majlel i qʼuelob ti ora come yujilix chaʼan miʼ cajel ti tsʌnsʌntel. Cheʼ jaʼel, miʼ yʌl chaʼan Lucas yicʼot Onesíforo tsaʼ ajñiyob yicʼot chaʼan miʼ ñuqʼuesʌbeñob i pusicʼal (2 Tim. 1:16, 17; 4:6-9, 11). Ili chaʼtiquil hermanojob tsiʼ wen pʌsʌyob i chʼejlel come mi tsiʼ yʌlʌyob chaʼan xñoptʼañob miʼ mejlelob ti otsʌntel ti cárcel i miʼ ticʼlʌntelob jinto miʼ chʌmelob. Tajol Pablo tsaʼ tsʌnsʌnti cheʼ bʌ tsaʼ ujti i tsʼijbun ili carta, ti jiñi jabil 65. Miʼ ñaʼtʌntel jaʼel chaʼan cheʼ bʌ ñumeñix uxpʼejl jab Nerón tiʼ tsʌnsa i bʌ.

JIÑI WEN TʼAN TSAʼIX «SUJBI TIʼ PEJTELEL PAÑIMIL»

Ti jabil 61, cheʼ bʌ an ti cárcel yaʼ ti Roma, Pablo tiʼ tsʼijbu chaʼan jiñi wen tʼan tsaʼix sujbi tiʼ pejtelel Pañimil (Col. 1:23). ¿Chuqui tsiʼ ñopo i yʌl?

Yom bʌ i yʌl Pablo jiñʌch chaʼan cabʌlix tejclum baqui tsaʼ sujbi jiñi wen tʼan, pero anto tejclum tac baqui maxto añic. Jumpʼejl ejemplo, añix ñumen cheʼ bʌ 300 jab cʼʌlʌl cheʼ bʌ Alejandro Magno tsiʼ chʼʌmʌ lamital tejclum tac am bʌ ti Asia i tsaʼto cʼoti i chʼʌm jaʼel i tiʼ jiñi tejclum India. Yambʌ jaʼel, ti jiñi jabil 55, Julio César tsiʼ chʼʌmʌ Britania, i ti jabil 43 Claudio tsiʼ chʼʌmʌ jiñi tejclum tac am bʌ ti sur chaʼan Britania i tsiʼ yotsa tiʼ territorio Roma. Cheʼ jaʼel, cʌmbilix jiñi Lejano Oriente come yaʼ miʼ chʼʌjmel tilel wen bʌ pisil melbil bʌ ti seda.

Yubil cheʼ jiñi, ¿tsaʼix ba sujbi jiñi wen tʼan ti Britania yicʼot ti Lejano Oriente? Maʼañic. Ti jabil 56, Pablo tsiʼ yʌlʌ chaʼan yom majlel ti España come maxto i subu wen tʼan yaʼi, pero cheʼ bʌ tiʼ tsʼijbu ili carta chaʼan Colosenses, ti jabil 61, maxto i bej subu jiñi wen tʼan yaʼi (Rom. 15:20, 23, 24). Pero jiñi wen tʼan chaʼan Yumʌntel tsaʼix sujbi ti cabʌl tejclum tac. Tsaʼix cʼoti ti jiñi tejclum tac baqui an jiñi judíojob yicʼot mach bʌ judíojobic tsaʼ bʌ i chʼʌmʌyob jaʼ ti Pentecostés ti jabil 33 yicʼot ti jiñi país tac tsaʼ bʌ i julaʼtayob i apóstolob Jesús (Hech. 2:1, 8-11, 41, 42).

a Tajol Pablo tsiʼ mulaj chaʼan Onésimo miʼ cʌytʌl yicʼot. Pero cheʼ tsaʼic i mele tajol woliʼ ñusan ti pʼis jiñi i ley romanojob i tajol maʼañic woliʼ chʼʌm ti ñuc jiñi i yum, Filemón, xñoptʼan bʌ jaʼel. Jin chaʼan, Pablo tsiʼ chaʼ choco majlel Onésimo i tsiʼ yʌqʼue jumpʼejl carta baqui miʼ cʼajtiben Filemón chaʼan miʼ chʼʌm ti wen yicʼot miʼ qʼuel bajcheʼ i yermañu (Filem. 13-19).

b Qʼuele jiñi recuadro «Jiñi ñaxam bʌ carta tac tsaʼ bʌ i tsʼijbu Pablo cheʼ bʌ yaʼan ti Roma».

c Qʼuele jiñi recuadro «Tsaʼ tac bʌ i ñusa Pablo ti jabil 61».

d Qʼuele jiñi recuadro «Jiñi wen tʼan tsaʼix ‹sujbi tiʼ pejtelel pañimil›».

    Jun tac ti chol (2006-2025)
    Loq'uel
    Ochen
    • ch'ol
    • Chocben majlel
    • Bajcheʼ a wom
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Condiciones de uso
    • Política de privacidad
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Ochen
    Chocben majlel