Sabath drai 12 Ogas
Nyima 13 me 23
“The Të Kö La Ngazo I Kete Ate Hnei Ngazo”
“The të kö la ngazo i kete ate hnei ngazo. Hnëkëne jë la ite ewekë ka loi qëmeke ne la nöjei ate asë.”—ROMA 12:17.
1. Nemene la aqane ujë hna majemine xom hnene la itre atr?
AME la kola ukune la ketre nekönatr hnene la trejine me angeic, haawe, ame la pane aqane ujë ne la nekönatr, tre, ene la troa ukune fe la trejine me angeic. Ngo ngazo pe, thaa itre nekönatre hmekuje kö la ka ujë tune lai. Thinane fe hi la itre ka tru lai. Ame la kola akötrë angatr hnene la ketre atr, angatre fe hi lai a itëkeune ju. Nyipici, ngacama thaa itre ka tru kö a iuku tune lo lai lue nekönatr, ngo ame pe, nyimu pengöne la itre aqane tro angatr a itëkeun. Ame la ketre aqane tre, maine jë troa xöjetrije lai ka akötrë angatr, maine pena troa thingijë i angeic wanga troa hane hetre loi maine mele ka loi pena ngöne la ketre götran. Ngacama nyimu pengöne iangazo hna kuca, ngo ame pe, tre caasi hi la mekune ka ngazo hna ajan, ene la troa itëkeun.
2. (a) Pine nemen matre kola thele troa thipetrije hnene la itre nyipi Keresiano la ajane troa itëkeune la itre ngazo? (b) Nemene la itre hnying nge nemene mekene tusi ne la Tusi Hmitrötr hne së hna troa ce wang?
2 Ngacama ka ajane fe hi la itre Keresiano troa të la ngazo hna kuca koi angatr, ngo angatr a isi memine la aja cili me nuetrije ej. Angatre pe a thele troa xötrethenge la eamo hna hamën hnei Paulo aposetolo, kola hape: “The të kö la ngazo i kete ate hnei ngazo.” (Roma 12:17) Nemene la ka troa upi së troa mele thenge lai hna amekötine cili? Drei la itre hne së hna troa pane hnim nge thaa tro kö a atë hmaca koi angatre la ngazo? Nemene la itre manathith hne së hna troa kapa, e tro sa nuetrije la thiina ka ngazo, ene la troa itëkeun? Maine easa ajan troa sa la itre hnyinge cili, loi e tro sa pane thele ini ngöne la itre xötre xötreithe la trenge ewekë i Paulo me goeëne la aqane amamane Roma mekene 12 ka hape, ame la troa hutrö kowe la pi itëkeun, tre, tulu ne mele lai nyine xötrethenge ka meköt, me ka ihnim, me ka ipië. Tro sa ce wange lai köni pengöne cili, troa nyiqaane hnei ketre, nge thupene lai ketre pena.
“QA ngöne lai, ini a iele nyipunieti”
3, 4. (a) Ame la kola nyiqaane la Roma mekene 12, nemene la hnei Paulo hna ithanatan, nge nemene la aliene la hnëewekë hnei nyidrëti hna xom, hna hape “qa ngöne lai”? (b) Nemene la thangane la ihnimi Akötresie ka troa eje thene la itre Keresiano ne Roma?
3 Ame la kola nyiqaane la mekene 12, Paulo a wanga atrune la foa lao mekune ka tru ka ketr la mele ne la Keresiano. Nyidrëti a qeje pengöne la itre aqane imelekeu së me Iehova, memine fe la itre sine hmi së, memine la itre ka thaa hmi kö koi Iehova, memine la itre musi ne la fen. Ame ngöne Roma 12:1, Paulo a amamane ka hape, hetrenyi la ketre kepine ka tru ka aijijë së troa cile kowe la itre thiina ka ngazo, tune la pi itëkeun; öni nyidrëti ka hape: “Qa ngöne lai, ange tejine fe, ini a iele nyipunieti fë la ihnimi Akötesie.” Ame la aliene la hnëewekë hna hape “qa ngöne lai,” tre kola hape, kola sisedrëne la mekune ka tro pa. Eje hi laka, kola qaja hnei Paulo ka hape, ‘tune la hnenge hna qeje pengöne hë koi nyipunie, eni a sipo iele nyipunie troa kuca la hnenge hna troa qaja koi nyipunieti thupen.’ Nemene la hnei Paulo hna qeje pengöne kowe la itre Keresiano ne Roma?
4 Ame ngöne la 11 lao pane meken ne la tusi nyidrë, hnei Paulo hna ithanatane la ketre hna amekötine ka lolo catre kowe la itretre Iudra me itretre Ethen, ene la troa hane ce musi me Keriso ngöne la Baselaia i Akötresie; celë hi lo mejiune lai hnene la nöje Isaraela hna nuetrij. (Roma 11:13-36) Troa eatre la hnëqa ka sisitria cili, hnene hmekuje hi la “ihnimi Akötesie.” Tro la itre Keresiano a amamane tune kaa la hni ne ole i angatr kowe la etrune la ihnimi gufa i Akötresie? Loi e troa elitrauj la itre hni angatr hnene la etrune la ole i angatr, ene pe upi angatre jë hi troa kuca la hna qaja thupene hnei Paulo, kola hape: “Hamënepi hnei nyipunie la ite ngönetei nyipunie huje ka mel, me ka hmitöt, lo aja i Akötesie, celë hi qâ i nyipunie ka ijij.” (Roma 12:1) Tune kaa hö la aqane troa hamëne hnene la itre Keresiano cili la “huje” koi Akötresie?
5. (a) Tune kaa la aqane tro la ketre atr a hamë angeice kö nyine “huje” koi Akötresie? (b) Nemene la trepene meköti ka troa hetre thangane ngöne la aqane ujë ne la ketre Keresiano?
5 Paulo a sisedrëne me qeje pengöne ka hape: “The ce thina kö nyipunie memine la fene hnengödrai ; ngo loi e ujë nyipunie hnene la kola ahnyipixene la ite hni nyipunie, mate ate nyipunie la aja i Akötesia ka loi, me nyine amadin, me ka meköt.” (Roma 12:2) Thaa tro kö angatr a nue la mekuna ne la fen troa jonge la itre aqane mekune i angatr, ngo nyipi ewekë pe koi angatr troa cepunikë la itre mekuna i angatr memine la aqane waiewekë i Keriso. (1 Korinito 2:16; Filipi 2:5) Loi e troa hetre thangane la trepene meköti cili ngöne la aqane ujë ne la itre Keresiano asë o drai, me easë mina fe.
6. Ame la easa e la aqane thele ewekë hnei Paulo ngöne Roma 12:1, 2, nemene la ka upi së troa thipetrij me xome hnöth troa itëkeune la itre ngazo?
6 Tune kaa la aqane xatua së hnene la aqane thele ewekë i Paulo ngöne la Roma 12:1, 2? Tune lai itre Keresiano ne Roma hna iën, easë a olene atraqatr la nöjei aqane catre amamane Akötresie la ihnimi Nyidrëti koi së, memine laka thaa mano kö Nyidrëti amamane la ihnimi Nyidrëti koi së ngöne la nöjei drai ne la mele së. Qa ngöne lai, maine atraqatr la ole e kuhu itre hni së, eje hi lai laka, tro ha upi së troa nyihlue i Akötresie hnene la trenge catre së ka pexej, me itre mo së, memine la atreine së. Tro mina fe la aja cili ka eje e kuhu itre hni së a upi së troa mekun, ngo thaa tro kö a mekune tune la fen, ngo tui Keriso pe. Nge maine tro sa xome la aqane mekuna i Keriso, haawe, tro ha hetre thangane lai ngöne la aqane tro sa ce mele memine la itre xaa atr, ene la itre sine hmi së memine la itre ka thaa hmi kö koi Iehova. (Galatia 5:25) Drei la ketre ceitun: Maine tro sa mekune tui Keriso, tro hë lai a hetre trengecatre së troa thipetrij me xome hnöthe troa itëkeune la itre ngazo së.—1 Peteru 2:21-23.
“Loi la ihnimi ka pë thoi ngön”
7. Nemene pengöne ihnimi la hna ce ithanatane ngöne Roma mekene 12?
7 Easa xome hnöthe troa të la ngazo hnene la ngazo, a thaa hnene hmekuje kö laka aqane ujë ka loi, ngo hnene fe laka, aqane tro hi lai a amamane la ihnim. Hanawange la aqane wanga atrune Paulo aposetolo la ihnimi ka eje e kuhu hni së. Ame ngöne la tusi Paulo koi angetre Roma, anyimua xome nyidrëti la hnëewekë hna hape “ihnim” (a·gaʹpe qene Heleni) matre qaja la pengöne la ihnimi Akötresieti me Keriso. (Roma 5:5, 8; 8:35, 39) Ngo ame ngöne la mekene 12, ketrepengöne pena ha la aqane xome Paulo la hnëewekë hna hape a·gaʹpe ngöne la nyidrëti a qaja la ihnimikeu thene la itre atr. Thupene la hnei nyidrëti hna qaja ka hape ka nyimu pengöne la itre ahnahna ngöne la götrane la ua, nge hna hamëne kowe la itre xaa ka hmi, nyidrëti fe a qaja amamane la ketre thiina nyine troa eëne hnene la itre Keresiano asë. Öni nyidrë: “Loi la ihnimi ka pë thoi ngön.” (Roma 12:4-9) Maine tro sa hnime la itre xaa atr, easë hi lai a amamane ka hape itre nyipi Keresiano së. (Mareko 12:28-31) Paulo a xatua së troa xecie hnyawa koi së laka, ame la ihnimi hne së hna melën itre Keresiano, tre, ihnimi ka nyipici.
8. Tune kaa la aqane tro sa amamane laka ame la ihnimi së tre ka pë thoi ngön?
8 Kola amamane hnei Paulo la pengöne la ihnimi ka pë thoi ngön, öni nyidrë: “Sisine jë la ngazo; nge fedeju kowe la loi.” (Roma 12:9) Lue hnëewekë ka catr ngöne la xötre celë, kola hape troa “Sisine” me troa “fed.” Ijije hi troa ujëne la “Sisin” hnene la trenge ewekë hna hape, “troa xelene catrën.” Thaa tro kö sa methinëne hmekuje hi la itre ethane la ngazo, ngo tro fe sa sisine la ngazo. (Salamo 97:10) Ame la hnëewekë hna hape “fed” tre, kola ujëne la hnëewekë qene Heleni; ame la aliene la hnëewekë cili, tre, kola hape, “troa afedren.” Ame la Keresiano ka ihnimi nyipici, tre, ka fedre hnyawa angeic, maine hna hetrë angeic hnene la ketre thiina, ene la thiina ka loi, ihetre i angeice pë hë lai, ene la atr ka hnyipixe.
9. Nemene la eamo hnei Paulo hna anyimua amexej?
9 Hnei Paulo hna anyimua amexeje la aqane mama la ketre pengöne ihnim. Öni nyidrë: “Qaja aloinyi angate ju lo angete axösisi nyipunie; amanathithinejë, nge the ëji kö.” “The të kö la ngazo i kete ate hnei ngazo.” “Ange hna hnime fe, the të kö la ngazo hnei nyipunie.” “The nga kö hnene la ngazo, ngo nganepi la ngazo hnene la loi.” (Roma 12:14, 17-19, 21) Thaa sihngödri kö koi së la aliene la itre trenge ewekë i Paulo; nyidrëti a amamane hnyawa la aqane tro sa ujë kowe la itre ka thaa hmi kö, me kowe la itre ka icilekeu me easë.
“Qaja aloinyi angate ju lo angete axösisi nyipunie”
10. Kola hapeu la tro sa qaja aloine la itre ka icilekeu me easë?
10 Nemene la aqane tro sa trongëne la ithuecatre i Paulo, hna hape: “Qaja aloinyi angate ju lo angete axösisi nyipunie”? (Roma 12:14) Hnei Iesu hna qaja kowe la itretre drei nyidrë ka hape: “Hnimeju la ite ithupëjia me nyipunie; nge thithi ju thatraqai angete qaqa me axösisi nyipunie.” (Mataio 5:44; Luka 6:27, 28) Haawe, ame la ketre aqane tro sa qaja aloine la itre ka axösisi së, tre, ene la troa thithi sai angatr, me sipo Akötresieti matre tro fe a hane fe la itre lue meke ne la itre xaa atr ka icilekeu me easë, nge tro fe angatre a hane öhne la nyipici. (2 Korinito 4:4) Eje hi laka, maine jë thaa hne së kö hna majemine troa sipo Akötresie troa amanathithine la ketre atr ka icilekeu me easë. Ngo maine tro sa wenë la aqane mekune cili, tro ha ihmeku la aqane mekune së me Keriso, nge tro fe hë së lai a hane hnime lo itre ithupëjia me easë. (Luka 23:34) Nemene la thangane la hna xome la aqane ihnimi cili?
11. (a) Nemene la hne së hna inin qa ngöne la tulu i Setefano? (b) Tune la hna amamane hnene la mele i Paulo, nemene la ewekë ka traqa kowe la itre xaa ka iaxösisi?
11 Setefano la ketre atr ka thithi thatraqane la itre ka icilekeu me angeic, nge thaa ka gufa kö la itre thithi angeic. Thaa nanyi menu kö thupene lo Penetekos 33 M.K., hna xölehuji Setefano hnene la itre ka icilekeu memine la ekalesia i Keresiano, me huli angeic e tröne e Ierusalema, me tranyi angeic. Qëmekene tro angeic a mec, hnei angeic hna ewekë catre draië me hape: “Iehova, the ami thejine kö koi angate la ngazo celë.” (Ite Huliwa 7:58–8:1) Ame hi lai ketre atr hna thithi san hnei Setefano ngöne la drai cili, tre, Saulo, ene lo ketre ka icilekeu ka nangëne me kapa troa humuthi Setefano. Thupene la hna amele nyidrëti hmaca, hnei Iesu hna mama koi Saulo. Matre ujëne jë hi lo lai ka icilekeu ekö, a ketre ka hane xötrethenge Keriso hë; Paulo aposetolo hë enehila, lo atre cinyihane la tusi koi angetre Roma. (Ite Huliwa 26:12-18) Thenge lo thithi Setefano, mama hnyawa ha laka thaa hnei Iehova kö hna jelengazo Paulo pine lo itre hnei angeic hna kuca, laka hna icilekeu memine la itre nyipi Keresiano. (1 Timoteo 1:12-16) Thaa sesëkötre kö së la Paulo a ithuecatre kowe la itre Keresiano ka hape: “Qaja aloinyi angate ju lo angete axösisi nyipunie”! Atre hi nyidrë qa ngöne la hnei nyidrëti hna melën, laka, ame la itre xaa ka iaxösisi, tre, ijije tro angatre a hane nyihlue i Akötresie elany. Ame ngöne la hneijine së enehila, tre, kola hane ce hmi hë me easë la itre xaa ka imethinë ekö, öhne hë angatr la tingetinge thene la itre hlue i Iehova.
“Lapa Loi Ju Me Nöjei Ate Asë”
12. Nemene la ka amamane ka hape ame lo hnei Paulo hna qaja ngöne lo xötre 17, tre, celë hi thangane la eamo lai hna hamëne ngöne lo Roma 12:9?
12 Thupene lai Paulo a eamo matre qaja la aqane troa ujë kowe la itre atr ka thaa ce hmi kö me easë me itre xane ju kö; öni nyidrë: “The të kö la ngazo i kete ate hnei ngazo.” Ame la trenge ewekë celë, tre, celë hi thangane lo hnei nyidrëti hna pane qaja ha, lo kola hape: “Sisine jë la ngazo.” Ketre, tune kaa la aqane tro la ketre atr a qaja ka hape, angeic a sisine hnyawa la ngazo, nge ame ngöne ketre götran, tre, angeic a të la ngazo ne la itre xan hnei ngazo? Maine tro sa kuca tune lai, thaa easë kö lai a melëne lo “ihnimi ka pë thoi ngön.” Thupene lai Paulo a qaja ka hape: “Hnëkënejë la ite ewekë ka loi qëmeke ne la nöjei ate asë.” (Roma 12:9, 17) Tune kaa la aqane tro sa trongëne la itre trenge ewekë celë?
13. Nemene la aqane tro sa ujë “qëmeke ne la nöjei ate asë”?
13 Ame petre kö lo xötrei, ngöne la tusi Paulo koi angetre Korinito, hnei nyidrëti hna fejane la itre icilekeu hna qëmeke kow hnene la itre aposetolo. Hnei nyidrëti hna qaja ka hape: “Hna celohmë huni nyine waduo kowe la fene hnengödrai, me ite angela, me nöjei ate. . . . kola qaqa hun, nge eëhuni a ewekë aloin; kola axösisi hun, nge eëhuni a xomi hnine ju ; kola jelë hun; nge eëhuni a sipo.” (1 Korinito 4:9-13) Ketre tune mina fe, kola alamekëne enehila la itre nyipi Keresiano hnene la itre atr ne la fene celë. Ame ngöne la kola öhne hnene la itre atr ka lapa xötreithi së, la itre ewekë ka lolo hne së hna kuca ngacama qanangazo së ju hë, ngo jëne tro hi lai a hane drenge me kapa hnyawa la maca ne Keresiano hne së hna tro fë.—1 Peteru 2:12.
14. Hna nyifegone kö la troa thele troa iloi?
14 Ngo hapeu, hna nyifegone la troa thele troa iloi? Ohea, thaa hna sa tulune kö. Paulo a qaja kowe la itre trejine me nyidrë Keresiano ka hape: “E ateine nyipunie, lapa loi ju me nöjei ate asë.” (Roma 12:18) Ame la xötrehnëewekë hna hape, “E atein”, tre, kolo lai a hape, ngacama tro sa thele ielene troa iloi memine la ketre atr, ngo thatreine kö troa traqa kowe lai ngöne la itre xaa ijin. Hanawang la ketre ceitun, thaa tro kö sa ena la wathebo i Akötresie, göne matre tro sa tingeting me iloi memine la ketre atr. (Mataio 10:34-36; Heberu 12:14) Haawe, maine nyipici laka tro sa kuca asë la hne së hna atreine matre troa iloi “memine la nöjei atr asë,” ngo ame pe, ke, thaa tro pi kö sa elë hune la itre trepene meköt matre troa traqa kowe lai.
“The Të Kö La Ngazo Hnei Nyipunie”
15. Nemene la kepine hna qaja ngöne Roma 12:19 ka sewe së troa itëkeun la ngazo?
15 Paulo a hamëne la ketre kepin matre thaa tro kö sa itëkeun; ka ipië la atre ujë tune lai. Öni nyidrë: “Ange hna hnime fe, the të kö la ngazo hnei nyipunie, ngo nuepi kö kowe la tene elëhni, qa ngöne la ase hë cinyihan, ka hape, Öni Joxu kola ulatin, qânge troa të ite ngazo, tro ni a nyi thupen.” (Roma 12:19) Ame la Keresiano ka thele troa itëkeun, tre, ka pi tru. Angeic a ithepe hnëqa me Akötresie. (Mataio 7:1) Ketre, ame la angeic a thele troa të la ngazo, tre, kolo hi lai a amamane ka hape, pëkö lapaune i angeic kowe la hna ahnithe hnei Iehova, hna hape: “Tro ni a nyi thupen.” Ame kö la itre nyipi Keresiano, tre, angatr a mejiune koi Iehova laka, tro Nyidrëti a “nyi thupene ka aköte koi angete akötë [angatr].” (Luka 18:7, 8; 2 Thesalonika 1:6-8) Angatr a nue, cememine la hni ka ipië, tro Iehova a të la ngazo.—Ieremia 30:23, 24; Roma 1:18.
16, 17. (a) Nemene la aliene la hna hape, troa “xawane la ite wanalepe ka mel” hune la he ne la ketre atr? (b) Hane kö nyipunie isa wange la aqane troa apujene la hni ne la ketre atr ka thaa hmi kö hnene la thiina ka loi? Hamëne jë la ketre ceitun.
16 Ame la tro sa të la ngazo ne la ketre ka ithupëjia me easë hnene la ngazo, tre, kösë easë hi lai a axetine la itre hni angatr, ngo maine menyike la aqane ujë së koi angatr, haawe, tro ha apujene la itre hni angatr. Pine nemen? Drei la itre trenge ewekë i Paulo kowe la itre Keresiano ne Roma. Öni nyidrë: “Maine mecijinë hë la ithupëjia me eö, thu a i angeice ju ; maine pi iji angeic, thue ime i angeice ju ; ke e kuca lai hnei ’ö, eö a xawane la ite wanalepe ka mele hune la he i angeic.” (Roma 12:20; Ite Edomë 25:21, 22) Nemene la aliene la itre trenge ewekë celë?
17 Ame la troa “xawane la ite wanalepe ka mele hune la he i angeic,” tre, celë hi ketre xötrehnëewekë lai ka nyihatrene la aqane dreuth ngöne lo hneijine i Tusi Hmitrötr la fao matre troa hmu. Hna dreuthe la gool hnine la hnaeë fao, nge ame la itre hnepe wanalep, tre, thaa itre eje hmekuje kö e kuhu fen la gool, ngo e koho fe hun. Hnene laka hna xawane la itre wanalep ka mel e hune la gool, ene pe catrehnine catr la idreuth, matre kola ahmune ej me aisane ej qa ngöne la itre hnepe engazone ej. Ceitune hi lai memine la easa thele cememine la hni ka menyik troa thiina ka loi kowe la ketre atr ka icilekeu me easë, maine jë tro sa “ahmune” maine apujene la hni angeic ka calogitr, matre ijije jë troa mama la itre thiina ka sisitria i angeic. (2 Ite Joxu 6:14-23) Eje hi laka, nyimutre la itre atrene la ekalesia i Keresiano ka pane fedre kowe la nyipi hmi, ke hnei angatr hna öhne la eloine la aqane ujë ne la itre hlue i Iehova koi angatr.
Pine Nemen Matre Thaa Easë Kö a Itëkeune La Ngazo
18. Pine nemene matre thiina ka meköt, me ihnim, me ipië la troa xome hnöthe troa itëkeune la ngazo?
18 Ame ngöne la itre hnepe mekun hne së hna ce wang ngöne la Roma mekene 12, hne së hna ce ithanatane la itre kepine ka tru matre thaa tro kö sa “të la ngazo i ketre atr hnei ngazo.” Ame la hnapan, tre, thiina ka meköti la troa xome hnöthe matre thaa tro kö a itëkeune la ngazo. Pine laka hnei Iehova pala hi hna utipi së, haawe, meköti nge thiina ka loi la tro sa nue la mele së koi Nyidrë me thele troa drengethenge la itre trenge wathebo i Nyidrë, tune la hna amekötin göne la aqane tro sa hnime la itre ithupëjia me easë. Ame la hnaaluen, tre, thiina ka ihnim la troa xelene troa të la ngazo hnene la ngazo. Maine tro sa xome hnöthe troa itëkeune la ngazo me thele troa iloi me tingeting, haawe, tro ha eje the së la ihnimi memine la mejiune ka troa xatuane la itre ka icilekeu me easë matre tro fe angatr a hane nyihlue i Iehova. Ame la hnaakönin, tre, thiina ka ipië la troa xome hnöth troa itëkeune la ngazo. Ame la troa thele troa itëkëkeun, tre, kolo hi lai a amamane laka ka pi tru së; celë hi matre Iehova a qaja ka hape: “Qânge troa të la ite ngazo.” Wesi Ula i Akötresieti fe a hmekë së me hape: “E xulu la pi tru kete xulu fe la hmahma ; ngo thei angete ipië la inamacan.” (Ite Edomë 11:2) Maine tro sa inamacan me nue tro Akötresieti a të la ngazo, easë hi lai a amamane ka hape ka hni ka ipië së.
19. Nemene la hne së hna troa wange e wiike ka troa xulu?
19 Paulo a amexeje la aqane troa ujë me ce mele memine la itre xan. Hnei nyidrëti hna ithuecatre kowe la itre Keresiano, ka hape: “The nga kö hnene la ngazo, ngo nganepi la ngazo hnene la loi.” (Roma 12:21) Nemene la itre ka iangazo hne së hna cile kow ngöne la hneijine së? Tune kaa la aqane tro sa ngaan la itre ka iangazo cili? Tro pë hë së a ce wange la itre mekune ka sa la itre hnyinge cili e wiike ka troa xulu.
Tro Epuni a Qeje Pengöne Tune Kaa?
• Ame ngöne Roma mekene 12, nemene la eamo hna amexeje lapaan?
• Nemene la ka troa upi së troa hnöthe troa itëkeune la ngazo?
• Nemene la itre manathith hne së hna troa kapa, easë memine la itre xan, e hne së hna hnöthe troa “të la ngazo i kete atr hnei ngazo”?
[Iatr ne la götran 11]
Roma mekene 12 a qeje pengöne la aqane imelekeu ne la itre Keresiano me:
• Iehova
• Itre ka hmi koi Iehova
• Itre ka thaa hmi kö koi Iehova