Ndusụk N̄wed Emi Ẹsiakde ke N̄wed Mbono Esop Uwem ye Utom Nnyịn
JUNE 5-11
it-2 360 ¶2-3
Media
Mbon Media ẹyediana ye mbon Persia ẹkan Babylon. Ke n̄kpọ nte isua 2,800 emi ekebede, prọfet Isaiah ama ọdọhọ ke Jehovah ayanam “mbon Media ẹdin̄wana” ye Babylon. Isaiah ọkọdọhọ ke mbon Media ‘ididaha silver ke n̄kpọ, gold idinyụn̄ idatke mmọ esịt, ndien ke utịgha mmọ ayanuak n̄kparawa mbai mbai.’ (Isa 13:17-19; 21:2) Etie nte “mbon Media” oro ẹtịn̄de ẹban̄a mi ẹsịne n̄ko mbon Persia sia mme ewetmbụk eset Greece ẹdọhọ ke ẹkesikot owo Media ye owo Persia “mbon Media.” Etie nte ndidọhọ ke mmọ ididaha silver ye gold ke n̄kpọ okowụt ke se ibehede mmọ edi ndisobo Babylon, idịghe inyene Babylon. Ntre, idụhe ubọkedem m̀mê n̄kpọ ekededi emi edikemede ndinyan̄a Babylon nsio mmọ ke ubọk. Utịgha ekedi akpan n̄kpọekọn̄ mbon Media ye Persia. Ẹma ẹsida okpoho ẹnam ndusụk utịgha mmọ (men Ps 18:34 domo), ẹnyụn̄ ẹban idan̄ mmọ ọsọp etieti man enen̄ede ekịm owo odụk idem. (Jer 51:11) Utịgha emi ke mmọ ẹkeda ‘ẹnuak n̄kparawa Babylon mbai mbai.’
Jeremiah (51:11, 28) ọdọhọ ke “ndidem Media” ẹsịne ke otu idụt emi ẹdisobode Babylon. Jeremiah idọhọke “edidem,” edi ọdọhọ “ndidem” ndiwụt ke ekeme ndidi Edidem Cyrus ama ayak ndidem Media ẹka iso ẹkara ke eyo ukara esie. Utọ n̄kpọ oro ama esiwak nditịbe ini oro. (Men Jer 25:25 domo n̄ko.) Ntre, ke ini udịmekọn̄ Media, Persia, Elam, ye mbon eken ke mbọhọ oro ẹkediande ubọk ẹsobo Babylon, Darius owo Media ke ‘ẹkenam edi edidem ke obio ubọn̄ mbon Chaldea.’ Etie nte Edidem Cyrus owo Persia ekemek enye.—Da 5:31; 9:1; se DARIUS No. 1.
it-2 459 ¶4
Nabonidus
Itiatn̄wed Nabonidus etịn̄ se iketịbede okoneyo emi ẹkesobode Babylon ete: “Udịmekọn̄ Cyrus ẹkesan̄a eyen eyen ẹdụk Babylon.” Etie nte emi ọwọrọ ke mbonekọn̄ Babylon ikan̄wanake ye udịmekọn̄ Cyrus kpa nte Jeremiah eketịn̄de.—Jer 51:30.
it-1 237 ¶1
Babylon
Ọtọn̄ọde ke isua 539 mbemiso eyo Christ, Babylon ama ọtọn̄ọ ndikpa mmọn̄, iwọrọke etop aba. Mbon Babylon ẹma ẹdaha ẹda ẹsọn̄ ibuot ikaba ye edidem Persia Darius I (Hystaspis), edi ẹma ẹfiak ẹtụnọ mmọ. Ekem mmọ ẹma ẹfiak ẹdaha ẹda ẹsọn̄ ibuot ye Xerxes I, ini emi ke ẹkebọ mmọ inyene mmọ. Akwa Alexander okoyom ndinam Babylon edi ibuot obio ukara esie, edi ikebịghike, enye ama akpa ke isua 323 mbemiso eyo Christ. Nicator ama akan Babylon ke isua 312 mbemiso eyo Christ, onyụn̄ atan̄ ediwak n̄kpọ do ọnyọn̄ esụk Tigris man emen ọkọbọp obufa ibuot obio ukara esie ke Seleucia. Edi Babylon okosụk ododu. N̄ko ndusụk mme Jew ẹkesụk ẹdodụn̄ọ do ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ eyo mme Christian, oro akanam apostle Peter aka Bablyon nte enye etịn̄de ke n̄wed esie. (1Pe 5:13) Mme n̄kpọ emi ẹwetde ke ebiet emi Babylon okodude owụt ke temple emi ẹkesikponode Bel ke Babylon okosụk ododu do tutu esịm isua 75 eyo Christ. Edi etisịm isua 400 ke Christ ama akamana, Babylon ama oforo ndon, owo inyụn̄ ifiọkke-fiọk utọ obio oro aba. Idahaemi, Babylon edidi “ebok itiat.”—Jer 51:37.
Yom N̄kpọuto ke Ikọ Abasi
it-2 444 ¶9
Obot
Ada aban̄a ukara. Ke Bible, obot ekeme ndida mban̄a ukara m̀mê obio ubọn̄. (Da 2:35, 44, 45; men Isa 41:15; Edi 17:9-11, 18 domo.) Babylon ama akan onyụn̄ osobo ediwak idụt; ntak edi oro Bible okotde enye “obot eke osobode.” (Jer 51:24, 25) Psalm emi etịn̄de se Jehovah anamde ye idụt emi ẹn̄wanade ekọn̄ ọdọhọ ke Jehovah enyene “uten̄e akan obot emi unam emi ẹsibịnde ikọt ẹdụn̄de.” (Ps 76:4) Etie nte “obot emi unam emi ẹsibịnde ikọt ẹdụn̄de” ada aban̄a mme idụt emi ẹmade ekọn̄. (Men Na 2:11-13 domo.) David ọkọdọhọ ke Jehovah ‘anam obot imọ ọsọn̄ọ ada,’ ndien etie nte ikọ esie ọkọwọrọ ke Jehovah emenede obio ubọn̄ imọ ke enyọn̄, onyụn̄ anam enye ọsọn̄ọ ada. (Ps 30:7; men 2Sa 5:12 domo.) Ndidiọn̄ọ ke obot ada aban̄a ukara m̀mê obio ubọn̄ anam se idude ke Ediyarade 8:8 etịm an̄wan̄a nnyịn. Itie oro ọdọhọ ke “ẹsio n̄kpọ eke ebietde akamba obot emi asakde ikan̄ ẹduọk ke inyan̄.” Sia Bible ọdọhọde ke n̄kpọ emi ebiet obot emi asakde ikan̄, emi ekeme ndida mban̄a ukara emi esibiatde n̄kpọ nte ikan̄.
it-2 882 ¶3
Inyan̄
Akwa udịmekọn̄ emi ẹwọrọde ẹfụk kpukpru ebiet. Jeremiah ọkọdọhọ ke uyom mbonekọn̄ emi ẹdisobode Babylon “ebiet inyan̄ emi oyomode.” (Jer 50:42) Ntre, ke ini Jeremiah ọkọdọhọde ke ‘inyan̄ ọyọtọ ofụk Babylon,’ etie nte enye okowụt nte udịmekọn̄ Media ye Persia ẹdiwọrọde idifụk Babylon inyụn̄ isobo enye.—Jer 51:42; men Da 9:26 domo.
JUNE 19-25
it-1 1214
Nsia
Udia esitaha owo ke nsia. Ntre, ke ini Jehovah ọkọnọde Ezekiel ikpan̄wed ke n̄kukụt ete ata emen man ikpan̄wed oro ọyọhọ enye nsia (Heb., me·ʽimʹ), Jehovah okoyom ikọ esie odụk Ezekiel idem onyụn̄ ọnọ enye odudu nte emi udia esinọde owo odudu ke ama akataha owo ke idịbi. Ke ini Ezekiel etiede ekere onyụn̄ eti kpukpru se ẹkewetde ke ikpan̄wed oro, emi ọyọsọn̄ọ enye idem onyụn̄ anam enye ọdiọn̄ọ se enye edikwọrọde inọ mme owo.—Eze 3:1-6; men Edi 10:8-10 domo.