Mme N̄wed Emi Ẹsiakde ke N̄wed Mbono Esop Uwem ye Utom Nnyịn
OCTOBER 1-7
MME AKPAN N̄KPỌ KE IKỌ ABASI | JOHN 9-10
“Jesus Ama Mme Erọn̄ Esie”
(John 10:1-3) “Ke ata akpanikọ ke ndọhọ mbufo, Owo eke mîsan̄ake enyịnusụn̄ ibe idụk ufọkerọn̄, edi otode ebiet efen ọdọk odụk, edi inọ ye owo n̄wo. 2 Edi owo eke asan̄ade enyịnusụn̄ ebe odụk edi ekpemerọn̄. 3 Ekpeme-usụn̄ eberede usụn̄ ọnọ enye, erọn̄ ẹnyụn̄ ẹkop uyo esie, ndien enye okot erọn̄ esiemmọ ke enyịn̄ onyụn̄ ada mmọ ọwọrọ.
(John 10:11) Ami ndi eti ekpemerọn̄; eti ekpemerọn̄ ayak ukpọn̄ esie ọnọ kaban̄a mme erọn̄.
(John 10:14) Ami ndi eti ekpemerọn̄, mmonyụn̄ mfiọk mme erọn̄ mi, mme erọn̄ mi ẹnyụn̄ ẹfiọk mi,
nwtsty ndise
Ufọkerọn̄
Ke eyo Bible, ẹkesida itiat ẹtuak ọkọ ẹsịn erọn̄ man inọ ye ndiọi unam ẹdimụm mmọ. Mme ekpemerọn̄ ẹkesisịn erọn̄ mmọ do okoneyo. Ufọkerọn̄ ekesinyene enyịnusụn̄ kiet kpọt, ndien owo ikesidorike ọkọm. Ndusụk ufọkerọn̄ ama esikpon akan ndusụk. (Nu 32:16; 1Sa 24:3; Zep 2:6) John ama etịn̄ aban̄a ndisan̄a ke enyịnusụn̄ emi ekpeme-usụn̄ etiede mbe ndụk ufọkerọn̄. (Joh 10:1, 3) Enyene ndusụk ufọkerọn̄ emi nsio nsio ekpemerọn̄ ẹkesimende erọn̄ mmọ ẹkedọn̄ okoneyo, ndien ekpeme-usụn̄ ama esitie ekpeme mmọ. Ke ini eyo esierede, ekpeme-usụn̄ ama esiberede usụn̄ man ekpemerọn̄ kiet kiet okot otuerọn̄ esie osio. Erọn̄ ẹsifiọk uyo andikpeme mmọ, ntre mmọ ẹma ẹsiwọrọ ẹtiene enye. (Joh 10:3-5) Jesus ọkọnọ uwụtn̄kpọ emi man owụt nte enye amade mme mbet esie.—Joh 10:7-14.
Mme Ubon Christian—‘Ẹtaba Idap’
5 Ke nditịn̄ ke ndamban̄a usụn̄, se isinamde ekpemerọn̄ ye erọn̄ esie ẹkpere kiet eken edi adan̄a nte mmọ ẹfiọkde ẹnyụn̄ ẹbuọtde idem ye kiet eken. Ekpemerọn̄ ọfiọk kpukpru se iban̄ade mme erọn̄ esie, mme erọn̄ n̄ko ẹfiọk ẹnyụn̄ ẹbuọt idem ye enye. Mmọ ẹfiọk ẹnyụn̄ ẹkop uyo esie. Jesus ọkọdọhọ ete: “[Mmọfiọk] mme erọn̄ mi, mme erọn̄ mi ẹnyụn̄ ẹfiọk mi.” Enye inyeneke enyọn̄ enyọn̄ ifiọk iban̄a esop. Ikọ Greek emi ẹkabarede “mmọfiọk” ọwọrọ “ndinyene ntotụn̄ọ ifiọk mban̄a n̄kpọ kiet kiet.” Eti Ekpemerọn̄ esifiọk erọn̄ esie kiet kiet. Enye ọfiọk se mmọ kiet kiet ẹyomde, se ifịnade mmọ, onyụn̄ ọfiọk ukeme mmọ. Idụhe se Jesus, kpa Uwụtn̄kpọ nnyịn, mîfiọkke iban̄a mme erọn̄ esie. Ndien mme erọn̄ ẹfiọk andikpeme mmọ ẹnyụn̄ ẹbuọt idem ke ndausụn̄ esie.
(John 10:4, 5) Ke enye ama akatan̄ kpukpru se inyenede enye ọwọrọ, enye ebem mmọ iso, mme erọn̄ ẹnyụn̄ ẹtiene enye, koro mmọ ẹfiọkde uyo esie. 5 Mmọ iditieneke esenowo tutu amama, utu ke oro ẹdifefehe enye, koro mmọ mîfiọkke uyo isenowo.”
“Enye Itịn̄ke Ikọ Inọ Mmọ ke Mîdịghe ke Uwụtn̄kpọ”
17 George A. Smith ama ewet se enye okokụtde ke n̄wed esie oro The Historical Geography of the Holy Land, ete: “Ndusụk ini nnyịn ima isiduọk odudu uwemeyo ikpere kiet ke otu mme obube mmọn̄ Judea, ebiet emi ekpemerọn̄ ita m̀mê inan̄ ẹsidade otuerọn̄ mmọ ẹsụhọde ẹdi. Mme otuerọn̄ oro ẹma ẹsibuaha ye kiet eken, ndien nnyịn ima isikere nte ekpemerọn̄ kiet kiet edifiakde enyene otuerọn̄ esie. Edi ke mme erọn̄ oro ẹma ẹken̄wọn̄ mmọn̄ ẹnyụn̄ ẹbre mbre ẹkụre, mme ekpemerọn̄ oro ke adiana ke adiana ẹma ẹsidọk nsio nsio ikpehe ke itịghede oro, ndien ekpemerọn̄ kiet kiet ama esifiori ke san̄asan̄a uyo esie; ndien mme erọn̄ owo kiet kiet ẹma ẹsiwọn̄ọ ke otuerọn̄ oro ẹbịne mme andikpeme mmọ, ndien mme otuerọn̄ oro ẹma ẹsisan̄a ke nde ke nde ẹnyọn̄ọ ukem nte mmọ ẹkesan̄ade ẹdi.” Ewe uwụtn̄kpọ en̄wen ke Jesus akpakada anam ukpepn̄kpọ esie an̄wan̄a mme owo akan enye emi, oro edi, nte ke edieke nnyịn ifiọkde inyụn̄ inamde se enye ekpepde onyụn̄ etemede nnyịn, ke imọ nte “eti ekpemerọn̄” iyese iban̄a nnyịn!
(John 10:16) “Mmonyụn̄ nnyene mme erọn̄ en̄wen, emi mîtoho ke ufọkerọn̄ emi; ana nda mmọ oro n̄ko ndi, ndien mmọ ẹyekop uyo mi, mmọ ẹyenyụn̄ ẹkabade ẹdi otuerọn̄ kiet, ekpemerọn̄ kiet oyonyụn̄ odu.
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Joh 10:16
nda mmọ . . . ndi: M̀mê “nda mmọ . . . usụn̄.” Ikọ Greek oro okodude ke itien̄wed emi edi aʹgo, ndien enye ekeme ndiwọrọ ‘ndida owo ndi’ m̀mê ‘ndida owo usụn̄,’ etiene se ẹtịn̄de ẹban̄a. Edi ikọ Greek oro sy·naʹgo, oro ẹsiwakde ndikabade nte “nditan̄ mbon ọtọkiet,” odu ke itien̄wed emi ke ikpan̄wed Bible usem Greek oro ẹkewetde n̄kpọ nte isua 1,800 emi ekebede. Jesus emi edide Eti Ekpemerọn̄ atan̄ mme erọn̄ esie obon ọtọkiet, ada mmọ usụn̄, ekpeme mmọ, onyụn̄ ọbọk mmọ. Mme erọn̄ esie emi ẹdi “ekpri otuerọn̄” oro ẹtịn̄de ẹban̄a ke Lu 12:32 ye mme erọn̄ en̄wen, emi mîtoho ke ufọkerọn̄ oro. Otuerọn̄ iba emi ẹkabade ẹdi otuerọn̄ kiet, ekpemerọn̄ kiet onyụn̄ ada mmọ usụn̄. Se Jesus eketịn̄de mi owụt nte mme anditiene enye ẹdidianade kiet.
Yom N̄kpọuto ke Ikọ Abasi
(John 9:38) Ekem enye ọdọhọ ete: “Mmọbuọt idem ye enye, Ọbọn̄.” Enye onyụn̄ onụhọ ọnọ enye.
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Joh 9:38
onụhọ ọnọ enye: M̀mê “onụk ibuot ọnọ enye; ọduọ ekịbi iso ke isọn̄ ọnọ enye.” Ke ini ikọ Greek oro pro·sky·neʹo aban̄ade ndikpono abasi, ẹsikabade enye nte “atuak ibuot ọnọ.” (Mt 4:10; Lu 4:8) Edi ke itien̄wed emi, se ikanamde nnan oro Jesus akanamde okụt usụn̄ onụhọ ọnọ Jesus ekedi ke enye ama ọdiọn̄ọ ke Abasi ọkọdọn̄ Jesus utom. Enye ikadaha Jesus nte Abasi, edi akada enye nte “Eyen owo,” emi edide Messiah oro Abasi ọnọde odudu. (Joh 9:35) Ke ini enye okonụhọde ọnọ Jesus, enye akanam se ndusụk mbon oro ẹsiakde ke N̄wed Abasi Usem Hebrew ẹkesinamde. Mmọ ẹma ẹsinụhọ mîdịghe ẹduọ ẹkịbi iso ke isọn̄ ke ini ẹkụtde prọfet, edidem, ye mbon eken oro ẹdade ke ibuot Abasi. (1Sa 25:23, 24; 2Sa 14:4-7; 1Nd 1:16; 2Nd 4:36, 37) Ediwak ini, mme owo ẹkesinụhọ ẹnọ Jesus ke ntak se Abasi akanamde mmọ ẹfiọk ẹban̄a Jesus m̀mê ke ntak emi mmọ ẹkekụtde ke Abasi odu ye enye.
(John 10:22) Usọrọ ediyak nnọ akada itie ini oro ke Jerusalem. Ekedi ini etuep,
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Joh 10:22
Usọrọ ediyak nnọ: Ẹkot usọrọ emi Hanukkah (chanuk·kahʹ) ke usem Hebrew, ndien enye ọwọrọ “ediyak nnọ.” Usọrọ emi ekesidi usen itiaita, ndien ekesitọn̄ọ ke ọyọhọ usen 25 ke ọfiọn̄ Chislev, oro edi, utịt utịt December (se Se Idin̄wamde Fi Ekpep Ikọ Abasi, ikpehe 19). Ẹkesinam usọrọ emi man ẹti ini emi ẹkefiakde ẹyak temple Jerusalem ẹnọ Abasi ke isua 165 mbemiso eyo Christ. Edidem Antiochus IV Epiphanes ikamaha Jehovah Abasi mme Jew, ntre enye ama asabade temple Jehovah. Ke uwụtn̄kpọ, enye ama ọbọp itieuwa odori ke enyọn̄ akwa itieuwa temple oro, kpa ebiet emi ẹkesiwade uwa ke usen ke usen ẹnọ Jehovah. Ke ọyọhọ usen 25 ke ọfiọn̄ Chislev ke isua 168 mbemiso eyo Christ, Antiochus ama awa unam edi ke itieuwa oro onyụn̄ ada unam edi oro anam mmọn̄-efere ada esịme ke ofụri temple oro man asabade enye ofụri ofụri. Enye ama ọfọp mme inuaotop temple oro, owụri okụre mme oku, onyụn̄ emen itieuwa oro ẹkenamde ke gold, okpokoro uyo iso Abasi, ye uwụk utuenikan̄ oro ẹkenamde ke gold, osio ke temple oro. Ekem enye ama ayak temple Jehovah ọnọ nsunsu abasi oro ẹkekotde Zeus. Ke isua iba ama ekebe, Judas Maccabaeus ama afiak ọbọ Jerusalem ye temple oro ọnọ mme Jew. Ke ẹma ẹkenam temple oro asana, ẹma ẹfiak ẹyak enye ẹnọ Abasi ke Chislev usen 25 ke isua 165 mbemiso eyo Christ, oro edi, isua ita tọn̄ọ Antiochus akawa uwa ọnọ nsunsu abasi Zeus ke temple oro. Ẹma ẹfiak ẹtọn̄ọ ndiwa uwa do ke usen ke usen nnọ Jehovah. N̄wed Abasi itịn̄ke n̄kpọ ndomokiet ndiwụt ke Jehovah akanam Judas Maccabaeus akan ke ekọn̄ onyụn̄ ọdọhọ enye afiak anam temple oro edi se ẹdade ẹwa uwa ẹnọ imọ. Edi Jehovah ama esikam anam mbon esenidụt, utọ nte Cyrus emi okotode Persia, ẹnam n̄kpọ man ikọt esie ẹka iso ẹtuak ibuot ẹnọ enye. (Isa 45:1) Ntre, Jehovah ekeme ndida owo emi otode idụt oro ẹkeyakde idem ẹnọ enye nnam uduak Esie. N̄wed Abasi owụt ke akana temple Abasi aka iso odu man mme prọfesi oro ẹban̄ade Messiah, utom esie, ye uwa esie ẹsu. N̄ko, akana ẹka iso ẹwa uwa ẹnọ Abasi ke temple oro tutu ekem ini emi Messiah edide ediwa idem esie nte akakan uwa man afak ubonowo. (Da 9:27; Joh 2:17; Heb 9:11-14) Owo ikọdọhọke ke ana mme anditiene Christ ẹtiene ẹnịm usọrọ ediyak nnọ. (Col 2:16, 17) Edi, N̄wed Abasi inyụn̄ idọhọke ke Jesus m̀mê mme mbet esie ẹma ẹdọhọ ke owo ikpenịmke usọrọ oro.
OCTOBER 8-14
MME AKPAN N̄KPỌ KE IKỌ ABASI | JOHN 11-12
“Tua Owo Mbọm Nte Jesus Ekesituade”
(John 11:23-26) Jesus ọdọhọ enye ete: “Eyeneka fo eyeset.” 24 Martha ọdọhọ enye ete: “Mmọfiọk nte enye eyeset ke ini ediset ke n̄kpa ke akpatre usen.” 25 Jesus ọdọhọ enye ete: “Ami ndi ediset ye uwem. Owo eke ọbuọtde idem ye ami, idem ọkpọkọm enye akpakpa, oyodu uwem; 26 ndien kpukpru owo eke ẹdude uwem ẹnyụn̄ ẹbuọtde idem ye ami idikpaha tutu amama. Nte afo emenịm emi ke akpanikọ?”
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Joh 11:24, 25
Mmọfiọk nte enye eyeset: Martha ekekere ke Jesus eketịn̄ aban̄a ini emi ẹdinamde mme owo ẹset ke akpatre usen. Enye ama enen̄ede enịm ke mme owo ẹyeset. Edi mme Sadducee oro ẹkesịnede ke otu mme adaiso ido ukpono eyo oro ikenịmke ke mme owo ẹyeset, kpa ye oro N̄wed Abasi owụtde ke ẹyenam mme akpan̄kpa ẹset. (Da 12:13; Mr 12:18) Mme Pharisee ẹkenịm ke owo enyene ukpọn̄ emi mîkemeke ndikpa. Edi Martha ama ọdiọn̄ọ ke Jesus ekekpep mme owo ke mme akpan̄kpa ẹyeset, ke enye ke idemesie ama akam anam mme akpan̄kpa ẹset, kpa ye oro edide idụhe ekededi ke otu oro emi akakpade ebịghi nte Lazarus.
Ami ndi ediset ye uwem: Jesus ndikakpa nnyụn̄ nset anam idori enyịn ke mme akpan̄kpa ẹyeset. Ke ẹma ẹkenam Jesus eset, Jehovah ama ọnọ enye odudu ndinam mme akpan̄kpa ẹset, nnyụn̄ nnam mme owo ẹdu uwem ke nsinsi. Ke Edi 1:18, Jesus ọdọhọ ke imọ idi “enye emi odude uwem,” ke ‘imonyụn̄ inyene ukpọhọde n̄kpa ye eke Udi.’ Emi ọwọrọ ke Jesus edi idotenyịn mme odu-uwem ye mme akpan̄kpa. Enye ọdọhọ ke iyanam mme akpan̄kpa ẹwọrọ ke udi ẹfiak ẹdidu uwem, edide mbon oro ẹditienede enye ikara ke heaven m̀mê mbon oro ẹdidụn̄de ke obufa isọn̄.—Joh 5:28, 29; 2Pe 3:13.
(John 11:33-35) Ntem, ke ini Jesus okụtde nte enye atuade ye nte mme Jew oro ẹkesan̄ade ye enye ẹtuan̄ade, enye omụm mmụm ke spirit, esịt onyụn̄ etịmede enye; 34 ndien enye obụp ete: “Mbufo ẹkenịm enye ke m̀mọ̀n̄?” Mmọ ẹbọrọ enye ẹte: “Ọbọn̄, di dise.” 35 Jesus atua eyet.
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Joh 11:33-35
atuade: Ikọ Greek oro ẹkabarede nte “atuade” esiwak ndiwọrọ nditua eyet uyo ọwọrọ. Ukem ikọ Greek emi odu ke Lu 19:41 emi ọdọhọde ke Jesus ama atua ke ini enye eketịn̄de ke ẹyesobo Jerusalem.
omụm mmụm . . . esịt onyụn̄ etịmede enye: Ikọ iba emi owụt ke se iketịbede ama enen̄ede otụk Jesus. Ikọ Greek oro ẹkabarede “omụm mmụm” (em·bri·maʹo·mai) esiwak ndiwụt nte n̄kpọ abiakde m̀mê afịnade owo, edi ke itien̄wed emi, enye owụt nte se iketịbede okotụkde Jesus tutu edi se enye omụmde mmụm. Ikọ Greek oro ẹkabarede ‘esịt etịmede enye’ edi ta·rasʹso, ndien enye ọwọrọ “nnyekidem.” Ataifiọk kiet emi esinamde ndụn̄ọde aban̄a Bible ọdọhọ ke se ikọ oro ọwọrọde ke itien̄wed emi edi n̄kpọ ndifịna owo tutu idem etịmede enye mîdịghe n̄kpọ ndinam owo ofụhọ. Ukem ikọ Greek emi odu ke Joh 13:21 emi etịn̄de nte eketiede Jesus ke idem ke ini enye eketide ke Judas edida imọ inọ.—Se se ẹwetde ẹban̄a Joh 11:35.
ke spirit: Ikọ Greek oro ẹkabarede “spirit” ke itien̄wed emi edi pneuʹma, ndien enye aban̄a se isinụkde owo etịn̄ ikọ m̀mê anam n̄kpọ.
atua eyet: Ikọ Greek oro okodude ke itien̄wed emi edi da·kryʹo, ndien enye ọwọrọ ukem n̄kpọ ye ikọ Greek oro ẹkabarede “mmọn̄eyet” ke Lu 7:38; Ut 20:19, 31; Heb 5:7; Edi 7:17; 21:4. Etie nte ikọ emi esinen̄ede aban̄a mmọn̄eyet ndiwọrọ owo ke enyịn, idịghe owo nditua uyo ọwọrọ. Ikọ Greek emi odu ke itie emi kpọt ke N̄wed Abasi Usem Greek, ndien enye okpụhọde ye ikọ Greek oro odude ke Joh 11:33 emi aban̄ade nte Mary ye mme Jew ẹketuade. (Se se ẹwetde ẹban̄a Joh 11:33.) Kpa ye oro Jesus ọkọfiọkde ke imọ imọn̄ inam Lazarus eset, enye ama enen̄ede ofụhọ ke ini enye okokụtde nte ndima ufan esie ẹfụhọde. Ima oro enye akamade mme ufan esie ye mbọm oro enye okokopde aban̄a mmọ akanam mmọn̄eyet asiaha enye ke enyịn. Mbụk emi anam ifiọk ke mbon oro owo mmọ akpade ke ntak idiọkn̄kpọ Adam esinam Jesus mbọm.
(John 11:43, 44) Ndien ke enye ama eketịn̄ mme n̄kpọ emi ama, enye ofiori ke ọkpọsọn̄ uyo ete: “Lazarus, wọrọ di!” 44 Owo oro akakpade mi ọwọrọ edi ye ọfọn̄ emi ẹkedade ẹbọp enye ukot ye ubọk, onyụn̄ ọbọbọ ọfọn̄ ke iso. Jesus ọdọhọ mmọ ete: “Ẹtat enye ẹnyụn̄ ẹyak enye ọnyọn̄.”
Yom N̄kpọuto ke Ikọ Abasi
(John 11:49) Edi owo mmọ kiet, Caiaphas, emi ekedide akwa oku isua oro, ọdọhọ mmọ ete: “Mbufo ifiọkke n̄kpọ ndomokiet,
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Joh 11:49
akwa oku: Ke ini nditọ Israel mîkodụhe ke idak idụt ndomokiet, owo kiet ekesidi akwa oku tutu akpa. (Nu 35:25) Edi ke ini mbon Rome ẹkekarade mmọ, andikara oro mbon Rome ẹkemekde ama enyene odudu ndimek nnyụn̄ ndorode akwa oku ini ekededi. Caiaphas, emi mbon Rome ẹkemekde akwa oku, ama enen̄ede enyene mbufiọk, ndien enye ama akama itie emi ebịghi akan mbon eken emi mbon Rome ẹkemekde akwa oku mbemiso enye. Ẹkemek enye ke isua 18 C.E., ndien enye okosụk ededi akwa oku tutu esịm n̄kpọ nte isua 36 C.E. John ndidọhọ ke Caiaphas ekedi akwa oku isua oro, oro edi, isua 33 C.E., ọwọrọ ke Caiaphas okosụk edi akwa oku ke isua emi ẹkewotde Jesus.—Se Se Idin̄wamde Fi Ekpep Ikọ Abasi, ikpehe 16, man okụt ebiet emi ẹkerede ke ufọk Caiaphas okodu do.
(John 12:42) Edi, ediwak ke otu mme andikara ẹma ẹbuọt idem ye enye, edi iyarakede iwụt ke ntak mme Pharisee, mbak ẹdibịn mmọ ẹsion̄o ke synagogue;
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Joh 12:42
mme andikara: Etie nte ikọ Greek oro ẹkabarede “mme andikara” aban̄a mme ebiereikpe ke esop mme Jew oro ẹkekotde Sanhedrin. Ukem ikọ emi odu ke Joh 3:1 emi etịn̄de aban̄a Nicodemus emi ekedide owo esop Sanhedrin.
ẹdibịn mmọ ẹsion̄o ke synagogue: Oro edi, owo iyakke mmọ ẹdụk synagogue aba. Ikọ Greek oro a·po·sy·naʹgo·gos, emi ẹkabarede nte ‘ndibịn nsio ke synagogue,’ odu ke Joh 9:22; 12:42; ye 16:2 kpọt. Ẹsisuene ẹnyụn̄ ẹsọn owo emi ẹbịnde ẹsio ke synogogue nte ẹsisọnde owo emi ẹbịnde ẹsio ke obio. N̄kpọ ama esisọn̄ ye enye ye ubon esie sia mme Jew eken mîkadianke idem aba ye enye. Ẹkesitie ke synogogue ẹkpep owo n̄kpọ, edi ẹma ẹsinyụn̄ ẹtie do ẹkpe ikpe, ndien mme ebiereikpe oro ẹma ẹnyene unen ndidọhọ ẹmia owo m̀mê ẹbịn enye ẹsio ke synagogue.
OCTOBER 15-21
MME AKPAN N̄KPỌ KE IKỌ ABASI | JOHN 13-14
“N̄kenịm Uwụtn̄kpọ Nnọ Mbufo”
(John 13:5) Ekem enye esịn mmọn̄ ke besịn ọtọn̄ọ ndiyet mme mbet ukot ndien ada ọfọn̄ ukwọhọdeidem emi enye ọkọbọbọde ọkwọhọde mmọ ukot.
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Joh 13:5
ndiyet mme mbet ukot: Ke Israel eset, ata ediwak owo ẹkesisịne ikpaukot emi mîfụkke owo ukot. Ntre, ukot owo ama esibari sia ntọn̄ ye mbat ekesiyọyọhọ usụn̄ ye in̄wan̄ oro ẹkesisan̄ade ẹbe. Ẹma ẹsision̄o ikpaukot mbemiso ẹdụkde ufọk, ndien eti enyeneufọk ama esikụt ete ke ẹyet esenowo imọ ukot. Bible etịn̄ nsio nsio mbon emi ẹkenamde emi. (Ge 18:4, 5; 24:32; 1Sa 25:41; Lu 7:37, 38, 44) Ke ini Jesus ekeyetde mme mbet esie ukot, enye akada emi ekpep mmọ ndisụhọde idem nnyụn̄ nnyịme ndisinam n̄kpọ nnọ kiet eken.
(John 13:12-14) Ndien ke enye ama ekeyet mmọ ukot ama, enye emen ewụra esie esịne onyụn̄ afiak osụhọde etetie ke okpokoro, enye obụp mmọ ete: “Nte mbufo ẹmefiọk se n̄kanamde ye mbufo? 13 Mbufo ẹkot mi, ‘Andikpep’ ye ‘Ọbọn̄,’ ndien mbufo ẹmenen, koro se ndide edi oro. 14 Ntre, edieke ami, emi ndide Ọbọn̄ ye Andikpep, n̄keyetde mbufo ukot, mbufo n̄ko ẹkpenyene ndiyet kiet eken ukot.
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Joh 13:14
ẹkpenyene: M̀mê “akpana.” Ẹsiwak ndiwet ikọ Greek oro okodude mi ke ini ẹtịn̄de n̄kpọ ẹban̄a okụk, sia enye ọwọrọ “isọn oro ẹkamade owo.” (Mt 18:28, 30, 34; Lu 16:5, 7) Edi ke itien̄wed emi ye ke mme itien̄wed en̄wen oro ikọ emi odude, enye aban̄a n̄kpọ oro owo enyenede ndinam m̀mê n̄kpọ oro anade owo anam.—1Jo 3:16; 4:11; 3Jo 8.
(John 13:15) Koro n̄kenịm uwụtn̄kpọ nnọ mbufo, nte, kpa nte n̄kanamde ye mbufo, mbufo ẹkpenam kpa ntre.
Akakan Owo Anam Usụhọde Utom
Ke ndikeyet mme apostle esie ukot, Jesus ama ọnọ okopodudu ukpepn̄kpọ nsụhọdeidem. Ke akpanikọ, mme Christian ikpenyeneke ndikere ke mmimọ idi ata akpan n̄kpọ ndien ke mbon en̄wen ẹkpenyene ndinam n̄kpọ nnọ mmimọ kpukpru ini, mmọ ikponyụn̄ inyeneke udọn̄ ikpọ itie ukpono ye uku. Utu ke oro, mmọ ẹkpenyene nditiene uwụtn̄kpọ Jesus, emi “mîkedịghe, man ẹnam n̄kpọ ẹnọ Enye, edi man Enye anam n̄kpọ ọnọ owo, onyụn̄ ọnọ uwem Esie ndifak ediwak owo.” (Matthew 20:28) Ih, mme anditiene Jesus ẹkpenyene ndinyịme ndinam mme utom oro ẹsụhọrede ẹkan nnọ mbon en̄wen.
Yom N̄kpọuto ke Ikọ Abasi
(John 14:6) Jesus ọdọhọ enye ete: “Ami ndi usụn̄ ye akpanikọ ye uwem. Baba owo kiet itieneke Ete ibọhọke ebe ke ami.
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Joh 14:6
Ami ndi usụn̄ ye akpanikọ ye uwem: Jesus edi usụn̄ sia enyịn̄ esie ikpọn̄-ikpọn̄ ke ikeme ndida mbọn̄ akam nnọ Abasi man enye okop. Enye n̄ko edi n̄kukụre “usụn̄” emi ikemede ndisan̄a ndu ke emem ye Abasi. (Joh 16:23; Ro 5:8) Jesus edi akpanikọ sia enye ekesitịn̄ akpanikọ kpukpru ini onyụn̄ ananam akpanikọ. Enye ama osu ediwak prọfesi Bible emi ẹnamde ikụt akpan utom emi Jesus anamde man ẹnam uduak Abasi osu. (Joh 1:14; Edi 19:10) Mme prọfesi oro ẹma ẹkabade ẹdi “‘Ih’ [oro edi, ẹsu] ebe ke enye.” (2Co 1:20) Jesus edi uwem sia enye ama ọnọ mfọnmma uwem esie nte ufak man nnyịn ikeme ndinyene “ata uwem,” oro edi, “nsinsi uwem.” (1Ti 6:12, 19; Eph 1:7; 1Jo 1:7) Enye n̄ko edidi “uwem” ọnọ ediwak miliọn owo oro ẹkekpade, edi emi ẹdinamde ẹset ẹdidu uwem ke nsinsi ke Paradise ke isọn̄.—Joh 5:28, 29.
(John 14:12) Ke ata akpanikọ ke ndọhọ mbufo, Owo eke ọbuọtde idem ye ami, enye n̄ko ayanam utom eke ami nnamde; enye oyonyụn̄ anam utom eke okponde akan emi, koro ami nnyọn̄de ntiene Ete.
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Joh 14:12
utom eke okponde akan emi: Ikọ Jesus ikọwọrọke ke mbet esie ẹyenam utịben̄kpọ oro akande eke imọ. Utu ke oro, enye ama osụhọde idem enyịme ke mmọ ẹyekwọrọ ikọ ẹnyụn̄ ẹkpep mme owo n̄kpọ ẹsịm ebiet emi imọ mîkesịmke. Mmọ ẹyekwọrọ ikọ ẹbịghi ẹkan enye, ẹkwọrọ ke ediwak obio, ẹnyụn̄ ẹkwọrọ ẹnọ mbon emi ẹwakde ẹkan mbon oro enye ọkọkwọrọde ikọ ọnọ. Se Jesus eketịn̄de oro owụt ke mbet esie ẹkenyene ndika iso ke utom emi enye ọkọtọn̄ọde.
OCTOBER 22-28
MME AKPAN N̄KPỌ KE IKỌ ABASI | JOHN 15-17
‘Mbufo Idịghe Ubak Ererimbot’
(John 15:19) Edieke mbufo ẹkpedide ubak ererimbot, ererimbot akpama se idide esie. Edi sia mbufo mîdịghe ubak ererimbot, edi n̄kemekde mbufo nsio ke ererimbot, ke ntak oro ererimbot asua mbufo.
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Joh 15:19
ererimbot: Ikọ Greek oro koʹsmos ke ẹkabade “ererimbot” ke itien̄wed emi, ndien enye ọwọrọ mbon ererimbot, oro edi, ndiọi owo emi ẹdian̄arede ẹkpọn̄ Abasi. Gospel John kpọt ọdọhọ ke Jesus ọkọdọhọ ke mbet esie idịghe ubak ererimbot m̀mê idịghe eke ererimbot. Jesus ama afiak etịn̄ ikọ emi ikaba ke ini enye ọkọbọn̄de akpatre akam ye mme apostle esie oro ẹkesọn̄ọde ẹda ye enye.—Joh 17:14, 16.
(John 15:21) Edi mmọ ẹdinam mbufo kpukpru n̄kpọ emi ke ntak enyịn̄ mi, koro mmọ mîfiọkke enye emi ọkọdọn̄de mi.
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Joh 15:21
ke ntak enyịn̄ mi: Ke Bible, ikọ oro “enyịn̄” ekeme n̄ko ndida mban̄a owo emi ekerede enyịn̄ oro, utọ owo emi enye edide, ye se enye amade ye se enye asuade. Enyịn̄ Jesus ada aban̄a odudu ye akamba itie oro Ete esie ọnọde enye. (Mt 28:18; Php 2:9, 10; Heb 1:3, 4) Ke itien̄wed emi, Jesus eketịn̄ ntak emi mbon ererimbot ẹdisuade mme mbet esie: koro mmọ ifiọkke enye emi ọkọdọn̄de Jesus utom. Edieke mmọ ẹkpefiọkde Abasi, mmọ ẹkpefiọk se enyịn̄ Jesus adade aban̄a. (Ut 4:12) Mmọ ẹkpefiọk ke enyịn̄ Jesus owụt ke Abasi emek enye akara nte Edidem ndidem, emi anade kpukpru owo ẹsụk ibuot ẹnọ man ẹnyene uwem.—Joh 17:3; Edi 19:11-16; men Ps 2:7-12 domo.
(John 16:33) Ntịn̄ mme n̄kpọ emi nnọ mbufo man mbufo ẹkpenyene emem ebe ke ami. Mbufo ẹyekụt ukụt ke ererimbot, edi ẹnyene uko! Ami mmakan ererimbot.”
it-1-E 516
Uko
Ererimbot ẹsasua Jehovah ye ikọt esie, ntak edi oro anade Christian enyene uko ọsọn̄ọ ada anam n̄kpọ Abasi, okûnyụn̄ ukpebe nte mbon ererimbot emi ẹsinamde n̄kpọ ẹnyụn̄ ẹdude uwem. Jesus Christ ọkọdọhọ mbet esie ete: “Mbufo ẹyekụt ukụt ke ererimbot, edi ẹnyene uko! Ami mmakan ererimbot.” (Joh 16:33) Eyen Abasi ikayakke mbon ererimbot ẹbiat enye, enye ama akan ererimbot sia enye ikekpebeke mbon ererimbot ke usụn̄ ndomokiet. Ke ini itiede ikere nte Jesus akakande ererimbot ye utịp oro Abasi ọkọnọde enye, oro ekeme ndinam inyene uko ikpebe enye inyụn̄ idian̄ade ikpọn̄ idiọk ererimbot emi.—Joh 17:16.
Yom N̄kpọuto ke Ikọ Abasi
(John 17:21-23) man kpukpru mmọ ẹkpedi kiet, kpa nte afo Ete abuanade n̄kpọ ye ami, ami nnyụn̄ mbuanade n̄kpọ ye afo, man mmọ n̄ko ẹkpebuana n̄kpọ ye nnyịn, man ererimbot ekpenịm ke akpanikọ ete ke afo okosio mi ọdọn̄. 22 N̄ko, ami mmọnọ mmọ ubọn̄ emi afo ọkọnọde mi, man mmọ ẹkpedi kiet kpa nte nnyịn idide kiet. 23 Ami mbuana n̄kpọ ye mmọ, afo onyụn̄ abuana n̄kpọ ye ami, man mmọ ẹkpefọn ẹma ẹkabade ẹdi kiet, man ererimbot ọkpọfiọk ete ke afo okosio mi ọdọn̄ ye nte ke afo amama mmọ kpa nte afo akamade mi.
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Joh 17:21-23
kiet: M̀mê “ẹdiana kiet.” Jesus ọkọbọn̄ akam ete yak Abasi anam mme mbet imọ ẹdi “kiet,” oro edi, yak mmọ ẹdiana kiet ẹnam uduak Abasi, kpa nte enye ye Ete esie ẹnyenede ekikere kiet ẹsinyụn̄ ẹdianade kiet ẹnam n̄kpọ. (Joh 17:22) Ke 1Co 3:6-9, Paul ama etịn̄ nte mme Christian ẹdianade ye kiet eken ẹnam utom ye Abasi.—1Co 3:8; Joh 10:30; 17:11.
ẹkpefọn ẹma ẹkabade ẹdi kiet: M̀mê “ẹkpenen̄ede ẹdiana kiet.” Ke ufan̄ikọ emi, Jesus ọkọdọhọ ke edieke mbet imọ ẹdianade kiet, ke Abasi ayama mmọ. Emi aka nditie nte se Col 3:14 etịn̄de, emi ọdọhọde ke ‘ima edi mfọnmma mbọbọ edidianakiet.’ Edi mfọnmma edidianakiet emi iwọrọke ke mfịna ndomokiet ididụhe, ke kpukpru nnyịn idinyene ukem edu, inam kpukpru n̄kpọ ukem ukem, ima inyụn̄ isua ukem n̄kpọ. Utu ke oro, ọwọrọ ke mme anditiene Jesus ẹyediana kiet ẹnam n̄kpọ Abasi, ẹkpep ẹnyụn̄ ẹnịm ukem n̄kpọ.—Ro 15:5, 6; 1Co 1:10; Eph 4:3; Php 1:27.
(John 17:24) Ete, amaedi se afo ọkọnọde mi, n̄kpama nte, ke ebiet eke ndude, mmọ ẹdu do n̄ko ye ami, man mmọ ẹkpekụt ubọn̄ oro afo ọkọnọde mi, koro afo akamade mi mbemiso ntọn̄ọ ererimbot.
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Joh 17:24
ntọn̄ọ ererimbot: Ukem ikọ Greek oro ẹkabarede “ntọn̄ọ” ke itie emi ke ẹkabade “ndiyomo” ke Heb 11:11. Ke itien̄wed emi, etie nte “ntọn̄ọ ererimbot” aban̄a ini emi nditọ Adam ye Eve ẹkemanade. Ke ini Jesus eketịn̄de aban̄a “editọn̄ọ ererimbot” ke Lu 11:50, 51, enye ama asiak Abel emi ekedide akpa ke otu mbon oro ẹkemede ndinyan̄a, ye akpa owo emi ẹkewetde enyịn̄ “ke n̄wed uwem toto ke editọn̄ọ ererimbot.” (Edi 17:8) Emi owụt ke “ntọn̄ọ ererimbot” oro Jesus eketịn̄de aban̄a ekedi eyo Abel. Se Jesus eketịn̄de ke akam oro enye ọkọbọn̄de ọnọ Ete esie owụt ke Abasi ama ama ikpọn̄-ikpọn̄ edibon Eyen esie ata ediwak isua mbemiso Adam ye Eve ẹnyene eyen.
OCTOBER 29–NOVEMBER 4
MME AKPAN N̄KPỌ KE IKỌ ABASI | JOHN 18-19
“Jesus Ama Etie Ntiense Ọnọ Akpanikọ”
(John 18:36) Jesus ọbọrọ ete: “Obio ubọn̄ mi idịghe ubak ererimbot emi. Edieke obio ubọn̄ mi ekpedide ubak ererimbot emi, mme asan̄autom mi ẹkpen̄wana mbak ẹdiyak mi ẹsịn mme Jew ke ubọk. Edi, obio ubọn̄ mi itoho ebiet emi.”
(John 18:37) Ntem Pilate obụp enye ete: “Nte afo edi edidem nan̄a?” Jesus ọbọrọ ete: “Afo ke idemfo ọdọhọ ete ndi edidem. Koro n̄kamana kaban̄a emi, n̄konyụn̄ ndi ke ererimbot kaban̄a emi, man ntie ntiense nnọ akpanikọ. Kpukpru owo eke ẹdade ẹnọ akpanikọ ẹkop uyo mi.”
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Joh 18:37
ntie ntiense nnọ: Ke N̄wed Abasi Usem Greek, ikọ Greek oro ẹkabarede “nditie ntiense (mar·ty·reʹo) ye ikọ oro ẹkabarede “ntiense” (mar·ty·riʹa; marʹtys) ẹwọrọ ediwak n̄kpọ. Ikọ emi ẹnen̄ede ẹban̄a owo nditịn̄ se enye okokụtde m̀mê se enye ọfiọkde aban̄a n̄kpọ. Edi mmọ ẹkeme n̄ko ndiwọrọ ‘nditịn̄ ikọ, ndiwụt ke n̄kpọ edi akpanikọ, nditịn̄ eti ikọ mban̄a owo m̀mê n̄kpọ.’ Jesus ama etie ntiense ọnọ akpanikọ onyụn̄ ọkọkwọrọ akpanikọ. Enye ama onyụn̄ odu uwem ke usụn̄ emi akanamde mme prọfesi ye un̄wọn̄ọ Ete esie ẹsu. (2Co 1:20) Ebịghi ẹkewet se Abasi aduakde aban̄a Obio Ubọn̄ esie ye se Messiah emi edide Edidem Obio Ubọn̄ oro edinamde. Kpukpru se Jesus akanamde ke ini enye okodude ke isọn̄ tutu esịm ini emi enye akpade ama anam kpukpru prọfesi oro aban̄ade enye osu, esịnede mbon oro ẹkedide mbukpọn̄ n̄kpọ ke Ibet Moses. (Col 2:16, 17; Heb 10:1) Ntre, se Jesus eketịn̄de onyụn̄ anamde owụt ke enye ama ‘etie ntiense ọnọ akpanikọ.’
akpanikọ: Jesus iketịn̄ke iban̄a akpanikọ ekededi, edi eketịn̄ aban̄a akpanikọ oro aban̄ade uduak Abasi. Ata akpan n̄kpọ oro aban̄ade uduak Abasi edi ke Jesus “eyen David” edi Akwa Oku ye Edidem Obio Ubọn̄ Abasi. (Mt 1:1) Jesus ọkọdọhọ ke akpan ntak kiet oro imọ ikedide isọn̄ ekedi ndinam mme owo ẹdiọn̄ọ akpanikọ oro aban̄ade Obio Ubọn̄ Abasi. Mme angel ẹma ẹnyụn̄ ẹtịn̄ ẹban̄a Obio Ubọn̄ Abasi mbemiso Jesus amanade ye ke Jesus ama akamana ke Bethlehem emi odude ke Judea, kpa obio emi David akamanade.—Lu 1:32, 33; 2:10-14.
(John 18:38a) Pilate obụp enye ete: “Nso idi akpanikọ?”
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Joh 18:38a
Nso idi akpanikọ?: Etie nte akpanikọ oro Pilate okobụpde aban̄a ikedịghe ukem ye “akpanikọ” oro Jesus eketịn̄de aban̄a. (Joh 18:37) Ekpedi Pilate okobụp mbụme oro oyom ndifiọk akpanikọ, Jesus ọkpọkọbọrọ enye. Edi etie nte enye ikobụpke mbụme oro iyom ibọrọ, okobụp ndiwụt ke imọ inịmke ke akpanikọ odu. Eketie nte ndikpọdọhọ, “Nso ke ẹkot akpanikọ? Utọ n̄kpọ oro idụhe!” Enye ikakam ibetke yak Jesus ọbọrọ mbụme esie, edi ama ọwọrọ etiene mme Jew ke an̄wa.
Yom N̄kpọuto ke Ikọ Abasi
(John 19:30) Ndien ke Jesus ama ọkọbọ n̄kpakpai wine oro, enye ọdọhọ ete: “Okụre!” ndien, enye onụk ibuot onyụn̄ ayak spirit esie.
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Joh 19:30
ayak spirit esie: M̀mê “ọduọk akpatre ibifịk; etre ndikot ibifịk.” Ke itien̄wed emi, etie nte ikọ oro “spirit” (Greek, pneuʹma) ọwọrọ “ibifịk” m̀mê “odudu uwem.” Ntak edi oro ẹkabarede ek·pneʹo nte “ọduọk akpatre ibifịk” ke Mr 15:37 ye Lu 23:46, emi aban̄ade ukem se idude ke Joh 19:30. Ndusụk owo ẹdọhọ ke ikọ Greek oro ẹkabarede “ayak” owụt ke Jesus ke idemesie eketre ndikot ibifịk utu ke ndimian̄a nyom uwem, sia enye ama okụre kpukpru se Ete esie ọkọdọn̄de enye edi isọn̄ edinam. Enye ama enyịme ndikpa nnọ nnyịn.—Isa 53:12; Joh 10:11.
(John 19:31) Ndien sia ekedide usen Mben̄eidem, mbak mme okpo ẹdikọn̄ọ ke eto ndutụhọ ke Sabbath, (koro usen oro ekedi akwa Sabbath,) mme Jew ẹben̄e Pilate ẹte ẹbụn̄ mmọ ukot ẹnyụn̄ ẹkọn̄ọde mme okpo oro ẹfep.
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Joh 19:31
usen oro ekedi akwa Sabbath: Nisan 15, edem usen Passover, ekesidi Sabbath, inamke n̄kpọ m̀mê ọduọ nso usen. (Le 23:5-7) Edieke Nisan 15 ọduọde ke Saturday, (ọyọhọ usen itiaba ke urua mme Jew, emi ọkọtọn̄ọde ke mbubreyo Friday esịm mbubreyo Saturday), ọwọrọ Sabbath enye oro ekedi “akwa Sabbath.” Ẹkewot Jesus ke Friday, ndien Saturday oro ekesierede ekedi utọ Sabbath oro. Ọtọn̄ọde ke isua 29 C.E. esịm 35 C.E., n̄kukụre isua oro Nisan 14 ọkọduọde ke Friday ekedi isua 33 C.E. Ntre, emi owụt ke anaedi Jesus akakpa ke Nisan 14, isua 33 C.E.