Ndi Uwem Odu ke N̄kpa Ebede?
“Koro idotenyịn anade ọnọ eto: ẹma ẹkpi enye ẹduọk, enye ọyọtọn̄ọ ntak esehe . . . Ke owo akpade, nte enye ediset?”—MOSES, PRỌFET ESET.
1-3. Didie ke ediwak owo ẹsiyom ndọn̄esịt ke ini mmọ ẹduọkde owo ima ke n̄kpa?
KE UFỌK edinam ubụkowo kiet ke New York City, mme ufan ye ubon ẹsan̄a sụn̄sụn̄ ẹkanade ekebe okpo oro anade in̄wan̄. Mmọ ẹwụk enyịn ẹse okpo, eke eyeneren isua 17. Edi ọkpọsọn̄ n̄kpọ mme ufan esie ẹtode ufọkn̄wed ndidiọn̄ọ enye. Usọbọ oro ẹkekamade mmọn̄ibọk ẹnọ ama ebek enye idet; kansa ama anam idem ọwọrọ enye. Nte ufan mmọ enen̄ede edi emi? N̄kpasịp ọfiọn̄ ifan̄ ke mbemiso, enye ekenen̄ede ọyọhọ ye ekikere, mme mbụme, odudu—uwem! Eka eyeneren oro emi esịt obụn̄ọde odomo ndinyene idotenyịn ye ndọn̄esịt ke ekikere oro nte ke usụn̄ ekededi eyen imọ ke osụk odu uwem. Ndien ndien enye ye mmọn̄eyet afiak etịn̄ se ẹkekpepde enye ete: “Tommy okop inemesịt idahaemi akan. Abasi okoyom Tommy odu ke heaven ye imọ.”
2 N̄kpọ nte kilomita 11,000 ko, ke Jamnagar, India, nditọiren ita eke anam mbubehe kiet edide isua 58 ẹn̄wam ndinịm okpo ete mmọ ke ebok ifia ufọp okpo. Ke nyayama utịn usenubọk oro, akpan ọtọn̄ọ edinam ufọp okpo ebe ke ndida nsadan̄ nsịn ikan̄ ke ifia nnyụn̄ nduọk ufuọn̄ ufuọn̄ mme ndunịm oro ẹkebuakde ye incense ke idem ete esie oro mînyeneke uwem. Ikọ akam Brahman oro ẹtịn̄de ẹfiak ẹtịn̄ ke usem Sanskrit ọwọrọde: “Ukpọn̄ oro mîkpaha tutu amama akpakam aka iso ke mme ukeme oro enye esịnde ndikabade ndi kiet oro edide ata idem n̄kpọ ke akpatre,” ofụk uyom ikan̄ oro.
3 Nte nditọeka ita oro ẹsede ufọp okpo oro, owo mmọ kiet kiet obụp idemesie ete, ‘Ndi ami mmenịm ke uwem odu ke owo ama akakpa?’ Sia ẹkebọde ukpep ke nsio nsio ikpehe ke ererimbot, mmọ ẹnọ nsio nsio ibọrọ. N̄kpri-n̄kan enyene mbuọtidem nte ke edima ete mmọ ayafiak amana ekenyene uwem mfọnn̄kan idaha. Udọ enịm ete ke mme akpan̄kpa ẹdu ke idaha idap, ifiọkke n̄kpọ ndomokiet. Akpan n̄kukụre odomo ndinyịme nte n̄kpa edide ata idem n̄kpọ, sia enye ekerede ete ke owo ndomokiet ikemeke nditịm mfiọk se itịbede inọ nnyịn ke ini nnyịn ikpade.
Mbụme Kiet, Ediwak Ibọrọ
4. Mme mbụme ewe ẹtụhọde ubonowo ke ofụri emana?
4 Ndi uwem odu ke owo ama akakpa? edi mbụme oro afịnade ubonowo ke ediwak tọsịn isua. “Mme ekpep ukpepn̄kpọ ido ukpono isikam inyeneke ibọrọ ke ini ẹbụpde [mbụme emi],” ntre ke Hans Küng, eyen ukpepn̄kpọ Catholic ọdọhọ. Ke ofụri emana, mme owo ke ofụri n̄ka ẹmekere ẹban̄a ibuot nneme oro, ndien se ẹdade nte ibọrọ inanake.
5-8. Nso ke nsio nsio ido ukpono ẹkpep ẹban̄a uwem ke owo ama akakpa?
5 Ediwak inua-okot Christian ẹnịm heaven ye hell ke akpanikọ. Ke n̄kan̄ eken, mbon Hindu ẹnịm edifiak mmana ke akpanikọ. Ke etịn̄de aban̄a ekikere mbon Muslim, Amir Muawiyah, udiana ke iwụk ebiet ido ukpono Islam kiet, ọdọhọ ete: “Nnyịn inịm ke akpanikọ ite ke usen ikpe oyodu ke owo ama akakpa, ke ini afo akade iso Abasi, Allah, emi editiede ukem nte edisan̄a ndụk esop.” Nte ekemde ye ukpepn̄kpọ Islam, Allah ndien oyodụn̄ọde usụn̄ uwem owo kiet kiet onyụn̄ ọnọ owo aka paradise m̀mê hell ikan̄.
6 Ke Sri Lanka, mbon Buddha ye mbon Catholic ẹsibon usụn̄ ye window ata in̄wan̄ ke ini owo akpade ke ubon mmọ. Ẹsidomo utuenikan̄, ẹnyụn̄ ẹnịm ekebe okpo ẹwọn̄ọde ukot akpan̄kpa ẹwụt enyịnusụn̄ an̄wa. Mmọ ẹnịm ke akpanikọ ẹte ke mme edinam ẹmi ẹyenam spirit, m̀mê ukpọn̄, akpan̄kpa ọwọrọ ke ufọk.
7 Ronald M. Berndt eke Ufọkn̄wed Ntaifiọk Western Australia, ọdọhọ ete ke Mme Amanaisọn̄ Australia ẹnịm ke akpanikọ ẹte ke “owo ikemeke ndisobo spirit mme owo.” Ndusụk ekpụk ke Africa ẹnịm ke akpanikọ ẹte ke owo ama akakpa mme ikpîkpu owo ẹkabade ekpo, ke adan̄aemi mme ọwọrọiso owo ẹkabarede mme ete ete ẹdide spirit, ẹmi ẹdikponode ẹnyụn̄ ẹkpe ubọk nte mme adausụn̄ oro enyịn mîkwe ke obio.
8 Ke ndusụk idụt, mme edinịm ke akpanikọ ẹban̄ade inua-okot ukpọn̄ mme akpan̄kpa ẹdi edibuak ido edinam n̄kann̄kụk ye inua-okot Ido Ukpono Christ. Ke uwụtn̄kpọ, ke otu ediwak mbon Catholic ye Protestant ke Edem Usoputịn Africa, edi ido ndifụk ukụtiso ke ini owo akpade man otodo owo ndomokiet edise onyụn̄ okụt spirit akpan̄kpa. Ekem, usen 40 ke owo ima ama akakpa, ubon ye mme ufan ẹyedia usọrọ edidọk oro ukpọn̄ ọdọkde aka heaven.
Ọsọ Ibuotikọ
9, 10. Ewe akpan ukpepn̄kpọ ke ata ediwak ido ukpono ẹnyịme?
9 Mme ibọrọ ẹnọde mbụme aban̄ade se itịbede ke ini nnyịn ikpade ẹdi nsio nsio ukem nte mme ido edinam ye mme edinịm ke akpanikọ mbon oro ẹnọde mmọ. Edi, ata ediwak ido ukpono ẹnyịme akpan ekikere kiet: N̄kpọ odu owo ke esịtidem—ukpọn̄, spirit, ekpo—oro mîkemeke ndikpa onyụn̄ aka iso odu uwem ke owo ama akakpa.
10 Edinịm ukpọn̄ oro mîkemeke ndikpa ke akpanikọ ekpere ndidi ke ofụri ererimbot ke ediwak tọsịn ido ukpono ye n̄ka Christendom. Enye edi akpan ukpepn̄kpọ ke Ido Ukpono Mme Jew n̄ko. Ke Ido Ukpono Hindu edinịm ke akpanikọ emi edi ata itiat idakisọn̄ ukpepn̄kpọ edifiak mmana. Mbon Muslim ẹnịm ke akpanikọ ẹte ke ukpọn̄ asan̄a ye ikpọkidem edidu edi aka iso odu uwem ke ikpọkidem ama akakpa. Mme ido ukpono eken—edinịm ke akpanikọ mbon Africa nte ke kpukpru n̄kpọ ẹnyene ukpọn̄, Shinto, ye idem ido ukpono Buddha—ẹkpep nsio nsio n̄kpọ ke ukem ibuotikọ emi.
11. Didie ke ediwak nditọ ukpepn̄kpọ ẹda ekikere oro nte ke ukpọn̄ ikemeke ndikpa?
11 Ndusụk owo ẹda isio isio ekikere, nte ke uwem oro enyenede ifiọk etre ke n̄kpa. Ye mmọ, ekikere oro nte ke uwem oro enyenede ntụk ye ifiọk aka iso ke mbukpọn̄ mbukpọn̄ ukpọn̄ eke mînyeneke idem, emi edide isio ye ikpọkidem etie nte se mîwụtke ifiọk. Ewetn̄wed ye eyen ukpepn̄kpọ Spain eke ọyọhọ isua ikie 20 oro Miguel de Unamuno ewet ete: “Ndinịm ke ukpọn̄ ikemeke ndikpa edi ndiduak nte akpakam ukpọn̄ edi se mîkemeke ndikpa, edi ndinen̄ede nduak tutu owo ofụmi n̄kọkibuot onyụn̄ akabade etre ndikere n̄kpọ.” Ke otu mbon oro ẹkesịnde ndinịm nte ke owo ikemeke ndikpa ẹdi mme ọwọrọetop mbon akwaifiọk eset oro Aristotle ye Epicurus, abiausọbọ oro Hippocrates, owo akwaifiọk Scotland oro David Hume, eyen ukpepn̄kpọ Arabia oro Averroës, ye akpa akpan isụn̄utom ukara India ke ẹma ẹkenyene ukaraidem, Jawaharlal Nehru.
12, 13. Mme akpan mbụme ewe ẹdemede ẹban̄a ukpepn̄kpọ ukpọn̄ ikpaha ke nsinsi?
12 Mbụme edi, Nte nnyịn imenen̄ede inyene ukpọn̄ eke mîkemeke ndikpa? Edieke ukpọn̄ ke akpanikọ ekemede ndikpa, akpasan̄a didie ndien utọ nsunsu ukpepn̄kpọ oro edi akpan ikpehe ata ediwak ido ukpono mfịn? Ekikere oro ọkọtọn̄ọ ke m̀mọ̀n̄? Ndien edieke edide ukpọn̄ esinen̄ede etre ndidu ke owo ama akakpa, nso idotenyịn ikeme ndidu nnọ mme akpan̄kpa?
13 Ndi nnyịn imekeme ndikụt mme ibọrọ ẹmi ẹdide akpanikọ ẹnyụn̄ ẹnọde uyụhọ ke mme utọ mbụme oro? Ih! Ẹyebọrọ mmọ ẹmi ye mme mbụme eken ke mme page oro ẹtienede. Akpa kan̄a, ẹyak nnyịn idụn̄ọde nte ukpepn̄kpọ ukpọn̄ ikpaha ke nsinsi ọkọtọn̄ọde.