Ibuot 11

Ndi Ọdiọk Ndida Intanet Nnam Ufan ye Owo?

Ewe usụn̄ unyene nneme ke esima?

□ Iso ye iso

□ Fon

□ Kọmputa

Mmanie ke esima ndinyene nneme n̄kan?

□ Nditọ ufọkn̄wed mbufo

□ Mbonubon mbufo

□ Ekemmọ mme Christian

M̀mọ̀n̄ ke esikeme ndineme nneme ifụre ifụre?

□ Ke ufọkn̄wed

□ Ke ufọk

□ Ke mbono esop

FIAK se nte ọkọbọrọde akpa mbụme. Ndi ọkọdọhọ ke emesima ndida kọmputa nnyene nneme n̄kan ndineme iso ye iso? Edieke edide ntre, fiọk ete ke idịghe afo ikpọn̄ esima. Ediwak uyen ẹsida Intanet ẹtọn̄ọ ufan ẹnyụn̄ ẹka iso ẹnyene nneme ye mmọ. N̄kaiferi kiet emi ekerede Elaine ọdọhọ ete: “Ndifiọk ke emekeme ndisobo ye mme owo oro ẹtode nsio nsio itie ke ererimbot—kpa mbon emi mûkpekemeke ndisobo ke mîkpedịghe Intanet—esiduai owo idem.” Tammy emi edide isua 19 etịn̄ n̄kpọ en̄wen emi esinamde mme owo ẹma ndida Intanet nnyene nneme. Enye ọdọhọ ete: “Emekeme ndibiere nte oyomde mme owo ẹse fi. Edi ke ini enemede nneme ye mme owo iso ye iso, edieke mmọ mîmaha fi, inyeneke se ekemede ndinam yak mmọ ẹma fi.”

Se n̄ko nte ọkọbọrọde ọyọhọ mbụme iba ye ita. Kûyak idem akpa fi edieke esimemde fi utom ndineme nneme ye nditọ ufọkn̄wed mbufo akan ndineme ye ekemmọ mme Christian ke ini odụkde mbono esop. Jasmine emi edide isua 18 ọdọhọ ete: “Oyokụt ediwak mbon oro ẹsobode ukem n̄kpọ emi afo osobode ke ufọkn̄wed, ntre eyemem fi utom nditọn̄ọ nneme ye mmọ.”

Ke ama ekekere aban̄a ofụri se inemede emi, ekeme ndidọn̄ fi nditọn̄ọ ndisida Intanet nnyene nneme ye nditọ ufọkn̄wed mbufo. Tammy ọdọhọ ke ama enyene ini oro imọ ikesinamde oro. Enye ọdọhọ ete: “Kpukpru nditọ ufọkn̄wed nnyịn ẹma ẹsineme nneme ke Intanet ẹban̄a nsio nsio n̄kpọ, ndien n̄koyomke etie nte ntieneke ndụk otu.”a Natalie emi edide isua 20 ama enyene ikpehe Intanet idemesie emi enye ye mme ufan esie ẹkesidade ẹnyene nneme. Enye ọdọhọ ete: “Edi eyo esiere ntaifiọk ẹsion̄o mbufa n̄kpọ ẹdi. Ẹsion̄o mbufa usụn̄ unyene nneme ẹdi. Intanet edi kiet ke otu mmọ, ndien mmesima ndida enye nnyene nneme.”

Fiọk ke Intanet Enyene Idiọk Esie

Edi akpanikọ ke isọn̄ke ndusụk owo ndisinyene nneme ye mme ufan mmọ ke Intanet. Natalie ọdọhọ ete: “Intanet esinam owo etịn̄ ikọ ye mbon en̄wen uko uko sia mîkwe mmọ iso.” Tammy enyịme ye se Natalie etịn̄de, ete: “Edieke edide owo o-bụt, ndida Intanet nnyene nneme ọyọnọ fi ifet ndibem iso n̄kere se editịn̄de.”

Edi ndinyene nneme ye owo ke Intanet asan̄a ye mme afanikọn̄, ndien ikpowụtke ifiọk ndifụmi mmọ. Ke uwụtn̄kpọ, ndi ọkpọbọbọ n̄kpọ ke enyịn asan̄a nnan nnan ebe ke idiọk efak? Kere ise, ndi ọkpọfọn oyo ntre ke Intanet ke ini mûfiọkke mme n̄kpọndịk oro Intanet akamade?

Kere ban̄a mme afanikọn̄ emi owo ekemede ndisobo ke ini oyomde ufan ke Intanet. Elaine emi ekesidade Intanet enyene nneme ye mbon emi enye mîdiọn̄ọke ọdọhọ ete: “Mme oburobụt owo ẹyọyọhọ Intanet, ntre owo ekeme ndiduọ ndụk mmọ ubọk. Ndusụk ini, ekeme ndidi ọtọtọn̄ọ nneme ye owo, enye etịn̄ oburobụt ikọ ye afo, mîdịghe obụp utọ mbụme nte, ‘Ndi akanam amanam idan̄? Ndi emesinam idan̄ inua?’ Ndusụk owo ẹkam ẹkeme nditọn̄ọ oburobụt nneme emi ẹnemede man edemede owo udọn̄ idan̄.”

Nso edieke edide eneme nneme ke Intanet ye ufan fo emi ọdiọn̄ọde ke edi eti owo? Osụk oyoyom ekpeme idem. Joan ọdọhọ ete: “Idem ọkpọkọm afo ye owo isio uduot ẹdọhọ ke mmimọ ikereke-kere ndidọ kiet eken, ẹmekeme ndisineme nneme mbịghi n̄kaha. Ndien adan̄a nte ọnọde enye etop, ntre ke mbufo ẹdinen̄ede ẹkpere kiet eken, ndien nneme mbufo ekeme ndinam ẹtọn̄ọ ndinyene idiọk udọn̄ ke idem kiet eken.”

“Mmọ Eke Ẹdịpde Se Mmọ Ẹdide”

Edidem David ama enen̄ede ọfiọk ntak emi ọfọnde owo ekpeme utọ ufan emi enye enyenede. Enye ekewet ete: “Ami ntiehe ye mbon abian̄a; nnyụn̄ nsan̄ake ye mmọ eke ẹdịpde se mmọ ẹdide.”—Psalm 26:4.

Ke ini enyenede nneme ye mme owo ke Intanet, ndi emesisobo utọ mbon oro David eketịn̄de aban̄a mi? Nso isinam mme owo ‘ẹdịp se mmọ ẹdide’? ․․․․․

Ke n̄kan̄ eken, okûdi emesidịp se afo edide ke ini enyenede nneme ye mme owo ke Intanet? Abigail emi okodụkde ikpehe unyene nneme ke Intanet ọdọhọ ete: “Mmesitọn̄ọ nneme ye mme owo, ndien ke mma n̄kokop nte ukot nneme oro akade, mmesinam nte mmenen̄ede ndiọn̄ọ se ẹnemede oro.”

Eyenan̄wan kiet emi ekerede Leanne akanam n̄kari esie ke usụn̄ en̄wen. Enye ọdọhọ ete: “Mma nsida Intanet nnyene nneme ye eyeneren kiet ke esop oro odude ke mbọhọ nnyịn. Ikebịghike, ima itọn̄ọ nditịn̄ nte nnyịn ‘imade’ kiet eken. Ke ini ete ye eka mi ẹsan̄ade ẹbe, mma nsikpụhọ se n̄kanamde ke Intanet mbak mmọ ẹdifiọk se ikade iso. N̄kereke ke mmọ ẹkpenịm ke eyenan̄wan mmọ emi edide isua duopeta kpọt ekpekeme ndiwet uto ima nnọ eyeneren isua duopenan̄. Mmọ ikpekereke-kere utọ n̄kpọ oro.”

Se Akpanamde man Ekpeme Idem

Nte ededi, enyene mme ini emi ekemede ndineme nneme ye owo ke Intanet. Ke uwụtn̄kpọ, ediwak owo—n̄kpri ye ikpọ—ẹsida Intanet ẹnyene nneme ye mme ufan mmọ. Edieke afo esịnede ke otu oro, nso ke akpanam man ekpeme idem? Kere ban̄a n̄kpọ ifan̄ oro ẹtienede mi.

● Kpeme adan̄a ini emi abiatde ke Intanet; kûyak enye ọbọ fi ini emi akpadade anam mme akpan n̄kpọ—esịnede ndide idap. Uyen kiet emi ekerede Brian ọdọhọ ete: “Ndusụk nditọ ufọkn̄wed nnyịn ẹdọhọ ke imesinyene nneme ye mme owo ke Intanet tutu esịm n̄kanika ita usiere.”—Ephesus 5:15, 16.

● Nyene nneme n̄kukụre ye mbon oro ọfiọkde m̀mê mbon oro ekemede ndibụp owo n̄kpọ mban̄a mmọ. Mme oburobụt owo ẹyọyọhọ Intanet, ke ẹnyụn̄ ẹsuan enyịn ẹyom mme uyen emi ẹtiede ke ndueidem man ẹbian̄a.—Rome 16:18.

● Kpeme idem ke ini anamde mbubehe ke Intanet. Nen̄ede kpeme idem ke ini ọnọde owo ọkpọkpọ ntọt. Mîdịghe ntre, ẹkeme ndiwo fi—ke owo mîkam inamke fi se idiọkde ikan oro.—Matthew 10:16.

● Ke ini ọnọde ndise ẹsọk mme ufan fo, bụp idemfo ete, ‘Ndi ndise owo emi ọdọhọde ke inam n̄kpọ Abasi edi emi?’—Titus 2:7, 8.

● Kpa nte akpanamde ke ini enemede nneme ye owo iso ye iso, edieke nneme Intanet aban̄ade “mme n̄kpọ eke mîdotke,” tre nneme oro.—Ephesus 5:3, 4.

● Kûdedịbe uda Intanet unam n̄kpọ. Edieke edịpde ete ye eka fo ‘se afo edide,’ ọwọrọ ubọk fo isanake. N̄kaiferi kiet emi ekerede Kari ọdọhọ ete: “Nsidịpke eka mi n̄kpọ. Mmesiyak enye okụt se nnamde ke Intanet.”—Mme Hebrew 13:18.

Ọfọn Owo Ebet!

Imọfiọk ke ọdọn̄ fi ndinyene mme ufan. Inyeneke se idiọkde do. Abasi okobot nnyịn man ikop inem ndidu ye mbon en̄wen. (Genesis 2:18) Mmọdo, edieke edide esidọn̄ fi ndinyene mme ufan, unamke idiọk—nte Abasi okobotde nnyịn edi oro. Edi tịm kpeme mbon oro emekde nte mme ufan fo.

Fiọk ete ke eyenyene ata nti ufan edieke oyomde mmọ nte Ikọ Abasi etemede. Eyenan̄wan kiet emi edide isua 15 ọdọhọ ete: “Imemke utom ndikụt mme ufan emi ẹmade Jehovah ẹnyụn̄ ẹmade fi. Edi ama okụt mmọ, oyokụt ke ọfọn nte ekebetde!”

[Ikọ Idakisọn̄]

AKPAN ITIE N̄WED ABASI

“Ami ntiehe ye mbon abian̄a; nnyụn̄ nsan̄ake ye mmọ eke ẹdịpde se mmọ ẹdide.”​—Psalm 26:4.

ITEM

Ke ini anamde n̄kpọ ke Intanet, ini esibe nte mbio ibokpot! Ntre, biere ini oro edibiatde ke Intanet, ndien kûbe ini emi. Edieke oyomde, emekeme ndinam n̄kanika fo anam uyom ke ini oro ekenịmde mbak udubịghi ukan nte okoyomde.

NDI AMA ỌFIỌK . . . ?

Idiọk owo ekeme ndida n̄kpri n̄kpọ oro ewetde ke Intanet aban̄a idemfo​—utọ nte akpatre enyịn̄ fo, enyịn̄ ufọkn̄wed mbufo, ye nọmba fon fo​—nyom fi n̄kụt.

SE NDINAMDE

Nyama ndisụhọde ini oro nsibiatde ke Intanet nsịm ․․․․․ kpukpru urua, ndien se ndinamde man n̄keme ndinam emi edi ․․․․․

Edieke nnemede nneme ye owo oro mmemfiọkke ke Intanet, se ndinamde edi ․․․․․

Se ndibụpde ete ye eka mi mban̄a n̄kpọ emi edi ․․․․․

AFO EKERE DIDIE?

● Tịn̄ ufọn ye idiọk oro odude ke ndida Intanet nnyene nneme ye owo utu ke ndisobo iso ye iso ye owo oro?

● Ntak emi mîsọn̄ke owo ndinam nte idi owo en̄wen ke ini enye enemede nneme ke Intanet?

● Nso ke akpanam mbak udubiat ini ukaha ke Intanet?

● Didie ke ekeme ndida Intanet nnyene nneme ye owo ke usụn̄ oro enyenede ufọn?

[Se ẹwetde ke ikpọ abisi ke page 103]

“N̄kemeke ndidụk ndụk ke Intanet ye owo emi mmen̄kpamaha edi ufan mi edieke ikposobode iso ye iso.”​—Joan

[Ndise ke page 101]

Ndi ọkpọbọbọ n̄kpọ ke enyịn asan̄a nnan nnan ebe ke idiọk efak? Ukem ntre, ndi ọkpọfọn enyene nneme ye mme owo ke Intanet ke ini mûkereke uban̄a mme n̄kpọndịk oro ẹdude?