Ndineme Nneme ke Ubon ye ke Esop

“Ẹyak nneme mbufo enyene inem ke esịt kpukpru ini, nte ẹsịnde inụn̄ ke esịt.”—COLOSSAE 4:6.

1. Nso ke Adam eketịn̄ ke ini Abasi ọkọnọde enye Eve?

“OWO ndomokiet idịghe isuo . . . Kpukpru owo ẹdi ubak akamba ubak isọn̄.” Ntre ke ọfiọkn̄wed owo kiet ekewet ke ediwak isua ikie ẹmi ẹkebede. Ke nditịn̄ ntre, enye n̄kukụre ọsọn̄ọ se Andibot ọkọdọhọde aban̄a Adam ete: “Ifọnke owo ndidu ikpọn̄.” Adam ama enyene enọ utịn̄ikọ ye usem, koro enye ama osio kpukpru unam enyịn̄. Edi Adam ikenyeneke edibotn̄kpọ en̄wen edide owo emi enye ekpekemede ndineme nneme. Eyịghe idụhe nte ke ini Abasi ọkọnọde enye ediye Eve nte n̄wan esie, enye ama ofiori ete: “Emi ndien edi ọkpọ eke otode ke ọkpọ mi, ye obụk eke otode ke obụk mi”! Ntem, nte akpa ubon eke owo ekenyenede ntọn̄ọ esie, Adam ama ọtọn̄ọ ndineme nneme ye ekemmọ owo.—Genesis 2:18, 23.

2. Nso unan ikeme ndisụn̄ọ nto ebeubọk use telefisiọn?

² Ekpụk ubon edi eti itie unyene nneme. Ke akpanikọ, unen oro uwem ubon okụtde ọkọn̄ọ ke enye. Nte ededi, ndineme nneme ada ini ye ukeme. Mfịn, n̄kponn̄kan inọ kiet oro oyịpde ini edi television. Enye ekeme ndidi n̄kpọutom oro ọnọde unan ke usụn̄ iba ke nsụhọde n̄kaha. Ke n̄kan̄ kiet, enye ekeme ndidi n̄kpọ etabi tutu mbonubon ẹkabade ẹnyene mbumehe use enye, osụn̄ọde ke unana nneme. Ke n̄kan̄ eken, telefisiọn ekeme ndinam n̄kpọ nte usụn̄ ubọhọ ke ini utọk odude m̀mê ẹnọde ntụk owo unan. Utu ke ndikọk mme mfịna, ndusụk nsan̄a ndọ ẹyemek ndidop uyo ẹnyụn̄ ẹse telefisiọn. Ntre TV ekeme n̄ko nditịp n̄kpọ nsịn ke nditre nneme, emi ẹdọhọde nte edide akpan n̄kpọ oro owụride ndọ. Mbon oro ẹnyenede mfịna ke ndinịm use telefisiọn ke udiana itie ẹkeme ndikere n̄ko nditetre enye ofụri ofụri.—Matthew 5:29; 18:9.

3. Didie ke ndusụk owo ẹkebọ ufọn ke ndisụhọde ubọk ke use TV?

³ Ke akpanikọ, ẹmebọ ufiop ufiop ntọt ẹtịn̄de ẹban̄a mme edidiọn̄ ẹmi ẹnyenede ke ini ẹkesụhọrede ubọk mîdịghe ẹtrede use TV. Ubon kiet ekewet ete: “Nnyịn ima ineme nneme ye kiet eken ikan . . . , inam ndụn̄ọde Bible ikan . . . Ibre mbre ọtọkiet . . . Kpukpru ikpehe utom an̄wautom nnyịn ẹma ẹkọri.” Ubon efen ke mmọ ẹma ẹkekpọnọde use TV mmọ ẹnịm ama ọdọhọ ete: “Idịghe nnyịn ndinịm okụk ikpọn̄îkpọn̄ [mmọ ẹma ẹnyene TV oro ẹsitobode-tobo mbemiso ẹsiode ndise] edi nnyịn ima ikabade idiana kiet nte ubon ikan inyụn̄ ikụt ediwak n̄kpọ efen oro odotde ndida ini nnyịn nnam. Nnyịn akananam ikopke mfek uwem.”

Ndise, Nditịn̄ Ikọ, ye Ndikpan̄ Utọn̄

4. Didie ke mme ọdọ ndọ ẹkeme ndineme esịtekọm oro mmọ ẹnyenede ẹnọ kiet eken?

⁴ Nsio nsio usụn̄ unyene nneme ẹdu ke ubon. Ndusụk mmọ ẹdi enye oro owo mîsioroke uyo. Ke ini owo iba ẹkam ẹsede kiet eken, oro edi orụk nneme. Ndidu ọtọkiet ekeme ndiwụt edikere mban̄a. Nsan̄a ndọ ẹkpenyene ndifep edidu nsannsan n̄kpọn̄ kiet eken ke anyanini ibọhọke enyene akpan ntak. Mme ọdọ ndọ ẹkeme ndinam kiet eken enyene inemesịt ebe ke edidara n̄kpet n̄kpet itie ebuana oro mmọ ẹnyenede ke mbọbọ ndọ. Ebede ke ima ima edi ukpono ukpono usụn̄ oro mmọ ẹnamde n̄kpọ ye kiet eken, edide ke an̄wa m̀mê ke ufọk, ẹwụtde uku oro odotde ke ọfọn̄ ye ke edu, mmọ ẹkeme ke ndopuyo ndineme ntotụn̄ọ esịtekọm oro ẹnyenede ẹnọ kiet eken. Enyene-ọniọn̄ Edidem Solomon ama etịn̄ emi ke mme ikọ ẹmi: “Yak ọfọn ọnọ obube mmọn̄ fo, nyụn̄ dara n̄wan uyen fo.”—Mme N̄ke 5:18.

5, 6. Ntak emi mme ebe ẹkpediọn̄ọde nte edide akpan n̄kpọ ndineme nneme ye iban mmọ?

⁵ Nneme oyom n̄ko editịn̄ ikọ, edibọ owo ekikere—editịn̄ ikọ ye kiet eken, idịghe nditotop ikọ ntọ kiet eken. Ke adan̄aemi ndusụk iban ẹfọnde ẹkan irenowo ke nditịn̄ se idide mme ntụk mmọ, oro idịghe eti ntak ndomokiet inọ mme ebe ndidi mme ododop nsan̄a. Mme ebe ẹdide Christian ẹkpenyene ndifiọk nte ke unana nneme esidi akpan mfịna ke ediwak ndọ, ndien ke ntre mmọ ẹnyene ndinam utom ọkpọsọn̄ ndinam usụn̄ nneme ana in̄wan̄. Ke akpanikọ, mmọ eyenam emi edieke mmọ, ke adianade ye iban mmọ, ẹnamde eti item oro apostle Paul ọnọde ke Ephesus 5:25-33. Man ebe ama n̄wan esie nte idemesie, ana enye ekere aban̄a mfọnọn̄kpọ ye inemesịt esie, idịghe eke esie ikpọn̄. Man ẹnam oro, nneme edi akpan n̄kpọ.

⁶ Ikpanaha ebe enyene edu nte ke n̄wan esie ekpenyene ndikere ke imọ imama enye. Oyom enye ọsọn̄ọ ima oro enye enyenede ọnọ enye. Enye ekeme ndiwụt esịtekọm esie ke ediwak usụn̄—ke mme ikọ uwụt ima ye ke mme enọ unana idotenyịn, ọkọrọ ye ke edinam enye ọdiọn̄ọ mme n̄kpọ oro ẹkemede nditụk enye. Odu n̄ko n̄kpọ-ata ke ndiwụt esịtekọm nnọ mme ukeme an̄wan esie, edide ke ọkpọkpọ ukama idemesie, ke ọkpọsọn̄ utom esie ke ufọn ubon, m̀mê ke un̄wam ofụri esịt esie ke mme utom eke spirit. Ke adianade do, man ebe anam item apostle Peter ke 1 Peter 3:7, ke ‘ndidu uwem ye n̄wan esie nte enyene-ibuot owo,’ ana enye owụt mbọm, emi owụtde ke ndineme nneme ye enye ke kpukpru n̄kpọ oro oyomde ekikere edem mbiba, ọnọde enye ukpono nte owo eke ememde akan.—Mme N̄ke 31:28, 29.

7. Nso mbiomo ke n̄wanndọ enyene ke ndineme nneme ye ebe esie?

⁷ Kpasụk ntre, man n̄wan anam item aban̄ade nsụkibuot ke Ephesus 5:22-24, oyom enye ekere aban̄a edinịm usụn̄ nneme in̄wan̄ ye ebe esie. Oyom enye “eten̄e” ebe esie, ke utịn̄ikọ ye ke edu esie. Enye ikpedehede inam n̄kpọ nda-ke-idem m̀mê ndifụmi mme uduak esie. (Ephesus 5:33) Ke kpukpru ini, ndịbe ikọ ekpenyene ndidi ke ufọt esie ye ebe esie.—Men Mme N̄ke 15:22 domo.

8. Man ẹnịm usụn̄ nneme in̄wan̄, nso ke ana ibanndọ ẹnyịme ndinam?

⁸ N̄ko-n̄ko, n̄wan ekpenyene ndifep ediyọ ke ndopuyo nte uyarade utua-idem mbọm. Edieke utọk odude, yak enye oyom nnennen ini ndineme n̄kpọ oro. Ih, kpep n̄kpọ to Esther, Ọbọn̄an̄wan. Enye ama enyene n̄kpọ n̄kpa-ye-uwem ndinam ebe esie ọfiọk. Enye ndikabak nnam n̄kpọ ye eti ibuot ye usọ ọkọwọrọ edinyan̄a ọnọ mme Jew. Obiomo nnyịn ye nsan̄a nnyịn ndinyene nneme edieke edide ẹma ẹnọnọ m̀mê ke ẹnọ nnyịn unan. Usọ ye inem inem mbubru ido Abasi ekeme ndin̄wam ndinam edinyene nneme edi mmemmem n̄kpọ akan.—Esther 4:15–5:8.

9. Nso udeme ke edikpan̄ utọn̄ enyene ke nneme?

⁹ Akpan n̄kpọ ke ndida ikọ nnịm usụn̄ nneme in̄wan̄ edi mbiomo owo kiet kiet ndikpan̄ utọn̄ nnọ se kiet eken enyenede nditịn̄—nnyụn̄ nsịn ukeme man ẹfiọk se owo mîtịn̄ke. Oro oyom edikpan̄ utọn̄ nnọ owo oro etịn̄de ikọ. Iyomke owo ọfiọk ekikere oro ẹtịn̄de ikpọn̄îkpọn̄ edi n̄ko oyom owo akpan̄ utọn̄ ọnọ ntụk oro esịnede, kpa usụn̄ oro ẹtịn̄de n̄kpọ oro. Ediwak ini ebe esidue ke afan̄ emi. Ibanndọ ẹkeme ndinyene mfịna sia mme ebe ẹkpude ndikpan̄ utọn̄. Ndien oyom ibanndọ ke n̄kan̄ mmọ ẹtịm ẹkpan̄ utọn̄ man ẹfep edifrọ nsịm ubiere. “Enyene-ibuot owo eyekop, onyụn̄ ọkọrọ ke se ẹkpepde.”—Mme N̄ke 1:5.

Nneme ke Ufọt Mme Ete ye Eka ye Nditọ

10. Man ẹnam unenikpe ke ndineme nneme ye nditọ, nso ke ana mme ete ye eka ẹnyịme ndinam?

¹⁰ Odu n̄ko idaha emi mme ete ye eka ye nditọ mmọ ẹsinyenede mfịna ke ẹneme nneme. “[Ndi]teme eyenọwọn̄ nte ekemde ye usụn̄ esie” oyom edinam usụn̄ nneme odu. Ndinam oro eyen̄wam ẹkụt ẹte ke “ini enye akabarede idem akani owo, enye idikpọn̄ke enye.” (Mme N̄ke 22:6) Akpanikọ oro nte ke ndusụk ete ye eka ẹsitaba nditọ mmọ ke ererimbot ndusụk ini esinyene ebuana ye unana nneme oro esikọride ke ini edibe ndụk isua akwa owo. Ẹsọn̄ọ ẹtịn̄ mbiomo ete ye eka ndineme nneme kpukpru ini ye nditọ mmọ ke Deuteronomy 6:6, 7 ẹte: “Yak mme ikọ ẹmi ami ntemede fi mfịn emi, ẹdu fi ke esịt: nyụn̄ dọdiọn̄ siak mmọ nọ nditọ fo, nyụn̄ kama mmọ ke inua fo ke ini afo etiede ke ufọk fo, ye ini afo asan̄ade ke usụn̄, ye ke ini afo anade ke isọn̄, ye ke ini afo adahade ke enyọn̄.” Ih, ana mme ete ye eka ẹda ini ẹdu ye nditọ mmọ! Ana mmọ ẹnyịme ndiyak n̄kpọ ẹtak ke ibuot nditọ mmọ.

11. Nso idi ndusụk n̄kpọ oro mme ete ye eka ẹkpenemede ye nditọ mmọ?

¹¹ Mme ete ye eka, ẹneme ẹnọ nditọ mbufo nte ke Jehovah ama mmọ ye nte ke mbufo n̄ko ẹmema mmọ. (Mme N̄ke 4:1-4) Ẹyak mmọ ẹkụt unyịme mbufo ndiyak ifụre ye inemesịt atak ke ntak n̄kọri ekikere, ntụk, ikpọkidem, ye eke spirit mmọ. Se idide akpan n̄kpọ ke afan̄ emi edi edikere mban̄a, oro edi, ukeme mme ete ye eka ndise mme n̄kpọ ebe ke enyịn nditọ mmọ. Ke ndiwụt ima unana ibụk, mbufo mme ete ye eka ẹmekeme ndibọp ọkpọsọn̄ mbọbọ edidianakiet ye nditọ mbufo ẹnyụn̄ ẹsịn udọn̄ ẹnọ mmọ nditịn̄ ndịbe ikọ nnọ mbufo utu ke ubọkn̄ka mmọ.—Colossae 3:14.

12. Ntak emi mme uyen ẹkpenemede nneme ifụre ifụre ye mme ete ye eka mmọ-ọ?

¹² Ke n̄kan̄ eken, mme uyen, mbufo ẹmenyene mbiomo ndineme nneme ye mme ete ye eka mbufo. Ndiwụt esịtekọm ke se mmọ ẹnamde ẹnọ mbufo eyen̄wam mbufo ndida mmọ nte ibetedem mbufo. Mbufo ẹmeyom un̄wam ye ibetedem mmọ, ndien eyemem utom akan ọnọ mmọ ndinam emi edieke mbufo ẹnemede nneme ye mmọ ifụre ifụre. Ih, ntak ẹnamde ubọkn̄ka mbufo ẹdi akpan ebiet ubọ item mbufo? Mmọemi ẹnam ẹsisịt ẹnọ mbufo ke ndimen ndomo ye ete ye eka mbufo. Mmọ inyeneke ifiọk ke uwem oro okponde akan eke mbufo, ndien edieke mmọ mîdịghe ubak esop, mmọ inen̄ekede inyene udọn̄ ke nsinsi mfọnọn̄kpọ mbufo.

Nneme ke Esịt Esop

13, 14. Nso edumbet Bible ibuana nneme ke ufọt mme Christian?

¹³ N̄kpọ-ata en̄wen edi ndinam usụn̄ nneme ana in̄wan̄ ye nditọete ke esịt esop. Ẹsọn̄ọ ẹnọ nnyịn item ẹte ikûtre ‘ndisop idem ọtọkiet.’ Ke nso uduak ke nnyịn isop idem? ‘Man idemede kiet eken inọ ima ye nti utom.’ Emi oyom nneme. (Mme Hebrew 10:24, 25) Edieke owo eduede fi, oro idịghe ntak ndomokiet nditre mme mbonoesop. Nam usụn̄ nneme ana in̄wan̄ ke nditiene edumbet item oro Jesus ọkọnọde nnyịn nte ẹwetde ke Matthew 18:15-17. Tịn̄ ikọ ye owo oro afo ekerede ke enye edi ntak unana inemesịt fo.

¹⁴ Ke ini enyenede mfịna ye kiet ke otu nditọete fo, nam utọ item N̄wed Abasi nte enyeoro ẹkụtde ke Colossae 3:13: “Ẹme ime ye kiet eken, ẹnyụn̄ ẹfen kiet eken, edieke owo mbufo ekededi enyenede ikọ ye owo; kpa nte Ọbọn̄ ekefende mbufo, ẹfen mmọ ẹn̄wen kpasụk ntre.” Oro oyom nneme utu ke ndisịn nditịn̄ ikọ ye owo. Ndien edieke okụtde ke owo itiehe ufan ufan ye afo, nam item oro ẹkụtde ke Matthew 5:23, 24. Nneme nneme, nyụn̄ domo ndinam emem ye eyenete fo. Emi oyom ima ye nsụhọdeidem ke n̄kan̄ fo, edi obiomo fi ye eyenete fo ndinam item Jesus oro.

Item ye Nsịnudọn̄

15. Ntak emi mme Christian mîkpekpụhe ndineme mme item ke ini ẹdude ke idaha ndinam oro?

¹⁵ Mbiomo ndineme nneme abuana n̄ko ndinam item Paul ke Galatia 6:1: “Nditọete, edieke ẹkụtde owo ke ndudue ekededi, mbufo, ẹmi ẹdide mbon spirit, ẹsan̄a ke spirit ifụre ifụre ido, ẹda enye ẹfiak ẹsịn ke itie; nyụn̄ kpeme idem, mbak ẹdidomo fi n̄ko.” Nsụhọdeidem ekpenyene ndinam nnyịn inyịme ye owo oro osiode owụt nnyịn ebiet oro ikanamde ndudue ke utịn̄ikọ m̀mê ke edu nnyịn. Ke akpanikọ, kpukpru nnyịn ikpenyene ndinyene edu oro David, andiwet paslm ekenyenede ke ini enye ekewetde ete: “Yak owo eti ido amia mi ke ima, onyụn̄ asua ọnọ mi: aran ibuot ke ibuot mi idisịnke.” (Psalm 141:5) Mbiowo akpan akpan ẹkpenyene ndidi n̄wọrọnda uwụtn̄kpọ nsụhọdeidem, idịghe ndikọbọ ke ọkpọkpọ ekikere edi ndidu ke mben̄eidem ndinyịme edinen̄ede, ẹnyenede ke ekikere ẹte ke “unan eke ufan ọnọde edi akpanikọ.”—Mme N̄ke 27:6.

16. Nso orụk nneme ke mme etịn̄ikọ ẹdide uyen ẹkpedara?

¹⁶ Edi edinam oro owụtde eti ibuot ye nsụhọdeidem ọnọ mme uyen ndiyom item ye ndausụn̄ nto mme Christian oro ẹkọride ẹsịm ọyọhọ idaha, oro ẹdinyenede n̄kpọ oro ọbọpde-bọp ndinọ. Idem mbiowo ẹkeme ndinyene ufọn ke usụn̄ emi. Ke uwụtn̄kpọ, ebiowo kiet ama ọdọhọ ke utịn̄ikọ ete ke mme edidiọn̄ oro ẹsiakde ke Ediyarade 7:16, 17, ẹban̄ade unana edikop biọn̄ ye nsatitọn̄ aba edi mme n̄kpọ oro mme erọn̄ en̄wen ẹkemede ndisak iso nse ndinyene ke obufa ererimbot. Nte ededi, ẹma ẹsio ẹwụt nte ke itien̄wed emi enyene n̄kpọ ndinam akpan akpan idahaemi. (Se Revelation—Its Grand Climax At Hand!, page 126-128.) Ebiowo kiet ke otuowo ama ekere ke akpana imọ ineme ye etịn̄ikọ iban̄a n̄kpọ oro, edi mbemiso enye ekenyenede ifet ndinam ntre, etịn̄ikọ ke idemesie ama ọnọ ikot ke urụk ukopikọ onyụn̄ oyom ekikere ekededi ke ndinam n̄kọri ke utịn̄ikọ esie. Ih, ẹyak nnyịn inam edi mmemmem n̄kpọ ọnọ mbon oro ẹdimade ndin̄wam nnyịn ke ndineme udọn̄ nnyịn ndibọ item. Ẹyak ikûsọp iyatesịt m̀mê ndidi se n̄kpọ ọsọpde otụk nte mîdotke.

17. Didie ke nneme ekeme ndibọp nditọete nnyịn?

¹⁷ Edidem Solomon ama etịn̄ edumbet oro ikemede ndikama ke nneme nnyịn. Enye ọkọdọhọ ete: “Kûsịn ndida eti n̄kpọ nnọ mmọ eke ẹkpenyenede enye, ke ini ubọk fo ekemede ndinam.” (Mme N̄ke 3:27) Nnyịn imakama nditọete nnyịn isọn ima. Paul ọkọdọhọ ete: “Ẹkûkama owo isọn ẹbe ndima kiet eken. Koro owo eke amade owo efen ama onịm ibet ama.” (Rome 13:8) Ntre ẹwụt mfọnido ke mme ikọ nsịnudọn̄ mbufo. Ndi ekpri asan̄autom unamutom ọnọ akpa utịn̄ikọ an̄wa esie? Toro enye. Nte eyenete an̄wan ama odomo ọkpọsọn̄ mîdịghe anam otịm ọfọn ke edinam Ufọkn̄wed Utom Ukara Abasi? Sian enye adan̄a nte afo akadarade mme ukeme esie. Ih, ke ofụri ofụri, nditọete nnyịn iren ye iban ke ẹdomo ndinam se mmọ ẹkekeme ndien ẹyebọ nsịnudọn̄ ebe ke ima ima uwụt esịtekọm.

18. M̀mọ̀n̄ ke edinyene mbuọtidem ke idem n̄kaha esiwụt idem, nso ikpedi mfọnido ndinam?

¹⁸ Ke edide isio, etịn̄ikọ edide uyen ekeme ndinyene ekese ukeme, edi ke ntak edide uyen, enye ekeme ndikọn̄ mbuọtidem ke idemesie akan nte ekpedide. Nso orụk nneme ke ẹyom ke nde emi? Nte ikpowụtke mfọnido edieke ebiowo oro ọkọride osịm ọyọhọ idaha otorode enye ke nti n̄kpọ ekededi oro okodude ke utịn̄ikọ esie edi, ke ukem ini oro, ke sụn̄sụn̄ ido ọnọde ekikere ke mme usụn̄ ẹmi enye ekemede ndikọri nsụhọdeidem ke ini iso? Utọ nneme oro eyewụt ima nditọete onyụn̄ an̄wam mme uyen ndibak ntre ndiọi edu, mbemiso mmọ ẹkabarede ẹnyene itie.

19. Ntak emi mbiowo ye mme ibuotufọk ẹkpedide mme ẹneme nneme-e?

¹⁹ Mbiowo ẹsineme nneme ye kiet eken ye esop ẹban̄a mme n̄kpọ oro ẹnyenede ufọn—ẹtrede, nte ededi, ediyarade mme ndịbe n̄kpọ, utọ nte mmọ oro ẹnyenede ebuana ye mfịna ikpe. Ndidịp n̄kpọ n̄kaha, nte ededi, esisụn̄ọ ke unana edinịm ke akpanikọ ye unana nsịnudọn̄ onyụn̄ ekeme ndibiat ufan ufan edu ke esop—m̀mê ke ubon. Ke uwụtn̄kpọ, kpukpru owo ẹsidara ndikop mbụk oro ọbọpde-bọp. Kpa nte ọkọdọn̄de apostle Paul ndineme mme enọ eke spirit, ntre mbiowo ẹkpenyene ndikere mban̄a edineme ntọt oro ọbọpde-bọp nnọ mbon en̄wen.—Mme N̄ke 15:30; 25:25; Rome 1:11, 12.

20. Ewe ikpehe nneme ke ibuotikọ oro etienede edineme?

²⁰ Ih, nneme edi akpan n̄kpọ ke esịt esop ye ke ubon Christian. Akande oro, enye edi akpan n̄kpọ ke afan̄ efen. M̀mọ̀n̄? Ke utom ukwọrọikọ Christian. Ke ibuotikọ efen, nnyịn iyeneme mme usụn̄ ndifori usọ nneme nnyịn ke akpan utom emi.

Didie ke Afo Ọkpọbọrọ?

◻ Didie ke ẹkpekan ubiọn̄ọ oro esidude ndien ndien ke nneme ubon?

◻ Didie ke mme ebe ye ibanndọ ẹkeme ndikan n̄kpọ-ata uneme nneme?

◻ Didie ke mme ete ye eka ye nditọ ẹkeme nditre ufan̄ oro esidude ke ufọt isua emana?

◻ Didie ke nneme ke mme esop ye mme ubon edi n̄kpọ oro ọbọpde-bọp?

[Ndise ke page 23]

Eti nneme ofori mfọnọn̄kpọ ye inemesịt ubon