Eti Nneme—Ukpọhọde Eti Ndọ
Ke 1778, Robert Barron ama etie ikpọn̄ osio ukpọhọde oro ẹkọbide ikaba edi, oro edide se ẹdade ẹnam ukpọhọde eyomfịn. Se enye okosiode edi okoyom ẹda eyen ukpọhọde kiet emi ekemede ndimenede ekọp ukpọhọde iba oro ọtọkiet.
UKEM ntre, ndọ oro okụtde unen ọkọn̄ọ ke ebe ye n̄wan ndinam utom ọtọkiet ke edidianakiet. Man ẹtat ẹnyụn̄ ẹkụt ọsọn̄urua idatesịt eti ndọ, akpan n̄kpọ kiet edi eti nneme.
Se Eti Nneme Abuanade
Nso ke eti nneme abuana? N̄wed ukabadeikọ kiet akabade nneme nte “edinọ m̀mê edibuana ekikere, m̀mê ntọt edem iba ebe ke ikọ, uwetn̄kpọ, m̀mê mme idiọn̄ọ.” Ke ntre nneme esịne edibuana mme ntụk ye ekikere. Ndien eti nneme esịne mme n̄kpọ oro ẹbọpde-bọp, ẹnamde ẹfiak ẹkop nsọn̄idem, ẹnyenede eti ido, ẹdotde ukpono, ẹnyụn̄ ẹnọde ndọn̄esịt.—Ephesus 4:29-32; Philippi 4:8.
Uko, mbuọtidem, ye ifiọk edem mbiba ẹnam eti nneme ekeme ndidu. Ẹnyene mme edu ẹmi ke ini ẹdade ndọ nte itie ebuana ofụri eyouwem, eti ubiere onyụn̄ odude ndinam enye okụt unen. Ke etịn̄de aban̄a utọ itie ebuana oro, Joseph Addison, ewetn̄wed ọyọhọ isua ikie 18, ekewet ete: “Owo iba ẹmi ẹmekde kiet eken ke otu kpukpru owo, ye uduak edidi ndọn̄esịt ye idatesịt nnọ kiet eken, ke edinam ntre, ẹbiom idemmọ mbiomo ediwụt eti edu, mfọnido, ọniọn̄, edifen nnọ, ime, ye idatesịt, kaban̄a mme mmeme ye mme unana mfọnmma kiet eken, tutu esịm utịt uwem mmọ.” Utọ mbọbọ oro edi n̄kpọ inemesịt didie ntem! Ndien mme utọ edu ẹbietde n̄kpọuto mi ẹkeme ndibana ndọ fo, koro mmọ ẹkeme ndidi okwo ebe ke eti nneme.
Mme N̄kpọ Ubiọn̄ọ Eti Nneme
Ata ediwak mme ọdọ ndọ ẹsitọn̄ọ ndọ ye idotenyịn mfọnọn̄kpọ, idem ọkpọsọn̄ inemesịt. Nte ededi, ye ediwak owo ọkpọsọn̄ inemesịt emi esisọp ebe efep, idotenyịn mfọnọn̄kpọ onyụn̄ akpa mmọn̄. Ọkpọsọn̄ edikpu, iyatesịt, usua, idem ọkpọsọn̄ usua ẹkeme ndida itie un̄wọn̄ọ. Ndọ oro ndien akabade edi ikpîkpu idaha ediyọ n̄kpọ “tutu n̄kpa.” Do, man ẹfori m̀mê ẹka iso ẹnyene eti nneme oro ẹyomde kaban̄a eti ndọ, ana ẹkan ndusụk n̄kpọ ubiọn̄ọ.
Ata n̄kpọ oro ọbiọn̄ọde eti nneme ekeme ndidi ndịk kaban̄a nte nsan̄a ndọ edinamde n̄kpọ iban̄a ndusụk ntọt m̀mê udọn̄ oro iditịn̄de. Ke uwụtn̄kpọ, ndịk edidi se ẹsịnde ekeme nditọn̄ọ ke owo ọfiọkde ke imọtọn̄ọ ndibiomo ndo idiọk idiọk. Owo edisan̄a didie etịn̄ ọnọ nsan̄a ndọ esie nte ke usọbọ oro ẹdibọde eyenen̄ede abiat uyai owo m̀mê ukeme owo ndinam n̄kpọ? Ke mme utọ idaha oro, ẹkam ẹnen̄ede ẹyom nneme esịt akpanikọ ye ndutịm oro ẹtịmde ẹkere kaban̄a ini iso. Editetịn̄ nsọn̄ọ n̄kaiso ima, adianade ye mme edinam ẹwụtde ima ndien ndien, oyowụt ọkpọkpọ udọn̄ oro edin̄wamde ndisịn udọn̄ nnọ ndọ oro enen̄erede ọnọ uyụhọ. Ke ndọ ke ẹkpenen̄ede ẹnam n̄ke emi ẹwụt: “Ufan amama ufan kpukpru ini, edi eyeneka amana ọnọ ini nnan-enyịn.”—Mme N̄ke 17:17.
Utọk edi n̄kpọ en̄wen oro ọbiọn̄ọde eti nneme. Ẹsitịn̄ nte odotde ẹte ke inem inem ndọ edi edidianakiet eke nti andifen iba. Man ẹdot ye se ẹtịn̄de oro, ebe ye n̄wan ẹyesịn ofụri ukeme ndinam eti item apostle Paul emi: “Ẹkûyak utịn osụhọde edisịm iyatesịt mbufo.” (Ephesus 4:26) Ndida item emi nsịn ke edinam utu ke ndiyat esịt m̀mê nditọhọ oyom nneme nsụhọdeidem. Nsan̄a ke eti ndọ isiyakke idem uyịre uyịre inọ iyatesịt, utọk, ye edikama udu. (Mme N̄ke 30:33) Mmọ ẹyom ndikpebe Abasi, emi mîkọkke ekikọhọ. (Jeremiah 3:12) Ke akpanikọ, mmọ ẹfen kiet eken ẹto esịt.—Matthew 18:35.
Ata n̄kpọ ubiọn̄ọ ke orụk nneme ekededi edi edinam n̄kpọ ndobo ndobo. Emi ekeme ndibuana mme ikọ mfụhọ, n̄kpọsọn̄ nsiama, mme eto eto edinam, ye owo kiet nditre ndisioro uyo. Nsan̄a ndọ emi anamde n̄kpọ ke usụn̄ emi owụt ndusụk orụk unana inemesịt. Edi ndisio mme ọkpọkpọ ntụk ntịn̄ ke in̄wan̄în̄wan̄ ye inem inem usụn̄ anam ekese ke ndifori ndọ akan nditre ndisioro uyo nnyụn̄ ntie mbọpiso mbọpiso.
Nditre nditịm nnọ n̄kpan̄utọn̄ m̀mê nditetre ofụri ofụri ke ini nsan̄a etịn̄de ikọ edi n̄kpọ ubiọn̄ọ en̄wen oro anade ẹkan man ẹnyene eti nneme ke n̄kpet n̄kpet ebuana ndọ. Eyedi nnyịn imesikpa mba ikaha mîdịghe inana ufan̄ ikaha ndinyene ukeme eke ekikere ye eke ntụk oro oyomde man itịm ikpan̄ utọn̄ inọ kiet eken. Eneni ẹkeme ndidemede oto mme ndutịm oro mîn̄wan̄ake owo, emi nsan̄a kiet ekekerede ke ẹnen̄ede ẹnam an̄wan̄a edi enye eken eyịre ete ke akpa ini emi imọ ikopde edi oro. Nte an̄wan̄ade, unana eti nneme edi ntak mme utọ idiọk idaha oro.
Nte Ẹkpesịnde Udọn̄ Ẹnọ Eti Nneme
Edi akpan n̄kpọ didie ntem ndida ini nnyene ima ima, eti nneme! Ndusụk owo ẹsibiat ata ekese ini ke iso TV ẹse uwem mbon en̄wen tutu mmọ inyeneke ini inọ uwem mmọ. Ntem, ndikọbi ekebe ndise esiwak ndidi usio-ukot oro ẹyomde kaban̄a eti nneme.
Nte ededi, kpa nte nnennen ini nditịn̄ ikọ odude, ini ndidop uyo odu. Owo ọniọn̄ ọkọdọhọ ete: “Ẹmenịm ini ẹnọ kpukpru n̄kpọ: . . . ini eke ẹdopde, ye ini eke ẹtịn̄de ikọ.” Ke akpanikọ, nnennen ikọ nditịn̄ ẹdu n̄ko. N̄ke kiet ọdọhọ ete: “Ikọ ke ekem ini nsifọn ntem?” (Ecclesiastes 3:1, 7; Mme N̄ke 15:23) Ntre biere ini emi edide mfọnn̄kan ini ọnọ fi nditịn̄ akpan n̄kpọ m̀mê nditịn̄ se isịnede fi ke esịt. Bụp idemfo ete: ‘Ndi nsan̄a mi akpa mba m̀mê etie ifụre ifụre onyụn̄ okop nsọn̄idem ke ekikere? Ndi ibuot nneme oro nyomde nditọn̄ọ ayada ikọ edi? Nso ke nsan̄a mi mîkamaha isan̄ oko ke mme ikọ mi ke ini nnyịn ikenemede iban̄a n̄kpọ ẹmi?’
Ọfọn nditi nte ke mme owo ẹsinam n̄kpọ ke usụn̄ ọfọnde akan ke ini mmọ ẹkemede ndikụt nte ndidiana kiet m̀mê ndibere ye eben̄e edinyenede ufọn ọnọ mmọ. Edieke ndusụk ndutan̄uyo edemerede ke ufọt nsan̄a, owo mmọ kiet ekeme ndinyene ntụhọ ndidọhọ, “Enyene se ifịnade mi, ndien imọn̄ ineme iban̄a oro ata idahaemi!” Edi akpanikọ, ata nnennen nte ẹbonde ikọ edikọn̄ọ ke mme idaha, edi ekeme nditịm mfọn nditịn̄ n̄kpọ ntem, “Edima, mmesikere mban̄a n̄kpọ oro nnyịn ikenemede ke mbemiso ye nte ẹkemede ndinam mme n̄kpọ.” Etie nte nsan̄a fo edinen̄ede ama ewe usụn̄?
Ih, nte ẹtịn̄de n̄kpọ edi ata akpan n̄kpọ. Apostle Paul ekewet ete: “Ẹyak nneme mbufo enyene inem ke esịt kpukpru ini, nte ẹsịnde inụn̄ ke esịt.” (Colossae 4:6) Domo ndinam uyo ikọ ye mme ikọ oro adade ẹnyene inem. Ti ete ke “inem ikọ ebiet obukpa ọkwọk: ke enịn̄e ukpọn̄, onyụn̄ ọnọ ọkpọ odudu.”—Mme N̄ke 16:24.
Ye ndusụk ebe ye iban, ndinam n̄kpọ ọtọkiet ke ufọk ekeme ndinọ ata eti ifet ndinyene nneme. Utọ edidianakiet oro ekeme ndisịn udọn̄ nnọ ekikere edibuana n̄kpọ ke adan̄aemi ọnọde ini ndinyene eti nneme. Ye mme nsan̄a ndọ eken, ini oro ẹdude mmọ mbiba kpọt ye unana edidomo ndinam ndusụk utom edi mfọnn̄kan ini onyụn̄ etịm ọfọn ndinyene eti nneme.
Ediwak ini ẹkeme ndikpep ekese n̄kpọ ebe ke ndise nte mme nsan̄a ndọ oro ẹkemde kiet ye eken ẹnyenede nneme ye kiet eken. Nso inam mmọ ẹtie ntre? Enen̄ede etie nte ke edidianakiet mmọ ye idaha oro mmọ ẹdade ẹnyene nneme ẹto ọkpọkpọ ukeme, ime, ye ima ima edikere mban̄a. Etie nte mmọ ke idemmọ ẹma ẹnyene ekese ndikpep, koro eti ndọ isidịghe ke mbuari. Do, edi akpan n̄kpọ didie ntem ndikere mban̄a ekikere nsan̄a fo, ndifiọk mme udọn̄ esie, ndinyụn̄ nda ikọ ọniọn̄ nsụhọde mme idaha oro ẹkemede ndida mfịghe ndi. (Mme N̄ke 16:23) Do, edieke afo ọdọde ndọ, nam edi inem inem ndidụn̄ ye afo onyụn̄ emem utom ndikpe fi ubọk. Oro eyenen̄ede an̄wam ke ndinam ndọ fo ọfọn.
Jehovah Abasi oyom mme owo ẹdara inem inem ndọ oro ebịghide. (Genesis 2:18, 21) Edi ukpọhọde esịne ke ubọk mbon oro ẹdianade kiet ke ndọ. Oyom ima ima owo iba ẹmi ẹnen̄erede ẹnam utom ọtọkiet man ẹtat usụn̄ ndọ oro okụtde unen ebe ke ndimehe ye usọ eti nneme.
[Ndise ke page 22]
Ndikọbi TV ọnọ ini efen efen ndinyene eti nneme
[Mme ndise ke page 23]
Eti nneme an̄wam ndibọp mme esịt ndian ke ima oro ebịghide