Jehovah Akara—Ebe Ke Ukara Abasi
“Jehovah [eyedi] edidem ke nsinsi.“—PSALM 146:10.
1, 2. (a) Ntak emi mme ukeme owo kaban̄a ukara ẹkpude? (b) Ewe edi n̄kukụre ukara oro okụtde ata unen?
TOTO ke eyo Nimrod, mme owo ẹmedomo nsio nsio usụn̄ ndida n̄kara n̄kaowo ẹse. Ukara ufịk, ukara ke ubọk ndidem, ukara ke ubọk ibat ibat owo, ye nsio nsio orụk ukara mbio obio ẹmedu. Jehovah amayak kpukpru mmọ ẹdu. Ke akpanikọ, sia Abasi edide ata Ntọn̄ọ kpukpru odudu, nte an̄wan̄ade edi enye onịm nsio nsio mme andikara ke itie mmọ. (Rome 13:1) Edi, kpukpru ukeme owo ke ukara omokpu. Idụhe andikara eke owo ndomokiet oro adade n̄kaowo oro ebịghide, enyenede iwụk, onyụn̄ enende edi. Nte awakde ndidi ke kpukpru idaha, “owo akara owo tutu ọnọ enye unan.”—Ecclesiastes 8:9, NW.
2 Nte emi akpanam idem akpa nnyịn? Ke akpanikọ ikpanamke! Owo ikanamke anana mfọnmma owo ndikara idemesie. “Usụn̄ owo idụhe owo ke ubọk. Owo eke asan̄ade inyụn̄ ikemeke ndinen̄ede ikpat esiemmọ.” (Jeremiah 10:23) Ntak edi oro, ke ofụri mbụk ubonowo, orụk ukara kiet kpọt enen̄ede okụt unen. Ewe idi oro? Ukara Abasi ke idak ndausụn̄ Jehovah Abasi. Ke Usem Greek eke Bible, “ukara Abasi” ọwọrọ ukara [kra’tos] emi Abasi [the-os’] akarade. Ewe ukara efen ọkpọfọn akan eke Jehovah Abasi ke idemesie?—Psalm 146:10.
3 Ukara Abasi ama akara ke esisịt ini ke Eden, tutu Adam ye Eve ẹkesọn̄ ibuot ye Jehovah. (Genesis 3:1-6, 23) Ke eyo Abraham, etie nte ukara Abasi ama odu ke obio Salem, ye Melchizedek nte edidem ye oku. (Genesis 14: 18-20; Mme Hebrew 7:1-3) Nte ededi, ẹketọn̄ọ akpa ukara Abasi eke ofụri idụt ke idak ndausụn̄ Jehovah Abasi ke wilderness eke Sinai ke ọyọhọ isua ikie 16 M.E.N. Oro akasan̄a didie? Ndien didie ke ukara Abasi oro akanam n̄kpọ?
Ukara Abasi Amana
4 Ke isua 1513 M.E.N., Jehovah ama anyan̄a nditọ Israel osio ke ufịn ke Egypt onyụn̄ osobo udịm ekọn̄ Pharoah oro ekebịnede mmọ ke Ididuot Inyan̄. Ekem Enye ama ada nditọ Israel usụn̄ aka Obot Sinai. Ke ini mmọ ẹkenamde nna ke mben obot oro, Abasi ama asian mmọ ebe ke Moses ete: “Mbufo ẹmekụt nte n̄kenamde Egypt, ye nte n̄kadade mba ntrukpụm mmen mbufo n̄kama nnyụn̄ nda mbufo ndi ke ebiet emi. Mmọdo edieke mbufo mîditreke ndikop uyo mi, nnyụn̄ nnịm ediomi mi, mbufo ẹyedi ndien akpan inyene mi ẹkan kpukpru obio.” Nditọ Israel ẹma ẹbọrọ ẹte: “Iyenam kpukpru se Jehovah ọdọhọde.” (Exodus 19:4, 5, 8) Ẹma ẹdụk ediomi, ndien idụt Israel eke ukara Abasi ama amana.—Deuteronomy 26: 18, 19.
5 Nte ededi, didie ke Jehovah emi enyịn owo mîkemeke ndikụt akakara Israel? (Exodus 33:20) Ke emi edide Jehovah ọkọnọ mme ibet ye itie oku eke idụt oro. Mbon oro ẹkenịmde mme ibet oro ẹkenyụn̄ ẹtuakde ibuot nte asan̄ade ekekem ye ndutịm oro Abasi ọkọnọde uyo ẹkenam n̄kpọ ẹnọ Akwa Andikara, Jehovah. Adianade do, akwa oku ama enyene Urim ye Thummim, ẹmi Jehovah Abasi ekesidade ọnọ ndausụn̄ ke ini mbabuat n̄kpọntịbe. (Exodus 28:29, 30) N̄ko, irenowo oro ẹdotde ẹkedi mme andida ke ibuot Jehovah ke ukara Abasi ẹnyụn̄ ẹkụt nte ke ẹnịm Mbet Abasi. Edieke nnyịn idụn̄ọrede mbụk ndusụk irenowo ẹmi, eyetịm an̄wan̄a nnyịn nte mme owo ẹkpesụkde ibuot ẹnọ ukara Abasi.
Odudu ke Idak Ukara Abasi
6 Mbon oro ẹkenyenede mme itie odudu ke Israel ẹma ẹnyene akamba ifetutom, edi ama oyom ukeme ye ubiere man ẹmụm ẹdida ukem ukem mmọ ẹkama. Akana mmọ edu ke ukpeme man nte mmọ ẹsede idemmọ edidede akabade edi akpan n̄kpọ akan edinam enyịn̄ Jehovah asana. Ikọ eke odudu spirit oro nte ke “owo eke asan̄ade inyụn̄ ikemeke ndinen̄ede ikpat esiemmọ” ekedi akpanikọ aban̄a nditọ Israel ukem nte ekedide ọnọ ubonowo eken. Israel ekenyene uforo n̄kukụre ke ini mbiowo ẹketide nte ke Israel ekedi eke ukara Abasi ye nte ke mmọ ẹkpenyene ndinam uduak Jehovah, idịghe eke idemmọ. Ikebịghike ke ẹma ẹkesiak Israel, Jethro, ete-an̄wan Moses, ama enen̄ede etịn̄ orụk irenowo oro mmọ ẹkpenyenede ndidi, oro edi, “mbon ikike . . . owo eke ẹbakde Abasi, mbon akpanikọ eke ẹsuade n̄wo.”—Exodus 18:21.
7 Akpa owo emi akakamade itie akwa odudu ke Israel ekedi Moses. Enye ekedi eti uwụtn̄kpọ owo oro enyenede odudu ke idak ukara Abasi. Ke akpanikọ, ini kiet mmemme eke owo ama owụt idem. Nte ededi, Moses ekesiberi edem ke Jehovah kpukpru ini. Ke ini eyịghe oro owo mîkebiereke kan̄a ekedemerede, enye ama oyom ndausụn̄ Jehovah. (Men Numbers 15:32-36 domo.) Didie ke Moses ekefep idomo edida n̄kokon̄ itie esie nyom ubọn̄ idemesie? Ọfọn, okposụkedi enye akadade idụt oro ekedide ediwak miliọn usụn̄, enye ekedi “ata sụn̄sụn̄ owo, akan kpukpru owo ẹmi ẹdude ke iso ererimbot.” (Numbers 12:3) Enye ikenyeneke udọn̄ ikpọ n̄kpọ, edi ekekere aban̄a ubọn̄ Abasi. (Exodus 32:7-14) Ndien Moses ama enyene ọkpọsọn̄ mbuọtidem. Ke etịn̄de ikọ aban̄a enye mbemiso akakabarede edi andida idụt oro usụn̄, apostle Paul ama ọdọhọ ete: “Enye [ọsọn̄ọ] ada nte n̄kpọ eke okụtde Enyemi enyịn owo mîkwe.” (Mme Hebrew 11:27) Nte an̄wan̄ade, Moses ikedehede ifre ite ke Jehovah ekedi ata Andikara idụt oro. (Psalm 90:1, 2) Nso eti uwụtn̄kpọ ke emi edi ntem ọnọ nnyịn mfịn!
8 Ke ini edise mban̄a Israel ọkọsọn̄de akan Moses ikpọn̄, Jehovah ama esịn spirit esie ke idem mbiowo 70 oro edin̄wamde enye ke ndikpe ikpe nnọ idụt oro. (Numbers 11:16-25) Ke mme ukperedem isua obio kiet kiet ama enyene mbiowo esie. (Men Deuteronomy 19:12; 22:15-18; 25:7-9 domo.) Ke Moses ama akakpa, Jehovah ama anam Joshua edi adausụn̄ idụt oro. Nnyịn imekeme ndikụt nte ke ye ifetutom emi, Joshua ama enyene ekese ndinam. Edi Jehovah ama asian Joshua ete ke odu n̄kpọ kiet oro enye mîdidehede itre ndinam: “Kûyak n̄wed mbet emi ọwọrọ ọkpọn̄ inua fo; edi kere [“kot,” NW] enye ke uwemeyo ye ke okoneyo, man afo ekpeme ndinam kpukpru se ẹwetde ke esịt.” (Joshua 1:8) Fiọk ete ke okposụkedi oro Joshua ama akananam utom ke isua 40, ama oyom enye akaiso ndikot Mbet. Oyom nnyịn n̄ko ikpep Bible inyụn̄ inam ekikere nnyịn afiak edemede kaban̄a mme ibet ye mme edumbet Jehovah—inamke n̄kpọ m̀mê mbụk utom nnyịn ọniọn̄ adan̄a didie, m̀mê mme ifetutom ifan̄ ke nnyịn inyene.—Psalm 119:111, 112.
9 Udịm udịm mme ebierekpe ẹma ẹtiene Joshua edem. Ke edide n̄kpọ mfụhọ, ke ini mmọ, nditọ Israel ẹma “ẹnam idiọk ke enyịn Jehovah” ndien ndien. (Judges 2:11) Kaban̄a ini mme ebiereikpe oro, n̄wetnnịm n̄kpọ etịn̄ ete: “Ke eyo oro edidem idụhe ke Israel: kpukpru owo ẹnam nte mmọ ẹmade.” (Judges 21:25) Owo kiet kiet akanam ubiere idemesie kaban̄a ido uwem ye utuakibuot, ndien mbụk owụt ete ke ediwak nditọ Israel ẹma ẹnam ndiọi ubiere. Mmọ ẹma ẹduọ ẹdụk utuakibuot nnọ edisọi n̄kpọ ndien ndusụk ini enamde enyene ndịk idiọkn̄kpọ. (Judges 19:25-30) Ndusụk owo, nte ededi, ẹma ẹwụt n̄wọrọnda mbuọtidem.—Mme Hebrew 11:32-38.
10 Ke eyo uwem akpatre ebiereikpe, Samuel, Israel ama osobo afanikọn̄ kaban̄a ukaraidem. Ke ẹdide se odudu eke mme idụt asua oro ẹkekanarede mmọ ẹkụk otụkde, ẹmi kpukpru mmọ ẹkedide se ndidem ẹkarade, nditọ Israel ẹma ẹkere ke mmimọ n̄ko imoyom edidem. Mmọ ẹma ẹfre ẹte ke mmimọ ima inyenyene Edidem, nte ke ukara mmimọ ekedi eke ukara Abasi. Jehovah ama ọdọhọ Samuel ete: “[Idịghe] afo ke mmọ ẹsịn, edi ami ke mmọ ẹsịn, ẹte n̄kûdi edidem mmọ.” (1 Samuel 8:7) Uwụtn̄kpọ mmọ eti nnyịn adan̄a nte edide mmemmem n̄kpọ ndiduọk idaha ekikere eke spirit nnyịn nnyụn̄ nyak ererimbot oro akanarede nnyịn okụk akara nnyịn. —Men 1 Corinth 2:14-16 domo.
11 Kpa ye oro, Jehovah ama onyịme eben̄e nditọ Israel onyụn̄ emek akpa ndidem iba mmọ, Saul ye David. Israel ama akaiso ndidi eke ukara Abasi, emi Jehovah akakarade. Man ndidem mmọ ẹkpeti emi, owo mmọ kiet kiet ama enyene mbiomo ndinam N̄wedibet oro kiet nnọ idemesie nnyụn̄ n̄kot enye ke usen ke usen, “kpan̄ enye ekpekpep ndibak Jehovah Abasi esie, nnyụn̄ nnịm kpukpru ikọ n̄wedmbet ẹmi, ye mme ewụhọ ẹmi, man enye anam mmọ: man enye okûmenede esịt esie akan nditọete esie.” (Deuteronomy 17:19, 20) Ih, Jehovah okoyom ete mbon oro ẹnyenede odudu ke ukara Abasi esie ekûmenede idem ye nte ke mme edinam mmọ ẹkpenyene ndiwụt Ibet esie.
12 Edidem David ama enyene n̄wọrọnda mbuọtidem ke Jehovah, ndien Abasi ama ọn̄wọn̄ọ ete ke enye eyedi ete ọnọ udịm ndidem oro edibịghide ke nsinsi. (2 Samuel 7:16; 1 Ndidem 9:5; Psalm 89:29) David ke nsụhọdeidem ndikosụk idem nnọ Jehovah edi se idotde ẹkpebe. Enye ọkọdọhọ ete: “O Jehovah, edidem eyedat esịt ke odudu fo; adan̄a didie ke enye edidara edinyan̄a fo!” (Psalm 21:1) Okposụkedi David ekesinamde ndudue ndusụk ini ke ntak mmemme ikpọkidem, nte andikara enye ama esiberi edem ke odudu Jehovah kpukpru ini, idịghe ke eke idemesie.
Mme Edinam ye Mme Edu Emi Mîdịghe eke Ukara Abasi
13 Idịghe kpukpru mme adausụn̄ ke Israel ẹketie nte Moses ye David. Ediwak mmọ ẹma ẹwụt ata unana ukpono ẹnọ ndutịm ukara Abasi, ẹyịmde nsunsu utuakibuot ke Israel. Idem ndusụk mme anam-akpanikọ andikara ẹma ẹsinam n̄kpọ nte mîkemke ye ukara Abasi ndusụk ini. Andinen̄ede n̄kama mfụhọ ekedi eke Solomon, emi ẹkenọde n̄wọrọnda ọniọn̄ ye inyene. (1 Ndidem 4:25, 29) Edi, ke ndiwụt unana ukpono nnọ ibet Jehovah, enye ama ọdọ ediwak iban onyụn̄ onyịme utuakibuot nnọ edisọi mbiet ke Israel. Nte an̄wan̄ade, ukara Solomon akasan̄a ye ufịk ke mme ukperedem isua esie.—Deuteronomy 17:14-17; 1 Ndidem 11:1-8; 12:4.
14 Rehoboam, eyen Solomon ama ọbọ eben̄e nte yak enye anam mbiomo mme andidu ke idak ukara esie efere. Utu ke ndise mban̄a n̄kpọ oro ifụre ifụre, enye ke iyatesịt ama ọsọn̄ọ owụt odudu esie—onyụn̄ ataba 10 ke otu esien 12. (2 Chronicles 10:4-17) Akpa edidem esien duop oro ẹkebaharede ẹda ekedi Jeroboam. Ke ukeme esie ndikụt nte ke obio ukara esie ifiakke ikadiana ye idụt enyeeken, enye ama ọtọn̄ọ utuakibuot nnọ eyenenan̄. Ekeme ndidi emi ama etie nte edinam oro owụtde ifiọk ke n̄kan̄ ukaraidem, edi enye ekedi an̄wan̄wa ediwụt unana ukpono nnọ ukara Abasi. (1 Ndidem 12:26-30) Ke ukperedem, ke utịt anyan isua utom mbuọtidem, Edidem Asa ama ayak iseri abiat mbụk utom esie. Enye ama omiom prọfet oro akadade item Jehovah ọsọk enye. (2 Chronicles 16:7-11) Ih, idem mbon oro ẹma ẹkenam utom ke anyanini ẹsiyom item ndusụk ini.
Utịt Ukara Abasi
15 Ke ini Jesus Christ okodude ke isọn̄, Israel okosụk edi eke ukara Abasi. Nte ededi, ke edide n̄kpọ mfụhọ, ediwak mbiowo esie oro ẹkekamade akpan ifetutom ikesịnke esịt ke n̄kpọ eke spirit. Mmọ ke akpanikọ ẹma ẹkpu ndikọri sụn̄sụn̄ edu oro Moses ekenyenede. Jesus ama osio mbiara idaha eke spirit mmọ owụt ke ini enye ọkọdọhọde ete: “Mme scribe ye mme Pharisee ẹtie ke itie Moses: mmọdo mbufo ẹnam ẹnyụn̄ ẹnịm kpukpru n̄kpọ eke mmọ ẹtemede mbufo: edi ẹkûnam nte mmọ ẹnamde; koro mmọ ẹdọhọ edi inamke-nam.”—Matthew 23:2, 3.
16 Ke ẹma ẹkeyak Jesus ẹnọ Pontius Pilate, mme adaiso mme Jew ẹma ẹwụt adan̄a nte mmọ ẹkeyode ẹkpọn̄ nsụkibuot nnọ ukara Abasi. Pilate ama odụn̄ọde Jesus onyụn̄ osịm ubiere nte ke enye ikeduehe. Ke adade Jesus ọwọrọ edi ke iso mme Jew, Pilate ama ọdọhọ ete: “Sese, Edidem mbufo do.” Ke ini mme Jew ẹkefioride ete ẹwot Jesus, Pilate ama obụp ete: “Nte n̄wot Edidem mbufo ke [“eto,” NW]?” Ikpọ oku ẹma ẹbọrọ ete: “Nnyịn inyeneke edidem efen ibe Caesar.” (John 19:14, 15) Mmọ ẹkenyịme Caesar nte edidem mmọ, idịghe Jesus ‘emi ekedide ke enyịn̄ Jehovah’!—Matthew 21:9.
17 Ke ndikesịn Jesus, mme Jew ẹkesịn ukara Abasi, koro enye ekenyenede ndidi akpan owo ke ndutịm ukara Abasi eke ini iso. Jesus ekedi ubọn̄ ubọn̄ eyen David emi edikarade ke nsinsi. (Isaiah 9:6, 7; Luke 1:33; 3:23, 31) Ntem, Israel eke obụk ama etre ndidi idụt emi Abasi emekde.—Rome 9:31-33.
Obufa Ukara Abasi
18 Nte ededi, Abasi ndikesịn Israel eke obụk ikedịghe utịt ukara Abasi ke isọn̄. Ebede ke Jesus Christ, Jehovah ama ọtọn̄ọ obufa ukara Abasi. Emi ekedi esop Christian oro ẹyetde aran, emi ke akpanikọ ekedide obufa idụt. (1 Peter 2:9) Apostle Paul okokot enye “Israel Abasi,” ndien ke akpatre mme andibuana ke enye ẹketo “ke kpukpru esien, ye usem, ye obio, ye idụt.” (Galatia 6:16; Ediyarade 5:9, 10) Ke adan̄aemi ẹsụkde ibuot ẹnọ ukara owo emi mmọ ẹdụn̄de ke idak esie, edi Abasi ke akpanikọ akakara mme andibuana ke obufa ukara Abasi emi. (1 Peter 2:13, 14, 17) Ikebịghike ke obufa ukara Abasi emi ama akamana, mme andikara ke Israel eke obụk ẹma ẹn̄wana ndinyịk ndusụk mme mbet man ẹtre ndinam ewụhọ oro Jesus ọkọnọde mmọ. Nso ke ẹkebọrọ? “Nnyịn inyene ndikop uyo Abasi [“nte andikara,” NW] n̄kan uyo owo.” (Utom 5:29) Ke akpanikọ, emi edi idaha ekikere ukara Abasi!
19 Nte ededi, didie ke obufa ukara Abasi emi akanam n̄kpọ? Ọfọn, Edidem ama odu, kpa Jesus Christ, emi adade ke ibuot Akwa Andikara, Jehovah Abasi. (Colossae 1:13) Okposụkedi Edidem ekedide se enyịn mîkwe ke heaven, ukara esie ekedi ata idem n̄kpọ ọnọ mme andidu ke idak esie, ndien mme ikọ esie akakara uwem mmọ. Amaedi utom use enyịn oro ẹkụtde ke enyịn, ẹma ẹmek mbiowo oro ẹdotde ke n̄kan̄ eke spirit. Ke Jerusalem otu utọ irenowo oro ẹma ẹnam n̄kpọ nte otu ukara. Mme andida ke ibuot otu oro ẹkedi mbiowo ẹmi ẹsan̄ade-san̄a, utọ nte Paul, Timothy, ye Titus. Ndien otu nyobiowo m̀mê mbiowo ẹkese enyịn ẹban̄a mme esop kiet kiet. (Titus 1:5) Ke ini ọkpọsọn̄ mfịna ekedemerede, mbiowo ẹma ẹsisop idem ye otu ukara m̀mê kiet ke otu mme andida ke ibuot esie, utọ nte Paul. (Men Utom 15:2; 1 Corinth 7:1; 8:1; 12:1 domo.) N̄ko, mme andibuana kiet kiet ke esop ẹma ẹnam n̄kpọ ndisọn̄ọ mmụm ukara Abasi emi n̄kama. Owo kiet kiet ama enyene mbiomo ke iso Jehovah ndida mme edumbet N̄wed Abasi nsịn ke edinam ke uwem esie.—Rome 14:4, 12.
20 Paul ama ọtọt ete ke mme apostle ẹma ẹkpan̄a ẹma, nsọn̄ibuot eyetọn̄ọ, emi edide ukem ukem se ikotịbede. (2 Thessalonica 2:3) Nte ini akakade, ibat mbon oro ẹkedọhọde nte idide mme Christian ama ọdọk osịm ediwak miliọn ndien ekem ọdọk osịm ediwak miliọn ke mme itie ikie. Mmọ ẹma ẹtọn̄ọ nsio nsio ukara ufọkabasi, utọ nte eke otu mme ọkwọrọ ederi, eke nyobiowo, ye eke mme esop. Nte ededi, eduuwem m̀mê se mme ufọkabasi ẹmi ẹkenịmde ke akpanikọ ikowụtke itie edikara eke Jehovah. Mmọ ikedịghe eke ukara Abasi!
21 Ke utịt ini eke akani editịm n̄kpọ emi, ẹkenyene ndibahade mme ata Christian nsio ke otu mme nsunsu Christian. (Matthew 13: 37-43) Emi okotịbe ke 1919, kpa ata akpan isua ke mbụk ukara Abasi. Ke ini oro ubọn̄ ubọn̄ prọfesi eke Isaiah 66:8 ama osu: “Anie okokụt orụk n̄kpọ nte mmọemi? Nte ofụri obio edimana usen kiet? M̀mê idụt edimana ini kiet?” Ibọrọ ẹkenọde mme mbụme oro ẹkedi ih ye nsọn̄uyo! Ke 1919 esop Christian ama afiak edidu nte “obio” adade san̄asan̄a. Ke akpanikọ “idụt” ukara Abasi ama amana usen kiet! Nte utịt ini okosụk akade iso, ẹma ẹnam ukpụhọde ke ndutịm obufa idụt emi man ẹnam enye enen̄ede ebiet enyeoro okodude ke akpa isua ikie. (Isaiah 60:17) Edi enye ekedi eke ukara Abasi kpukpru ini. Ke eduuwem ye se ẹnịmde ke akpanikọ, enye kpukpru ini esidi ukem ye mme ibet ye mme edumbet eke odudu spirit oro ẹdude ke N̄wed Abasi. Ndien enye esisụk ibuot kpukpru ini ọnọ Edidem oro ẹma ẹkedori ke ebekpo, kpa Jesus Christ.—Psalm 45:17; 72:1, 2.
22 Nte afo amabuana ke ukara Abasi emi? Nte afo emenyene itie odudu ke enye? Ke edide ntre, nte afo ọmọfiọk se ọwọrọde ndinam n̄kpọ ke ido ukara Abasi? Nte afo ọmọfiọk mme afia oro anade ẹfep? Eyeneme akpatre mbụme iba ẹmi ke ibuotikọ emi etienede.
◻ Nso idi ukara Abasi?
◻ Ke ewe usụn̄ ke Israel ekedi ukara Abasi?
◻ Nso ndutịm ke Jehovah akanam nditi ndidem nte ke Israel ekedi eke ukara Abasi?
◻ Ke ewe usụn̄ ke esop Christian ekedi ukara Abasi, ndien didie ke ẹketịm enye
◻ Nso ndutịm ukara Abasi ke ẹketọn̄ọ ke eyo nnyịn?
[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]
3. Ewe ekedi ndusụk uwụtn̄kpọ ukara Abasi oro ẹkedude ke isọn̄ ke eset?
4. Didie ke Jehovah okowụk idụt ukara Abasi eke Israel?
5. Didie ke ẹkeme ndidọhọ ke Jehovah akakara ke Israel?
6. Ntak okoyomde ukeme ye ubiere man ẹkara ke ukara Abasi, ndien nso orụk irenowo ke ẹkeyom kaban̄a ifetutom emi?
7. Ke mme ewe usụn̄ ke Moses ekedi eti uwụtn̄kpọ owo oro akakamade itie odudu ke idak Jehovah Abasi?
8. Nso ewụhọ ke Jehovah ọkọnọ Joshua, ndien ntak emi oro odotde?
9. Nso ikotịbe ke Israel ke ini mme ebiereikpe?
10. Didie ke ukara ke Israel okokpụhọde idiọk idiọk ke eyo Samuel, ndien nso ikada ikosịm emi?
11. (a) Kpa ye ukpụhọde ke ukara, didie ke ẹkeme ndidọhọ ke Israel ama akaiso ndidi eke ukara Abasi ke idak ndidem? (b) Nso ewụhọ ke Jehovah ọkọnọ ndidem Israel, ndien ye nso uduak?
12. Nso mbụk edinam akpanikọ ke Edidem David ekenyene?
13, 14. Nso ikedi ndusụk edinam oro mîkedịghe eke ukara Abasi emi mme andikada itie David ẹkenamde?
15. Ke ini Jesus okodude ke isọn̄, didie ke mme adaiso mme Jew ẹkekpu nte mbon oro ẹkekamade odudu ke ukara Abasi?
16. Didie ke mme adaiso mme Jew eke akpa isua ikie ẹkewụt ke mmimọ inyeneke ukpono inọ ukara Abasi?
17. Ntak emi Israel eke obụk ẹketrede ndidi idụt ukara Abasi?
18. Ewe obufa ukara Abasi akamana ke akpa isua ikie? Nam an̄wan̄a.
19. Ke ewe usụn̄ifiọk ke ekeme ndikot esop Christian eke akpa isua ikie ukara Abasi?
20. Nso ke ẹkeme nditịn̄ mban̄a ukara Abasi ke eyo mme apostle ama ekebe?
21, 22. (a) Didie ke Jehovah akafiak owụk ukara Abasi ke ukperedem ini? (b) Mme mbụme ewe ẹban̄ade ukara Abasi ke edinọ ibọrọ ini efen?
[Ndise ke page 12]
Mme Jew ẹkedide mme andikara ẹkediọn̄ọ Caesar utu ke Edidem ukara Abasi oro Jehovah ẹkemekde