Sịk Kpere Ukara Abasi
“Jehovah [edi] ebiereikpe nnyịn, Jehovah edi owụk-ewụhọ nnyịn, Jehovah edi edidem nnyịn.”—ISAIAH 33:22.
1. Ntak emi ukara edide n̄kpọ oro ebehede ata ediwak owo?
IBUOT nneme aban̄ade ukara edi n̄kpọ akwa udọn̄ ọnọ kpukpru owo. Eti ukara esida emem ye uforo edi. Bible ọdọhọ ete: “Edidem ada [unen]ikpe anam obio ọsọn̄ọ ada.” (Mme N̄ke 29:4) Ke n̄kan̄ eken, idiọk ukara esida ekesịm ukwan̄ikpe, oburobụt ido, ye ufịk. “Adan̄aemi mme idiọk owo ẹkarade, mbio-obio ẹseme.” (Mme N̄ke 29:2) Ke ofụri mbụk, mme owo ẹdomo ediwak orụk ukara ẹse, ndien ke mfụhọ, mmọ ẹsiwak ‘ndiseme’ ke ntak ufịk emi otode mme andikara mmọ. (Ecclesiastes 8:9) Ndi orụk ukara ekededi oyokụt unen ke ndida uyụhọ oro ebịghide nsọk mme andidu ke idak esie?
2. Ntak emi “ukara Abasi” edide eti usụn̄ nditịn̄ mban̄a ukara eke Israel eset-e?
2 Ewetmbụk eset oro Josephus ama etịn̄ aban̄a n̄wọrọnda orụk ukara ke ini enye ekewetde ete: “Ndusụk idụt ẹyak n̄kponn̄kan odudu ukara ẹsịn ndidem ke ubọk, mbon eken ẹyak ẹnọ ibat ibat owo, edi mbon efen ẹyak ẹnọ otu owo. Nte ededi, ọnọ-ibet nnyịn [Moses], ikenyeneke udọn̄ ke ekededi ke otu orụk ndutịm ukaraidem emi, edi akanam ibet esie enyene uduot oro edide—edieke ẹyakde ẹtịn̄ ke usụn̄ efen—ẹkemede ndikot ‘ukara Abasi,’ ayakde ofụri itie edikara ye odudu esịn Abasi ke ubọk.” (Against Apion, II, 164-165) Nte ekemde ye Concise Oxford Dictionary, ukara Abasi edi “orụk ukara oro Abasi akarade.” Ikọ oro idụhe ke Bible, edi enye etịn̄ in̄wan̄în̄wan̄ aban̄a ukara Israel eset. Okposụkedi Israel ekenyenede edidem oro ẹkụtde ke enyịn, ata ata andikara mmọ ekedi Jehovah. Prọfet Israel oro Isaiah ọkọdọhọ ete: “Jehovah [edi] ebiereikpe nnyịn, Jehovah edi owụk-ewụhọ nnyịn, Jehovah edi edidem nnyịn.”—Isaiah 33:22.
Nso Idi Ata Ukara Abasi?
3, 4. (a) Nso idi ata ukara Abasi? (b) Usen kiet ke mîbịghike, mme edidiọn̄ ewe ke ukara Abasi edida ọsọk ofụri ubonowo?
3 Tọn̄ọ nte Josephus okosio ikọ oro edi, ẹtịn̄ ẹban̄a ediwak idụt nte ẹnyenede ukara Abasi. Ndusụk mmọ ẹtie nsọn̄ido nsọn̄ido, ẹnyene ukwan̄ ifiopesịt, ẹnyụn̄ ẹkama ibak ibak ufịk. Ndi mmọ ẹkedi ata ukara Abasi? Idịghe ke usụn̄ifiọk oro Josephus akadade ikọ oro etịn̄ ikọ. Mfịna edi nte ke ẹnam se “ukara Abasi” ọwọrọde atara. World Book Encyclopedia akabade enye nte “orụk ukaraidem emi oku m̀mê mme oku ẹdide mme andikara, emi mme andibuana ke itie oku ẹnyụn̄ ẹnyenede odudu ke mme mbubehe mbio obio ye eke ido ukpono.” Nte ededi, ata ukara Abasi idịghe ukara emi mme oku ẹkarade. Enye enen̄ede edi ukara Abasi, ukara Andibot ekondo, kpa Jehovah Abasi.
4 Usen kiet ke mîbịghike, ofụri ererimbot edidu ke idak ukara Abasi, ndien nso edidiọn̄ ke oro edidi ntem! “Abasi ke Idem Esie oyonyụn̄ odu ye [ubonowo]. Enye ọyọkwọhọde kpukpru mmọn̄eyet ke enyịn mmọ efep. N̄kpa idinyụn̄ idụhe aba; eseme ye ntuan̄a ye ubiak idinyụn̄ idụhe aba; koro ebe-iso n̄kpọ ẹma ẹbe ẹfep.” (Ediyarade 21:3, 4) Idụhe ukara itie oku emi mme anana-mfọnmma owo ẹkarade oro akpadade utọ inemesịt oro edi. Ukara Abasi ikpọn̄îkpọn̄ ekeme ndida ndi. Ntem, mme ata Christian idomoke ndida ukara Abasi ndi ebe ke mbre ukara. Mmọ ẹnyene ime ẹbet Abasi ndiwụk ukara esie eke ofụri ererimbot ke ekem ini esie ye ke usụn̄ esie.—Daniel 2:44.
5. M̀mọ̀n̄ ke ata ukara Abasi odu ke edinam mfịn, ndien nso mme mbụme ke ẹbụp ẹban̄a enye?
5 Nte ededi, kan̄a ke emi, ata ukara Abasi odu ke edinam. Ke m̀mọ̀n̄? Ke otu mbon oro ẹsụkde idem ke unyịmesịt ẹnọ ukara Abasi ẹnyụn̄ ẹdianade ọtọkiet ndinam uduak esie. Ẹtan̄ mme utọ anam-akpanikọ oro ẹbok nte “idụt” eke spirit ke “obio” eke spirit esie. Mmọ ẹdi nsụhọ “Israel Abasi” ye nsan̄a Christian mmọ ẹmi ẹwakde ẹbe miliọn owo ition ye ubak. (Isaiah 66:8; Galatia 6:16) Mmọ ẹmi ẹdu ke idak Jesus Christ, kpa Edidem eke heaven emi Jehovah Abasi, “Edidem emi akarade ke kpukpru eyo,” odoride ke ebekpo. (1 Timothy 1:17; Ediyarade 11:15) Ke nso usụn̄ ke esop emi edi eke ukara Abasi? Didie ke mme andibuana ke enye ẹse mme odudu ukara eke ererimbot? Ndien didie ke mme owo ẹmi ẹnyenede odudu ke obio eke spirit mmọ ẹda mme edumbet ukara Abasi ẹnam n̄kpọ?
Esop Ukara Abasi
6. Didie ke Abasi ekeme ndikara esop eke owo oro ẹkụtde ke enyịn?
6 Didie ke Jehovah, emi odude ke heaven emi enyịn mîkwe, ekeme ndikara esop eke owo? (Psalm 103:19) Sia edide mme andibuana ke enye ẹtiene item eke odudu spirit emi: “Buọt idem fo ye Jehovah ke ofụri esịt fo; ndien kûberi edem ke asian fo.” (Mme N̄ke 2:6; 3:5) Mmọ ẹyak Abasi akara mmọ nte mmọ ẹnịmde “ibet Christ” ẹnyụn̄ ẹdade mme edumbet Bible eke odudu spirit ẹsịn ke edinam ke uwem mmọ eke usen ke usen. (Galatia 6:2; 1 Corinth 9:21; 2 Timothy 3:16; se Matthew 5:22, 28, 39; 6:24, 33; 7:12, 21.) Man ẹnam emi, ana mmọ ẹdi nditọ ukpepn̄kpọ Bible. (Psalm 1:1-3) Ukem nte “mme enyene-ido” mbon Beroea eset, mmọ itieneke owo edi mmọ kpukpru ini ẹsisọn̄ọ mme n̄kpọ oro mmọ ẹkpepde ke Bible. (Utom 17:10, 11; Psalm 119:33-36) Mmọ ẹbọn̄ akam nte andiwet psalm ẹte: “Kpep mi mfọn ibuot ye ifiọk: koro mmenịm mbet fo ke akpanikọ.”—Psalm 119:66.
7. Nso idi ndutịm edise enyịn emi odude ke ukara Abasi?
7 Ke kpukpru esop, ana ndusụk owo oro ẹnyenede odudu m̀mê ẹnọde ndausụn̄ ẹdu. Mme Ntiense Jehovah idịghe isio, ndien mmọ ẹtiene ndutịm ukara oro apostle Paul owụtde: “Christ edi Ibuot ọnọ kpukpru irenowo; erenowo onyụn̄ edi ibuot ọnọ n̄wan; Abasi onyụn̄ edi Ibuot ọnọ Christ.” (1 Corinth 11:3) Ke n̄kemuyo ye emi, irenowo oro ẹdotde kpọt ẹnam utom nte mbiowo ke mme esop. Ndien okposụkedi Jesus—‘Ibuot kpukpru irenowo’—odude ke heaven, nditọete esie oro ẹyetde aran “ẹmi ẹsụhọde,” ẹmi ẹnyenede idotenyịn ndikara ye enye ke heaven, ke ẹsụk ẹdodu ke isọn̄. (Ediyarade 12:17; 20:6) Mmọ ẹmi ẹnam ntan̄ndian “asan̄autom emi anamde akpanikọ, onyụn̄ enyenede ọniọn̄.” Mme Christian ẹsụk ibuot ẹnọ Jesus, ndien ke ntre ẹsụk ẹnọ enye emi edide ibuot ọnọ Jesus, kpa Jehovah, ebe ke ndinyịme edise enyịn eke “asan̄autom” oro. (Matthew 24:45-47; 25:40) Ke usụn̄ emi, ukara Abasi asan̄a ke nde ke nde. “Abasi idịghe Abasi ndutịme, edi edi Abasi emem.”—1 Corinth 14:33.
8. Didie ke mbiowo Christian ẹnọ edumbet ukara Abasi ibetedem?
8 Mbiowo Christian ẹnọ edumbet ukara Abasi emi ibetedem koro mmọ ẹdiọn̄ọde ẹte ke mmimọ inyene ndinam ibat nnọ Jehovah kaban̄a nte mmimọ idade ekpri odudu oro ẹnọde mmimọ inam n̄kpọ. (Mme Hebrew 13:17) Ndien ke ndinam ubiere, mmọ ẹberi edem ke ọniọn̄ otode Abasi, idịghe eke idemmọ. Ke afan̄ emi, mmọ ẹtiene uwụtn̄kpọ Jesus. Enye ekedi enyene-ọniọn̄ n̄kan oro akanam odude uwem. (Matthew 12:42) Kpa ye oro, enye ama asian mme Jew ete: “Eyen ikemeke ndinam baba n̄kpọ kiet ke Idem Esie, ke mîbọhọke se okụtde nte Ete anamde.” (John 5:19) Mbiowo n̄ko ẹnyene ukem edu Edidem David. Enye ama enyene akamba odudu ke ukara Abasi. Kpa ye oro, enye okoyom nditiene usụn̄ Jehovah, idịghe eke esie. Enye ọkọbọn̄ akam ete: “O Jehovah, teme mi usụn̄ fo, nyụn̄ da mi usụn̄ eke enende.”—Psalm 27:11.
9. Kaban̄a nsio nsio idotenyịn ye nsio nsio ifetutom ke ukara Abasi, nso ekikere oro adade ukem ukem ke mme Christian oro ẹyakde idem ẹnọ ẹnyene?
9 Ndusụk owo ẹbụp ẹte m̀mê enen ndidi sụk irenowo oro ẹdotde ke esop ẹkama odudu mîdịghe m̀mê enen ndusụk owo ndinyene idotenyịn eke heaven ke adan̄aemi mbon eken ẹnyenede idotenyịn eke isọn̄. (Psalm 37:29; Philippi 3:20) Nte ededi, mme Christian oro ẹma ẹkeyak idem ẹnọ ẹfiọk ẹte ke ẹwụt ndutịm emi ke Ikọ Abasi. Mmọ ẹdi eke ukara Abasi. Edieke ẹbụpde mbụme ẹban̄a mmọ, awak ndidi mbon oro mîfiọkke mme edumbet Bible ẹsibụp. Akande oro, mme Christian ẹdiọn̄ọ ẹte ke irenowo ye iban ẹdi ukem ke enyịn Jehovah ke edide edisịm edinyan̄a. (Galatia 3:28) Ye mme ata Christian, ndidi andituak ibuot nnọ Andikara ekondo edi n̄kponn̄kan ifet oro ẹkemede ndinyene, ndien mmọ ẹkop inemesịt ndinam udeme ekededi oro Jehovah owụtde nte edide eke mmọ. (Psalm 31:23; 84:10; 1 Corinth 12:12, 13, 18) Akan oro, nsinsi uwem, edide edi ke heaven m̀mê ke paradise isọn̄, edi ata utịbe utịbe idotenyịn.
10. (a) Nso eti edu ke Jonathan okowụt? (b) Didie ke mme Christian mfịn ẹwụt edu oro ebietde eke Jonathan?
10 Ntem, Mme Ntiense Jehovah ẹbiet Jonathan, abak-Abasi eyen Edidem Saul. Anaedi Jonathan ekpekedi ata eti edidem. Nte ededi, ke ntak unana edinam akpanikọ Saul, Jehovah ama emek David ndidi udiana edidem Israel. Ndi Jonathan ama ayat esịt aban̄a emi? Baba-o. Enye ama akabade edi eti ufan David ndien akam ekpeme enye mbak Saul. (1 Samuel 18:1; 20:1-42) Ke ukem usụn̄ oro, mbon oro ẹnyenede idotenyịn eke isọn̄ ifụbeke ufụp iban̄a mbon oro ẹnyenede idotenyịn eke heaven. Ndien mme ata Christian ifụbeke ufụp iban̄a mbon oro ẹkamade odudu ukara Abasi ke esop. Utu ke oro, mmọ “ẹkpono mmọ eti-eti ke ima,” ẹfiọkde ẹte ke mmọ ẹnam utom ọkpọsọn̄ ke ufọn nditọete mmọ iren ye iban eke spirit.—1 Thessalonica 5:12, 13.
Ekikere Ukara Abasi Kaban̄a Ukara Ererimbot
11. Didie ke mme Christian oro ẹsụkde idem ẹnọ ukara Abasi ẹse mme ukara ererimbot?
11 Edieke Mme Ntiense Jehovah ẹdude ke idak ukara Abasi, didie ke mmọ ẹse mme andikara eke mme idụt? Jesus ama etịn̄ ete ke mme anditiene imọ “idịghe eke ererimbot.” (John 17:16) Nte ededi, mme Christian ẹdiọn̄ọ isọn oro mmọ ẹkamade “Caesar,” kpa ukara ererimbot. Jesus ọkọdọhọ ete ke mmọ ẹkpenyene ‘ndinọ Caesar n̄kpọ eke ẹnyenede Caesar; nnyụn̄ nnọ Abasi n̄kpọ eke ẹnyenede Abasi.’ (Matthew 22:21) Nte Bible etịn̄de, “edi Abasi ekenịm” mme ukara owo. Jehovah, kpa Enye emi kpukpru odudu ukara ẹtode, ayak mme ukara ẹdu, ndien enye odori enyịn mmọ ndinam se ifọnde nnọ mbon oro ẹdude ke idak ukara mmọ. Ke ini mmọ ẹnamde oro, mmọ ẹdi mme “anam-utom Abasi.” Mme Christian ẹsụk idem ẹnọ ukara idụt emi mmọ ẹdụn̄de “man esịt okûbiom [mmọ].” (Rome 13:1-7) Edi akpanikọ, edieke ukara oyomde n̄kpọ oro atuahade ye ibet Abasi, Christian edinyene “ndikop uyo Abasi n̄kan uyo owo.”—Utom 5:29.
12. Ke ini mme ukara ẹkọbọde mme Christian, uwụtn̄kpọ anie ke mmọ ẹtiene?
12 Nso kaban̄a ini emi mme enyene odudu ẹmi ẹkarade ẹkọbọde mme ata Christian? Do mmọ ẹsitiene uwụtn̄kpọ mme akpa Christian, ẹmi ẹkeyọde n̄kpọsọn̄ ukọbọ ke ndusụk ini. (Utom 8:1; 13:50) Mme idomo mbuọtidem ẹmi ikedịghe ke mbuari, sia Jesus ama ọkọtọt nte ke mmọ ẹyedi. (Matthew 5:10-12; Mark 4:17) Edi, mme akpa Christian oro ikosioho mme andikọbọ mmọ usiene; mbuọtidem mmọ ikonyụn̄ imemke ke idak mfịghe. Utu ke oro, mmọ ẹketiene uwụtn̄kpọ Jesus: “Ke ini owo osụn̄ide Enye, Enye isụn̄ike mmọ usiene; ke ini Enye ebede ke ndutụhọ, Enye itịn̄ke ikọ ndịghe; edi ayak ikọ Esie esịn ke ubọk Andikpe edinen ikpe.” (1 Peter 2:21-23) Ih, mme edumbet Christian ẹma ẹsọn̄ odudu ẹkan iyatesịt Satan.—Rome 12:21.
13. Didie ke Mme Ntiense Jehovah ẹnam n̄kpọ ẹban̄a ukọbọ ye nsunsu edori ikọ oro ẹdoride mmọ?
13 Ukem oro ke edi mfịn. Ke isua ikie emi, Mme Ntiense Jehovah ẹbọ ufen idiọk idiọk ke ubọk mme andikara oro ẹsọn̄de ido—kpa nte Jesus ekebemde iso etịn̄. (Matthew 24:9, 13) Ke ndusụk idụt, mbon oro ẹdomode ndinyịk mme ukara ẹbiọn̄ọ mme anam-akpanikọ Christian ẹmi ẹsisuan nsu ye mme ukwan̄ ekikere. Edi, kpa ye mme utọ “idiọk etop” oro, Mme Ntiense ẹmi ẹwụt idemmọ nte mme asan̄autom Abasi ebe ke nti edu uwem mmọ. (2 Corinth 6:4, 8) Ke ini ẹkemede, mmọ ẹsida ikọ mmọ ẹka iso ikpọ owo ukara ye mme esopikpe ndiwụt nte ke mmimọ iduehe. Mmọ ẹsida usụn̄ ekededi oro ebererede ọnọ mmọ ndineni eneni mban̄a eti mbụk. (Philippi 1:7) Edi ke mmọ ẹma ẹkenam kpukpru se mmọ ẹkemede ke idak ibet, mmọ ẹsiyak ikọ mmọ ẹsịn Jehovah ke ubọk. (Psalm 5:8-12; Mme N̄ke 20:22) Edieke ẹyomde, mmọ, ukem nte mme akpa Christian, ikopke ndịk ndibọ ufen ke ntak edinen ido.—1 Peter 3:14-17; 4:12-14, 16.
Nịm Ubọn̄ Abasi Akpa
14, 15. (a) Nso idi ebeiso n̄kpọ inọ mbon oro ẹnọde edumbet ukara Abasi ibetedem? (b) Ke ewe edinam ke Solomon ekenịm eti uwụtn̄kpọ nsụhọdeidem ke idaha edise enyịn esie?
14 Ke ini Jesus ekekpepde mme anditiene enye ndibọn̄ akam, akpa n̄kpọ oro enye akasiakde ekedi ndinam enyịn̄ Jehovah asana. (Matthew 6:9) Ke n̄kemuyo ye emi, mbon oro ẹdude ke idak ukara Abasi ẹyom ubọn̄ Abasi, idịghe eke idemmọ. (Psalm 29:1, 2) Bible obụk ete ke akpa isua ikie, emi ekedi n̄kpọ iduọ ọnọ ndusụk owo oro ẹkesịnde nditiene Jesus koro mmọ “[ẹkemade] ubọn̄ eke otode owo,” mmọ ẹkema mme owo ẹnọ mmọ ubọn̄. (John 12:42, 43) Ke akpanikọ, oyom nsụhọdeidem man ẹyak Jehovah edi ebeiso ọnọ edida idem ke akpan n̄kpọ.
15 Solomon ama owụt eti edu ke afan̄ emi. Men mme ikọ esie ke ini ẹkeyakde ubọn̄ ubọn̄ temple oro enye ọkọbọpde ẹnọ domo ye eke Nebuchadnezzar aban̄ade edinam ubọpn̄kpọ esie. Ye ebe-ubọk ntan̄idem, Nebuchadnezzar ama anam inua ete: “Nte idịghe emi edi akamba Babylon emi ndade akwa odudu mi mbọp nnịm ke ufọk ubọn̄ mi, ye ke eke uyai ubọn̄ mi?” (Daniel 4:30) Ke edide isio, Solomon ke nsụhọdeidem ikanamke inua iban̄a se enye akanamde, ọdọhọde ete: “Nte Abasi edidu ye owo ke isọn̄ ke akpanikọ? Sese, enyọn̄ ye ata enyọn̄ ikemke fi; n̄wan̄wa ediso ufọk emi mbọpde!” (2 Chronicles 6:14, 15, 18; Psalm 127:1) Solomon ikemenekede idemesie ke enyọn̄. Enye ama ọfiọk ete ke imọ n̄kukụre ikedi andida ke ibuot Jehovah onyụn̄ ewet ete: “Iseri edi, bụt edi n̄ko: edi eti ibuot odu ye mme osụk idem.”—Mme N̄ke 11:2.
16. Didie ke mbiowo ẹwụt ke mmimọ idi ata edidiọn̄ ke nditre ndinọ idemmọ ubọn̄?
16 Ukem ntre mbiowo Christian ẹsitoro Jehovah, idịghe idemmọ. Mmọ ẹnam item Peter oro: “Edieke owo anamde n̄kpọ ọnọ ekemmọ owo, yak enye anam nte ada odudu eke Abasi ọnọde anam; man ke kpukpru n̄kpọ Abasi edinyene ubọn̄ oto ke Jesus Christ.” (1 Peter 4:11) Apostle Paul ikọdọhọke ke owo “ndida idaha ufọk Abasi” edi akpan idaha uwọrọiso, edi ọkọdọhọ ke edi “eti utom.” (1 Timothy 3:1) Ẹmek mbiowo man ẹnam utom, idịghe man ẹkara. Mmọ ẹdi mme andikpep ye mme andikpeme otuerọn̄ Abasi. (Utom 20:28; James 3:1) Mme osụhọde idem mbiowo oro ẹwade idem ẹnen̄ede ẹdi edidiọn̄ ẹnọ esop. (1 Peter 5:2, 3) “Ẹdara [utọ irenowo oro] ndien ke Ọbọn̄,” ẹnyụn̄ ẹkọm Jehovah nte ke enye ọnọ ata ediwak mbiowo oro ẹdotde ndimụm ukara esie n̄kama ke “ukperedem ini” emi.—Philippi 2:29; 2 Timothy 3:1.
“Ẹdi Mme Andikpebe Abasi”
17. Ke mme usụn̄ ewe ke mbon oro ẹdude ke idak ukara Abasi ẹkpebe Abasi?
17 Apostle Paul akakpak ete: “Ẹdi mme andikpebe Abasi, nte ndima nditọ.” (Ephesus 5:1) Mbon oro ẹsụkde idemmọ ẹnọ ukara Abasi ẹdomo adan̄a nte unana mfọnmma owo ayakde nditie nte Abasi. Ke uwụtn̄kpọ, Bible etịn̄ aban̄a Jehovah ete: “Akwa itiat, utom esie ọfọn ama: koro kpukpru usụn̄ esie enende: Abasi akpanikọ emi mînamke ukwan̄n̄kpọ, enye edi eti ye edinen.” (Deuteronomy 32:3, 4) Man ẹkpebe Abasi ke afan̄ ẹmi, oyom mme Christian ẹnam akpanikọ, edinen ido, ẹnyụn̄ ẹnyene ekikere oro adade ukem ukem ẹban̄a unenikpe. (Micah 6:8; 1 Thessalonica 3:6; 1 John 3:7) Mmọ ẹfep ediwak n̄kpọ oro ẹkabarede ẹdi se ẹnyịmede ke ererimbot, utọ nte oburobụt ido, isịnenyịn, ye idiọkitọn̄. (Ephesus 5:5) Sia mme asan̄autom Jehovah ẹtienede mme idaha Abasi, idịghe eke owo, esop esie edi eke ukara Abasi, asana, onyụn̄ ọfọn.
18. Nso idi n̄wọrọnda edu Abasi, ndien didie ke mme Christian ẹwụt edu emi?
18 N̄wọrọnda edu Jehovah Abasi edi ima. Apostle John ọdọhọ ke “Abasi edi ima.” (1 John 4:8) Ukara Abasi ọwọrọ ukara ima. Jesus ọkọdọhọ ete: “Mbufo ẹma ẹma kiet eken, kpukpru owo ẹyeda oro ẹfiọk ẹte mbufo ẹdi mbet Mi.” (John 13:35) Esop ukara Abasi owụt ima ke n̄wọrọnda usụn̄ ke idiọk ukperedem ini emi. Ke ini en̄wan ediwot ofụri orụk ke Africa, Mme Ntiense Jehovah ẹma ẹwụt kpukpru owo ima, inamke n̄kpọ m̀mê ewe ekpụk ke mmọ ẹto. Ke ini ekọn̄ ke akani Yugoslavia, Mme Ntiense Jehovah eke kpukpru ikpehe ẹma ẹn̄wam kiet eken, ke adan̄aemi mme otu ido ukpono eken ẹkebuanade ke inua-okot edinam unam ekpụk asana. Ke ọkpọkpọ idaha, Mme Ntiense Jehovah ẹdomo ndinam item Paul emi: “Ẹsion̄o kpukpru ndot-ndot ekikere, ye ifụtesịt, ye iyatesịt, ye utọk, ye isụn̄i ẹfep ke otu mbufo, ye kpukpru orụk udu: ẹnyụn̄ ẹfọn ido ye kiet eken, ẹnyụn̄ ẹnyene esịt mbọm, ẹnyụn̄ ẹfen kiet eken, kpa nte Abasi okonyụn̄ efende mbufo ke Christ.”—Ephesus 4:31, 32.
19. Nso mme edidiọn̄ ẹdu idahaemi ye ke ini iso ẹnọ mbon oro ẹsụkde idem ẹnọ ukara Abasi?
19 Mbon oro ẹsụkde idem ẹnọ ukara Abasi ẹdara ikpọ edidiọn̄. Mmọ ẹnyene emem ye Abasi n̄ko ye mme ekemmọ Christian. (Mme Hebrew 12:14; James 3:17) Mmọ ẹnyene uduak ke uwem. (Ecclesiastes 12:13) Mmọ ẹnyene ukpeme eke spirit ye idotenyịn oro enyenede nsọn̄ọ kaban̄a ini iso. (Psalm 59:9) Ke akpanikọ, mmọ ẹnyene ntabi-nse kaban̄a nte n̄kpọ editiede ke ini ofụri ubonowo ẹdidude ke idak ukara Abasi. Adan̄aoro, Bible ọdọhọ ete, “mmọ idinamke idiọk, idinyụn̄ ibiatke n̄kpọ ke ofụri edisana obot mi: koro ifiọk Jehovah ọyọyọhọ ke ererimbot, kpa nte mmọn̄ ofụkde inyan̄.” (Isaiah 11:9) Nso ubọn̄ ubọn̄ ini ke oro edidi ntem! Nnyịn kpukpru ikpakam isọn̄ọ imụm itie nnyịn ke Paradise ini iso oro ikama ebe ke ndisan̄a ikpat kiet ye ukara Abasi idahaemi.
Nte Afo Emekeme Ndinam An̄wan̄a?
◻ Nso idi ata ukara Abasi ndien ke m̀mọ̀n̄ ke ẹkụt enye mfịn?
◻ Didie ke mme owo ẹsụk idem ẹnọ ukara Abasi ke uwem mmọ?
◻ Ke mme usụn̄ ewe ke kpukpru mbon oro ẹdude ke idak ukara Abasi ẹyom ubọn̄ Abasi mbemiso eke idemmọ?
◻ Nso idi ndusụk edu Abasi oro mbon oro ẹnọde ukara Abasi ibetedem ẹkpebede?
[Mme ndise ke page 17]
Solomon ama anam ubọn̄ Abasi ebem eke esie iso