Ndida Itoro Nyụhọ Akpan Udọn̄ Owo
“OMOTỊM anam!” otode esịt. “Mmokop inemesịt ke se afo anamde!” m̀mê “Ama anam ukeme fo; nnyịn imokop inemesịt iban̄a fi” esinam ekese ndinam owo ọkọri ukpono enyenede ọnọ idem, akpan akpan ke ini enye otode owo emi afo okponode. Mme owo ẹsinam n̄kọri ke ẹtorode. Ye emi, mmọ ẹsinam ọfọn akan ẹnyụn̄ ẹkop inemesịt ẹkan. Ke akpanikọ, itoro oro odotde edi akpan n̄kpọ ọnọ ekikere ye esịt ukem nte eti udia edide ọnọ ikpọkidem.
N̄wed ukabadeikọ kiet akabade itoro nte “edinyịme ke owo odot edikere mban̄a m̀mê ntịn̄enyịn” ye “san̄asan̄a edise mban̄a m̀mê ntịn̄enyịn.” Enye enyene n̄kpet n̄kpet ebuana ye ukpono, uku uku ekikere, emi edide ke ẹnọde oyom ẹda eti ibuot ẹbat m̀mê ẹkere ẹban̄a owo oro ye udomo itoro oro odotde ye enye.
Itoro—Akpan Udọn̄
Ndinọ itoro ke ebiet emi itoro odotde owụt eti ibuot onyụn̄ ọfọn. Jesus ama onịm uwụtn̄kpọ ke n̄ke esie aban̄ade mme asan̄autom ẹmi eteufọk akayakde inyene esie esịn mmọ ke ubọk. Ke ọfiọkde ke ẹma ẹtịm ẹkama inyene imọ, enye ama ọdọhọ ete: “Omotịm anam, afo eti asan̄autom ye owo akpanikọ.” (Matthew 25:19-23) Nte ededi, ata ediwak ini ẹsiwak ndifụmi eti ido oro odotde mi. Ndikpu nditoro owo esinam ifiopesịt ye usio-ukot unam n̄kpọ ebịt. Iona esịn enye ntem: “Itoro anam fi ọdiọn̄ọ ke ẹyom, ẹma, ẹnyụn̄ ẹdara imọ . . . Enye anam fi anam usio-ukot. Edieke ẹfụmide fi, afo okop mfụhọ onyụn̄ anana ibetedem.” Patrick adian do ete: “Adan̄aoro ọsọsọn̄ ndinyene n̄kokon̄ idaha unam n̄kpọ ye ibat oro ẹnamde.” Edi akpan n̄kpọ didie ntem, ke ntre, ete nnyịn ikpep nte ye ini ikemede ndinọ itoro. Kpukpru nnyịn imoyom ifụre oro otode edifiọk nte ke ẹnyịme nnyịn. Enye edi akpan udọn̄ owo.
Ikọ itoro, udiana mbiomo, m̀mê idem enọ eke obụkidem esisịn udọn̄ ọnọ fi ndikaiso nnam ofụri ukeme fo. Emi edi akpanikọ edide afo edi ete m̀mê eka, ebe, n̄wan, eyen, andibuana ke esop, m̀mê esenyịn. “Ke ini ẹnọde mi itoro,” Margaret ọdọhọ, “mmesikop inemesịt, esitie mi ke idem nte ke ẹyom mi, ndien mmesinyene udọn̄ ndinam ọfọn akan.” Andrew ọsọn̄ọ, ọdọhọde ete: “Mmesikop inemesịt, ọnọde nsịnudọn̄ ndinam utom ọkpọsọn̄ n̄kan.” Nte ededi, edinọ owo itoro ye ukpono oyom ekikere ntịn̄enyịn ye eti ubiere.
Kpebe Uwụtn̄kpọ Jehovah ke Ndinọ Itoro
Mfọnn̄kan uwụtn̄kpọ eke edidiọn̄ọ ufọn mbon efen edi Jehovah Abasi. Enye esitoro mbon oro ẹdotde itoro. Enye ama okụt mme utọ irenowo oro nte Abel, Enoch, ye Noah. (Genesis 4:4, 5a; 6:8; Jude 14) Jehovah ama otoro David ke ntak n̄wọrọnda edinam akpanikọ esie. (2 Samuel 7:16) Abasi, emi ọkọsọpde ọbọrọ akam oro Samuel ọkọbọn̄de oyom un̄wam ndikan mbon Philistine, ama okpono Samuel, emi nte prọfet okokponode Jehovah ke ediwak isua. (1 Samuel 7:7-13) Nte ikpedịghe n̄kpọ ukpono inọ fi Abasi nditoro fi ntre?
Esịtekọm enyene n̄kpet n̄kpet ebuana ye itoro. Bible akpak nnyịn ‘ndinọ ekọm’ ndinyụn̄ n̄wụt esịtekọm ke se ẹnamde ke ibuot nnyịn. (Colossae 3:15; 1 Thessalonica 5:17, 18) Ke adan̄aemi emi aban̄ade edikọm Jehovah akpan akpan, ukem oro ke edi ye mme mbubehe eke usen ke usen ke uwem. Apostle Paul ama ọfiọk emi. Enye ama otoro Phoebe nte “akan̄wamde ediwak owo” onyụn̄ otoro Prisca ye Aquila ke ‘ndinyịme ndiduọk uwem mmọ’ ke ibuot imọ ye ke ibuot mbon efen. (Rome 16:1-4) Kere nte eketiede mmọ ke idem ke ẹbọde utọ in̄wan̄în̄wan̄ ediwụt esịtekọm oro. Ama enen n̄ko Paul ndikop inemesịt ke ndinọ itoro, ukpono, ye nsịnudọn̄. Nnyịn n̄ko imekeme ndikpebe Jehovah ye mme andituak ibuot nnọ enye oro ẹkesiwụtde esịtekọm ebe ke ndinọ mbon oro ẹdotde itoro itoro oro odotde.—Utom 20:35.
Itoro ke Esịt Ubon
“Editoro owo esisịt anam ekese ke ndinam uwem enem,” Mitchell, ebe ye ebiowo Christian, ọdọhọ ntre. “Enye anam fi, iso-ọfọn ke nsinsi, ama owo oro otorode fi.” Ke uwụtn̄kpọ, ebe Christian enyene akamba mbiowo onyụn̄ esinam ikpọ ubiere oro ẹbuanade mfọnọn̄kpọ ubon. Ana enye ọnọ n̄kpọ eke spirit, n̄kpọ eke obụk, ye n̄kpọ eke ntụk oro ubon oyomde. (1 Timothy 5:8) Enye esiwụt esịtekọm didie ntem ke ini ẹnọde enye itoro oro odotde kaban̄a utom oro Abasi ọnọde enye ndinam nte ibuot ubon ye ke ini emi n̄wan esie ‘eten̄ede’ enye!—Ephesus 5:33.
Se mînaha ẹfụmi edi utom n̄wan ufọk ndọ, emi ẹnamde ye unana mbonan̄wa ndikụt. Mme ekikere eyomfịn ẹkeme ndisụhọde utọ utom oro itie ẹnyụn̄ ẹnam enye etie nte anana uku ye ufọn. Edi, enye enem Abasi esịt. (Titus 2:4, 5) Ọnọ nduọkodudu didie ntem ke ini ebe oro ọfiọkde se idude otorode n̄wan esie, akpan akpan ke kpukpru ikpehe uwem oro enye anamde ọfọn, ọnọde enye utọ itoro oro ke idak itieibuot esie! (Mme N̄ke 31:28) Rowena etịn̄ aban̄a ebe esie ete: “Ke ini enye otorode se ami nnamde, esinen̄ede emem mi utom ndisụk ibuot nnọ enye nnyụn̄ n̄kpono nnyụn̄ nten̄e enye.”
Ekpepn̄wed owo America oro Christian Bovee ọkọdọhọ inikiet ete: “Eti itoro ọfọn ye nditọ nte utịn ọfọnde ye flawa.” Ih, idem ata ekpri eyen oyom ẹsọn̄ọ ẹnọ imọ ofụri ini nte ke imọ idi andibuana ke ubon oro ẹdade ke akpan n̄kpọ. Ke mme isua n̄kọri, emi mbufa ukpụhọde eke ntụk ye eke ikpọkidem ẹsidade itie, ọkpọsọn̄ ekikere kaban̄a nte itiede ke enyọn̄ enyọn̄ idem esidu, adianade ye ediyom oro ẹyomde nda-ke-idem ye itoro. Ke ini emi akpan akpan, uyen oyom ete ye eka imọ ẹma imọ ẹnyụn̄ ẹnam n̄kpọ ye imọ ke ifiọk ye mfọnido. Mme ete ye eka ye mme eteete ye ekaeka oro ẹsọn̄de n̄ko ẹyom ẹsọn̄ọ ẹnọ mmimọ nte ke mmimọ isụk inyenyene ufọn ye nte ke ẹma mmimọ, nte ke owo ‘imenke mmimọ ke ini usọn̄ iduọk.’ (Psalm 71:9; Leviticus 19:32; Mme N̄ke 23:22) Ndiyụhọ udọn̄ aban̄ade itoro nte odotde ada akwa inemesịt ye edikụt unen ọsọk ubon.
Itoro ke Esịt Esop Christian
Akwa ufọn odu ke ndikọri udọn̄ esịt akpanikọ ke idem mbon efen ke esop Christian ye ke nditịn̄ ikọ esịtekọm ifụre ifụre mban̄a mme edinam ye mme ukeme mmọ. Mbiowo Christian ẹkpenyene ndida iso ke nditoro mme edinam ye mme ukeme mbon efen ke esop. “Ekedi ke ẹma ẹkenam utom ubọk erọn̄ ke idemmi ediwak ini ke n̄kọfiọk adan̄a nte mmọ ẹnyenede se ẹwọrọde ke n̄kan̄ nsịnudọn̄, uyụhọ, ye inemesịt,” ntre ke Margaret ọkọdọhọ. “Mma mfiọk se owo atabade ke ini owo mîtoroke enye.” Nso eti ntak ke edi ntem ndiwụt ata, ima ima ọkpọkpọ udọn̄ ke idem kpukpru owo ke esop! Diọn̄ọ eti utom mmọ. Toro nyụn̄ sịn udọn̄ nọ ifụre ifụre. Ke ediwak esop mme ubon ẹmi ete m̀mê eka ẹbọkde nditọ ikpọn̄ ẹdu oro ẹnamde utom ọkpọsọn̄ nditeme nditọ mmọ mme ido uwem eke spirit. Mme utọ owo oro ẹdot san̄asan̄a itoro. Tịn̄ in̄wan̄în̄wan̄ n̄kpọ utu ke etikwo etikwo n̄kpọ. Yak mbon efen ẹkụt ima nditọete fo oro afo enyenede ọnọ mmọ. Yak mmọ ẹkụt ke afo emekere aban̄a. Ke usụn̄ emi, ima ima mme esenyịn ẹnam utom ndibọp esop. (2 Corinth 10:8) Mme andibuana kiet kiet ẹsinam usiene ke ndinọ mme utọ anam-akpanikọ owo oro ẹnamde utom ọkpọsọn̄ ke ibuot mmọ do itoro ye ukpono.—1 Timothy 5:17; Mme Hebrew 13:17.
Edi n̄kpọ efen odu ke n̄kpọ emi. Udọn̄ kaban̄a itoro, nte anade ẹnyịme, enen̄ede ọsọn̄ ubọk. Ke eyo Jesus enye ekedi ido ke otu mme adaiso ido ukpono. Jesus ekenyene ndinen̄ede ukwan̄ ekikere mme mbet esie ke afan̄ emi. (Mark 9:33-37; Luke 20:46) Oyom mme Christian ẹnyene eti ibuot ẹnyụn̄ ẹda ukem ukem. Edieke owo mîkpemeke, udọn̄ kaban̄a itoro ekeme ndinọ unan ke n̄kan̄ eke spirit. (James 3:14-16) Ekpedi n̄kpọ mmọn̄eyet didie ntem, ke uwụtn̄kpọ, edieke ebiowo akpakabarede atan̄ idem onyụn̄ ọtọn̄ọde ndiyom mbon efen ẹnyịme n̄kokon̄ idaha emi enye emenerede idemesie onịm!—Rome 12:3.
Apostle Paul nte owụtde eti ibuot ama eteme ekemmọ mme Christian ke Rome ete: “Ẹda ima nditọete ẹma kiet eken; ẹsọp ndikpono kiet eken.” (Rome 12:10) Mme ikọ ẹmi ẹnyene n̄kpọ ndinam akpan akpan ye mbiowo Christian, ẹmi anade ẹdiọn̄ọ Christ nte Ibuot esop kpukpru ini. Ẹwụt nsụkibuot oro ẹsụkde ẹnọ ubọk nnasia odudu esie ke ndiyom ndausụn̄ Christ ebe ke edisana spirit, mme edumbet Bible, ye ndausụn̄ oro Otu Ukara eke “asan̄autom emi anamde akpanikọ, onyụn̄ enyenede ọniọn̄” ọnọde.—Matthew 24:45-47; se Ediyarade 1:16, 20; 2:1.
Ntem, ke ini mbiowo ẹsopde idem, ẹnyụn̄ ẹbọn̄de akam ẹyom ndausụn̄ Jehovah ke ndibọk mme erọn̄ Abasi, mmọ ẹyedomo ndinam mme ubiere oro ọkọn̄ọde ke N̄wed Abasi. Iso o-bụt, sụn̄sụn̄ ido, ye nsụhọdeidem Christian ẹyebiọn̄ọ ebiowo ekededi ndidomo ndimenede idemesie, ndikara nditọete esie, nnyụn̄ nyịre nte ẹnyịme ekikere imọ ke mme mbono ẹmi. (Matthew 20:25-27; Colossae 3:12) Ini ekededi ekemede, etieibuot okpokoro otu mbiowo oro eyenam ọfọn ke ndiyom mbemiso ekikere nto ekemmọ mbiowo ndien ekem ọnọ mme n̄kpọ ẹdinemede anyanini ke mbemiso man ayak ini odu ọnọ ndikere mban̄a mme akpan n̄kpọ kiet kiet oro ẹnọde ye ntịn̄enyịn ye ke akam. Ke ini mbono mbiowo, enye ikpodomoke ndikara ekikere mbiowo, edi, utu ke oro, okpodomo ndisịn udọn̄ nnọ mmọ ‘ndinyene ifụre utịn̄ikọ’ ke mme n̄kpọ oro ẹnemede. (1 Timothy 3:13, NW) N̄ko, ekemmọ mbiowo ẹkpenyene ndinen̄ede n̄kpan̄ utọn̄ nnọ mme ikọ kiet eken ndien ke idatesịt ẹbọ ufọn ẹto ikike mbiowo oro ẹnyenede ediwak ifiọkutom Christian.—Exodus 18:21, 22.
Mme esenyịn, nte ededi, ẹfiọk ẹte ke Christ ekeme ndida ebiowo ekededi ke otu ndinọ mme edumbet Bible oro ẹyomde man ẹse ẹban̄a idaha oro odude m̀mê ndinam akpan ubiere. Eti edu eyedu ke otu ke ini ẹtorode ebiowo kiet kiet nte odotde ke se enye otịpde esịn ke ndise mban̄a mme udọn̄ eke spirit esop.—Utom 15:6-15; Philippi 2:19, 20.
Sịn Ukeme Ndinọ Nnyụn̄ Mbọ Itoro Oro Odotde
Itoro ọbọbọp. Enye esesịn udọn̄ ọnọ onyụn̄ edemede ima. “Idem edieke nnyịn ikerede ke nnyịn ikam idi usụhọde owo,” Mary ọdọhọ, “nnyịn imoyom nsịnudọn̄ kaban̄a ukpono idem nnyịn.” Ke esịt akpanikọ toro mme ukeme ofụri usen mbon efen. Ndinam ntre anam uwem ototịm odot onyụn̄ enem mmọ. Mme ete ye eka, nditọ, mme esenyịn, ye mme andibuana ke esop Christian, mbufo ẹmekeme ndidot itoro ke nte mbufo ẹtịn̄de ikọ ye ke nte mbufo ẹnamde n̄kpọ. Bible etịn̄ ikọ nte ọfọnde aban̄a mme owo oro ẹsịnde ifịk, ẹnyenede iso o-bụt, ẹnyụn̄ ẹsụhọrede idem. (Mme N̄ke 11:2; 29:23; Mme Hebrew 6:1-12) Kpep nditoro ufọn mbon efen uforo uforo. Kere ban̄a mme ekikere mbon efen nte afo anamde utom ye mmọ. Apostle Peter ama ọnọ item emi: “Mbufo kpukpru ẹnyene esịt kiet, ẹkop mbọm ye kiet eken, ẹtie ima ima nte nditọete, ẹnyene mfefere esịt, ẹnyụn̄ ẹsụhọde idem.” (1 Peter 3:8) Emi oyom ẹnọ mbon efen itoro, ntem iyụhọde akpan udọn̄ owo.