Nsịnifịk Ada Osịm N̄kọri

NTE JOSÉ MAGLOVSKY OBỤKDE

Ke ini owo bodisi okomụmde mi ubọk, mma nyom ete mi. Ye unana ami ndifiọk mban̄a, nte ededi, ẹma ẹdada enye ẹka itieutom mme bodisi. Ke ini n̄kosịmde do, mme bodisi oro ẹma ẹbọ kpukpru n̄wed nnyịn, esịnede mme Bible nnyịn, ẹnyụn̄ ẹkịbi mmọ ke isọn̄. Ke okụtde emi, ete mi ama obụp ete: “Mbufo ẹbon Bible nde ke isọn̄?” Akamba owo bodisi ama eseme aban̄a oro, ekem atan̄ mme Bible oro onyụn̄ odori mmọ ke okpokoro.

NNYỊN ikasan̄a didie ididu ke itieutom mme bodisi? Nso ke nnyịn ikesinam? Nte nnyịn ikodu ke idak ukara oro mînịmke Abasi ke akpanikọ eke odude ke ubọk mme ndidịbe bodisi, man otodo ẹbọ nnyịn Bible nde? Man ibọrọ mme mbụme ẹmi, nnyịn inyene ndifiak edem n̄ka 1925, idem mbemiso n̄kamanade.

Ke isua oro ete mi, Estefano Maglovsky, ye Juliana, eka mi, ẹma ẹkpọn̄ se ikedide Yugoslavia ke ini oro ẹka Brazil, ẹnamde idụn̄ ke São Paulo. Okposụkedi Papa ekedide owo Protestant ndien Mama owo Catholic, ido ukpono ikedịghe n̄kpọ emi ọtọde ubahade ke ufọt mmọ. Ke akpanikọ, n̄kpọ ama otịbe isua duop ke ukperedem emi akadade mmọ edidian ọtọkiet ke n̄kan̄ ido ukpono. Ebe eyeneka Mama ama ada ekpri n̄wed emi ẹkemịn̄de ke ọyọhọ uduot ke usem Hungarian edi, emi enemede idaha mme akpan̄kpa. Enye ọkọbọ ekpri n̄wed oro nte enọ, ndien enye ama ọdọhọ Papa okot onyụn̄ etịn̄ se idide ekikere esie kaban̄a se isịnede, akpan akpan ikpehe oro aban̄ade “hell.” Papa ama ada ofụri okoneyo oro ke ndikot nnyụn̄ mfiak n̄kot ekpri n̄wed oro, ndien ke edem usen, ke ini ebe eyeneka n̄wan esie ekedide ndikop se idide ekikere esie, Papa ama ọdọhọ in̄wan̄în̄wan̄ ete: “Akpanikọ edi emi!”

N̄kpri Ntọn̄ọ

Sia edide Mme Ntiense Jehovah ẹkenyene n̄wed oro, mmọ mbiba ẹma ẹtọn̄ọ ndiyom mmọ man otodo ẹkpep ekese ẹban̄a se mmọ ẹnịmde ke akpanikọ ye mme ukpepn̄kpọ mmọ. Ke ini ẹkesobode ke akpatre, ediwak mbonubon nnyịn ẹma ẹtọn̄ọ ndinyene nneme Bible ye Mme Ntiense. Kpa ke isua oro, 1935, ẹma ẹtọn̄ọ ukpepn̄kpọ Bible ofụri ini ke usem Hungarian, ye owo itiaita ẹdụkde ke ẹbaharede ukem ukem, ndien toto ke ini oro nnyịn imesinyene ukpepn̄kpọ Bible ofụri ini ke ufọk nnyịn.

Ke ama ekekpep Bible ke isua iba, Papa ama ana baptism ke 1937 onyụn̄ akabade edi enyene-ifịk Ntiense Jehovah, etienede abuana ke utom ukwọrọikọ eke ufọk ke ufọk onyụn̄ anamde utom n̄ko nte asan̄autom oro ẹmekde ye ada ukpepn̄kpọ. Enye ama an̄wam ke ndisiak akpa esop ke São Paulo, ke n̄kan̄ Vila Mariana. Ẹma ẹsio esop oro do ke ukperedem ẹka ufọt ufọt obio ndien ẹkabade ẹkot enye Esop Central. Isua duop ke ukperedem ẹma ẹsiak ọyọhọ esop iba, ke ikpehe Ypiranga, ndien ẹma ẹmek Papa nte asan̄autom esop do. Ke 1954 ẹma ẹsiak ọyọhọ esop ita, ke n̄kan̄ Moinho Velho, emi enye akanamde utom n̄ko nte asan̄autom esop.

Ke ndondo oro esop emi ama ọkọsọn̄ idem mfọn mfọn, enye ama ọtọn̄ọ ndin̄wam otu oro okodude ekpere ke São Bernardo do Campo. Ke ntak emi Jehovah ọkọdiọn̄de mme ukeme n̄kpri otu Mme Ntiense ẹmi ke mme isua oro, n̄wọrọnda n̄kọri ama odu, anam ke 1994 mme asuanetop ẹma ẹbe 70,000 ke mme esop 760 ẹmi ẹdude ke n̄wakn̄kan ikpehe São Paulo. Ke mfụhọ, Papa ikodụhe uwem ikụt n̄kọri emi. Enye ama akpa ke 1958 ke edide isua 57 ke emana.

Ndin̄wana Nditiene Uwụtn̄kpọ Papa

N̄wọrọnda edu ete mi, kpa nte edide ye mme Christian eken ẹmi ẹkọride ẹsịm ọyọhọ idaha, ekedi edu mfọnido esie. (Se 3 John 1, 5-8.) Nte utịp, nnyịn ima inyene ifet ndinyene Antonio Andrade ye n̄wan esie ye eyeneren esie nte isen, ẹmi ẹketode United States ẹdi Brazil ọkọrọ ye Brọda ye Sista Yuille ke 1936. Ẹdide isen n̄ko ke ufọk nnyịn ẹkedi owo iba ẹmi ẹkekụrede ukpep ke Watchtower Bible School of Gilead, Harry Black ye Dillard Leathco, ẹmi ke 1945 ẹkedide mme akpa isụn̄utom ẹkenọde ẹdi Brazil. Ediwak eken ẹma ẹtiene mmọ edem. Nditọete iren ye iban ẹmi ẹkesidi n̄kpọ nsịnudọn̄ kpukpru ini ẹnọ akpaimọ owo ke ubon nnyịn. Ke n̄wụtde esịtekọm mban̄a emi ye kaban̄a ufọn ubon mi, ami mman̄wana nditiene uwụtn̄kpọ ete mi ke se iban̄ade edu mfọnido eke Christian.

Okposụkedi n̄kedide isua usụkkiet ke emana kpọt ke ini Papa ekekpepde akpanikọ ke 1935, nte akpan, mma ntọn̄ọ ndisisan̄a ye enye n̄ka utom ukara Abasi esie. Kpukpru nnyịn ima isidụk mbonoesop ye enye ke Ufọkmbono Obio Ubọn̄ emi okodude ke ibuot itieutom Mme Ntiense ke São Paulo ke Efak Eça de Queiroz, Nọmba 141. Ke ntak ukpep emi Papa ọkọnọde mi, mma n̄kọri ọkpọsọn̄ udọn̄ ndinam n̄kpọ Jehovah, ndien ke 1940, mma nyak idem nnọ Jehovah, nyarade emi ke ndibụhọ ke mmọn̄ ke Akpa Tietê emi ẹma ẹkesabade idahaemi, emi ewetde ebe ke ufọt ufọt São Paulo.

Ikebịghike mma ndifiọk se ẹkotde asuanetop eti mbụk ofụri ini, ntọ nnyụn̄ nduọk mmọn̄ ke etop akpanikọ ke idem mmọ en̄wen nnyụn̄ nnịm mme ukpepn̄kpọ Bible ye mmọ. Idahaemi, nte n̄kụtde ediwak tọsịn Mme Ntiense Jehovah ẹmi ẹma ẹkeyak idem ẹnọ ke Brazil, mmesikop ntotụn̄ọ idatesit mfiọkde ke Enye ama ada mi ndin̄wam ediwak ke otu mmọ ndidi ndisịm ifiọk akpanikọ mîdịghe ndinam esịtekọm oro mmọ ẹnyenede ẹnọ enye otụn̄ọ.

Ke otu mbon oro n̄kan̄wamde ekedi Joaquim Melo, emi n̄kosobode ke utom ukwọrọikọ eke ufọk ke ufọk. Ami n̄kenyene nneme ye iren ita en̄wen ẹmi ẹkekpan̄de utọn̄ edi mîkenyeneke akpan udọn̄. Ekem mma n̄kụt akparawa kiet oro ekedide edibuana ye nnyịn onyụn̄ otịm ọnọ n̄kpan̄utọn̄. Ke n̄kụtde udọn̄ esie, mma n̄wọn̄ọde ntịn̄enyịn mi nnọ enye ndien, ke mma n̄kọnọ eti ikọ ntiense, mma nnọ enye ikot edi Ukpepn̄kpọ N̄wedesop. Enye ikodụkke mbonoesop oro, edi enye ama odụk Ufọkn̄wed Utom Ukara Abasi ndien ke oro ebede esidụk mme mbonoesop kpukpru ini. Enye ama anam eti n̄kọri, ana baptism, ndien anam utom nte asan̄autom emi asan̄ade-asan̄a ye n̄wan esie ke ediwak isua.

Ndien Arnaldo Orsi odu, emi n̄kosobode ke itieutom mi. Mma nsinọ ekemmọ owoutom ikọ ntiense kpukpru ini edi mma ndikụt nte ke akparawa kiet emi enyenede ntan̄ebek ama esinọ n̄kpan̄utọn̄ kpukpru ini, ntre mma ntọn̄ọ nditịn̄ ikọ nnennen nnọ enye. Enye okoto ubon ata mbon Catholic edi ama esibụp ediwak mbụme aban̄a mme utọ n̄kpọ nte edin̄wọn̄ sika, edise mme ndise idan̄, ye edin̄wana en̄wan unyan̄a-idem ẹkotde judo. Mma n̄wụt enye se Bible etịn̄de aban̄a, ndien ke idara idara n̄kpaidem mi, enye ama okot mi edem usen ete ndise nte idibiatde eto esikọn̄ ye udaikan̄ imọ ọkọrọ ye cross imọ, abiat mme ndise idan̄ esie, onyụn̄ okporo ntan̄ebek esie. Owo emi anamde ukpụhọde ke ata ekpri ufan̄ ini! Enye n̄ko ama etre ndin̄wana en̄wan judo onyụn̄ oyom ndikpep Bible ye ami kpukpru usen. Kpa ye ubiọn̄ọ otode n̄wan ye ete esie, enye ama anam eti n̄kọri ke n̄kan̄ eke spirit otode un̄wam nditọete ẹmi ẹkedụn̄de ẹkpere enye. Ke ekpri ini, enye ama ana baptism onyụn̄ anam utom mfịn nte ebiowo esop. N̄wan ye nditọ esie n̄ko ẹma ẹbọ akpanikọ.

Ndibuana ke Utom Obio Ubọn̄

Ke ini n̄kedide n̄kpọ nte isua 14 ke emana, mma ntọn̄ọ ndinam utom ke itieutom usuan etop, ke ebiet emi n̄kekpepde nte ewetde mme idiọn̄ọ. Emi ama enyene ufọn ata etieti, ndien ke ediwak isua ami n̄kedi n̄kukụre eyenete ke São Paulo emi ẹkedade ndiwet kad ntọt ye ọfọn̄ ntọt ẹyịrede ke efak ndinọ ntọt mban̄a utịn̄ikọ an̄wa ye mme mbono Mme Ntiense Jehovah. Ke se ikperede isua 30, mma nnyene ifet ndinam utom nte esenyịn ke Itieutom Uwet Idiọn̄ọ mbono. Mma nsisụhọ ini nduọkodudu mi kpukpru ini man otodo nnam utom ke mbono, idem ndan̄de ke ufọk mbono man n̄wet mme idiọn̄ọ ke eti ini.

Mma nnyene ifet n̄ko ndinam utom ye moto usuanetop N̄ka, emi ekedide ata obufa ke ini oro. Nnyịn ima isidori mme n̄wed Bible nnyịn ke n̄kokon̄ itie, ndien nte moto usuanetop etịn̄de etop oro ẹkemụmde ẹsịn ke ọkpọ umụmikọ, nnyịn iyenyene nneme ye mme owo oro ẹken̄wọn̄ọde ke ufọk mmọ ẹdi ndikụt se ikotịbede. Usụn̄ en̄wen emi nnyịn ikadade ndinam ẹfiọk eti mbụk Obio Ubọn̄ ekedi ukwakikwọ oro ẹkamade-kama ẹsan̄a, ndien ke nsụk nyenyene mme usanikwọ ẹmi ẹkesidade ẹbre se idude ke mme n̄wed N̄ka. Nte utịp ẹma ẹsinịm ekese n̄wed Bible.

Ke mme usen oro Ufọkabasi Catholic ẹma ẹsiwọrọ ke nyan udịm ẹsan̄a ke mme efak São Paulo, ediwak ini ye iren ẹdude ke iso ndinọ ndausụn̄. Sunday kiet, ami ye Papa ke ikọnọ Enyọn̄-Ukpeme ye Awake! ke efak ke ini anyan udịmowo ẹkebiọn̄ọrede. Papa, nte ido esie edide, ama ayara itam. Kiet ke otu iren oro ẹkedude ke iso udịmowo oro ama ofiori ete: “Yarade itam fo! Ndi afo ukwe ke udịmowo ke edi?” Ke ini Papa ekesịnde ndiyarade itam esie, irenowo efen efen ẹma ẹdi, ẹberide nnyịn ẹdian ke window ufọkurua kiet ẹnyụn̄ ẹnam ntịme. Emi ama omụm ntịn̄enyịn bodisi kiet, emi ekedide ndise se ikotịbede. Kiet ke otu irenowo oro ama omụm enye ubọk, oyomde nditịn̄ ikọ ye enye. “Sana mi ọfọn̄ yak!” ntre ke owo bodisi oro ọkọdọhọ, amiade eren oro ubọk. Ekem enye ama obụp se ikotịbede. Eren oro ama ọdọhọ ke Papa ikonyịmeke ndiyarade itam nnọ udịmowo, adiande ete: “Ami ndi owo n̄ka mme apostle eke Roman Catholic.” Ibọrọ oro owo mîkodorike enyịn ekedi: “Ọdọhọ ke idi owo Rome? Ndien nyọn̄ Rome! Brazil edi emi.” Ekem enye ama ọwọn̄ọde ebịne nnyịn, obụpde ete: “Anie ekebem iso odu mi?” Ke ini Papa ọkọbọrọde ete ke edi nnyịn, bodisi oro ama ebịn iren oro onyụn̄ ọdọhọ ete ikaiso ke utom nnyịn. Enye ama odu ye nnyịn tutu ofụri udịmowo oro ẹsan̄a ẹbe—ndien Papa ikayarakede itam!

Mme utọ n̄kpọntịbe emi ikawakke. Edi ke ini mmọ ẹkesitịbede, ekesidi n̄kpọ nsịnudọn̄ ndifiọk nte ke mme owo ẹma ẹdu oro ẹdiọn̄ọde unenikpe kaban̄a ekpri ibatowo emi mîkonyụn̄ idụkke ufụn inọ Ufọkabasi Catholic.

Ke idaha en̄wen, mma nsobo ye uyen kiet emi okowụtde udọn̄ onyụn̄ oyomde mi mfiak ndi urua en̄wen. Ke mfiakde n̄ka enye ama adara mi mfọn mfọn onyụn̄ ọdọhọ ndụk ndi esịtufọk. N̄kodu ke n̄kpaidem didie ntem ndikụt otu mme uyen ẹkekande mi ẹkụk ẹdade mi ẹnam mbubru ẹnyụn̄ ẹdomode ndiyat mi esịt! Idaha oro ama ototịm ọdiọk akan, ndien mma n̄kere ke mmọ ẹmọn̄ ẹtọn̄ọ ẹn̄wan ye ami. Mma ndọhọ owo emi ọkọnọde mi ikot nte ke edieke n̄kpọ ekededi anamde mi, ke enye edinyene ofụri nduduọhọ ye nte ke ubon mi ẹfiọk ebiet emi ndude. Mma ndọhọ ẹyak mi nnyọn̄, mmọ ẹma ẹnyụn̄ ẹnyịme. Nte ededi, mbemiso nnyọn̄de, mma ndọhọ edieke owo mmọ ekededi oyomde ndinyene nneme ye ami ikpọn̄, ami nyenyịme. Ke ukperedem, mma ndifiọk nte ke mmọ ẹkedi otu mbon ukwan̄ ifiopesịt, mme ufan oku n̄kann̄kụk emi ọkọdọhọde mmọ ẹdiomi mbono emi. Mma n̄kop inemesịt ndiwọrọ ke ekpọ mmọ.

Nte ededi, n̄kori ke Brazil ikọsọpke ke ntọn̄ọ, ekpere ndidi se owo mîkọfiọkke. Nnyịn ikodu ke akpa ikpehe ini “utọ,” inyenede esisịt ini inọ “edibọk” ye “edidọk” mbun̄wụm utom nnyịn. Nnyịn ima isiti kpukpru ini se apostle Paul ekewetde ete: “Ami n̄kọtọ, Apollos ọkọbọk ke mmọn̄; edi n̄kọri oto Abasi. Ntre ndien idịghe anditọ edi n̄kpọ, inyụn̄ idịghe andibọk ke mmọn̄, edi Abasi emi ọnọde n̄kọri.” (1 Corinth 3:6, 7) Ye akpa owo iba ẹdide mme andikụre ukpep ke Gilead ẹdide ẹdibehe ke 1945, nnyịn ima ikere ke ini ama edikem ọnọ n̄kọri ẹmi ẹkebetde ke anyanini mi.

Uko ke Ẹsobode Ubiọn̄ọ

Nte ededi, n̄kọri ikenyeneke ndidu ye unana ubiọn̄ọ, akpan akpan ke Ekọn̄ Ererimbot II ama ọkọtọn̄ọ ke Europe. Ata ukọbọ ama odu sia san̄asan̄a idaha nnyịn mîkan̄wan̄ake mme owo ke ofụri ofụri ye ndusụk mbon ukara. Inikiet, ke 1940, ke adan̄aemi ikanamde utom efak ye kad ntọt ke ufọt ufọt São Paulo, bodisi kiet ama oto edem edem asan̄a ebịne mi, awai mme kad ntọt oro, onyụn̄ omụm mi ke ubọk man ada mi aka itieutom mme bodisi. Mma nsuan enyịn nyom ete mi, edi n̄kekwe enye. Ye unana ami ndikọfiọk, ẹma ẹmomụm enye ye ediwak nditọete iren ye iban eken, esịnede Brọda Yuille, emi ekesede aban̄a utom ke Brazil, ẹdaha itieutom bodisi. Nte ẹkewụtde ke ntọn̄ọ ikpehe ekikere, do ke n̄kafiak nsobo ye Papa.

Sia n̄kedide ekpri owo, owo ikekemeke ndimụm mi nnịm ndien ikebịghike bodisi kiet ama ada mi ọnyọn̄ ufọk onyụn̄ akayak mi ọnọ eka mi. Kpa ke mbubịteyo oro ẹma ẹsana nditọete iban ẹyak n̄ko. Ekem mme bodisi ẹma ẹbiere ndision̄o kpukpru nditọete iren, n̄kpọ nte owo duop ke ibat, ke mîbọhọke Brọda Yuille. Nte ededi, nditọete iren ẹma ẹsọn̄ọ ẹtịn̄ ẹte: “Kpukpru nnyịn inyene ndinyọn̄ọ mîdịghe ntre owo ndomokiet inyọn̄ke.” Mme bodisi ikonyịmeke, ntre kpukpru owo ẹma ẹdan̄ do okoneyo oro ọtọkiet ke mbịtmbịt ubet oro ke isọn̄ itiat. Ke edem usen ẹma ẹsion̄o kpukpru owo ye unana editịn̄ se ẹnyenede ndinam. Ẹma ẹsimụm nditọete ediwak ini ke ndinọ ikọ ntiense ye mme kad ntọt. Mme idiọn̄ọ ẹkesitọt utịn̄ikọ an̄wa n̄ko ye ekpri n̄wed ẹkotde Fascism or Freedom, ndien akan̄wan̄a ndusụk mbon ukara nte ke nnyịn ida inọ ukara Fascism, emi nte ekpedide ama ada okosụn̄ọ ke mme mfịna.

Utom ekọn̄ emi ekedide amama ye mûmaha ama ada mfịna ọsọk nditọete oro ekedide n̄kparawa. Ke 1948, ami n̄kedi akpa owo emi ẹkesịnde ke ufọk-n̄kpọkọbi kaban̄a n̄kpọ emi. Mbon ukara ikakam ifiọkke se ẹkpenamde ye ami. Ẹma ẹnọ mi n̄ka itieidụn̄ mbonekọn̄ ke Caçapava ẹnyụn̄ ẹnọ mi utom editọ ye edise mban̄a ikọn̄ ke in̄wan̄esa ọkọrọ ye edinam ubet oro ikpọ mbonekọn̄ ẹsidude ẹmia ukwa asana. Mma nnyene ekese ifet ndinọ ikọ ntiense nnyụn̄ nnịm mme n̄wed ye mme owo oro. Akwa owoekọn̄ ekedi akpa owo ndibọ n̄wed N̄ka oro Children. Ekem, ẹma ẹkam ẹnọ mi utom edinọ n̄kpọ nte mbonekọn̄ 30 m̀mê 40 ẹmi ẹkekụkde ẹdọn̄ ke ubet kiet ke ntak emi mîkekemeke ndisịn̄ede idem ukpep ke ido ukpono. Ke akpatre, ke mma n̄kabiat n̄kpọ nte ọfiọn̄ duop ke ufọk-n̄kpọkọbi, ẹma ẹkpe ikpe mi ẹnyụn̄ ẹsana mi ẹyak. Mmọkọm Jehovah, emi ọkọnọde mi odudu ndiyọ mme ndịghe, usọn̄enyịn, ye nsahi oro n̄kọbọde nto ndusụk mme owo oro.

Andin̄wam Oro Anamde Akpanikọ

Ke June 2, 1951, mma ndọ Barbara, ndien ọtọn̄ọde ke ini oro enye edi nsan̄a emi anamde akpanikọ ke ndikpep nditọ nnyịn nnyụn̄ mbọk mmọ ke “ntụnọ ye item Ọbọn̄.” (Ephesus 6:4) Ke otu nditọ nnyịn ition, inan̄ ke ẹnam n̄kpọ Jehovah idara idara ke nsio nsio ikpehe utom. Idotenyịn nnyịn edi, ke mmọ ẹyeka iso ye nnyịn ẹsịn ifịk ke akpanikọ ẹnyụn̄ ẹtịp n̄kpọ ẹsịn ke n̄kọri esop ye utom oro ẹnamde. Mbonubon ẹmi ẹdude ke ndise etienede mi ẹdi mme asan̄autom Jehovah oro ẹma ẹkeyak idem ẹnọ ibọhọke n̄kpri n̄kan, kpa nsekeyen oro ẹkamade ke ubọk. Inan̄ ẹdi mbiowo ndien iba n̄ko ẹdi mme asiakusụn̄ ofụri ini, owụtde Mme N̄ke 17:6 nte edide akpanikọ: “Nditọ nditọ ẹdi anyanya n̄kani iren; ndien mbana nditọ edi mme ete mmọ.”

Idahaemi ndide isua 68, ntịmke n̄kop nsọn̄idem. Ke 1991, mma n̄ka usiakidem ke ekwa iyịp ita ndien ekem ẹdọdiọn̄ usan̄aiyịp ebe ke usiakidem oro ẹkamade ekwa ofụm. Nte ededi, ami mmokop inemesịt ndikeme ndikaiso nnam utom nte esenyịn oro etiede ibuot ke esop kiet ke São Bernardo do Campo, ntienede nde-ikpat ete mi, emi ekesịnede ke otu akpa mbon oro ẹketọn̄ọde utom mi. Ke akpanikọ emana nnyịn edi n̄wọrọnda, enyenede ifet ndibuana ke ifetutom edinọ ntọt mban̄a Obio Ubọn̄ Messiah Jehovah emi owo mîdinamke aba tutu amama. Ntre inaha nnyịn idede ifre mme ikọ oro Paul eketịn̄de ọnọ Timothy ete: “Edi ama edi afo . . . nam utom ọkwọrọ gospel, nam utom fo ma.”—2 Timothy 4:5.

[Ndise ke page 23]

Ete ye eka mi, Estefano ye Juliana Maglovsky

[Ndise ke page 26]

José ye Barbara ye mbonubon mmọ ẹdide mme asan̄autom Jehovah oro ẹma ẹkeyak idem ẹnọ