Jehovah Ama Ọdiọn̄ Ubiere Mi

NTE RICHARD WUTTKE OBỤKDE

“Afo ọmọn̄ akpa ke ufan̄ ọfiọn̄ ita!” “Ikọ fo ọwọrọ nso?” “Oro edi se dọkta oro afo akakade okosobo ke Assis akasiande mi,” ntre ke William eyeneka mi ọkọbọrọ.

EDI ami mma nyom ndidu uwem, idịghe ndikpa. Nte akpa ini, mma mbọn̄ akam nnọ Abasi nyom un̄wam. Ke edide n̄kpọ inemesịt, isua 46 ke ukperedem, ami mmekeme nditịn̄ nte ke okposụkedi dọkta oro mîketịn̄ke se ikedide mfịna mi, ndụn̄ọde esie ikenenke. Ndịk oro, nte ededi, ama anam mi n̄kere mban̄a uduak mi ke uwem ye ufọn edinam n̄kpọ Andibot nnyịn.

Ubon Ọwọrọ Idụn̄

Ke ini n̄kamanade ke November 11, 1921, ete ye eka mi ẹkedụn̄ ke Grosen, kpa ekpri obio ke n̄kan̄ edem usiahautịn Germany. Mmọ ẹkemana ke Russia ẹnọ mbon Germany ẹmi ẹkewọrọde idụn̄. Edi, ke ini edinam ukpụhọde ukara eke Bolshevik ke 1917 akadade Ukara Communist edi, ẹma ẹbịn mmọ ye mbon en̄wen ẹtode Germany ẹsion̄o ẹnyụn̄ ẹtaba ofụri inyene mmọ. Ke ẹma ẹkesan̄a anyanisan̄ ke tren mbiomo, ete ye eka mi ye n̄kpri nditọ mmọ ẹma ẹdibehe ke adan̄a mbon Germany. Nte ededi, owo ikayakke mmọ ẹbe ẹdụk, ndien akana ẹfiak ẹnyọn̄ Russia. Do owo ikayakke mmọ ẹfiak ẹbe ẹdụk, ntre akana mmọ ẹfiak ẹnyọn̄ Germany. Ke nsọn̄ọn̄kpọ ke ediwak ọfiọn̄ ama ekebe, ẹma ẹyak mmọ ke akpatre ẹbe ẹdụk obio.

Ke ini n̄kedide owo isua duop, ete mi ama akpa. Isua iba ke oro ebede, ke 1933, Hitler ama ọbọ ukara ada, ndien ẹma ẹnyịk mi ndidụk n̄ka N̄kparawa Nazi. Ke ini ukara Hitler, mbon Germany ẹmi ẹmanade ke mme idụt en̄wen ẹma ẹnyene ekese mfịna, ndien uyarade ama odu nte ke Germany ke okotịm idem ọnọ ekọn̄ efen. Ntre nnyịn ima ibiere ndiwọrọ n̄ka Brazil, ibọde nsịnudọn̄ ito mbon en̄wen oro ẹma ẹkewọwọrọ ẹka do. Nnyịn ima ikebehe ke Santos, Brazil, ke May 1936.

Ke mma n̄kanam utom ke ọfiọn̄ ifan̄ ke in̄wan̄ coffee, nnyịn ima idep ekpri in̄wan̄ ke eduek eduek ikpehe oro ekperede Maracaí ke obio São Paulo. Ke adan̄aemi ikọbọpde ufọk nnyịn, nnyịn ima ikeme ndidu ke ufọk ọkwọrọikọ Lutheran. Enye ama esịn udọn̄ ọnọ nnyịn ndidụk ufọkederi esie, edi ke ini enye, ndien ke ukperedem andida itie esie, ẹketọn̄ọde ndineme mban̄a mbre ukara ke ukwọrọikọ esie, nnyịn ima iwọrọ ikpọn̄ ufọkederi oro.

Akpa Edisobo Ye Akpanikọ Bible

Ekedi ke ini emi ke eyeneka mi eren akasian mi aban̄a enyene ndịk ndụn̄ọde dọkta oro. Ntre ami mma n̄ka São Paulo man n̄kọbọ udiana ekikere. Ke adan̄aemi n̄kodude do, Otto Erbert, ama edi edise ubon oro ami n̄kodude kiet emi enye ekedide ufan ye mmọ. Enye ekedi kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah, ndien enye ama ọtọnọ ndinọ mmọ ikọ ntiense. Nte ededi, ubon oro ikamaha se enye eketịn̄de, ndien kpukpru mmọ ẹma ẹn̄wọn̄ọ kiet kiet ẹkpọn̄ ubet oro, osụkde mi ye esenowo mmọ.

Otto ama enyene nneme ye ami ke n̄kpọ nte hour iba ke ibuotikọ ẹban̄ade hell ikan̄; ukpọn̄ ikpaha ke nsinsi; ata Abasi, Jehovah; Obio Ubọn̄ esie; ye idotenyịn edidu uwem ke nsinsi ke paradise isọn̄. Nso nyanyama ini iso ke enye ekeneme aban̄a ntem! Emi okokpụhọde didie ntem ye se n̄kekpepde ke Ufọkederi Lutheran! Ke akpatre, Otto ama obụp ete: “Nte afo onịm mme nsunsu ukpepn̄kpọ Christendom m̀mê onịm Bible ke akpanikọ?”

“Nnịm Bible,” ntre ke n̄kọbọrọ.

Enye ama akpak ete, “Do kpep enye!” adiande do ete: “Edieke afo oyomde ndikop n̄kpọ efen efen mban̄a emi, di dikụt mi.” Sia n̄kamade se n̄kokopde, akpan akpan se iban̄ade edidu uwem ke nsinsi ke isọn̄, mma n̄ka n̄kokụt enye edem usen oro. Udiana nneme oro ama anam mi nnịm ke akpanikọ nte ke mmokụt ‘akpanikọ oro anamde ubonowo ọwọrọ ufụn.’ (John 8:32) Ami n̄kọnyọn̄ ye ekpri n̄wed oro, Health and Life, ye ikot edidụk ukpepn̄kpọ Bible ke usem German.

Ndisịm Ata Ntotụn̄ọ Udọn̄ Mi

Mi kan̄a, mma mbọ nnennen ibọkusọbọ ndien mma n̄keme ndifiak nnyọn̄ ufọk. Mma nda Otto Erbert n̄ka nduọkodudu. Eka mi ama okop inemesịt ata etieti ke ntak oro ami n̄kekpepde Bible, kpa n̄wed oro ekesidorode ke okpokoro nnyịn kpukpru ini edi oro mmesikotke akananam. Ke Otto ama akafiak ọnyọn̄ São Paulo, mma nsinyene ukpepn̄kpọ Bible ye ubon nnyịn ke se ikperede ndidi kpukpru okoneyo, adan̄a nte ami n̄kekemede. Ami mma n̄kop idatesịt ata etieti ke ini eka mi, Robert eyeneka mi, ye Olga eyeneka mi an̄wan ẹkenyịmede etop akpanikọ. Ufọk nnyịn kpukpru ini ẹkesidi iwụk ebiet edinam mboho otuowo, edi ke n̄kpọ nte ọfiọn̄ iba unọ ikọ ntiense nnyịn ẹma ẹkebe, enye akayak esisịt ndina ukpọk. Kiet ke otu mbon oro ẹkesidide ufọk nnyịn ọkọdọhọ ete: “Edieke mbufo ẹkade iso ye emi, mbufo ẹyekụt idem mbufo ke ufọk mbon udọn̄ọ mbe-ibuot!”

Nte ededi, udọn̄ mi ndinam n̄kpọ Jehovah ama akaiso ndikọri. Mma mbọ ediwak n̄wed efen efen, ndien mma nsikot tutu osịm ufọt okoneyo. Edi kpukpru n̄wed oro ẹkedi ke usem German, mma nnyụn̄ mfiọk nte ke edieke akanade nnọ mbon en̄wen ukpep, ke akana ami n̄kpep usem Portuguese. Ntre, ke 1945, ami mma n̄ka São Paulo man n̄kekpep usem Portuguese. Ami n̄kodụn̄ ye Otto Erbert, emi ke ukperedem ọkọdọde Olga eyeneka mi.

Ke adianade ye n̄kpọ nte owo 50 efen, mma ntọn̄ọ ndidụk mme mbonoesop ke n̄kukụre Ufọkmbono Obio Ubọn̄ okodude ke São Paulo. Esop kiet oro idahaemi ọmọkọri osịm se iwakde ibe esop 510 ke akamba São Paulo, ye se ibede mme asuanetop Obio Ubọn̄ 50,000. Ke January 6, 1946, mma nna baptism ke uyarade uyakidem mi nnọ edinam uduak Abasi. Kpasụk ke isua oro mma ndụk Mbono Ukara Abasi eke “Mme Idụt Idatesịt” ke São Paulo, kpa akpa akamba mbono mi. Nso n̄kpọ nduaidem ke ekedi ntem ndikụt owo 1,700 ẹdude ke Sunday! Ke mbono emi mma nsobo ye Otto Estelmann, emi ekesịnde udọn̄ ọnọ mi, ọdọhọde ete: “Richard, afo edi uyen; emenyene nsọn̄idem; ntre di asiakusụn̄.”

Mma n̄kere mban̄a utom uyọhọ-ini ke mbemiso, edi idahaemi mma ntotịm nnam ntre ye ifịk. Adianade ye owo iba en̄wen, mma nnịm ọfiọn̄ itiokiet ke iso nditọn̄ọ. Ke ini oro ama ekedi edisịm, mma mbụp nte: “Ndi mbufo ẹmeben̄e idem nditọn̄ọ?” Owo mmọ ndomokiet ikeben̄eke idem. Ntre mma nsian mmọ nte ke ami nte ededi m̀mọ̀n̄ ntọn̄ọ. Mmọ ẹma ẹdụri mi utọn̄ ete, “Afo eyenyene mfịna.” Edi mma nsọn̄ọ nyịre ke ubiere mi. Ke May 24, 1947, mma mbọ unyịme ndinam utom nte asiakusụn̄ ofụri-ini.

Mbufa Usụn̄ Utom Ẹberede

Efakutom mi ekedi ata akamba, esịnede mme ikpehe ufọkidụn̄ ye itie unam mbubehe ke São Paulo. Ami mma nsinịm mme n̄wed ye n̄kpri n̄wed ke ediwak ikie ke ọfiọn̄ kiet kiet. Usenubọk kiet mma ndụk akwa ubet kiet emi ediwak irenowo ẹkenamde utom. Mma nsan̄a mbịne akpa owo nnyụn̄ nnọ enye n̄wed oro “The Truth Shall Make You Free.”

Enye ama obụp ete, “N̄wed ifan̄ ke afo enyene ke ekpat fo?”

Mma mbọrọ nte, “N̄kpọ nte 20.” Enye ama ọbọ kpukpru n̄wed oro onyụn̄ ayak idem kiet kiet ọnọ owo kiet kiet oro ẹkedude do. Ebiet oro akakabade edi ufọkmbono obio!

Nte ededi, n̄kpon n̄kan idatesịt mi ekedi ke edinịm mme ukpepn̄kpọ Bible. Ke ufan̄ isua inan̄, ekọm enyene Jehovah, owo 38 ke otu mbon oro n̄kekpepde n̄kpọ ẹma ẹna baptism. Ediwak mmọ ẹma ẹdụk utom uyọhọ-ini. Ke otu mmọ ekedi Afonso Grigalhunas, emi akanamde utom ke iwakde ibe isua duop nte asiakusụn̄ unọ un̄wam, tutu osịm ini n̄kpa esie ke 1988​—ndien ofụri oro ye ukot oro ẹmende-men ẹfọri. N̄ko ubon Ciuffa ama odu. Francisco, eyeneren, ama anam utom ke ediwak isua nte esenyịn emi asan̄ade-san̄a, ndien eyeneka esie an̄wan, Ângela, osụk ededi asiakusụn̄.

Ke 1951 ẹma ẹnọ mi ikot ndidi esenyịn emi asan̄ade-san̄a. Utom mi ama esịne akamba ikpehe obio Rio Grande do Sul ye Santa Catarina. Ediwak tọsịn owo ẹmi ẹtode Europe ẹkedụn̄ do ke n̄kan̄ edem usụk Brazil. Ediwak ebiet oro n̄kakade n̄kese ekedi mme ebiet oro mme owo ye otu ẹdude nsannsan, sia esop ifan̄ ẹkedu ini oro. Ediwak inyan̄ ẹma ẹdu edi ebọp ifan̄ ẹkedu, emi ọkọwọrọde ndisan̄a ke ukot mbe n̄kpri inyan̄ ye ekpatọfọn̄ mi ke edem mi ye ukwak uwetn̄wed mi ye ekpatubọk ke ubọk. Owo ikọduọkke itiat ke usụn̄, ẹmi ẹkenyụn̄ ẹyọhọde ye obube. Man n̄kpeme ọfọn̄ mi mbak ntọn̄, mma nsisịne mfefere nduọ nduọ ọfọn̄. Emi ama anam ndusụk owo ẹkere ke ami n̄ke di obufa oku mmọ, ndien mmọ ẹma ẹsidomo nditịm ubọk mi inua.

Ndikpeme Mme Udọn̄ Obio Ubọn̄

Nte n̄kan̄wanade ndinịm mfịna ke itie mmọ, mma ntiene edumbet emi: Edieke mbon en̄wen ẹkemede ndidụn̄ oyom usụn̄ etieti ọkpọn̄ ikpọ obio, ẹsan̄a ke afan̄usụn̄ ẹmi ẹnyụn̄ ẹbe inyan̄ ẹmi, ntak emi ami mmekemeke ndinam ntre, akpan akpan sia nnyenede ndida utọ akpan etop emi n̄ka?

Nsio nsio orụk mfịna ẹma ẹsiwak ndidemede ke n̄kpri obio. Ke uwụtn̄kpọ, inikiet nnyịn ima inam ndutịm ndinịm ukpepn̄kpọ ke ufọkn̄wed obio kiet oro akadade adiana an̄wa inemesịt. Ke ubọk n̄kan̄ eken ke an̄wa inemesịt oro ekpri efe unyam mmịn ye ufọkederi Catholic ẹma ẹdu. Ke ini andikpep mîkedịghe idiberede usụn̄ ufọkn̄wed oro, mma mbiere ndinọ utịn̄ikọ ke an̄wa inemesịt oro. Ibịghike ke utịn̄ikọ oro ama ọkọtọn̄ọ, irenowo itiokiet ẹma ẹto efe unyam mmịn oro ẹwọn̄ọ ẹdi ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ ndifiori n̄kpo nnyụn̄ nda idem ntịn̄ ikọ. Nnyịn ima idifiọk ke ukperedem ite ke edi oku ekekpe mmọ ndinam emi.

Mma ntọn̄ọ nditịn̄ ikọ uyo ọsọn̄ akan, ntịn̄de ikọ nnennen nnọ mmọ. Mmọ ẹma ẹtre, ndien owo kiet ama ọdọhọ ete: “Enye etịn̄ ikọ abana Abasi. Oku akpasan̄a didie ọdọhọ ke enye edi eke Devil?” Ke ini oku oro okokụtde ete ke irenowo oro ikasuanke mbono oro, enye ama odụk jeep esie onyụn̄ awat akanade an̄wa inemesịt oro, ofioride ete: “Owo ekededi emi edide owo Catholic ikpenyeneke ndidụk mbono emi!” Owo ndomokiet ikadahake, ndien ukpepn̄kpọ ama akaiso ke emem.

Ke Mirante do Paranapanema, São Paulo, mma n̄ka n̄kosobo ye etubom mme borisi man n̄kanam uduot utom nnyịn an̄wan̄a nnyụn̄ nsịn eben̄e mbọ ufọkmbono kiet man ida inọ utịn̄ikọ an̄wa. Enye ama anam ndutịm ọnọ nnyịn ndida ufọkmbono n̄ka kiet. Nnyịn ima isian enye ite ke nnyịn n̄ko imọn̄ itịm n̄wedikot ndida ntọt utịn̄ikọ oro. Enye ama obụp ete, “Ke ewe ikpehe obio ke mbufo ẹdisuan mmọ?” Ke nnyịn ima ikasian enye, enye ama oyom ẹsuan ndusụk mmọ ke ikpehe obio efen. Ke Sunday enye ama edi ndikop utịn̄ikọ oro, adade borisi iba adian idem, nte enye ọkọdọhọde, “mbak ndutịme edidu.”

“Ndi afo omoyom ami n̄kot fi edinọ utịn̄ikọ oro?” ntre ke enye okobụp.

“Ami n̄kpama oro,” ntre ke n̄kọbọrọ, “edi yak nnam an̄wan̄a nte nnyịn isikotde etịn̄ ikọ nnyịn.” Ke ama okokot mi, enye ama osụhọde etetie ke mbot utịn̄ikọ akpan̄ utọn̄. Nịm mi ke akpanikọ, otuowo oro ẹma ẹkama idem nte odotde. Nnyịn ikenyeneke mfịna ndomokiet do, kamse, ye borisi iba ke enyịnusụn̄ ye etubom etiede ke mbot utịn̄ikọ!

Ke March 1956 ẹma ẹmek mi nte esenyịn district ndinyụn̄ nnịm mme mbono ke ofụri Brazil. Usụn̄ isan̄ ẹma ẹsiniọn̄ etieti. Inikiet ama ada usen ita ndito itie mbono kiet nsịm eken. Ke n̄kan̄ edem edere idụt oro, ukaisan̄ ke ndusụk ini ekesidi ke anyan o-moto mbiomo. Moto ẹmi ikesinyeneke window, ntem ofụm ama esidụk mfọn mfọn, emi ekedi eti ekikere, ọnọ mbonisan̄ ẹmi ekesịnede unen ye edi!

Gilead Ọmọsọn̄ọ Ubiere Mi

Nso n̄kpọ nduaidem ke ekedi ntem ndidụk Watchtower Bible School of Gilead ke 1958! Otu nditọ ufọkn̄wed nnyịn ẹkebe ẹwọrọ ke ndaeyo oro ke ini ẹkenịmde mbono ke An̄wambre Yankee ye Polo Grounds, emi owo 253,922 ẹmi ẹtode nsio nsio idụt 123 ẹkedụkde utịn̄ikọ an̄wa. Nso n̄kpọ ndise! Ekem mma mfiak nnyọn̄ Brazil, ntịmde-tịm mbiere n̄kan ndikaiso ntọt Obio Ubọn̄ Jehovah.

Ke 1962 mma ndọ Ruth Honemann, emi ama akananam utom ke se ibede isua itiokiet nte isụn̄utom ke Brazil. Ọtọn̄ọde nte nnyịn ikọdọ ndọ ami mmakaiso ndinyene mme udiana ifetutom, nnịmde Ufọkn̄wed Utom Obio Ubọn̄ ye Ufọkn̄wed Utom Usiakusụn̄, ọkọrọ ye edida iso ke ndidiomi mme mbono idụt ye eke ofụri ererimbot ye ke ndibọp akpa Ufọk Mbono São Paulo.

Idahaemi nnyịn ke ikop inem akakan ifetutom ke mme utom ukara Abasi nnyịn nte mbonufọk Bethel Brazil. Ke mfiakde nse edem ke se ikande isua 40 ke utom uyọhọ-ini, isua 35 ke otu ẹmi nte esenyịn oro asan̄ade-san̄a, mmekeme ndidọhọ nte ke mmọ ẹkeyọhọ ye inem inem utom ẹmi ẹdade edidiọn̄ ẹdi. (Mme N̄ke 10:22) Ami mmekpep ekese n̄kpọ ke esop Jehovah, esịnede ufọn ediwụt edikere mban̄a, edidi ufan idịghe ndidi etubom, ye editre ndinana ini n̄kaha ndinọ ntịn̄enyịn ke mme udọn̄ mbon en̄wen. Ke akpatre, ami n̄kpama nditịn̄, akpan akpan nnọ n̄kparawa owo, se Brọda Estelmann eketịn̄de ọnọ mi ke ediwak isua ẹmi ẹkebede ete: ‘Mbufo ẹdi uyen; ẹmenyene nsọn̄idem; ntre ẹdi mme asiakusụn̄!’

[Ndise ke page 29]

Ufọkidụn̄ nnyịn idahaemi, kpa Bethel Brazil