Mbụk Eyouwem

Nsịnifịk Osụn̄ọ ke Idatesịt

NTE MÁRIO ROCHA DE SOUZA OBỤKDE

“Itiehe nte Ete Rocha oyodu edieke ẹsiakde enye idem.” Kpa ye oro abiausọbọ ọkọdọhọde ke ndidụhe uwem, mfịn, ke n̄kpọ nte isua 20 ẹma ẹkebe, ami ke ndodu uwem nnyụn̄ ndi ọkwọrọikọ uyọhọ ini eke Mme Ntiense Jehovah. Nso in̄wam mi n̄ka iso nsịn ifịk n̄kwọrọ ikọ ke ofụri isua emi?

N̄KABIAT ini uyen mi ke obio-in̄wan̄ oro ekperede Santo Estêvão, kpa ekpri obio kiet ke Stet Bahia, ke ufọt edem edere ye edem usiahautịn Brazil. N̄kọtọn̄ọ ndin̄wam Papa ke utom in̄wan̄ ke ini n̄kedide isua itiaba. Enye ama esinọ mi utom nnam kpukpru usen ke mma n̄kọnyọn̄ ufọkn̄wed. Nte ini akakade, Papa ama esidọhọ nse mban̄a in̄wan̄ ini ekededi oro enye akakade isan̄ mbubehe ke Salvador, kpa ibuot obio Stet Bahia.

Nnyịn ikenyeneke ikan̄ ilektrik, mmọn̄ esan̄ukwak, m̀mê mme n̄kpọ oro ẹnamde uwem enem mfịn, edi ikosụk ikokop inemesịt. Mma nsife kait nnyụn̄ n̄wat ubomisọn̄ nditọwọn̄ oro ami ye mme ufan mi ikadade eto inam. Mma nsifri uta n̄ko ke ini edinam ufọkabasi. N̄kedi eyen n̄kaikwọ ufọkabasi nnyịn, ndien do ke n̄kokụt n̄wed oro ẹkotde História Sagrada (Edisana Mbụk), kpa n̄wed oro akanamde nnen̄ede nnyene udọn̄ ke Bible.

Ke 1932 emi n̄kedide isua 20, n̄kpọ ama enen̄ede ọsọn̄ ke ufọt edem edere ye edem usiahautịn Brazil ke ntak oro edịm mîkedepke ke anyan ini. Ufene nnyịn ye mme n̄kpọ oro ikọtọde ke in̄wan̄ ẹma ẹkpan̄a, ntre mma n̄wọrọ n̄ka Salvador n̄kanam utom nte awat-tren. Ke ukperedem, mma mbọ ufọk ke ukpeokụk nnyụn̄ nnam ubon nnyịn ẹdidụn̄ ye ami. Ke 1944, Papa ama akpa, ndien n̄kenyene ndise mban̄a Mama ye nditọeka mi iban itiaita ye iren ita.

Mma Ntre Uwat Tren N̄kabade Ndi Ọkwọrọ Eti Mbụk

Kiet ke otu mme n̄kpọ oro n̄kanamde ke ini n̄kedide ndisịm Salvador ekedi ndidep Bible. Ke mma n̄kaka ufọkabasi Baptist ke isua ifan̄, mma nnam ufan ye Durval emi ekedide awat-tren n̄ko. Ami ye Durval ima isiwak ndida anyan ini nneme mban̄a Bible. Usen kiet enye ama ọnọ mi ekpri n̄wed oro ẹkotde Where Are the Dead?a Okposụkedi n̄kenịmde ke owo enyene ukpọn̄ oro mîkemeke ndikpa, mma n̄kot mme itien̄wed Bible oro ẹkekotde ẹsịn ke ekpri n̄wed oro. Idem ama akpa mi ndikụt ke Bible ọsọn̄ọ ke ukpọn̄ oro anamde idiọk ayakpa n̄kpa.—Ezekiel 18:4.

Ke ini Durval okokụtde ke mmenyene udọn̄, enye ama ọdọhọ Antônio Andrade, asan̄autom uyọhọ ini eke Mme Ntiense Jehovah edi ufọk mi edise mi. Ke Antônio ama ekedi utịm ikata, enye ama ọdọhọ nsan̄a ye imọ nsian mbon en̄wen se Bible ekpepde. Ke ama ọkọkwọrọ ikọ ke akpa ye udiana ufọk, enye ama ọdọhọ mi ete, “Afo enyene ndikwọrọ isan̄ enye emi.” Idem ama enen̄ede enyek mi, edi esịt ama enem mi ke ini ubon kiet ẹkenen̄erede ẹkpan̄ utọn̄ ẹnọ mi ẹnyụn̄ ẹbọ n̄wed iba oro n̄kọnọde mmọ. Idem tutu esịm mfịn emi, esịt esinem mi ukem ntre ke ini nsobode ye owo oro enyenede udọn̄ ke akpanikọ Bible.

Ke April 19, 1943, kpa usen editi n̄kpa Christ eke isua oro, mma nna baptism ke Inyan̄ibom Atlantic emi ekperede Salvador. Sia iren Christian oro ẹkenyenede mbufiọk mîkawakke, ẹma ẹmek mi nsin̄wam otu Mme Ntiense oro ẹkesisopde idem ke ufọk Brọda Andrade emi odude ke kiet ke otu mfafaha efak oro ẹsisan̄ade ẹka enyọn̄ enyọn̄ ye usụk usụk ikpehe obio Salvador.

Ini Oro Ẹketọn̄ọde Ndibiọn̄ọ Nnyịn

Owo ikamaha utom ukwọrọikọ nnyịn ke ini ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba (1939-1945). Ndusụk mbon ukara ẹkekere ke nnyịn ikedi mbon uyep United States, sia ikesibọde ediwak n̄wed nnyịn ito United States. Ke ntak emi, ẹma ẹsiwak ndimụm nnyụn̄ mbụp nnyịn mbụme. Ke ini Ntiense ekededi mîkọnyọn̄ke utom ukwọrọikọ idi, nnyịn ikesikere ke ẹmụm enye, ntre ima isika itieutom mme bodisi man ikanam ẹsana enye ẹyak.

Adolphe Messmer, Ntiense kiet otode Germany, ama edi edibehe ke August 1943 man edin̄wam nnyịn itịm akpa mbono nnyịn. Ke ukara ẹma ẹkenyịme inịm mbono oro, nnyịn ima itọt ibuotikọ utịn̄ikọ oro ekedide “Ubọhọ Ufụn ke Obufa Ererimbot” ke mme n̄wedmbụk n̄kpọntịbe n̄kann̄kụk, ima inyụn̄ idian mme babru ẹtọtde utịn̄ikọ an̄wa oro ke mme window ufọkurua ye ke mme ubomisọn̄. Edi ke ọyọhọ usen mbono iba, bodisi kiet ama edisian nnyịn ke owo inyịmeke nnyịn inịm mbono oro aba. Akwa bishop Salvador ekenyịk akamba owo bodisi etre mbono nnyịn. Nte ededi, ke April isua oro eketienede, ẹma ẹdinyịme ke akpatre ẹte inọ utịn̄ikọ an̄wa oro ikọtọtde do.

Utịtmbuba Oro N̄kebịnede

Ke 1946, ẹma ẹkot mi ndidụk Mbono Ukara Abasi eke Mme Idụt Idatesịt ke obio São Paulo. Etubom nsụn̄ikan̄ mbiomo kiet ama enyịme ndusụk nnyịn isan̄a ke nsụn̄ikan̄ esie amakam edi iyana ke dek ide. Okposụkedi akpa akadahade nte ikawatde ika ke usụn̄ onyụn̄ anamde idịbi obụhọde kpukpru nnyịn, nnyịn ima idibehe ke Rio de Janeiro ke ifụre ke usen inan̄ ẹma ẹkebe. Mme Ntiense ke Rio de Janeiro ẹma ẹda nnyịn ẹka ufọk mmọ man ikpọduọk odudu usen ifan̄ mbemiso idụkde tren ifiak itọn̄ọ isan̄. Ekpri otuowo oro ẹkekamade ọfọn̄ oro ẹwetde “Mme Ntiense Jehovah Ẹmedi-o” ẹma ẹkọm nnyịn ke ini tren nnyịn ekedide edibehe ke São Paulo.

Esisịt ini ke mma n̄kọnyọn̄ ndisịm Salvador, mma nsian Harry Black, isụn̄utom otode United States, ke ọdọn̄ mi ndidi asiakusụn̄ ofụri ini, nte ẹkotde mme asan̄autom uyọhọ ini Mme Ntiense Jehovah. Harry ama eti mi ke mmenyene ubon ndise mban̄a onyụn̄ ọdọhọ nnyene ime. Ke akpatre, ke June 1952, nditọeka mi iren ye iban ẹma ẹkeme ndise mban̄a idemmọ, ntre ẹma ẹnọ mi n̄ka n̄kanam utom nte asiakusụn̄ ke ekpri esop kiet ke obio Ilhéus emi odude ke mbeninyan̄, ndien ada kilomita 210 ndito do nsịm Salvador.

Enọ Ntatubọk

Ke 1953, ẹma ẹnọ mi n̄ka Jequié, akwa obio emi odude ke ufọt ufọt Stet Bahia emi Ntiense ndomokiet mîkodụhe. Akpa owo oro n̄kakade n̄kese ekedi oku n̄kann̄kụk. Enye ama asian mi ke obio emi edi efakutom imọ onyụn̄ ọdọhọ n̄kûkwọrọ ikọ do. Enye ama odụri mbon ufọkabasi esie utọn̄ ete ke “prọfet nsu” edibehe onyụn̄ ọdọn̄ mbon uyep ke obio ete ẹse se nnamde. Kpa ye oro, mma nnịm se ibede n̄wed Bible 90 ke usen oro nnyụn̄ ntọn̄ọ ukpepn̄kpọ Bible inan̄. Ke isua iba ẹbede, ẹma ẹbọp Ufọkmbono Obio Ubọn̄ ke Jequié ndien Mme Ntiense 36 ẹkedu do! Mfịn, esop itiaita ọkọrọ ye n̄kpọ nte Mme Ntiense 700 ẹdu ke Jequié.

Ke akpa ọfiọn̄ oro n̄kodude ke Jequié, n̄kodụn̄ ke ekpri ubet oro n̄kọbọde ke ukpeokụk, emi okoyomde usụn̄ ọkpọn̄ obio. Ekem, mma nsobo Miguel Vaz de Oliveira, andinyene Ufọkisen Sudoeste, kiet ke otu mfọnn̄kan ufọkisen ke Jequié. Miguel ama enyịme n̄kpep imọ Bible onyụn̄ akpak mi ete n̄wọrọ ndidụn̄ ke ubet kiet ke ufọkisen imọ. Nte ini akakade, Miguel ye n̄wan esie ẹma ẹkabade ẹdi Mme Ntiense.

Esinem mi esịt nditi Luiz Cotrim, emi ekedide andikpep ke ufọkn̄wed sekọndri ke ini n̄kodude ke Jequié. Luiz ama enyịme ndin̄wam mi nnen̄ede mfiọk usem Portuguese ye ibat. N̄kaka ufọkn̄wed praimari kpọt, ntre mma nsọsọp nnyịme un̄wam esie. Ukpep oro Luiz ekesinọde mi kpukpru urua ke mma n̄kokụre ndikpep Bible ye enye ama etịm mi idem ọnọ mme ifetutom efen efen oro n̄kenyenede ke esop Jehovah esisịt ini ke oro ebede.

Ndisobo Obufa N̄kpọ-Ata

Ke 1956, mma mbọ leta oro ọkọdọhọde ndi n̄kọk itieutom nnyịn emi okodude ini oro ke Rio de Janeiro ndibọ ukpep man n̄kabade ndi esenyịn circuit, nte ẹkotde asan̄autom Mme Ntiense Jehovah oro ẹsan̄ade-san̄a. Ukpep oro ami ye nditọete itiaita en̄wen ikọbọde ekebịghi esisịt akan ọfiọn̄ kiet. Ke ukpep oro ama okokụre, ẹma ẹnọ mi n̄ka São Paulo, ndien emi ama anam esịt etịmede mi. Mma mbụp idemmi nte: ‘Nso ke obubịt owo nte ami n̄ka ndinam ke ebiet oro mbon Italy ẹdụn̄ọde ẹyọhọ? Ndi mmọ ẹyedara mi?’b

Ke akpa esop oro n̄kakade n̄kese ke ikpehe Santo Amaro, esịt ama enem mi ndikụt ekemmọ Ntiense ye mbon oro ẹnyenede udọn̄ ẹyọhọde Ufọkmbono Obio Ubọn̄. Mma n̄kụt ke ufọn ikodụhe nditịmede esịt koro kpukpru mme asuanetop esop emi ibat ekedide 97 ẹma ẹtiene mi ẹbuana ke utom ukwọrọikọ ke utịt urua oro. Mma ndọhọ idemmi nte, ‘Ke akpanikọ mmọ ẹdi nditọete mi.’ Ima oro ndima nditọete iren ye iban emi ẹkenyenede ọkọnọ mi uko ndisịn ifịk ke utom oro ẹsan̄ade-san̄a.

Enan̄-Mbiomo, Enan̄-Mbakara, ye Ekara

Ndisan̄a anyan isan̄ n̄kese mme esop ye n̄kpri otu Mme Ntiense oro ẹkedụn̄ọde ke mme obio-in̄wan̄ ekedi kiet ke otu ikpọ n̄kpọ-ata oro mme esenyịn oro ẹsan̄ade-san̄a ẹkesobode ini oro. Ke mme utọ ebiet oro, edieke n̄kpọisan̄ ofụri owo ẹkekam ẹdude, mmọ ẹkesitie ntaha ntaha, ndien ediwak usụn̄ ẹkedi mfafaha mfafaha ye ntọn̄ ntọn̄.

Ndusụk circuit ẹma ẹse ẹban̄a mfịna emi ke ndidep enan̄-mbiomo m̀mê enan̄-mbakara nnọ esenyịn circuit esida asan̄a ese mme esop. Mma nsibọp mbiomo mi ke enan̄-mbiomo nnyụn̄ n̄wat n̄kpọ nte hour 12 mbemiso nsịmde esop en̄wen; n̄kesiwak ndinam emi ke Monday. Mme Ntiense ke obio Santa Fé do Sul ẹma ẹnyene enan̄-mbiomo oro ẹkekotde Dourado (Goldie) emi ọkọdiọn̄ọde usụn̄ oro ẹsisan̄ade ẹsịm mme otu ukpepn̄kpọ oro ẹkedude ke obio-in̄wan̄. Dourado ama esituak ada ke ini isịmde mme inuaotop obio-in̄wan̄ onyụn̄ ebet mi mberede. Ke ima ikese otu kiet ikụre, ami ye Dourado ima isika ikese otu en̄wen.

Unana eti usụn̄ unyene nneme ama anam n̄ko utom circuit ọsọn̄. Ke uwụtn̄kpọ, n̄kesinyene ndidụk ubom mbe Akpa Araguaia nnyụn̄ n̄wat ke enan̄-mbiomo mi ke n̄kpọ nte kilomita 25 mbe akai, man n̄kese ekpri otu Mme Ntiense oro ẹsisopde idem ke obio-in̄wan̄ kiet ke Stet Mato Grosso. Isan̄ kiet, mma n̄wet leta nsian otu emi ke ami ke ndi ndise mmọ, edi owo ndomokiet ikedịghe idida ibet mi ke ini n̄kebede inyan̄ n̄kesịm n̄kan̄ eken koro mmọ ikọbọhọ leta oro. Ekedi mbubịteyo, ntre mma ndọhọ andinyene ekpri itie un̄wọn̄ mmịn ese mbiomo mi ọnọ mi, nnyụn̄ mmen ekpat mi kpọt ntọn̄ọ isan̄.

Ikebịghike eyo ama ofụk owo idem. Nte n̄kotụnde usụn̄ ke ekịm oro, unam ẹkotde ekara ama anam uyom. Mma n̄kop ke ekara ekeme ndida idịbi-ubọk esie n̄wot owo. Ntre, ini ekededi oro n̄kpọ akanamde uyom ke ikọt, mma nsion̄o ikpat sụn̄sụn̄ nnyụn̄ nsio ekpat mi nnyan ke iso man nda n̄kpeme idem. Mma ndisịm ekpri idịm ke mma n̄kasan̄a ediwak hour. Ke ndiọkiso, ekịm ikayakke n̄kụt ke ẹma ẹda waya ẹsịn ọkọ ke n̄kan̄ eken. Mma mfrọ idịm oro n̄kọduọ ke ọkọ waya oro nnyụn̄ nda unan!

Ke akpatre, mma ndisịm obio-in̄wan̄ oro otu Mme Ntiense ẹkedude ndien mme ebua ẹma ẹkpọi mi. Ekedi ọsọ n̄kpọ ini oro inọ ndisidi okoneyo ndiyịp mme erọn̄, ntre mma nsọsọp ntịn̄ owo oro ndide ke ini ẹkebererede usụn̄. Anaedi mbọm mi ama anam nditọete oro ke ini mmọ ẹkekụtde nte ọfọn̄ mi awahade onyụn̄ ọyọhọde ye iyịp, edi mmọ ẹma ẹnem esịt ndikụt mi.

Kpa ye mme n̄kpọ-ata oro n̄kosobode, ini oro ẹma ẹnem etieti. Ama esinem mi ndisan̄a anyan isan̄ oro ke enan̄-mbakara ye ke ukot, ndusụk ini nduọk odudu ke idak eto, n̄kpan̄ utọn̄ n̄kop mme ikwọ inuen, nnyụn̄ nse nte mme ebuaikọt ẹbede ke ndobo ndobo usụn̄ oro nsisan̄ade. N̄kpọ en̄wen oro akanamde n̄kop inemesịt ekedi ndifiọk ke edidi mi ama esinen̄ede an̄wam mme owo. Ediwak owo ẹma ẹwet leta ẹkọm mi. Mbon eken ẹma ẹkọm mi ke ini ikosobode ke mme mbono. Esịt akadat mi didie ntem ndikụt mme owo ẹkande ọkpọkpọ mfịna mmọ ẹnyụn̄ ẹnamde n̄kọri ke n̄kan̄ eke spirit!

Mma Nnyene Andin̄wam ke Akpatre

N̄kenyeneke nsan̄a ke ediwak isua oro n̄kanamde utom oro ẹsan̄ade-san̄a, ndien oro ama ekpep mi ndiberi edem ke Jehovah nte “akwa itiat mi, ye ufọk ekọn̄ mi.” (Psalm 18:2) Adianade do, mma mfiọk ke nditre ndidọ ndọ ama anam mi nnen̄ede n̄wụk ntịn̄enyịn ke mme n̄kpọ Obio Ubọn̄.

Nte ededi, ke 1978, mma nsobo sista kiet oro ekedide asiakusụn̄, emi ekekerede Júlia Takahashi. Enye ama ọkpọn̄ utom nurse oro enye akanamde ke akamba ufọkibọk kiet ke São Paulo emi ẹkesikpede enye ediwak okụk, man ọkọkwọrọ ikọ ke ebiet emi ẹkenen̄erede ẹyom mme asuanetop Obio Ubọn̄. Mbiowo Christian oro ẹkediọn̄ọde enye ẹma ẹnen̄ede ẹtoro enye ke mme edu eke spirit oro enye enyenede ọkọrọ ye ukeme esie nte asiakusụn̄. Kamse, idem ama akpa ndusụk owo ke ini n̄kebierede ndidọ ndọ ke mma n̄ketie ediwak isua ndọhọ ndọ. Edima ufan mi kiet ikenịmke ke mmọn̄ ndọ ndọ, ntre enye ama ọn̄wọn̄ọ ndinọ mi ata akamba ayara enan̄ edieke ndọde ndọ ke akpanikọ. Nnyịn ima ida ayara enan̄ oro inam usọrọ ndọ nnyịn ke July 1, 1978.

Ndika Iso Nsịn Ifịk kpa ye Unana Nsọn̄idem

Júlia ama etiene mi anam utom oro ẹsan̄ade-san̄a, ndien nnyịn ima isisan̄a ise mme esop ke edem usụk ye ke ufọt edem usụk ye edem usiahautịn Brazil ke isua itiaita oro ẹketienede. Ini oro ke n̄kọtọn̄ọ ndidọn̄ọ udọn̄ọ esịt. Mma nsụhọ utịm ikaba ke adan̄aemi n̄kọkwọrọde ikọ nnọ mme enyeneufọk. Ke ntak unana nsọn̄idem mi, nnyịn ima inyịme ndinam utom akpan asiakusụn̄ ke obio Birigüi ke Stet São Paulo.

Ekem Mme Ntiense ke Birigüi ẹma ẹmen mi ẹbịne abiausọbọ ke obio Goiânia emi oyomde usụn̄ ke n̄kpọ nte kilomita 500. Ke ndondo oro idem ọkọsọn̄de mi, ẹma ẹsiak mi idem ẹsịn ekpri masịn man anam esịt mi anam utom edifọn edifọn. Oro ekedi n̄kpọ nte isua 20 emi ẹkebede. Okposụkedi ẹkefiakde ẹsiak mi esịt utịm ikaba, nsụk nsesịn ifịk ke utom edinam mbet. Ukem nte ediwak ibanndọ Christian oro ẹnamde akpanikọ, Júlia aka iso ndisọn̄ọ mi idem nnyụn̄ nsịn udọn̄ nnọ mi kpukpru ini.

Kpa ye oro nsikopde mfụhọ ndusụk ini ke ntak oro unana nsọn̄idem mîyakke nnam ekese aba, nsụk n̄kekeme ndisiak usụn̄. Mmesiti idemmi ke akananam Jehovah in̄wọn̄ọke ke iyanam nnyịn idu uwem unana afanikọn̄ ke akani editịm n̄kpọ emi. Edieke apostle Paul ye mme Christian en̄wen oro ẹkenamde akpanikọ ẹkeyọde afanikọn̄, ntak emi nnyịn mîkpọyọhọ?—Utom 14:22.

Ke ndondo emi, mma n̄kụt akpa Bible oro n̄kenyenede ke iduọk isua 1930. Ke esịt ikpaedem esie, mma n̄wet 350—kpa ibat mme anditan̄a Obio Ubọn̄ oro ẹkedude ke Brazil ke ini n̄kọtọn̄ọde ndidụk mme mbono esop Christian ke 1943. Edi n̄kpọ n̄kpaidem ndikụt ke se iwakde ibe Mme Ntiense 600,000 ẹdu idahaemi ke Brazil. Nso ifet ke n̄kenyene ntem nditịp ekpri nsịn ke n̄kọri emi! Ke akpanikọ, Jehovah enen̄ede ọdiọn̄ mi ke nsịnifịk mi. Mmekeme ndidọhọ ukem nte andiwet psalm: “Jehovah amanam ikpọ n̄kpọ ye nnyịn; esịt ke adat nnyịn.”—Psalm 126:3.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Ndise ke page 9]

Mme Ntiense ke ẹtọt utịn̄ikọ an̄wa ke akpa mbono oro ẹkenịmde ke obio Salvador ke 1943

[Ndise ke page 10]

Mme Ntiense ẹdibehe ke São Paulo man ẹdụk Mbono Mme Idụt Idatesịt oro ẹkenịmde ke 1946

[Mme ndise ke page 10, 11]

Ke utom oro ẹsan̄ade-san̄a ke utịt utịt iduọk isua 1950

[Ndise ke page 12]

Ami ye Júlia n̄wan mi