Ndi Akan̄a Akara Uwem Fo?
“ALA NÒ DON.” Ke usem Bambara ke Mali, Edem Usoputịn Africa, ikọ emi ọwọrọ, “Edi utom Abasi.” Mme ufiet nte enyeemi ẹdi ata ọsọ n̄kpọ ke ikpehe n̄kan̄ ererimbot oro. Ke usem Wolof, ẹsidọhọ ẹte, “Yallah mo ko def” (Abasi akanam). Ndien ke usem ekpụk Dogon, mmọ ẹsidọhọ, “Ama biray” (Abasi edi ntak).
Mbiet ikọ ẹmi ẹdu ke mme idụt efen. Ẹsiwak ndikop mme utọ ikọ nte, “Ini esie ekem” ye, “Ekedi uduak Abasi” ini ekededi oro n̄kpa m̀mê n̄kpọ mmọn̄eyet otịbede. Ke Edem Usoputịn Africa, ẹsiwak ndiwet mme utọ ufiet nte “Uduakesịt edi eke owo, ibọrọ enyene Abasi” ke mme n̄kpọisan̄ ẹnyụn̄ ẹwet nte idiọn̄ọ ke mme ufọkurua. Ye ediwak owo mmọ ẹdi sụk ebetọ ikọ oro ẹmende n̄kpọ ẹdomo ye n̄kpọ. Nte ededi, ediwak ini mmọ ẹsiwụt ntotụn̄ọ ekikere aban̄ade edibem iso mbiere n̄kpọ nnịm.
Nso ikam idi edibem iso mbiere n̄kpọ nnịm? The World Book Encyclopedia akabade enye nte “edinịm ke akpanikọ nte ke mme odudu oro owo mîkemeke ndikara ẹma ẹbebiere mme n̄kpọntịbe ẹnịm.” Nso idi “mme odudu” ẹmi? Ke ediwak tọsịn isua ẹmi ẹkebede, mbon Babylon ẹkenịm ke akpanikọ ẹte ke ndutịm ntantaọfiọn̄ ke ini owo amanade ama enen̄ede enyene ọkpọsọn̄ odudu ke akan̄a owo. (Men Isaiah 47:13 domo.) Mbon Greece ẹkenịm ke akpanikọ ẹte ke akan̄a okodu ke ubọk mme okopodudu abasi-an̄wan ita ẹmi ẹyụtde, ẹdomode, ẹnyụn̄ ẹsịbede urụk uwem. Nte ededi, ekedi mme ekpep ukpepn̄kpọ ido ukpono Christendom ẹketọn̄ọ ekikere oro nte ke Abasi ke idemesie ebiere akan̄a owo!
“Edisana” Augustine, ke uwụtn̄kpọ, ama esịn “nsunsu ye idiọk ekikere” eke mme asiak ntantaọfiọn̄. Ke n̄kan̄ eken, enye ama afan̄a ete ke “ndidọhọ ke Abasi odu, ndien ke ukem ini oro ẹfan̄ade nte ke Enye inyeneke ifiọk iban̄a mme n̄kpọ oro ẹban̄ade ini iso, edi ata in̄wan̄în̄wan̄ ndisịme.” Enye ama ọdọhọ ete ke man Abasi enen̄ede edi ata ọkpọsọn̄, ana enye “ọfiọk kpukpru n̄kpọ mbemiso mmọ ẹtịbe” “ebem iso ebiere kpukpru n̄kpọ onịm.” Edi, Augustine ama afan̄a ọkpọsọn̄ ọkpọsọn̄ ete ke kpa ye oro Abasi ebemde iso ọfiọk kpukpru se itịbede, mme owo ẹsụk ẹnyenyene ifụre edinam ubiere.—The City of God, N̄wed V, Ibuot 7-9.
Ediwak isua ikie ke ukperedem, ekpep ukpepn̄kpọ ido ukpono Protestant oro John Calvin ama eneme mme n̄kpọ aka iso, afan̄ade ete ke adan̄aemi “[Abasi] ekebemde iso emek [ndusụk owo] ndidi nditọ ye mme ada udeme obio ubọn̄ heaven nnyene,” ama emek mmọ efen ndidi “mme andibọ iyatesịt esie”!
Mfịn, ẹda se ẹnịmde ke akpanikọ ẹban̄a akan̄a ke ata akpan n̄kpọ ke ediwak ikpehe ke ererimbot. Kere ban̄a ifiọk n̄kpọntịbe Ousmane, ekpri akparawa kiet ke Edem Usoputịn Africa. Enye ekedi kiet ke otu nditọ ufọkn̄wed ẹmi ẹkefiọkde n̄wed ẹkan ke ufọkn̄wed esie, edi ke ini enye eketiede akpatre udomo esie, enye ikebehe! Emi ikọwọrọke sụk edifiak n̄ka n̄wed isua kiet efen edi n̄ko ndiyọ nsahi otode ubon ye mme ufan esie. Ufan kiet ama an̄wana ndidọn̄ enye esịt ke ndidọhọ ke ekedi uduak Abasi. Eka Ousmane n̄ko ọkọdọhọ ke akan̄a edi ntak ke enye ndiketre ndibe.
Ke akpa Ousmane ama okop inemesịt ke mme ukeme oro mmọ ẹkesịnde ndidọn̄ enye esịt. Kamse, edieke edikpu esie ekenen̄erede edi uduak Abasi, idụhe se enye akpakanamde ndibiọn̄ọ oro. Edi ete esie okokụt mme n̄kpọ ke isio isio usụn̄. Enye ama asian Ousmane ete ke enye nditre ndibe udomo oro ekedi ndudue esie—idịghe eke Abasi. Ousmane eketre ndibe n̄kukụre ke ntak emi enye mîkesịnke idem ke ukpepn̄kpọ esie.
Ke mbuọtidem esie ke akan̄a ama ekenyen̄e, Ousmane ama ebiere ndidụn̄ọde mme n̄kpọ nse ke idemesie. Nnyịn idahaemi imọnọ fi ikot ndinam ukem oro ebe ke ndikot ibuotikọ oro etienede mi.