Nte Utre Udia Edi Ido Eset?

“AMI mmesitie utre udia kpukpru Monday toto ke ini emi n̄kedide uyen,” ntre ke Mrudulaben, imọ an̄wan India kiet edide isua 78, ọdọhọ. Emi edi ubak utuakibuot esie, usụn̄ ndikụt nte ke enye enyene eti ndọ ye nditọ oro ẹkopde nsọn̄idem, ọkọrọ ye ukpeme ẹnọde ebe esie. Idahaemi edide ebeakpa, enye aka iso nditie utre udia ke mme Monday kaban̄a eti nsọn̄idem ye kaban̄a uforo nditọ esie. Nte enye, ata ediwak ke otu iban Hindu ẹnam utre udia ofụri ini edi ubak uwem mmọ.

Prakash, anam mbubehe odude ke ukeuke isua emana emi odụn̄de ke esịt obio Mumbai (Bombay), India, ọdọhọ ke imọ imesitie utre udia kpukpru isua ke mme Monday Sawan (Shravan). Emi edi ọfiọn̄ akpan edinam ido ukpono ke n̄wed usenọfiọn̄ mbon Hindu. Prakash anam an̄wan̄a ete: “N̄kọtọn̄ọ ke mme ntak ido ukpono, edi idahaemi mmokụt udiana ntak ndika iso kaban̄a mme ntak nsọn̄idem. Sia Sawan esidide ke utịt utịt ini ọkpọsọn̄ edịm, enye esinọ idemmi ifet ndiyet mme udọn̄ọ oro ẹsidude ke ukwọ edịm mfep.”

Ndusụk owo ẹkere ke utre udia an̄wam owo ke n̄kan̄ eke ikpọkidem, eke ekikere, ye eke spirit. Ke uwụtn̄kpọ, Grolier International Encyclopedia ọdọhọ ete: “Ndụn̄ọde ntaifiọk eke ndondo emi ọnọ ekikere ete ke utre udia ekeme ndikama nsọn̄idem onyụn̄, ke ini ẹtrede enye ke ntịn̄enyịn, ekeme ndinam owo enen̄ede odu ke edidemede ke n̄kan̄ eke ekikere ye ntụk.” Ẹdọhọ ẹte ke owo akwaifiọk Greek oro Plato ama esitie utre udia ke usen duop m̀mê akan oro ye nte ke ata ibat oro Pythagoras ama esinam nditọ ukpepn̄kpọ esie ẹtie utre udia mbemiso ekpepde mmọ n̄kpọ.

Ye ndusụk owo, utre udia ọwọrọ edibet udia ye mmọn̄ ofụri ofụri ke akpan ikpehe ini oro ẹnịmde, ke adan̄aemi mbon en̄wen ẹsidade se itiede mmọn̄-mmọn̄ ke mme ini utre udia mmọ. Ediwak owo ẹda editre ndidia ndusụk udia m̀mê nditre ndidia akpan orụk udia nte utre udia. Edi utre udia anyanini oro owo mîsehe enyịn iban̄a ekeme ndikama n̄kpọndịk. Ọkọmbụk n̄kpọntịbe oro Parul Sheth ọdọhọ ete ke idem owo ama osion̄o udia ọnọde odudu okụre, enye ndien ọwọn̄ọde mmọn̄ obụk oro akarade n̄kọri esịn ke suka ndien ekem ọwọn̄ọde ebịne ikpọn̄ idem. Ndiwọn̄ọde ikpọn̄ nsịn ke suka osion̄o idiọk mmọn̄ibọk ẹkotde mbuaha mmọn̄ibọk ketone. Nte mmọemi ẹtọtde, mmọ ẹdọk ẹka mfre, ẹnọde akpan ndutịm usan̄a esịp unan. “Emi edi ini emi utre udia ekemede ndikabade ndi n̄kpọndịk,” ntre ke Sheth ọdọhọ. “Ekeme nditịmede fi, etịmede fi ekikere, onyụn̄ anam se idiọkde ikan oro. . . . [Enye ekeme ndidi ntak] owo ndisụhọ ndien ke akpatre n̄kpa.”

N̄kpọutom ye Ido Edinam

Ẹmeda utre udia nte okopodudu n̄kpọutom kaban̄a mme uduak eke ukaraidem ye eke n̄kaowo. Ọwọrọiso owo emi akadade n̄kpọekọn̄ emi ekedi Mohandas K. Gandhi ke India. Ke edide se ediwak miliọn owo ke mme itie ikie ẹnen̄ede ẹkpono, enye ama ada utre udia ndinyene ọkpọsọn̄ odudu ke otu mbon Hindu India. Ke obụkde utịp utre udia esie ndibiere eneni ke ufọt mme anamutom ke itieutom ubotn̄kpọ ye mme andinyene itieutom ubotn̄kpọ, Gandhi ọkọdọhọ ete: “Ofụri utịp ekedi nte ke ẹma ẹnyene eti idaha ye kpukpru owo. Ẹma ẹsịm esịt mme andinyene itieutom ubotn̄kpọ . . . Ẹma ẹkpan editre utom oro ke mma n̄ketie utre udia ke usen ita kpọt.” Adaibuot ukara South Africa, Nelson Mandela, ama etiene abuana ke editre ndidia udia nyụhọ ke usen ition ke mme isua n̄kpọkọbi esie nte owo n̄kpọkọbi ukaraidem.

Ata ediwak ke otu mbon oro ẹnamde utre udia edi edu mmọ, nte ededi, ẹnam ntre ke mme ntak ido ukpono. Utre udia edi ọwọrọiso ido edinam ke Ido Ukpono Hindu. Ke ndusụk usen, ntre ke n̄wed oro Fast and Festivals of India ọdọhọ, “ẹsitie ọyọhọ ọyọhọ utre udia . . . owo isikam in̄wọn̄ke ukpọk mmọn̄. Iren ye iban ẹsitie ọkpọsọn̄ utre udia . . . man ẹkụt ke ẹnyene inemesịt, uforo ye edifen nnọ ke mme ndudue ye idiọkn̄kpọ.”

Ẹsitie utre udia ntatara ntatara ke ido ukpono Jain. The Sunday Times of India Review ọtọt ete: “Muni [ọfiọkn̄kpọ owo] Jain kiet ke Bombay [Mumbai] ekesin̄wọn̄ akrasi editem mmọn̄ iba kpọt ke usen—ke usen 201. Enye ama ataba kilogram 33.” Ndusụk owo ẹsikam ẹtie utre udia tutu esịm udomo oro mmọ ẹtemde idemmọ biọn̄ tutu ẹkpere n̄kpa, ẹnịmde ke akpanikọ ẹte ke emi ayada edinyan̄a edi.

Ye ikpọ owo ẹkade ido ukpono Islam ke ofụri ofụri, utre udia edi amama ye mûmaha ke ọfiọn̄ Ramadan. Ẹkeme nditre ndidia udia m̀mê ndin̄wọn̄ mmọn̄ tọn̄ọ ke usenubọk tutu esịm mbubịteyo ke ofụri ọfiọn̄ oro. Owo ekededi emi ọdọn̄ọde m̀mê akade isan̄ ke ini emi enyene nditie utre udia ke mme usen efen ndiyọhọ mme usen oro. Lent, ikpehe ini usen 40 mbemiso Easter, edi ini utre udia ọnọ ndusụk owo ke Christendom, ediwak n̄ka ido ukpono ẹsinyụn̄ ẹtie utre udia ke mme akpan usen efen.

Ke akpanikọ utre udia itreke. Ndien sia enye edide ubak ata ediwak ido ukpono, nnyịn imekeme ndibụp, Nte Abasi oyom ẹtre udia? Ndi odu mme idaha oro mme Christian ẹkemede ndibiere nditie utre udia? Nte emi ekeme ndinọ ufọn? Ibuotikọ oro etienede eyeneme mbụme ẹmi.

[Ndise ke page 3]

Ido ukpono Jain ese utre udia nte usụn̄ ndinyene edinyan̄a ukpọn̄

[Ndise ke page 4]

Mohandas K. Gandhi ama ada utre udia nte okopodudu n̄kpọutom kaban̄a mme uduak eke ukaraidem m̀mê eke n̄kaowo

[Ndise ke page 4]

Ke Islam, utre udia edi amama ye mûmaha ke ọfiọn̄ Ramadan

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

Garo Nalbandian