‘Ima-mfọnido Fo Ọfọn Akan Uwem’

Nte Calvin H. Holmes obụkde

Ekedi December eke 1930, ndien ndisụk n̄kụre ndinyịme mmọn̄eba nsio ke enan̄ ekedi oro ke ini Papa emi akakade ndise mbọhọidụn̄ oro okodụn̄de ekpere ọkọnyọn̄de edi ufọk. “Weyman ọbuọt mi n̄wed emi,” ntre ke enye eketịn̄ nte enye okodụride blu blu n̄wed kiet osio ke ekpatọfọn̄ esie. Enyịn̄ n̄wed oro ekedi Deliverance, emi Watch Tower Bible and Tract Society emịn̄de. Papa, emi mîkesiwakke ndikot n̄wed, ama okot n̄wed oro tutu eyo ọsọn̄ ke okoneyo.

EKEM, Papa ama ọbọ mme n̄wed efen ke ebuọt, ẹmi enyịn̄ mmọ ẹkedide Light ye Reconciliation, emi mme andimịn̄ ẹsụk ẹdide ukem. Enye ama okụt akani Bible Mama onyụn̄ etie tutu eyo ọsọn̄ ke okoneyo ndikot ke un̄wana utuenikan̄ oro ẹsịnde karasịn. Papa ama anam akamba ukpụhọde. Ke ini etuep oro enye ama etịn̄ ikọ ye nnyịn ke ediwak hour—ami, eka mi, ye nditọeka mi iban ita—nte nnyịn iketiede ikanade akani stove nnyịn oro ẹdade ifia ẹbara.

Papa ama ọdọhọ ke ẹkot mme andimịn̄ n̄wed ẹmi Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ye nte, ke nte mmọ ẹtịn̄de, nnyịn idu uwem ke “ukperedem ini.” (2 Timothy 3:1-5) Enye ama anam an̄wan̄a nte ke owo idisoboke isọn̄ ke utịt ererimbot edi nte ke idak Obio Ubọn̄ Abasi ẹyenam enye akabade edi paradise. (2 Peter 3:5-7, 13; Ediyarade 21:3, 4) Oro ama enen̄ede enem mi ndikop.

Papa ama ọtọn̄ọ nditịn̄ ikọ nnọ mi nte nnyịn inamde utom ọtọkiet. Mmeti nte ke nnyịn ikofori ibokpot ke ini enye akanamde an̄wan̄a nte ke enyịn̄ Abasi edi Jehovah. (Psalm 83:18) Ntem, ke ini utọ eke 1931, ke ini n̄kedide isua 14 kpọt, mma mbiere ndida nnọ Jehovah ye Obio Ubọn̄ esie. Mma mbọn̄ akam nnọ Jehovah ke akani in̄wan̄ apple oro okodude ke edemesa ufọk nnyịn nnyụn̄ nsọn̄ọ n̄n̄wọn̄ọ nte ke nyanam n̄kpọ esie ke nsinsi. Ima-mfọnido utịbe utịbe Abasi nnyịn ama ededemede esịt mi.—Psalm 63:3.

Nnyịn ikodụn̄ ke in̄wan̄ edide n̄kpọ nte kilomita 30 tọn̄ọde ke St. Joseph, Missouri, U.S.A., onyụn̄ osụhọrede akan kilomita 65 tọn̄ọde ke Kansas City. Papa akamana ke ufọk eto oro ete ete ete mi ọkọbọpde ke in̄wan̄ ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ọyọhọ isua ikie 19.

Ukpep Ndinam Utom Ukwọrọikọ

Ke ndaeyo eke 1931, ubon nnyịn ama okop utịn̄ikọ an̄wa oro ọdọhọde “Obio Ubọn̄, Idotenyịn Ererimbot” ke ekebe utịn̄ikọ, emi Joseph Rutherford, etieibuot Watch Tower Society ini oro, ọkọnọde ke mbono ke Columbus, Ohio. Emi ama edemede mi esịt, ndien mma n̄kop inemesịt nditiene Papa mbuana ke edisuan ekpri n̄wed oro ekesịnede akpan utịn̄ikọ an̄wa emi ke otu mme ọdiọn̄ọ nnyịn.

Ke ini utọ eke 1932, mma ndụk akpa mbonoesop eke Mme Ntiense Jehovah. Mbọhọidụn̄ nnyịn ama ọnọ mi ye Papa ikot ndikop utịn̄ikọ kiet oro George Draper, esenyịn oro asan̄ade-san̄a eke Mme Ntiense Jehovah, ọkọnọde ke St. Joseph. Ke ini nnyịn ikesịmde, mbonoesop ama ọtọtọn̄ọ aka anyan, ndien mma n̄kụt itie nditie ke edem okop-idem, abara-abaedem J. D. Dreyer, emi ekenyenede ndinyene akpan udeme ke uwem mi.

Ke September 1933, mma ndụk mbono ye Papa ke Kansas City, ke ebiet emi n̄ketienede mbuana akpa ini ke an̄wan̄wa ukwọrọikọ. Papa ama ọnọ mi n̄kpri n̄wed ita onyụn̄ eteme mi ndidọhọ: “Ami ndi kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah ẹmi ẹkwọrọde eti mbụk Obio Ubọn̄ Abasi. Nte eyịghe mîdụhe afo ama okop ke ekebe utịn̄ikọ se Judge Rutherford eketịn̄de. Se ibede itieutom usuanetop 300 ẹsuan utịn̄ikọ esie kpukpru urua.” Ekem mma nnọ ekpri n̄wed oro. Ke mbubịteyo oro, nte n̄kenyịmide enan̄ mmọn̄eba ke in̄wan̄, mma n̄kere ke emi ekedi ata akpan usen oro nditide ke uwem mi.

Ikebịghike ini etuep ama ọtọn̄ọ, ndien nnyịn ikawakke ndinam isan̄. Edi ekem Brọda Dreyer ye n̄wan esie ẹma ẹdi ẹnyụn̄ ẹdibụp m̀mê n̄kpama ndidi ufọk mmọ ke mbubịteyo Saturday nnyụn̄ ndu eyo esiere. Isan̄ kilomita duop ndika ufọk Dreyer ama odot ye ukeme oro koro mma n̄keme ndisan̄a ye mmọ ke utom ukwọrọikọ edem usen oro nnyụn̄ ndụk Ukpepn̄kpọ Enyọn̄-Ukpeme ke St. Joseph. Toto ke ini oro, n̄wakke nditaba editiene mbuana ke utom ukwọrọikọ ke mme Sunday. Ukpep ye item Brọda Dreyer ẹkedi ọsọn̄urua n̄kpọ.

Ke September 2, 1935, mma n̄keme ke akpatre ndiyarade uyakidem mi nnọ Jehovah ke baptism mmọn̄ ke mbono ke Kansas City.

Ntọn̄ọ Ubọkọkọ Eyouwem

Ntọn̄ọ ntọn̄ọ ke 1936, mma nsịn eben̄e ndinam utom nte asiakusụn̄, m̀mê asan̄autom uyọhọ ini, ndien ẹma ẹsịn mi enyịn̄ ke otu mbon oro ẹyomde nsan̄a usiakusụn̄. Ikebịghike ke oro ebede mma mbọ leta nto Edward Stead eke Arvada, Wyoming. Enye ama anam an̄wan̄a ete ke imọ idu ke n̄kpọitie mbon n̄kpọnnam kpukpru ini inyụn̄ iyom un̄wam ndisiak usụn̄. Mma nsọsọp nnyịme eben̄e esie ndien ẹma ẹmek mi asiakusụn̄ ke April 18, 1936.

Mbemiso n̄kadahade ndikadiana ye Brọda Stead, eka mi ama etịn̄ ikọ ọnọ mi san̄asan̄a. Enye ama obụp ete: “Eyen mi, emetịm enịm ke akpanikọ ete ke se oyomde ndinam edi emi?”

Mma mbọrọ nte: “Uwem idiwọrọke n̄kpọ ndomokiet ke mîdịghe oro.” Mma ndifiọk nte ke ima-mfọnido Jehovah edi ata akpan n̄kpọ akan n̄kpọ efen ekededi.

Ndisiak usụn̄ ye Ted, nte ikesikotde Brọda Stead, ekedi ata eti ukpep. Enye ọkọyọhọ ye ifịk onyụn̄ enyene inem inem usụn̄ unọ etop Obio Ubọn̄. Edi ofụri se Ted ekekemede ndinam ekedi ndiwet n̄kpọ nnyụn̄ ntịn̄ ikọ; kpukpru ikek esie ẹma ẹkọbọ ke ntak ewan̄kọ. Mma nsibak ndemede nyet enye mmọn̄ nnyụn̄ n̄kwat enye ntan̄ebek, nnam udia usenubọk, nnyụn̄ nnọ enye udia. Ekem nsịne enye ọfọn̄ nnyụn̄ ntịm enye idem nnọ utom. Ke ndaeyo oro nnyịn ima isiak usụn̄ ke Wyoming ye Montana, inamde itienna ke an̄wa ke okoneyo. Ted ekeside idap ke san̄asan̄a itie udakibuot oro ẹkenamde ke enyọn̄ moto mbiomo esie, ndien ami n̄kesina ke isọn̄ nde. Ekem ke isua oro mma n̄wọrọ n̄ka edem usụk ndikasiak usụn̄ ke Tennessee, Arkansas, ye Mississippi.

Ke September 1937, mma ndụk akpa akamba mbono mi ke Columbus, Ohio. Do ẹma ẹnam ndutịm ndinọ ndausụn̄ ke utom ukwọrọikọ ye edikama ukwak ubre usanikwọ. Ini kiet kiet oro ikadade ukwak ubre usanikwọ oro inam n̄kpọ nnyịn ikesikot ediwụk kiet. Ọfiọn̄ kiet mma nnam se ibede ediwụk 500, ndien se iwakde ikan owo 800 ẹma ẹnọ n̄kpan̄utọn̄. Ke mma n̄kọnọ ikọ ntiense ke ediwak obio n̄kan̄ edem usiahautịn Tennessee, Virginia, ye West Virginia, ẹma ẹnọ mi ikot ndinam utom nte akpan asiakusụn̄ ke obufa idaha, nnamde utom ye asan̄autom zone, nte ẹkesikotde mme esenyịn oro ẹsan̄ade-san̄a ini oro.

Mma nsika n̄kese mme esop ye mme otu oro ẹdude nsannsan ke West Virginia—ndude urua iba esịm inan̄ ye otu kiet kiet—nnyụn̄ nnọ ndausụn̄ ke utom ukwọrọikọ. Ekem, ke January 1941, ẹma ẹmek mi asan̄autom zone. Etisịm ini oro Mama ye nditọeka mi iban ita—Clara, Lois, ye Ruth—ẹma ẹda idaha mmọ ẹnọ Obio Ubọn̄. Ntre ofụri ubon nnyịn ẹma ẹdụk akamba mbono ọtọkiet ke St. Louis ke ndaeyo oro.

Esisịt ini ke mbono oro okụrede, ẹma ẹtọt mme asan̄autom zone nte ke utom zone eyetre ke November 1941. Ke ọfiọn̄ oro eketienede United States ama odụk Ekọn̄ Ererimbot II. Ẹma ẹnọ mi n̄ka utom akpan asiakusụn̄, emi okoyomde mbiat hour 175 ke ọfiọn̄ ke utom ukwọrọikọ.

Mme San̄asan̄a Ifetutom

Ke July 1942, mma mbọ leta oro okobụpde m̀mê n̄kpama ndinam utom ke esenidụt. Ke mma n̄kenyịme, ẹma ẹnọ mi ikot n̄ka Bethel, ibuot itieutom Mme Ntiense Jehovah, ke Brooklyn, New York. N̄kpọ nte nditọete 20 oro mîdọhọ ndọ ke ẹkekot ẹdibọ san̄asan̄a ukpep ke ukem ini oro.

Nathan H. Knorr, etieibuot Watch Tower Society ini oro, ama anam an̄wan̄a ete ke utom ukwọrọikọ ama osụhọde ubọk ye nte ke ẹdinọ nnyịn ukpep ndisọn̄ọ mme esop idem ke n̄kan̄ eke spirit. Enye ama ọdọhọ ete: “Nnyịn iyomke ndidiọn̄ọ sụk se ikwan̄ade ke esop, edi se mbufo ẹkenamde ẹban̄a enye.”

Ke adan̄aemi ikodude ke Bethel, Fred Franz, emi akadade itie Brọda Knorr nte etieibuot ke 1977, ama ọnọ utịn̄ikọ kiet oro enye ọkọdọhọde ete: “Ekọn̄ Ererimbot II eyetre, ndien akwa utom ukwọrọikọ ayatara. Nte eyịghe mîdụhe ẹyesụk ẹtan̄ ediwak miliọn owo ẹbok ke esop Jehovah!” Utịn̄ikọ oro ama okpụhọde idaha ekikere mi ofụri ofụri. Ke ini ẹkenọde efakutom, mma mfiọk nte ke n̄kenyene ndika n̄kese kpukpru esop ke mme stet Tennessee ye Kentucky. Ẹkekot nnyịn mme asan̄autom nditọete, enyịn̄ oro ẹkekamade tutu ẹkpụhọ ẹkot esenyịn circuit.

N̄kọtọn̄ọ ndika n̄kese mme esop ke October 1, 1942, ke ini n̄kedide isua 25 kpọt. Ke ini oro n̄kukụre usụn̄ ndisan̄a nsịm ndusụk esop ekedi ke ukot m̀mê ke edem enan̄-mbakara. Ndusụk ini n̄keside idap ke ukem ubet nte ubon oro n̄kodude ye mmọ.

Ke ini n̄kakade n̄kese Esop Greeneville ke Tennessee ke July 1943, mma mbọ ikot ndidụk ọyọhọ otu iba eke Ufọkn̄wed Enyọn̄-Ukpeme Ukpep Bible eke Gilead. Ke Gilead, mma n̄kpep se ‘editịm n̄kpan̄ utọn̄ n̄kan nnọ mme n̄kpọ ẹmi ikokopde’ ye ‘ndiyọhọ kpukpru ini ke utom Ọbọn̄’ ẹnen̄erede ẹwọrọ. (Mme Hebrew 2:1; 1 Corinth 15:58) Ọfiọn̄ ition eke ukpepn̄kpọ ufọkn̄wed oro ama ọsọp okụre, ndien usen ukụre ukpep ama edi ke January 31, 1944.

Canada Ndien Mbe n̄ka Belgium

Ẹkenọ ediwak nnyịn ika Canada, emi ẹkedororede ukpan ke utom Mme Ntiense Jehovah ndondo oro. Ẹkenọ mi utom oro ẹsan̄ade-san̄a, emi okoyomde edisan̄a anyan isan̄ to ke esop sịm esop. Nte n̄kanamde isan̄, ekedi n̄kpọ idara ndikop mme ifiọkutom ẹban̄ade nte ẹkenamde utom nnyịn ke ini ukpan ke Canada. (Utom 5:29) Ediwak owo ẹma ẹtịn̄ n̄kpọ ẹban̄a se ẹkekotde ntatara ubịnikọt emi ke okoneyo kiet, ẹkenịmde ekpri n̄wed ke se ikperede ndidi kpukpru ufọk ọtọn̄ọde ke utịt Canada kiet sịm eken. Nso eti mbụk ke ekedi ntem ndifiọk ke May 1945 nte ke ekọn̄ ama okụre ke Europe!

Ke ndaeyo oro, ke adan̄aemi nnamde utom ye esop kiet ke ekpri obio Osage, Saskatchewan, mma mbọ leta nto Brọda Knorr, emi okokotde ete: “Mmọnọ fi ifetutom edika Belgium. . . . Ekese utom odu ndinam ke idụt oro. Enye edi idụt oro ekọn̄ abaharede, ndien nditọete nnyịn ẹyom un̄wam, ndien etie nte ọfọn ẹnọ owo oto America aka man ọkọnọ mmọ nnennen un̄wam ye ndọn̄esịt oro mmọ ẹyomde.” Mma mbọrọ usọp usọp, nnyịmede utom oro.

Ke November 1945, mma ndu ke Bethel Brooklyn ndikpep usem French ye Charles Eicher, akanieren eyenete otode Alsace. Mma mbọ n̄ko ukpep usọp usọp ke ndutịm n̄kọk itieutom. Mbemiso n̄kadahade n̄ka Europe, mma n̄ka n̄kese ubon ye mme ufan mi ke St. Joseph, Missouri, ibio ibio.

Ke December 11, mma n̄kpọn̄ New York ke Queen Elizabeth, ndien usen inan̄ ke ukperedem mma n̄kebehe ke Southampton, England. Mma ndu ọfiọn̄ kiet ke n̄kọk itieutom Britain, ke ebiet n̄kọbọde ukpep efen efen. Ke oro ebede, ke January 15, 1946, mma mbe Afua England nnyụn̄ n̄kadian ke Ostend, Belgium. Tọn̄ọde do mma nsan̄a ke tren n̄ka Brussels, emi ofụri ubon Bethel ẹkesobode ye ami ke itiembehe tren.

Ifịk Ifịk Utom Ini Ukụre Ekọn̄

Utom mi ekedi ndise mban̄a utom Obio Ubọn̄ ke Belgium, edi n̄kakam n̄kemeke ndisem usem oro. Ke n̄kpọ nte ọfiọn̄ itiokiet, mma ndiọn̄ọ ndisem usem French esisịt. Ekedi ifet ndinam utom ọtọkiet ye mme owo oro ẹkesịnde uwem mmọ ke itiendịk man ẹka iso ẹnam utom ukwọrọikọ ke ufan̄ isua ition oro ẹkedude ke idak Nazi. Ẹkesion̄o ndusụk mmọ ndondo oro ke mme itienna ekikere.

Nditọete ẹma ẹnyene ọkpọsọn̄ udọn̄ ndifiak ntịm utom nnyụn̄ mbọk mbon oro ẹkekopde biọn̄ kaban̄a akpanikọ Bible. Ntre ẹma ẹnam mme ndutịm ndinịm mme mbono ye kaban̄a mme esenyịn oro ẹsan̄ade-san̄a ndika n̄kese mme esop. Nnyịn n̄ko ima ibọ nsịnudọn̄ ito edidi ndise eke Nathan Knorr, Milton Henschel, Fred Franz, Grant Suiter, ye John Booth—kpukpru ẹkedide mme andida ke ibuot ẹtode ibuot itieutom Brooklyn. Ke mme ntọn̄ọ ntọn̄ọ ini oro, n̄kanam utom nte esenyịn circuit, esenyịn district, ye esenyịn n̄kọk. Ke December 6, 1952, ke mma n̄kanam utom ke se ikperede ndisịm isua itiaba ke Belgium, mma ndọ Emilia Vanopslaugh, emi n̄ko akanamde utom ke n̄kọk itieutom Belgium.

Ọfiọn̄ ifan̄ ke ukperedem, ke April 11, 1953, ẹma ẹnọ mi ikot ndi itieutom mme bodisi n̄kann̄kụk ẹnyụn̄ ẹsian mi nte ke edidu mi ekedi n̄kpọndịk ọnọ ifụre Belgium. Mma n̄ka Luxembourg ndikebet ke adan̄aemi ẹsiode ikpe mi ẹka Esop Ukara.

Ke February 1954 Esop Ukara Belgium ama ọsọn̄ọ ewụhọ oro nte ke edidu mi ekedi n̄kpọndịk ọnọ idụt oro. Uyarade oro ẹkenọde ekedi nte ke tọn̄ọ nte n̄kebehe ke Belgium, ibat Mme Ntiense ke idụt oro ama ọkọri akamba akamba—ọtọn̄ọde ke 804 ke 1946 esịm 3,304 ke 1953—ye nte ke, nte utịp, ukpeme Belgium ama odu ke ndịghe koro ediwak n̄kparawa ẹdide Mme Ntiense ke ẹkesọn̄ọ ẹda kaban̄a edida san̄asan̄a Christian. Ntem, ẹma ẹnọ mi ye Emilia ika Switzerland, ke ebiet emi ikọtọn̄ọde ndinam utom ke utom circuit ke ikpehe oro ẹsemde usem French.

Ufọkn̄wed Utom Obio Ubọn̄—kpa ufọkn̄wed ndinọ mbiowo Christian n̄kaiso ukpep—ọkọtọn̄ọ ke 1959 ke South Lansing, New York. Ẹma ẹkot mi n̄ka do man n̄kọbọ ukpep ndikpep mme otu eke ufọkn̄wed emi ke Europe. Ke adan̄aemi n̄kodude ke United States, mma n̄ka n̄kese ubon mi ke St. Joseph, Missouri. Do mma n̄kụt edima eka mi akpatre ini. Enye ama akpa ke January 1962; Papa ama akpakpa ke June 1955.

Ufọkn̄wed Utom Obio Ubọn̄ ke Paris, France, ọkọtọn̄ọ ke March 1961, ndien Emilia ama asan̄a ye ami. Mme esenyịn district, mme esenyịn circuit, mme esenyịn ke esop, ye mme akpan asiakusụn̄ ẹma ẹto France, Belgium, ye Switzerland ẹdi ufọkn̄wed oro. Ke ufan̄ ọfiọn̄ 14 oro ẹketienede, mma nnọ otu 12 ukpep ke ukpepn̄kpọ urua inan̄ emi. Nte ini akakade, ke April 1962, ima ifiọk ite ke Emilia ama oyomo.

Ndikpụhọde N̄kekem ye Mme Idaha

Nnyịn ima ifiak inyọn̄ Geneva, Switzerland, ke ebiet emi ikenyenede unyịme ukara ndidu mbịghi. Nte ededi, ikedịghe mmemmem ndikụt itie ndidụn̄, koro ufọk ama anana etieti. Ndikụt utom ikedịghe mmemmem n̄kpọ n̄ko. Ke akpatre mma nnyene utom ke akamba ufọkurua ke ufọt ufọt Geneva.

Mma nsịn isua 26 ke utom uyọhọ ini, ntre ukpụhọde idaha nnyịn ama oyom ata akamba ukpụhọde. Ke ufan̄ isua 22 oro n̄kanamde utom ke ufọkurua oro nnyụn̄ n̄n̄wamde ke ndibọk nditọiban nnyịn iba, Lois ye Eunice, ubon nnyịn ẹma ẹsinịm mme udọn̄ n̄kpọ Obio Ubọn̄ akpa. (Matthew 6:33) Ke mma n̄kọkpọn̄ utom idịbi udia ke 1985, mma ntọn̄ọ ndinam utom nte andida itie esenyịn circuit.

Idem Emilia ọdiọk etieti, edi enye esinam se enye ekemede ke utom ukwọrọikọ. Lois ama anam utom nte asiakusụn̄ ke n̄kpọ nte isua duop. Ekedi akpan n̄kpọ udọn̄ eke spirit didie ntem ndikekeme ndidara ata utịbe utịbe mbono ofụri ererimbot oro ke Moscow ye enye ke ndaeyo eke 1993! Esisịt ini ke oro ebede, ke isan̄ uka nduọkodudu ke Senegal, Africa, Lois ama ọduọk uwem esie ke adan̄aemi ọwọkde ewọk ke inyan̄ibom. Ima ye mfọnido nditọete nnyịn ke Africa ye mme isụn̄utom ekedi akwa ndọn̄esịt ọnọ mi ke ini n̄kanamde isan̄ n̄ka Senegal man n̄kanam ndutịm ndibụk enye. Ọdọn̄ mi didie ntem ndikụt Lois ke ediset ke n̄kpa!—John 5:28, 29.

Mmokop idatesịt ndidara un̄wam nsọn̄ọnda eke ima ima nsan̄a ke se ibede isua 40. Ke akpanikọ, kpa ye iduọesịt ye mme mfịna mi, ima-mfọnido Jehovah enem onyụn̄ anam uwem odot ndidu. Esịt mi edemede nditan̄a mban̄a Abasi nnyịn, Jehovah, ke mme ikọ eke andiwet psalm emi: ‘Koro ima-mfọnido fo ọfọnde akan uwem, n̄kpọkinua mi oyotoro fi.’—Psalm 63:3.

[Ndise ke page 26]

Nnyịn ima inọ ndausụn̄ ke utom ukwọrọikọ ye ukwak ubre usanikwọ

[Ndise ke page 26]

Ete ye eka mi ke 1936

[Ndise ke page 26]

Unọ ikọ ntiense efak ke Belgium ke 1948