Jehovah Edi Akwa Itiat mi

Nte Emmanuel Lionoudakis Obụkde

Eka mi ama ọbọp iso onyụn̄ ọdọhọ mi ete: “Edieke ọsọn̄ọde eyịre ke ubiere fo, do afo ọyọkpọn̄ ufọk emi.” N̄kebiere ndikwọrọ Obio Ubọn̄ Abasi ke uyọhọ ini. Nte ededi, ubon mi ikekemeke ndiyọ esuene oro edimụm mi ndien ndien akadade ọsọk mmọ.

ETE ye eka mi ẹkedi mbon nsụkidem ye mme abak-Abasi. Mmọ ẹkedụn̄ ke obio-in̄wan̄ Douliana, ke ikpehe n̄kan̄ edem usoputịn Greece edide isuo Crete, emi n̄kamanade ke 1908. Toto ke uyen mi ka iso, mmọ ẹma ẹkpep mi ndibak nnyụn̄ n̄kpono Abasi. Mma mma Ikọ Abasi, okposụkedi akananam mmen̄kekwe Bible ke ubọk mme andikpep m̀mê mme oku Greek Orthodox.

Ke mbọhọidụn̄ kiet ama okokot eboho Studies in the Scriptures itiokiet, eke C. T. Russell, ye n̄wed oro The Harp of God, enye ke nduaidem ama abuana mme atat-owo-enyịn ntọt N̄wed Abasi oro ẹdọn̄ọde ke mme n̄wed oro ye ami. Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible, nte ẹkekotde Mme Ntiense Jehovah ini oro, ẹkesion̄o mme n̄wed oro. Ke idatesịt mma mbọ Bible ye mme n̄wed nto itieutom Watch Tower Society ke Athens. Nsụk nteti nte n̄ketiede ye mbọhọidụn̄ oro tutu ata okoneyo, mbọn̄de akam nnọ Jehovah nnyụn̄ ndade ikan̄ tiande n̄n̄wọn̄ ekese nto N̄wed Abasi ye un̄wam mme n̄wed oro.

N̄kedi isua 20 nnyụn̄ nnam utom nte andikpep ke n̄kpet n̄kpet obio-in̄wan̄ ke ini n̄kọtọn̄ọde ndibuana ifiọk Bible oro n̄kenyenede obufa obufa ye mbon en̄wen. Ikebịghike, nnyịn mbinan̄ ima isinịm mme mbono esop ofụri ini man ikpep Bible ke Douliana. Nnyịn n̄ko ima isisuan mme tract, n̄kpri n̄wed, mme n̄wed, ye mme Bible man in̄wam mbon en̄wen ẹkpep ẹban̄a n̄kukụre idotenyịn ubonowo, kpa Obio Ubọn̄ Abasi.

Ke 1931 nnyịn ima isịne ke otu ediwak tọsịn owo ke ofụri ererimbot ẹmi ẹkedade enyịn̄ oro Mme Ntiense Jehovah emi otode Bible. (Isaiah 43:10) Ke isua oro eketienede, nnyịn ima ibuana ke an̄wan̄wa ubịnikọt, inamde obufa enyịn̄ nnyịn ye se enye ọwọrọde an̄wan̄a ukara. Emi ama esịne edideme akpan ekpri n̄wed kiet nnọ kpukpru oku, ebiereikpe, ikpọ owo bodisi, ye mme anam mbubehe ke n̄kann̄kụk nnyịn.

Nte ẹkedoride enyịn, mme ọkwọrọ ederi ẹma ẹsịn nsọk ẹnọ ukọbọ. Akpa ini oro ẹkemụmde mi, ẹma ẹbiere n̄kpọkọbi usen 20 ẹnọ mi. Ikebịghike ke ẹma ẹkesio mi, ẹma ẹfiak ẹmụm mi ẹnyụn̄ ẹbiere n̄kpọkọbi ọfiọn̄ kiet ẹnọ mi. Ke ini ebiereikpe kiet ọkọdọhọde ete yak nnyịn itre ndikwọrọ ikọ, nnyịn ima ida mme ikọ Utom 5:29 ibọrọ ite: “Nnyịn inyene ndikop uyo Abasi n̄kan uyo owo.” Ke ukperedem, ke 1932, andida ke ibuot Watch Tower ama edi edise ekpri otu nnyịn ke Douliana, ndien kpukpru nnyịn mbinan̄ ima ina baptism.

Ndikụt Ubon eke Spirit

Ke ntak udọn̄ mi ndinam ekese ke utom ukwọrọikọ, mma nsịn n̄wed n̄kpọn̄ utom ukpepn̄wed mi. Eka mi ikekemeke aba ndiyọ. Enye ama ọdọhọ ete n̄kpọn̄ ufọk. Ke unyịme n̄kọk itieutom Watch Tower ke Athens, atat-ubọk eyenete Christian kiet ke akwa obio Iráklion, Crete, ama ada mi ke idatesịt esịn ke ufọk esie. Ntre ke August 1933, nditọete ẹtode obio-in̄wan̄ emi ntode, adianade ye ndusụk owo oro ẹnyenede udọn̄, ẹma ẹsan̄a ẹdi itiembehe bọs man ẹdisio mi unyọn̄. N̄kpọ emi ama otụk owo etieti, ndien kpukpru nnyịn ima itua eyet, sia nnyịn mîketịmke ifiọk ini emi nnyịn idifiakde ikụt kiet eken.

Ke Iráklion, mma n̄kabade ndi ubak ima ima ubon eke spirit. Nditọete Christian iren ita efen ye n̄wan kiet ẹma ẹdu ẹmi nnyịn ikesisopde idem ọtọkiet kpukpru ini kaban̄a ukpepn̄kpọ ye utuakibuot. Mma n̄kụt un̄wọn̄ọ Jesus osude nnennen: “Baba owo kiet idụhe, eke ọkọkpọn̄de ufọk, m̀mê nditọ-eka iren, m̀mê nditọ-eka iban, m̀mê eka, m̀mê ete, m̀mê nditọ, m̀mê isọn̄, ke ntak Mi ye ntak gospel, emi mîdibọhọ n̄kpọ utịm ikikie ke emi ke ini emi, mme ufọk, ye nditọ-eka iren, ye nditọ-eka iban, ye mme eka.” (Mark 10:29, 30) Utom mi ekedi ndikwọrọ ikọ ke obio oro ye ke mme n̄kpet n̄kpet obio-in̄wan̄. Ke mma n̄kanam utom ke obio oro mma, mma n̄wọrọ n̄ka ikpehe ibuot ukara edide Iráklion ye Lasithion.

Asiakusụn̄ Odude Ikpọn̄

Mma nsibiat ediwak hour nsan̄a to ke obio-in̄wan̄ sịm obio-in̄wan̄. Akan oro, n̄kesinyene ndikama n̄wed odobide ke ediwak kilogram, sia owo mîkesiwakke ndinọ n̄wed ẹdi. Sia mmen̄kesinyeneke itienna, mma nsika itie un̄wọn̄ kọfi ke obio-in̄wan̄ oro, mbet tutu akpatre andidep ọnyọn̄—ekesiwakde ndidi ke ama ekebe ufọt okoneyo—nna ke n̄kpana, nnyụn̄ mbabak ndemede ke ndan̄nsiere mbemiso andinyene ọtọn̄ọ ndinyam n̄kpọ. Anana-ibat idan̄ ebua ẹma ẹdu ke n̄kpana oro.

Okposụkedi mme owo mîkesiwakke ndinyene udọn̄, mma n̄kop inemesịt ndinọ Jehovah odudu ini uyen mi. Ke ini n̄kokụtde owo emi ekenyenede udọn̄ ke akpanikọ Bible, oro ama esifiak ọsọn̄ọ ubiere mi ndika iso ke utom unyan̄a uwem emi. Ebuana ye nditọete mi eke spirit ama esinọ nduọkodudu n̄ko. N̄kesisobo ye mmọ ke mma n̄kọkpọn̄ mmọ ke n̄kpọ nte usen 20 esịm 50, ọkọn̄ọde ke nte n̄kọkwọrọde ikọ oyom usụn̄ ọkpọn̄ obio Iráklion.

Nsụk nteti in̄wan̄în̄wan̄ nte n̄kokopde ndobo uwemeyo kiet, akpan akpan ke ini n̄kekerede nte ke nditọete Christian mi iren ye iban ke Iráklion ẹyenịm mbono esop ofụri ini ke mbubịteyo oro. Udọn̄ mi ndikụt mmọ ama ọsọn̄ tutu mbiere ndisan̄a kilomita 25 oro akabaharede mi ye mmọ. Akananam nsan̄ake nsọp isan̄ ntre. Ekedi n̄kpọ ndọn̄esịt didie ntem ndidara inem inem ebuana nditọete mi mbubịteyo oro nnyụn̄ n̄kọ ifiọk eke spirit!

Ikebịghike, ọkpọsọn̄ ukeme ukwọrọikọ mi ama ọtọn̄ọ ndin̄wụm mfri. Kpa nte ekedide ke eyo mme apostle, ‘Jehovah ama aka iso ada mmọ ẹmi ẹnyan̄ade adian ye nnyịn.’ (Utom 2:47) Ibat mme andituak ibuot nnọ Jehovah ama ọtọn̄ọ ndikọri ke Crete. Nte mbon en̄wen ẹkedianade ye ami ke utom ukwọrọikọ, n̄kesikopke aba ndobo. Nnyịn ima iyọ ata ata nsọn̄ọn̄kpọ ye ikan̄îkan̄ ukọbọ. Udia nnyịn eke usen ke usen ekedi bred, idiande nsenunen, olive, m̀mê ikọn̄udia ekededi emi nnyịn ikekemede ndinyene ebe ke ndikpụhọ ye n̄wed emi mbon oro nnyịn ikọkwọrọde ikọ inọ ẹkebọde.

Ke obio Ierápetra, ke n̄kan̄ ufọt edem usụk ye edem usiahautịn Crete, mma n̄kwọrọ ikọ nnọ Minos Kokkinakis ekedide anyam ọfọn̄. Kpa ye ofụri ukeme mi nditọn̄ọ ukpepn̄kpọ Bible ye enye, enye ekenyene esisịt ini ke ntak usụn̄ uwem esie emi ọbọde enye ini. Nte ededi, ke ini enye ke akpatre ekebierede ndida ukpepn̄kpọ esie ke akpan n̄kpọ, enye ama anam usọp usọp ukpụhọde ke uwem esie. Enye n̄ko ama akabade edi ata ifịk ifịk anditan̄a eti mbụk. Mme ukpụhọde oro ẹma ẹtụk Emmanuel Paterakis, owo isua 18 emi ekedide owo utom Kokkinakis, ndien ikebịghike enye ama oyom mme n̄wed Bible. Akadat mi esịt didie ntem ndikụt enye anamde n̄kaiso n̄kọri eke spirit ndien ke akpatre akabade edi isụn̄utom!a

Kan̄a ke emi, esop obio-in̄wan̄ emi ntode ama aka iso ndikọri ndien idahaemi ekenyene mme asuanetop 14. Tutu amama ndifreke usen emi n̄kokotde leta nto Despina eyeneka mi an̄wan, ọtọtde nte ke imọ ye ete ye eka mi ima ibọ akpanikọ ye nte ke mmimọ idahaemi ikedi mme andituak ibuot nnọ Jehovah oro ẹma ẹkena baptism!

Ndiyọ Ukọbọ ye Mbịn-Mfep

Ufọkabasi Greek Orthodox ama ọtọn̄ọ ndise utom ukwọrọikọ nnyịn nte nnama mme akama-nsobo n̄kukun̄kpọyọriyọ, ndien mmọ ẹma ẹbiere ndikpan nnyịn ofụri ofụri. Ke March 1938, ẹma ẹda mi ẹdi iso okot-ikpe obio, emi ọkọdọhọde ete n̄kpọn̄ n̄kann̄kụk oro iwiwa. Mma mbọrọ nte ke utom ukwọrọikọ nnyịn ama enen̄ede enyene ufọn ye nte ke odudu ukara emi okon̄de akan, kpa Edidem nnyịn Jesus Christ, okowụk ete inam utom nnyịn.—Matthew 28:19, 20; Utom 1:8.

Ke ndan̄nsiere, ẹma ẹkot mi ke itieutom mme bodisi n̄kann̄kụk. Ẹma ẹsian mi do ẹte ke n̄kedi n̄kpọndịk nnọ mbio obio, ndien ẹma ẹbịn mi ke isua kiet ẹnọ n̄ka isuo Amorgos ke edem inyan̄ Aegean. Ke usen ifan̄ ẹma ẹkebe, ẹma ẹdọn̄ mi ebuka ke ubọk ẹda ke ubom ẹka isuo oro. Mme Ntiense Jehovah en̄wen ikodụhe ke Amorgos. Kere ban̄a nte idem akakpade mi ke ini, ke ọfiọn̄ itiokiet ẹma ẹkebe, n̄kokopde nte ke ẹma ẹbịn Ntiense en̄wen ẹnọ edi isuo oro! Anie ke enye ekedi? Minos Kokkinakis, eyen ukpepn̄kpọ Bible mi ke Crete. Esịt akadat mi didie ntem ndinyene nsan̄a eke spirit! Ndusụk ini ke ukperedem, mma nnyene ifet ndinịm enye baptism ke inyan̄ Amorgos.b

Ibịghike ke mma n̄kafiak nnyọn̄ Crete, ẹma ẹfiak ẹmụm mi, ndien isan̄ emi ẹkebịn mi ke ọfiọn̄ itiokiet ẹnọ n̄ka ekpri obio Neapolis ke isuo oro. Ke mbịn-mfep ọfiọn̄ itiokiet mi ama okokụre, ẹma ẹmụm mi, ẹkọbi ke usen duop, ndien ekem ẹnọ mi n̄ka isuo oro ẹkenịmde ẹnọ mbon Communist oro ẹkebịnde ẹfep, ke ọfiọn̄ inan̄. Mma n̄kụt nte mme ikọ apostle Paul ẹmi ẹdide akpanikọ: “Kpukpru owo eke ẹyomde ndidu eti uwem ke Christ Jesus ẹnyene ndibiom isịn-enyịn.”—2 Timothy 3:12.

N̄kọri kpa ye Ubiọn̄ọ

Ke ini mbon Germany ẹkemende Greece ẹda ke isua 1940-1944, utom ukwọrọikọ nnyịn ama ekpere nditre ofụri ofụri. Nte ededi, ẹma ẹsọsọp ẹfiak ẹtịm ikọt Jehovah ke Greece, ndien nnyịn ima ifiak itọn̄ọ utom ukwọrọikọ nnyịn obufa. Ke ndidomo ndinam n̄kpọ mban̄a ini oro akatakde, nnyịn ima ika iso ifịk ifịk ke utom Obio Ubọn̄.

Nte ẹkedoride enyịn, ubiọn̄ọ ido ukpono ama afiak ọsọn̄ ubọk. Ata ediwak ini, mme oku Greek Orthodox ẹma ẹsinam n̄kpọ nte mîkemke ye ibet man ẹnyene se mmọ ẹkeyomde. Ke kiet ke otu obio-in̄wan̄, oku kiet ama esịn nsọk ọnọ otu mbon ntịme ẹn̄wana ye nnyịn. Oku oro ke idemesie ama ọtọn̄ọ ndimia mi ke adan̄aemi eyeneren esie akamiade mi edem edem. Mma mfehe n̄ka ufọk oro okodude ekpere n̄koyom ukpeme, ke adan̄aemi ẹkedụride nsan̄a ukwọrọikọ mi ẹka an̄wa obio. Otu mbon ntịme oro ẹma ẹwak mme n̄wed esie do, ndien n̄wan kiet ama ada ke etehe esie ofiori ete, “Ẹwot enye!” Ke akpatre, abiaibọk ye bodisi kiet ẹmi ẹkesan̄ade-san̄a ẹbe ẹma ẹdi ẹdinyan̄a nnyịn.

Ekem, ke 1952, ẹma ẹfiak ẹmụm mi ẹnyụn̄ ẹbiere mbịn-mfep ọfiọn̄ inan̄ ẹnọ mi, ndien ẹkenọ mi n̄ka Kastelli Kissamos, Crete. Ndondo oro emi ekebede, mma mbọ ukpep ndisika n̄kese mme esop nnyụn̄ nsọn̄ọ mmọ idem ke n̄kan̄ eke spirit. Ke mma n̄kabiat isua iba ke orụk utom oro ẹsan̄ade-san̄a mi, mma ndọ anam-akpanikọ eyenete Christian an̄wan, emi ekerede Despina ukem nte eyeneka mi, emi edide anam-akpanikọ andituak ibuot nnọ Jehovah toto ke ini oro. Ke ima ikọdọ ndọ, ẹma ẹnọ mi utom nte akpan asiakusụn̄ ke obio Hania, Crete, ke ebiet emi nsụk nnamde utom tutu emi.

Ke se ikperede utom uyọhọ ini ke isua 70, mmanam utom ke ata ekese ikpehe Crete—isuo emi edide kilomita 8,300, ọniọn̄de ke n̄kpọ nte kilomita 250. Akakan inemesịt mi oto edikụt ibat ibat Ntiense ke isuo emi ke iduọk isua 1930 ẹkọride ẹbe mme ifịk ifịk anditan̄a Obio Ubọn̄ Abasi 1,100 mfịn. Mmọkọm Jehovah ke ndinọ mi ifet nditiene mbuana ke ndin̄wam ediwak ke otu mmọ ẹmi ẹnyene nnennen ifiọk otode Bible ye utịbe utịbe idotenyịn ini iso.

Jehovah, “Andinyan̄a”

Ifiọk n̄kpọntịbe emekpep mi nte ke oyom ediyọ ye ime man ẹn̄wam mme owo ẹdi ẹdifiọk ata Abasi. Jehovah ke ntatubọk ọmọnọ mme edu ẹmi ẹnen̄erede ẹyom mi. Ke isua 67 mi ke utom uyọhọ ini, mmesiti mme ikọ apostle Paul ẹmi ndien ndien: “Ke kpukpru usụn̄ imowụt ite idi mme asan̄autom Abasi, ke akwa edime ime, ke ukụt, ke mfịghe, ke mbaba, ke ikpa, ke n̄kpọkọbi, ke itie ndutịme, ke ọkpọsọn̄ utom, ke ataba idap, ke edikpa biọn̄.” (2 Corinth 6:4, 5) Akpan akpan ke mme ntọn̄ọ ntọn̄ọ isua utom mi, idaha mi ke n̄kan̄ okụk ama enen̄ede ọdiọk. Nte ededi, akananam Jehovah ikpọn̄ke mi ye ubon mi. Enye omowụt ke imọ idi enyene-iwụk ye okopodudu Andin̄wam. (Mme Hebrew 13:5, 6) Nnyịn ima isiwak ndikụt ima ima ubọk esie ke nditan̄ mme erọn̄ esie mbok ye ke ndinọ se inanade nnyịn.

Ke ini mfiakde nse edem nnyụn̄ n̄kụtde, ke usụn̄ifiọk eke spirit, nte ke desat emesehe, mmenyene mbuọtidem nte ke utom mi ikedịghe ke ikpîkpu. N̄kabiat odudu ini uyen mi ke usụn̄ oro enyenede ufọn akan. Utom mi ke utom ukwọrọikọ uyọhọ ini emenen̄ede enyene se ọwọrọde akan mbubịne en̄wen ekededi. Idahaemi mma n̄kọsọn̄ mi, mmekeme ndisịn udọn̄ ke ofụri esịt nnọ n̄kpri owo nte ‘ẹti Andibot mmọ ke ini mmọ ẹdide n̄kparawa.’—Ecclesiastes 12:1.

Kpa ye oro ndide isua 91 ke emana, ami nsụk n̄kekeme ndisịn se ibede hour 120 ke utom ukwọrọikọ ke ọfiọn̄ kiet kiet. Kpukpru usen, mmesidemede ke n̄kanika ebe itiaba usenubọk nnọ mme owo ikọ ntiense ke efak, ke mme ufọkurua, m̀mê ke mme itie unọ idem inemesịt. Nsinịm magazine 150 ke ọfiọn̄ kiet kiet, ke ẹbaharede ukem ukem. Mfịna ukopikọ ye eke uti n̄kpọ ẹnam uwem ọsọn̄ mi, edi mme ima ima nditọete mi iren ye iban eke spirit—akwa ubon mi eke spirit—ọkọrọ ye mme ubon nditọ mi iban iba, ẹdi ata n̄kpọ un̄wam.

Ke akande kpukpru, mmekpep ndiberi edem ke Jehovah. Ke ofụri ini ẹmi, enye edi “akwa itiat mi, ye ufọk ekọn̄ mi ye andinyan̄a mi.”—Psalm 18:2.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Mme ndise ke page 26, 27]

Isọn̄ isọn̄: Ye n̄wan mi; ufien: ke 1927; page eken: ye Minos Kokkinakis (ufien) ye Ntiense en̄wen ke Acropolis, 1939, esisịt ini ke mma n̄koto mbịn-mfep ndi