Nte N̄kaowo Oro Ubahade Mîdụhe Enen̄ede Ekeme Ndidu?

JOHN ADAMS, oro ekedide udiana adaibuot ukara United States, ekedi kiet ke otu mme andisịn ubọk ke enịm-mbụk Uwetn̄kpọ Ukaraidem, emi ekesịnede mme n̄wọrọnda ikọ emi: “Nnyịn ida akpanikọ emi nte se iwọrọde iwụt idem, nte ke ẹbot kpukpru owo ukem ukem.” Kpa ye oro, etie nte John Adams ama eyịk m̀mê mme owo ẹnen̄ede ẹdi ukem ukem, koro enye ama ewet ete: “Ata Ọkpọsọn̄ Abasi ke Ibet Obot esie ama enen̄ede anam mme owo ẹkpụhọde ke Ekikere ye Ikpọkidem tutu baba ediomi m̀mê mbufiọk ikemeke ndinam mmọ ẹdi ukem ukem.” Ke edide isio, ewetmbụk owo Britain oro H. G. Wells ama ekeme ndikere mban̄a n̄kaowo oro kpukpru owo ẹdide ukem ukem oro ọkọn̄ọde ke n̄kpọ ita: ido ukpono ofụri ererimbot oro asanade, mînyụn̄ isabakede, edinọ ofụri ererimbot ukpep, ye unana mbonekọn̄ ndidu.

Tutu esịm emi, n̄kaowo emi kpukpru owo ẹdide ukem emi Wells ekenyenede ke ekikere idụhe ke mbụk. Mme owo idịghe ukem ukem, ndien ubahade ke osụk ededi n̄wọrọnda ikpehe n̄kaowo. Nte utọ ubahade oro ada ufọn ekededi ọsọk n̄kaowo ke ofụri ofụri? Baba. Ubahade ke n̄kaowo osụn̄ọ ke isịnenyịn, usua, iduọesịt, ye akpakịp uduọkiyịp. Ekikere edida mfiaowo ke n̄kpọ n̄kan oro ẹkenyenede ini kiet ko ke Africa, Australia, ye Edem Edere America ama ada unana inemesịt ọsọk mbon oro mîdịghe mfiaowo—esịnede edisobo mme Amanaisọn̄ ofụri ofụri ke Van Diemen’s Land (idahaemi Tasmania). Ke Europe, edida mme Jew ke usụhọde ama osụn̄ọ ke Nsobo eke orụk. Akwa uforo mme andito ufọkubọn̄ ye unana edikop uyụhọ eke mme usụhọde ye ukeuke otu ẹkedi ntak Edinam Ukpụhọ Ukara France ke ọyọhọ isua ikie 18 ye Edinam Ukpụhọ Ukara Bolshevik ke Russia ke ọyọhọ isua ikie 20.

Enyene-ọniọn̄ owo kiet ke eset ekewet ete: “Owo [akara] owo tutu ọnọ enye unan.” (Ecclesiastes 8:9, NW) Mme ikọ esie ẹdi akpanikọ edide owo kiet kiet m̀mê otu ẹkara. Ke ini otu kiet emenerede idem ke enyọn̄ akan otu eken, unana inemesịt ye ndutụhọ isitreke-tre ndisụn̄ọ.

Kpukpru Owo Ẹdi Ukem Ukem ke Enyịn Abasi

Nte ndusụk otu ke ndammana usụn̄ ẹdi n̄kpọ ẹkan otu eken? Idịghe ikan ke enyịn Abasi. Bible ọdọhọ ete: “[Abasi] anam kpukpru mme idụt ẹto ke ekpụk kiet ẹwọrọ ẹdidụn̄ ke ofụri iso isọn̄.” (Utom 17:26) Akan oro, Andibot ‘iten̄eke mbọn̄ enyịn, inyụn̄ isehe mbon inyene ikan mme ubuene: koro edi ubọk esie akanam kpukpru.’ (Job 34:19) Kpukpru owo ẹmana iman, ndien ke enyịn Abasi kpukpru ẹmana ukem ukem.

Ti, n̄ko, ete ke ini owo akpade, kpukpru edikere nte ke imọ imedi n̄kpọ ikan mbon efen ẹsitak. Mbon Egypt eset ikenịmke oro ke akpanikọ. Ke ini Pharaoh akpade, mmọ ẹma ẹsidọn̄ mme ọsọn̄urua n̄kpoduoho ke udi esie man enye akpada anam n̄kpọ nte enye akade iso ndidu ke akamba itie esie ke ama akakpa. Nte enye ama esida mme n̄kpoduoho oro anam n̄kpọ? Baba. Mme inọ ẹma ẹsiyịp ata ediwak ke otu n̄kpoduoho oro, ndien mfịn ẹkeme ndikụt ediwak ke otu n̄kpoduoho oro mme inọ mîkeyịpke ke mme itie ubon n̄kpọeset.

Sia enye ama akakpa, Pharaoh ikadaha mme ọsọn̄urua n̄kpoduoho oro ndomokiet inam n̄kpọ. Ke n̄kpa, ọwọrọiso owo idụhe usụhọde owo inyụn̄ idụhe, inyene idụhe unana inyụn̄ idụhe. Bible ọdọhọ ete: “Mme ọfiọk-n̄kpọ owo ẹyekpan̄a; mbon ndisịme ye eke unana-ibuot ẹyetak ini kiet. Edi owo ibịghike ke ukpono: enye ebiet mme unam, emi ẹsobode.” (Psalm 49:10, 12) Edide nnyịn idi mbọn̄ m̀mê ifịn, mme ikọ eke odudu spirit emi ẹbuana kpukpru nnyịn: “Ama edi mme akpa-n̄kpa, mmọ ifiọkke baba n̄kpọ kiet: mmọ inyụn̄ inyeneke aba n̄kpọ-eyen-utom . . . Baba edinam, baba uduak, baba ifiọk, baba mbufiọk [idụhe ke udi] emi afo akade do.”—Ecclesiastes 9:5, 10.

Kpukpru nnyịn imana ukem ukem ke enyịn Abasi, kpukpru nnyịn inyụn̄ ikpan̄a ukem ukem. Do, edi ikpîkpu n̄kpọ didie ntem ndimenede otuowo kiet n̄kan eken ke ibio ibio ini uwem nnyịn!

N̄kaowo Oro Ubahade Mîdụhe—Didie?

Nte ededi, nte idotenyịn ekededi odu nte ke usen kiet n̄kaowo oro idaha mîdidịghe akpan n̄kpọ oyodu? Ih, idotenyịn odu. Ke se ikperede ndisịm isua 2,000 ko ke ini Jesus okodude ke isọn̄, ẹma ẹsịn itiat idakisọn̄ ẹnọ utọ n̄kaowo oro. Jesus ama ọnọ uwem esie nte uwa ufak kaban̄a kpukpru mme andinịm ke akpanikọ ke otu ubonowo man “owo ekededi eke ọbuọtde idem ye Enye okûtak, edi enyene nsinsi uwem.”—John 3:16.

Man owụt nte ke mbet imọ ndomokiet ikpenyeneke ndimenede idem ke enyọn̄ n̄kan mme ekemmọ andinịm ke akpanikọ, Jesus ama ọdọhọ ete: “Ẹkûyak ẹkot mbufo, ẹte, Rabbi; koro Kiet edi Andikpep mbufo, kpukpru mbufo ẹnyụn̄ ẹdi nditọ-ete. Ẹkûnyụn̄ ẹkot ndomo owo kiet ke isọn̄, ẹte, Ete; koro Kiet edi Ete mbufo, kpa Enye emi odude ke heaven. Ẹkûnyụn̄ ẹyak ẹkot mbufo, ẹte, Mbọn̄; koro Kiet edi Ọbọn̄ mbufo, kpa Christ. Edi enye emi okponde akan ke otu mbufo edidi asan̄autom mbufo. Edi owo ekededi eke edimenerede idem, ẹyesụhọde enye ẹnịm.” (Matthew 23:8-12) Ke enyịn Abasi, kpukpru ata mbet Jesus ẹdi ukem ukem ke mbuọtidem.

Nte mme akpa Christian ẹkeda nte ke mmimọ idi ukem ukem? Mbon oro ẹkefiọkde se ukpepn̄kpọ Jesus ọkọwọrọde ẹkeda ntre. Mmọ ẹkeda nte ke kpukpru mmimọ idi ukem ukem ke mbuọtidem ẹnyụn̄ ẹwụt emi ke ndikot kiet eken “eyen-ete.” (Philemon 1, 7, 20) Owo ikesịnke udọn̄ inọ owo ndomokiet ndikere nte ke imọfọn n̄kpọ ikan mbon efen. Ke uwụtn̄kpọ, kere ban̄a usụhọde usụn̄ oro Peter akadade etịn̄ aban̄a idemesie ke udiana leta esie: “Simon Peter, emi edide [ofụn, NW] ye apostle Jesus Christ, ewet n̄wed emi ọnọ ẹsọk mmọ emi ẹkebọde utọ ọsọn̄-urua mbuọtidem eke ebietde eke nnyịn.” (2 Peter 1:1) Peter ke idemesie ọkọbọ ukpep oto Jesus, ndien nte apostle, enye ama akama akamba ifetutom. Edi, enye ekese idemesie nte ofụn ama onyụn̄ enyịme ete ke mme Christian eken ẹkebọ mbuọtidem eke ebietde eke imọ.

Ndusụk owo ẹkeme ndidọhọ ke Abasi ndikanam Israel edi san̄asan̄a idụt mbemiso eyo mme Christian atuaha ye edumbet edidi ukem ukem. (Exodus 19:5, 6) Mmọ ẹkeme ndidọhọ ke emi edi uwụtn̄kpọ kaban̄a idụt kiet ndidi n̄kpọ n̄kan eken, edi emi idịghe ntre. Edi akpanikọ nte ke nditọ Israel, nte mme andito ubon Abraham, ẹma ẹnyene san̄asan̄a itie ebuana ye Abasi ẹkenyụn̄ ẹda mmọ nte usụn̄ ndida nnọ mme ediyarade ẹtode Abasi. (Rome 3:1, 2) Edi emi ikedịghe man ẹnam mmọ ẹdi n̄kpọ ẹkan. Utu ke oro, ekedi man ‘kpukpru mme idụt ẹkpekụt mfọn.’—Genesis 22:18; Galatia 3:8.

Ata ediwak nditọ Israel ikekpebeke mbuọtidem ete ete mmọ Abraham. Mmọ ikanamke akpanikọ ẹma ẹnyụn̄ ẹsịn Jesus nte Messiah. Ke ntak oro, Abasi ama esịn mmọ. (Matthew 21:43) Nte ededi, mbon nsụhọdeidem ke otu ubonowo ikatabake mme edidiọn̄ oro ẹken̄wọn̄ọde. Ke Pentecost 33 E.N., ẹma ẹtọn̄ọ esop Christian. Ẹkekot otu mme Christian oro ẹkeyetde aran ke edisana spirit “Israel Abasi,” ndien enye ekedi usụn̄ emi ẹdidade ẹnọ mme edidiọn̄ oro.—Galatia 6:16.

Ama oyom ẹnọ ndusụk mme andibuana ke esop oro ukpep ke n̄kpọ aban̄ade edidi ukem. Ke uwụtn̄kpọ, mbet oro James ama ọnọ mbon oro ẹkekponode mme Christian emi ẹkedide imọ ẹkan nte ẹkponode mme ubuene, item. (James 2:1-4) Oro ikọfọnke. Apostle Paul ama owụt ete ke mme Christian ẹdide mme Jew ikedịghe n̄kpọ ikan mme Christian ẹdide mme Gentile ke baba usụn̄ kiet, ndien mme Christian ẹdide irenowo ikedịghe n̄kpọ ikan iban. Enye ekewet ete: “Kpukpru mbufo ẹdi nditọ Abasi oto ke mbuọtidem mbufo ke Christ Jesus. Koro kpukpru mbufo emi ẹkenade baptism ẹbe ẹdụk ke Christ ẹmemen Christ ẹsịne. Jew ye Greek ikemeke ndidu, ofụn ye eyen-isọn̄ ikemeke ndidu, erenowo ye n̄wan inyụn̄ ikemeke ndidu; koro kpukpru mbufo ẹdi kiet ke Christ Jesus.”—Galatia 3:26-28.

Mbon Oro Mîtọhọ Ubahade Mfịn

Mme Ntiense Jehovah mfịn ẹdomo ndidu uwem ekekem ye mme edumbet N̄wed Abasi. Mmọ ẹfiọk ẹte ke ubahade ke ntak idaha idịghe akpan n̄kpọ ke enyịn Abasi. Ntem, mmọ inyeneke otu mme ọkwọrọ ederi ye usụhọde mbon ido ukpono, mmọ itọhọ ubahade ke ntak uduot ikpọkidem m̀mê uforo. Okposụkedi ndusụk mmọ ẹkemede ndidi imọ, mmọ iwụkke ntịn̄enyịn ke “ikpîkpu ubọn̄ uwem emi,” koro mmọ ẹfiọk ẹte ke mme utọ n̄kpọ oro ẹdi eke ibio ini. (1 John 2:15-17) Utu ke oro, kpukpru mmọ ẹdiana kiet ke utuakibuot mmọ nnọ Andikara Ekondo, Jehovah Abasi.

Kpukpru mmọ ẹnyịme mbiomo edibuana ke utom edikwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄ nnọ ekemmọ owo. Ukem nte Jesus, mmọ ẹkpono mbon oro ẹfịkde ẹnyụn̄ ẹfụmide ebe ke ndika n̄kese mmọ ke ufọk mmọ, ẹnọde idem ndikpep mmọ Ikọ Abasi. Mbon oro ẹdude ke usụhọde idaha ẹnam utom ọtọkiet ye mbon oro ndusụk owo ẹsede nte mme ọwọrọiso owo. Mme edu eke spirit ẹdi akpan n̄kpọ, idịghe idaha ke n̄kaowo. Kpa nte ekedide ke akpa isua ikie, kpukpru owo ẹdi nditọete ke mbuọtidem.

Edidi Ukem Ukem Enyịme Edidi Isio

Nte ededi, edidi ukem ukem iwọrọke edinam n̄kpọ ke ukem usụn̄. Iren ye iban, n̄kpri ye ikpọ, ẹdu ke esop Christian emi esịnede mme owo ẹtode ata ediwak orụk, usem, idụt, ye idaha ke ndutịm uforo. Nte owo kiet kiet, mmọ ẹnyene nsio nsio ukeme ukere n̄kpọ ye ukeme unam n̄kpọ. Edi mme ukpụhọde oro inamke ndusụk mmọ ẹdi n̄kpọ m̀mê ẹsụhọde ẹkan mbon eken. Utu ke oro, mme utọ ukpụhọde oro ẹsụn̄ọ ke nsio nsio ndiye usụn̄ unam n̄kpọ. Mme Christian oro ẹfiọk ẹte ke ukeme ekededi oro mmimọ inyenede edi enọ Abasi ndien idịghe ntak ndikere ke imedi n̄kpọ ikan.

Ubahade ke ntak idaha edi utịp owo ndidomo ndikara idem utu ke nditiene ndausụn̄ Abasi. Ibịghike, Obio Ubọn̄ Abasi ọyọbọ ukara isọn̄ emi akara, ndien utịp edidi utịt ọnọ ubahade ke ntak idaha oro owo edide ntak, ọkọrọ ye kpukpru n̄kpọ eken oro ẹnamde ndutụhọ odu ke ediwak isua. Ekem, ke ata ata usụn̄, “mbon nsụkidem ẹyeda isọn̄ ẹnyene.” (Psalm 37:11) Kpukpru ntak edibụre mbụre mban̄a se owo ekerede nte idide ẹyebe ẹfep. Tutu amama owo idiyakke ubahade ke n̄kaowo afiak abahade itie nditọete ofụri ererimbot ubonowo.

[Se Ẹwetde ke Ikpọ Abisi ke page 5]

Andibot ‘iten̄eke mbọn̄ enyịn, inyụn̄ isehe mbon inyene ikan mme ubuene: koro edi ubọk esie akanam kpukpru.’—Job 34:19.

[Ndise ke page 6]

Mme Ntiense Jehovah ẹsikpono mme mbọhọidụn̄ mmọ

[Mme ndise ke page 7]

Mme edu eke spirit ẹdi akpan n̄kpọ ke otu mme ata Christian