Ndi Pope ‘Ada Itie St. Peter’?

POPE JOHN PAUL II ama ewet bishop Limburg ke Germany leta ke 2002 ndibiat se bishop emi ekebierede aban̄a usion̄o idịbi. Pope ọkọtọn̄ọ leta esie ke ndidọhọ ke “Jesus Christ oyom imọ ibiere se idifọnde ye kpukpru ufọkabasi inyụn̄ inam mmọ ẹdiana kiet.” Enye ọkọdọhọ ke imọ nte pope imenyene odudu ndibiat se bishop oro ekebierede sia imọ ‘ida itie St. Peter.’

Mbon Catholic ẹdọhọ ke “Christ ekemek St. Peter nte ibuot kpukpru mme apostle.” Mmọ ẹka iso ẹte ke “Christ ọkọtọn̄ọ ndutịm edimek mme owo oro ẹdidade itie Peter, ye nte ke mme bishop Catholic ẹda itie Peter.”​—New Catholic Encyclopedia (2003), Eboho 11, page 495-496.

Ata ikpọ ikọ edi oro. Edi ndi akanam omodụn̄ọde ese m̀mê se ẹtịn̄de mi ẹdi akpanikọ? Ọfọn, yak ibọrọ mbụme ita emi ise: (1) Ndi Bible enyịme ke Peter ekedi akpa pope? (2) Nso ke mbụk owụt aban̄a nte mme pope ẹketọn̄ọde? (3) Ndi edu uwem ye ukpepn̄kpọ mme pope ẹwụt ke mmọ ẹda itie Peter?

Ndi Peter Ekedi Akpa Pope?

Enyene itie N̄wed Abasi emi mbon Catholic ẹsikotde ẹsọn̄ọ ke Peter edi itiat idakisọn̄ ufọkabasi. Itien̄wed oro edi Matthew 16:18, emi Jesus ọkọdọhọde ete: “Afo edi Peter, ndien nyọbọp esop mi ke enyọn̄ akamba itiat emi.” Mmọ ẹkam ẹkap ikọ itien̄wed emi ke usem Latin ke Akwa Ufọkabasi mmọ ke St. Peter’s Square ke Rome.

Augustine, Ete Ufọkabasi emi ẹkekponode etieti ọkọdọhọ ini kiet ete ke ẹkebọp ufọkabasi ẹdori ke Peter. Edi mbemiso enye akpade, enye ama okpụhọde ekikere. Enye ekewet ke n̄wed emi ẹkotde Retractations ete ke ẹbọp ufọkabasi, oro edi, esop Christian ẹdori ke Jesus, idịghe Peter.a

Nnyịn imọfiọk ke apostle Peter ama enen̄ede ọwọrọ etop ke mme Gospel. Jesus ama esiwak ndida mme apostle ita emi, John, James, ye Peter—n̄ka mme akpan ebiet. (Mark 5:37, 38; 9:2; 14:33) Jesus ama ayak “ukpọhọde obio ubọn̄ heaven” ọnọ Peter ndida mberede usụn̄ Obio Ubọn̄ nnọ mme Jew, mbon oro ẹkponode Abasi ke ido mme Jew, mbon Samaria, ye mme Gentile. (Matthew 16:19; Utom 2:5, 41; 8:14-17; 10:45) Peter ama esitịn̄ ikọ ndusụk ini ke ibuot mme apostle eken sia enye ekenyene in̄wan̄-in̄wan̄ edu. (Utom 1:15; 2:14) Edi ndi emi owụt ke Peter ekedi ibuot akpa esop Christian?

Apostle Paul ama ewet ete ke ẹma ẹnọ Peter “odudu ndidi apostle nnọ mbon oro ẹnade mbobi.” (Galatia 2:8) Edi se enye eketịn̄de ikowụtke ke enye ọkọdọhọ ke Peter ada esop usụn̄. Paul okowụt ke Peter ọkọkwọrọ ikọ ọnọ mme Jew.

Okposụkedi emi Peter ekenyenede ikpọ utom ndinam ke esop Abasi, idụhe ebiet ndomokiet ke Bible emi Peter ọdọhọde ke imọ idi ibuot esop, m̀mê andibiere se ẹdinamde ke esop. N̄kukụre se enye okokotde idemesie ekedi apostle ye ebiowo.—1 Peter 1:1; 5:1.

Nso ke Mbụk Owụt Aban̄a nte Mme Pope Ẹketọn̄ọde?

Didie ndien ke ekikere edinyene mme pope ọkọtọn̄ọ, ndien ini ewe ke ẹketọn̄ọ enye? Ekikere edinyene owo kiet emi akarade ekemmọ mme andinịm ke akpanikọ ọkọtọn̄ọ ke eyo mme apostle. Mme apostle ẹkese didie utọ ekikere oro?

Apostle Peter ke idemesie ọkọdọhọ irenowo emi ẹkedide mbiowo ke esop ini oro ete “ẹkûda ọkpọsọn̄ ubọk ẹkara mmọ emi ẹdide inyene Abasi”; edi ẹnam n̄kpọ ye nsụhọdeidem ye kiet eken. (1 Peter 5:1-5) Apostle Paul ama odụri mme Christian utọn̄ ete ke mme owo ẹyedaha ẹda ke esop Abasi “ẹtịn̄ ukwan̄ ikọ man ẹdụri mme mbet ẹnọ idemmọ.” (Utom 20:30) Ke eyo mme apostle ama ekekpere ndisịm utịt, apostle John ama ewet leta, enen̄ede asua ọnọ mbet kiet emi ekekerede Diotrephes. Ntak emi enye akasuade ọnọ Diotrephes? Ntak kiet edi ke ete oro ama ama “ndidi ebeiso” ke esop. (3 John 9) Utọ item oro mme apostle ẹkenọde mi ikayakke mbon oro ẹkemade uwọrọiso ẹka iso ẹyom uwọrọiso mmọ.—2 Thessalonica 2:3-8.

Mme owo ẹma ẹfiak ẹtọn̄ọ ndiyom uwọrọiso esisịt ini ke akpatre apostle ama akakpa. The Cambridge History of Christianity ọdọhọ ete: “Etie nte bishop emi akarade ofụri ufọkabasi ikodụhe ke Rome ke n̄kpọ nte isua 1,850 emi ẹkebede.” Edi ke n̄kpọ nte isua 50 ke oro ebede, bishop Rome ama ọnọ idemesie akaka itie ke ndusụk ufọkabasi emi.b Ndusụk owo ẹwet nsio nsio enyịn̄ mbon emi mmọ ẹdọhọde ke ẹdi mme ada itie Peter man ẹsọn̄ọ ke idụhe eke okponde itie nte bishop Rome.

Edi mmọ ndiwet enyịn̄ mbon oro ẹdọhọde nte ẹdade itie Peter mi iwụtke ke se mmọ ẹtịn̄de ẹnen. Ntak-a? Ke akpa ifet, anie ọfọfiọk m̀mê utọ mbon oro mmọ ẹwetde enyịn̄ mi ẹma ẹdodu? Ke adianade do, enyene se inen̄erede iwụt ke mmọ inenke. Nso idi oro? Idem ekpededi Peter ama ọkwọrọ ikọ ke Rome nte ndusụk n̄wed ererimbot emi ẹkewetde ke n̄kpọ nte isua 2,000 emi ẹkebede ẹwụtde, idụhe n̄kpọ ndomokiet emi owụtde ke Peter ekedi ibuot esop Christian do.

N̄kpọ kiet emi owụtde ke Peter ikedịghe ibuot esop Christian ke Rome edi nte ke ini apostle Paul ekewetde mbon Rome leta, enye ama asiak ediwak owo ke enyịn̄, edi isiakke Peter. (Rome 16:1-23) Edieke Peter ekpekedide ibuot esop do, ndi Paul ikpakasiakke enyịn̄ esie, mîdịghe ndi Paul akasasua enye?

Ti n̄ko ete ke Paul ekewet udiana leta esie ọnọ Timothy ke iduọk ini emi Peter okonyụn̄ ewetde akpa leta esie. Paul ama asiak Rome ke leta esie emi. Ke nditịm ntịn̄, enye eketie ke Rome ewet leta itiokiet edi isiakke Peter ke leta emi ndomokiet.

Apostle John ama ewet leta ita ye n̄wed Ediyarade ke n̄kpọ nte isua 30 ke Paul ama ekewet mme leta emi. John iketịn̄ke n̄kpọ ndomokiet ke leta esie ndiwụt ke esop Rome ọkọwọrọ iso akan; m̀mê ndidọhọ ke ama odu owo emi ekedide ibuot ke ufọkabasi onyụn̄ okponde itie akan kpukpru owo, m̀mê ndidọhọ ke enyene owo emi adade itie Peter. Idụhe n̄kpọ ndomokiet ke Bible m̀mê ke mbụk emi owụtde ke Peter ekedi akpa bishop esop Christian ke Rome.

Ndi Edu Uwem ye Ukpepn̄kpọ Mme Pope Ẹwụt ke Mmọ Ẹda Itie Peter?

Nnyịn ikpodori enyịn ndikụt owo emi ọdọhọde ke ‘ida itie Peter,’ ke inyụn̄ idi “Isụn̄utom Christ” odude uwem onyụn̄ ekpepde se Christ ye Peter ẹkekpepde. Ke uwụtn̄kpọ, ndi Peter ama esiyak ekemmọ mme andinịm ke akpanikọ ẹnọ enye san̄asan̄a ukpono? Baba. Enye ikayakke owo ndomokiet ọnọ imọ san̄asan̄a ukpono. (Utom 10:25, 26) Nso kaban̄a Jesus? Enye ọkọdọhọ ke imọ ikakam idi ndinam n̄kpọ nnọ mme owo, idịghe man ẹnam n̄kpọ ẹnọ imọ. (Matthew 20:28) Edi nso kaban̄a mme pope? Ndi mmọ ẹtre uwọrọiso, ẹsịn ikpọ udorienyịn̄, ẹnyụn̄ ẹtre ndida inyene ye odudu n̄wụt idem?

Peter ye Christ ẹkedi ndinen owo emi ẹmade emem. Men se ọdiọn̄ọde aban̄a mmọ domo ye se n̄wed ofụri orụk ifiọk Catholic emi Lexikon für Theologie und Kirche (N̄wed Ukabadeikọ Ukpepn̄kpọ Ufọkabasi) etịn̄de aban̄a Pope Leo X. Enye ọdọhọ ete: “Leo X ama efre enyịn ke utom Abasi emi enye akpanamde, akabade esịn idem ke mbre ukara ye udia uwem ererimbot emi, onyụn̄ asari asari.” Karl Amon emi edide oku Catholic ye prọfesọ emi ekpepde n̄kpọ aban̄a nte ufọkabasi ọkọtọn̄ọde ọdọhọ ke se mme owo ẹtịn̄de ẹban̄a Pope Alexander VI, emi edide ẹdụn̄ọde ẹkụt ke edi akpanikọ, owụt ke enye ekedi “ata oburobụt owo, ada odudu esie anam n̄kpọ ke idiọk usụn̄, ededep onyụn̄ anyanyam itie ke ufọkabasi.”

Nso kaban̄a ukpepn̄kpọ mme pope? Ndi mmọ ẹtie nte se Peter ye Christ ẹkekpepde? Peter ikọdọhọke ke kpukpru nti owo ẹdika heaven. Enye ọkọdọhọ ke Edidem David emi ekedide eti owo “ikọdọkke ikodụk heaven.” (Utom 2:34) Peter ikonyụn̄ ikpepke ite ẹsinịm nseknditọ baptism. Utu ke oro, enye ọkọdọhọ ke baptism edi n̄kpọ emi owo emi ọdiọn̄ọde se idide ubieresịt akpanamde ke ama ekenịm Abasi ke akpanikọ.—1 Peter 3:21.

Jesus ekekpep ke ikpanaha mbet imọ ndomokiet odomo ndidi n̄kpọ n̄kan mbet en̄wen. Enye ọkọdọhọ ete: “Edieke owo ekededi oyomde ndidi akpa, ana enye edi akpatre onyụn̄ asan̄a utom ọnọ kpukpru mmọ eken.” (Mark 9:35) Esisịt ini mbemiso Jesus akakpade, enye ama ọnọ mme anditiene enye ata in̄wan̄-in̄wan̄ item ete: “Ẹkûyak ẹkot mbufo Rabbi, koro owo kiet edi andikpep mbufo, edi kpukpru mbufo ẹdi nditọete. Akan oro, ẹkûkot owo ndomokiet ke isọn̄ ‘ete’ mbufo, koro owo kiet edi Ete mbufo, kpa Enye emi odude ke heaven. Ẹkûyak ẹkot mbufo ‘mme adausụn̄,’ koro Adausụn̄ mbufo edi kiet, kpa Christ.” (Matthew 23:1, 8-10) Ndi emekere ke mme pope ẹnam se Peter ye Christ ẹkekpepde emi?

Ndusụk owo ẹdọhọ ke idiọkke ndinyene mme pope okposụkedi emi mmọ mîdụhe uwem nte mme Christian. Ndi emekere ke utọ ekikere oro enen? Jesus ọkọdọhọ ete: “Kpukpru nti eto ẹn̄wụm nti mfri, edi kpukpru mbumbu eto ẹn̄wụm mbukpo mfri; eti eto ikemeke ndin̄wụm obukpo mfri, mbumbu eto inyụn̄ ikemeke ndin̄wụm eti mfri.” Ndi se afo ọdiọn̄ọde aban̄a Peter m̀mê Christ owụt ke mmọ ẹkpema ẹdọhọ ke mmimọ idu uwem nte mme pope?—Matthew 7:17, 18, 21-23.

[Mme Ikọ Idakisọn̄]

[Ndise ke page 25]

Ndi nte mme pope ẹdude uwem owụt ke mmọ ẹtiene uwụtn̄kpọ Peter?