Mme N̄wed Emi Ẹsiakde ke N̄wed Mbono Esop Uwem ye Utom Nnyịn
SEPTEMBER 3-9
MME AKPAN N̄KPỌ KE IKỌ ABASI | JOHN 1-2
“Jesus Anam Akpa Utịben̄kpọ Esie”
(John 2:1-3) Ekem ke ọyọhọ usen ita usọrọ ndọ ada itie ke Cana ke Galilee, eka Jesus onyụn̄ odu do. 2 Ẹma ẹkot Jesus ye mme mbet esie n̄ko ẹte ẹdi usọrọ ndọ emi. 3 Ke ini wine okụrede eka Jesus ọdọhọ enye ete: “Mmọ inyeneke wine.”
Christ Edi Odudu Abasi
3 Jesus akanam akpa utịben̄kpọ esie ke itie ndọ emi enye akakade ke Cana. Mmịn ama okụre ọkpọn̄ ediwak owo ke itie ndọ oro. Nnyịn idiọn̄ọke m̀mê mmịn okokụre ke ntak emi mme owo ẹkewakde ẹkaha; se idiọn̄ọde edi ke ata esuene ekpekesịm mme anam ndọ oro. Jesus ye eka esie ẹma ẹtiene ẹdụk usọrọ oro. Eka esie ama esikere se mme prọfet ẹketịn̄de ẹban̄a enye, onyụn̄ eti ke ẹkedọhọ ke ẹdikot enye “Eyen Ata Edikon̄.” (Luke 1:30-32; 2:52) Ndi Mary ama ekere ke Jesus ekeme ndinam utịben̄kpọ okposụkedi enye mîkwe Jesus anamde utịben̄kpọ akpa? Mbụk emi owụt ke Mary ye Jesus ikoyomke ebe ye n̄wan oro ẹdia ndọk. Jesus ama ọfiọk ke mbon n̄kan̄ mmimọ isidaha isenowo ibre mbre. Ntem, enye ama anam mmọn̄ emi ekperede ndisịm lita 380 akabade “eti wine.” (Kot John 2:3, 6-11.) Ndi Jesus ekenyene ndinọ mme owo mmịn ke itie usọrọ oro? Ihih, idịghe enye. Se idude edi ke enye esimama ndin̄wam mme owo nnyụn̄ nnọ mme owo n̄kpọ nte Ete esie.
(John 2:4-11) Edi Jesus ọdọhọ enye ete: “Nsan̄a nso ye afo n̄wan owo? Ini mi ikemke kan̄a.” 5 Eka esie ọdọhọ mbon oro ẹsan̄ade utom ete: “Se ededi oro enye ọdọhọde mbufo, ẹnam.” 6 Ntem, aban̄ mmọn̄ itiokiet emi ẹbotde ke itiat ẹdiọhọ do nte ekemde ye ibet mme Jew emi aban̄ade edinam asana, emi kiet kiet ekemede ndidụk ikpọ bọket mmọn̄ iba m̀mê ita. 7 Jesus ọdọhọ mmọ ete: “Ẹdọn̄ mmọn̄ ẹyọhọ mme aban̄ mmọn̄ emi.” Ndien mmọ ẹdọn̄ mmọn̄ ẹyọhọ ẹsịm inua. 8 Ndien enye ọdọhọ mmọ ete: “Ẹkoi ndusụk idahaemi ẹda ẹsọk etubom usọrọ.” Ntre mmọ ẹkoi ẹda ẹsọk enye. 9 Ndien, ke ini etubom usọrọ atabide mmọn̄ oro ẹkenamde akabade wine mînyụn̄ ifiọkke ebiet emi enye otode, okposụkedi mbon oro ẹsan̄ade utom emi ẹkekoide mmọn̄ oro ẹfiọkde, etubom usọrọ okot ebendọ 10 onyụn̄ ọdọhọ enye ete: “Ẹsibem iso ẹsio eti wine ẹdi, ndien ke ini mme owo ẹma ẹken̄wọn̄ ẹyụhọ, ẹsio enye oro mînemke ẹdi. Afo omomụm eti wine enịm tutu esịm emi.” 11 Jesus akanam emi ke Cana ke Galilee nte ntọn̄ọ idiọn̄ọ esie, enye onyụn̄ anam ubọn̄ esie ayarade; ndien mme mbet esie ẹbuọt idem ye enye.
Jesus Anam Akpa Utịben̄kpọ Esie
Emi edi akpa utịben̄kpọ oro Jesus anamde. Ke ini mbufa mbet esie ẹkụtde emi, mmọ ẹtetịm ẹbuọt idem ye enye. Ke oro ebede, Jesus asan̄a ye eka esie ye nditọeka esie aka Capernaum emi ekperede Inyan̄ Galilee.
Yom N̄kpọuto ke Ikọ Abasi
(John 1:1) Ikọ okodu ke editọn̄ọ, Ikọ okonyụn̄ odu ye Abasi, ndien Ikọ ekedi abasi.
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Joh 1:1
Ikọ: M̀mê “Logos.” Greek: ho loʹgos. “Ikọ” oro ẹtịn̄de ẹban̄a ke Joh 1:14 ye Edi 19:13 edi udori-enyịn̄. John owụt ke Jesus enyene udori-enyịn̄ oro. Ẹma ẹkot Jesus “Ikọ” ke ini enye okodude ke heaven mbemiso enye ekedide isọn̄, ke ini enye ekedide mfọnmma owo mi ke isọn̄, ye ke ẹma ẹkenam enye eset aka heaven. Jesus ekesitịn̄ ikọ ke ibuot Abasi ọnọ mme angel ye mme owo. Ntre, mbemiso Jesus ekedide isọn̄, anaedi enye ekedi angel oro Jehovah ekesidọn̄de eketịn̄ ikọ ọnọ mme owo. Ntak edi oro ẹkotde enye Ikọ.—Ge 16:7-11; 22:11; 31:11; Ex 3:2-5; Jg 2:1-4; 6:11, 12; 13:3.
ye: Ikọ Greek oro ẹkabarede “ye” ke itien̄wed emi edi pros, ndien enye aban̄a nte owo ekperede owo onyụn̄ adianade ye enye anam n̄kpọ. Emi owụt ke owo iba ke ẹtịn̄ ẹban̄a ke itien̄wed emi, oro edi, “Ikọ” ye ata Abasi kierakiet.
Ikọ ekedi abasi: M̀mê “Ikọ ekebiet Abasi [mîdịghe, “eketie nte Abasi”].” Se John etịn̄de mi owụt utọ owo emi “Ikọ” (Greek, ho loʹgos; se se ẹwetde ẹban̄a Ikọ ke ufan̄ikọ emi), oro edi, Jesus Christ, edide. Sia Ikọ edide Akpan Abasi, emi eketienede Abasi obot kpukpru mme n̄kpọ eken, oro anam ẹkot enye “abasi; mbiet Abasi; eke Abasi.” Ediwak mme akabade Bible ẹkabade enye nte “Ikọ ekedi Abasi,” ndien emi anam etie nte ke enye edi Ata Ọkpọsọn̄ Abasi. Edi, ediwak n̄kpọ odu oro anamde ifiọk ke John ikọdọhọke ke “Ikọ” edi Ata Ọkpọsọn̄ Abasi. Akpa, ufan̄ikọ 1 ye ufan̄ikọ 2 owụt ke “Ikọ” okodu “ye Abasi.” N̄ko, ikọ Greek oro the·osʹ odu ikata ke ufan̄ikọ 1 ye 2. Ke akpa ye ọyọhọ itie ita emi enye odude, ẹwet ikọ oro ton mbemiso ẹwet the·osʹ, edi ke ọyọhọ itie iba, owo iwetke ton. Ediwak ntaifiọk oro ẹsinamde ndụn̄ọde ẹban̄a Bible ẹdọhọ ke enyene akpan ntak emi owo mîwetke ton idian ọyọhọ the·osʹ iba. Ke ini ẹwetde ikọ oro ton mbemiso the·osʹ, ọwọrọ ẹtịn̄ ẹban̄a Ata Ọkpọsọn̄ Abasi. Edi sia owo mîwetke ton idian ọyọhọ the·osʹ iba ke ufan̄ikọ emi, ọwọrọ idịghe Ata Ọkpọsọn̄ Abasi ke ẹtịn̄ ẹban̄a. Utu ke oro, ẹtịn̄ ẹban̄a utọ owo emi “Ikọ” edide. Ntem, ediwak Bible Ikọmbakara, French, ye German ẹkabade itien̄wed oro nte ẹkabarede ke Edikabade Eke Obufa Ererimbot, oro edi, ẹkabade enye ke usụn̄ emi owụtde ke “Ikọ” ekedi “abasi; eke Abasi; mbiet Abasi,” ye mme ikọ ntre. Mme Bible usem Sahidic ye Bohairic emi ẹkekabarede n̄kpọ nte isua 1,700 emi ekebede ẹwụt n̄ko ke se itịn̄de emi edi akpanikọ. Ke uwụtn̄kpọ, nte mmọ ẹkabarede akpa the·osʹ ke Joh 1:1 okpụhọde ye nte ẹkabarede ọyọhọ the·osʹ iba ke itien̄wed oro. Nte ẹkabarede ikọ emi owụt utọ owo emi “Ikọ” edide, oro edi, ke enye ebiet Abasi, edi idịghe ukem ye Ete esie emi edide Ata Ọkpọsọn̄ Abasi. Ntak edi oro Col 2:9 ọdọhọde ke ‘edu Abasi odụn̄ Christ ke idem ke ọyọhọ udomo.’ N̄ko, 2Pe 1:4 owụt ke mbon emi ẹditienede Christ ikara ‘ẹyebuana uduot Abasi.’ Ke adianade do, ke Bible usem Greek oro ẹkotde Septuagint, ẹwet ikọ Greek oro the·osʹ ke mme itie emi ikọ Hebrew oro ʼel ye ʼelo·himʹ, emi ẹkabarede nte “Abasi,” ẹkedude. Ndien mme ikọ Hebrew emi ẹwọrọ “Ọkpọsọn̄ Owo; Okopodudu Owo.” Ẹsiwak ndida mmọ ntịn̄ mban̄a Ata Ọkpọsọn̄ Abasi, mme abasi en̄wen, ye mme owo. (Se Joh 10:34.) John ndikot Ikọ “abasi” m̀mê “Ọkpọsọn̄ Owo” anam iti prọfesi oro odude ke Isa 9:6, emi ọkọdọhọde ke ẹdikot Messiah “Ọkpọsọn̄ Abasi” (idịghe “Ata Ọkpọsọn̄ Abasi”), ndien ke enye edidi “Nsinsi Ete” inọ kpukpru mbon oro enye edikarade. Bible ọdọhọ ke ifịk Ete esie, “Jehovah mme udịm,” edinam emi.—Isa 9:7.
(John 1:29) Ke ndan̄nsiere enye okụt Jesus nte edide ebịne enye, ndien enye ọdọhọ ete: “Sese, Eyenerọn̄ Abasi oro emende idiọkn̄kpọ ererimbot efep!
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Joh 1:29
Eyenerọn̄ Abasi: Ke Jesus ama akana baptism, Devil onyụn̄ odomo enye, John Andinịm Owo Baptism ama ọdọhọ mbet esie ke Jesus edi “Eyenerọn̄ Abasi.” Ikọ emi odu ke itien̄wed emi kpọt ye ke Joh 1:36. (Se Se Idin̄wamde Fi Ekpep Ikọ Abasi, ikpehe 4.) Enen̄ede odot ndimen Jesus ndomo ye eyenerọn̄. Ke Bible, mme owo ẹma ẹsiwa erọn̄ ke ntak idiọkn̄kpọ mmọ, man ẹnyụn̄ ẹfiak ẹdi ufan Abasi. Se mmọ ẹkesinamde oro okowụt nte Jesus edinọde mfọnmma uwem esie ke ibuot nnyịn. Se ẹtịn̄de ke ediwak itie en̄wen ke Bible ekeme ndinam ifiọk se John ekenyenede ke ekikere ke ini enye okokotde Jesus “Eyenerọn̄ Abasi.” Sia enye ekenen̄erede ọdiọn̄ọ N̄wed Abasi Usem Hebrew, ekeme ndidi enye ekekere aban̄a eyenerọn̄ oro Abraham akawade utu ke ndiwa Isaac eyen esie (Ge 22:13), eyenerọn̄ Passover emi nditọ Israel ẹkewotde ke Egypt man Abasi akpanyan̄a mmọ (Ex 12:1-13), m̀mê eyenerọn̄ oro ẹkesiwade ẹnọ Abasi ke Jerusalem kpukpru usenubọk ye mbubreyo (Ex 29:38-42). Onyụn̄ ekeme ndidi John ekekere aban̄a prọfesi Isaiah, emi ọdọhọde ke ẹkeda owo emi Jehovah okotde “asan̄autom” imọ “ẹka nte erọn̄ eke ẹdade ẹka ndiwot.” (Isa 52:13; 53:5, 7, 11) Ke ini apostle Paul ekewetde akpa leta esie ọnọ mbon Corinth, enye okokot Jesus “passover nnyịn,” oro edi, eyenerọn̄ Passover. (1Co 5:7) Apostle Peter ọkọdọhọ ke “ọsọn̄urua iyịp” Christ etie “nte eke eyenerọn̄ emi ananade ndo onyụn̄ ananade ntọi.” (1Pe 1:19) N̄ko, ẹkot Jesus emi ẹnọde ubọn̄, “Eyenerọn̄,” ẹbe utịm ike-25 ke n̄wed Ediyarade. Ndusụk itie emi ẹkotde enye “Eyenerọn̄” ẹdi: Edi 5:8; 6:1; 7:9; 12:11; 13:8; 14:1; 15:3; 17:14; 19:7; 21:9; 22:1.
SEPTEMBER 10-16
MME AKPAN N̄KPỌ KE IKỌ ABASI | JOHN 3-4
“Jesus Ọkwọrọ Ikọ Ọnọ N̄wan Samaria”
(John 4:6, 7) Ndien obube mmọn̄ Jacob odu do. Edi sia Jesus ama akakpa mba ọnọ isan̄, enye osụhọde etetie ke obube mmọn̄ oro. Ekedi n̄kpọ nte ufọt uwemeyo. 7 N̄wan Samaria kiet edi ndikoi mmọn̄. Jesus ọdọhọ enye ete: “Nọ mi mmọn̄ n̄n̄wọn̄.”
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Joh 4:6
ama akakpa mba: N̄kukụre itie emi ẹdọhọde ke Jesus ‘ama akpa mba’ edi emi ke Bible. Ekedi n̄kpọ nte n̄kanika duopeba uwemeyo, ndien etie nte usenubọk oro ke Jesus okoto Itịghede Jordan ke Judea asan̄a edi Sychar ke Samaria. Usụn̄ oro eketie obot obot, ndien ama ọniọn̄ ebe ikpat 3,000.—Joh 4:3-5; se Se Idin̄wamde Fi Ekpep Ikọ Abasi, ikpehe 4.
(John 4:21-24) Jesus ọdọhọ enye ete: “N̄wan owo, nịm mi ke akpanikọ, Ini ke edi eke mbufo mîdituakke ibuot inọ Ete ke obot emi m̀mê ke Jerusalem. 22 Mbufo ẹtuak ibuot ẹnọ se mbufo mîfiọkke; nnyịn ituak ibuot inọ se nnyịn ifiọkde, koro edinyan̄a otode mme Jew. 23 Edi, ini ke edi, ini oro onyụn̄ edi emi, eke ata mme andituak ibuot ẹdituakde ibuot ẹnọ Ete ke spirit ye ke akpanikọ, koro edi utọ mme owo emi ke Ete oyom ete ẹtuak ibuot ẹnọ imọ. 24 Abasi edi Spirit, ndien mbon oro ẹtuakde ibuot ẹnọ enye ẹnyene ndituak ibuot ke spirit ye ke akpanikọ.”
(John 4:39-41) Ndien ediwak mbon Samaria ke obio oro ẹbuọt idem ye enye ke ntak ikọ ntiense oro n̄wan oro eketịn̄de ete: “Enye ama asian mi kpukpru n̄kpọ oro n̄kanamde.” 40 Ke ntre ke ini mbon Samaria ẹdide ẹbịne enye, mmọ ẹben̄e enye ẹte odu ye mmimọ; enye onyụn̄ odu do usen iba. 41 Ntem se enye etịn̄de anam ediwak owo efen efen ẹnịm ke akpanikọ,
Yom N̄kpọuto ke Ikọ Abasi
(John 3:29) Ebendọ edi andinyene n̄wanndọ. Edi, ke ini ufan ebendọ adade okop enye uyo, adara etieti ndikop uyo ebendọ. Ntre ẹmenam idatesịt mi emi ọyọhọ.
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Joh 3:29
ufan ebendọ: Ke eyo Bible, owo emi ekenen̄erede ekpere ebendọ idem ekesidi ufan ebendọ. Enye ekesitịn̄ ikọ ke ibuot ebendọ onyụn̄ enen̄ede an̄wam enye man kpukpru n̄kpọ asan̄a ọfọn ke usen ndọ esie. Ẹkesida enye nte owo emi adiande ebe ye n̄wan. Ke usen ndọ mmọ, mbet n̄wan ẹsidi ufọk ebendọ m̀mê ufọk ete esie, ndien do ke ẹkesinam usọrọ ndọ. Nte ẹsụk ẹnamde usọrọ oro, esịt esinem ufan ebendọ ke ini enye adade okop uyo ebendọ nte enye enemede nneme ye n̄wan esie sia ufan ebendọ okụtde ke ima inam utom imọ ọfọn. John Andinịm Owo Baptism ekemen idemesie odomo ye “ufan ebendọ.” Enye ekemen Jesus odomo ye ebendọ onyụn̄ emen kpukpru mbet esie odomo ye n̄wanndọ. Sia John Andinịm Owo Baptism ọkọdiọn̄de usụn̄ ọnọ Jesus, enye ama emen akpa mbon emi ẹdidide “n̄wanndọ” Christ owụt enye. (Joh 1:29, 35; 2Co 11:2; Eph 5:22-27; Edi 21:2, 9) Nte “ufan ebendọ,” John ama anam ofụri se akanade enye anam ọnọ Jesus. Ke oro ebede, utom esie ikokponke aba nte utom Jesus ye mbet esie. Ntak edi oro John ọkọdọhọde ke Jesus ‘ayaka iso okpon,’ edi ke imọ ‘iyaka iso ikpri.’—Joh 3:30.
(John 4:10) Jesus ọbọrọ enye ete: “Edieke afo ọkpọfiọkde enọ mfọn Abasi ye owo emi ọdọhọde fi ete, ‘Nọ mi mmọn̄ n̄n̄wọn̄,’ afo ekpeben̄e enye, ndien enye ọkpọnọ fi odu-uwem mmọn̄.”
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Joh 4:10
odu-uwem mmọn̄: Ikọ Greek oro ẹkabarede “odu-uwem mmọn̄” ekeme n̄ko ndiwọrọ mmọn̄ idịm m̀mê eti mmọn̄ emi otode idịm ewet okodụk obube mmọn̄. Mmọn̄ enye emi itiehe nte n̄kpọdiọhọ mmọn̄ m̀mê mmọn̄ emi ọdọn̄ọde ke n̄kpọ. Edieke ẹkabarede ikọ Hebrew oro odude ke Le 14:5 ẹtiene nte ẹbonde ikọ ke usem Hebrew, ikọ oro ẹkabarede “mmọn̄ idịm” edidi “odu-uwem mmọn̄.” Ke Jer 2:13 ye 17:13, ẹkot Jehovah “andinọ odu-uwem mmọn̄,” oro edi, ndamban̄a mmọn̄ emi ekemede ndinọ owo uwem. Ke ini Jesus ekenemede nneme ye n̄wan Samaria, “odu-uwem mmọn̄” oro enye eketịn̄de aban̄a akada aban̄a n̄kpọ, edi mma oro ekekere ke enye etịn̄ aban̄a ata ata mmọn̄.—Joh 4:11.
SEPTEMBER 17-23
MME AKPAN N̄KPỌ KE IKỌ ABASI | JOHN 5-6
“Tiene Jesus ke Ofụri Esịt”
(John 6:9-11) “Ekpri eyeneren kiet mmọmi emi enyenede uyo barley ition ye n̄kpri iyak iba. Edi oro ekem adan̄a ediwak owo emi nso?” 10 Jesus ọdọhọ ete: “Ẹnam mme owo ẹsụhọde ẹtetie nte akam esidide ke ini udia.” Ndien ediwak mbiet ẹma ẹdu ke itie oro. Ntre mme owo oro ẹsụhọde ẹtetie, n̄kpọ nte owo tọsịn ition ke ibat. 11 Ntre Jesus emen uyo oro, ndien ke ama ọkọnọ ekọm, enye edeme mmọ ọnọ mmọ emi ẹtiede-tie, kpasụk ntre n̄ko ke anam ye n̄kpri iyak oro nte mmọ ẹyomde.
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Joh 6:10
mme owo oro ẹsụhọde ẹtetie, n̄kpọ nte owo tọsịn ition ke ibat: Gospel Matthew kpọt ọdọhọ ke owo ikabatke “iban ye n̄kpri nditọwọn̄” isịn ke ibat mbon oro ẹkediade udia oro Jesus ọkọnọde ke utịbe utịbe usụn̄. (Mt 14:21) Ekeme ndidi ibat ofụri mbon oro ẹkediade udia oro ama ebe owo 15,000.
(John 6:14) Ntem ke ini mme owo ẹkụtde idiọn̄ọ oro enye akanamde, mmọ ẹdọhọ ẹte: “Emi ke akpanikọ edi prọfet oro ekenyenede ndidi ke ererimbot.”
(John 6:24) Ntre ke ini otuowo ẹkụtde ke Jesus ye mme mbet esie ikodụhe do, mmọ ẹdụk n̄kpri ubom mmọ ẹdi Capernaum ndiyom Jesus.
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Joh 6:14
prọfet: Ediwak mme Jew eyo mme apostle ẹma ẹfiọk ke Messiah edidi prọfet oro ebietde Moses, nte ẹtịn̄de ke De 18:15, 18. Ke itien̄wed emi, etie nte ikọ oro ekenyenede ndidi ke ererimbot owụt ke mme owo ẹma ẹdori enyịn ndikụt Messiah edide. John kpọt ewet se mme owo ẹketịn̄de emi.
(John 6:25-27) Ntre ke ini mmọ ẹkụtde enye ke edem inyan̄ oko mmọ ẹbụp enye ẹte: “Rabbi, ini ewe ke afo ekedisịm mi?” 26 Jesus ọbọrọ mmọ ete: “Ke ata akpanikọ ke ndọhọ mbufo nte, Mbufo iyomke mi koro mbufo ẹkekụtde mme idiọn̄ọ, edi koro mbufo ẹketade uyo ẹyụhọ. 27 Ẹkûnam utom ẹyom udia eke edibiarade, edi ẹnam ẹyom udia eke edikade iso odu onyụn̄ osụn̄ọ ke uwem nsinsi, emi Eyen owo edinọde mbufo; koro enye emi ke Ete, kpa Abasi, ekefịk idiọn̄ọ esie ndiwụt ke imenyịme enye.”
(John 6:54) Owo eke atade obụkidem mi onyụn̄ ọn̄wọn̄de iyịp mi enyene nsinsi uwem, ndien nyanam enye eset ke akpatre usen;
(John 6:60) Ntre ke ini ediwak mbet esie ẹkopde emi, mmọ ẹdọhọ ẹte: “Ikọ emi odoro owo ndidien; anie ekeme ndikpan̄ utọn̄?”
(John 6:66-69) Ke ntak emi ediwak mbet esie ẹfiak ẹbịne mme n̄kpọ emi mmọ ẹkekpọn̄de ke edem inyụn̄ isan̄ake aba ye enye. 67 Mmọdo Jesus obụp mbet duopeba ete: “Nte mbufo n̄ko ẹmeyom nditiene nnyọn̄?” 68 Simon Peter ọbọrọ enye ete: “Ọbọn̄, nnyịn idinyọn̄ ibịne anie? Afo enyene ikọ nsinsi uwem; 69 ndien nnyịn imenịm ke akpanikọ, imonyụn̄ idi idifiọk ite ke afo edi Edisana Owo Abasi.”
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Joh 6:27, 54
udia eke edibiarade . . . udia eke edikade iso odu onyụn̄ osụn̄ọ ke uwem nsinsi: Jesus ama ọdiọn̄ọ ke ndusụk owo ẹtiene imọ ye mbet imọ ke ntak ufọn idemmọ. Ata udia esinịm owo uwem ke usen ke usen, edi “udia” emi otode Ikọ Abasi ekeme ndinam owo odu uwem ke nsinsi. Jesus ọkọdọhọ mme owo ẹnam utom ẹyom “udia eke edikade iso odu onyụn̄ osụn̄ọ ke uwem nsinsi,” oro edi, ẹnịm se Jesus ekpepde mmọ ẹnyụn̄ ẹsịn idem ẹnam n̄kpọ Abasi.—Mt 4:4; 5:3; Joh 6:28-39.
atade obụkidem mi onyụn̄ ọn̄wọn̄de iyịp mi: Se Jesus eketịn̄de mbemiso enye etịn̄de ikọ emi ama owụt ke enye iketịn̄ke iban̄a ndita ata obụkidem imọ ye ndin̄wọn̄ ata iyịp imọ, edi eketịn̄ aban̄a mme owo ndibuọt idem ye imọ. (Joh 6:35, 40) Jesus eketịn̄ ikọ emi ke isua 32 C.E., ntre enye iketịn̄ke iban̄a Udia Mbubreyo Ọbọn̄ emi enye ọkọtọn̄ọde ke isua 33 C.E. Enye eketịn̄ ikọ emi esisịt ini mbemiso ẹdiade “passover, kpa usọrọ mme Jew.” (Joh 6:4) Ntre, anaedi ikọ esie oro ama anam mbon oro ẹkekpan̄de utọn̄ ẹnọ enye ẹti usọrọ oro ye nte iyịp eyenerọn̄ akanyan̄ade nditọ Israel ke okoneyo oro mmọ ẹkekpọn̄de Egypt. (Ex 12:24-27) Jesus okowụt ke kpa nte iyịp eyenerọn̄ akanyan̄ade nditọ Israel, ke iyịp imọ oyonyụn̄ anam mme mbet imọ ẹnyene nsinsi uwem.
Nnyịn Iyasan̄a ke Enyịn̄ Jehovah Abasi Nnyịn
13 Kpa ye oro, John ọdọhọ ke otuowo oro ẹma ẹyom Jesus ẹnyụn̄ ẹkekụt enye ‘ke edem inyan̄ eken.’ Ntak emi mmọ ẹketienede enye ke enye ama ekesịn ndidi edidem? Ediwak mmọ ẹkekere n̄kpọ obụkidem, ẹtịn̄de in̄wan̄-in̄wan̄ ẹban̄a udia oro Jehovah ọkọnọde ke wilderness ke eyo Moses. Ọwọrọ ke mmọ ẹkeyom Jesus aka iso ọnọ mmimọ udia. Sia Jesus ọkọdiọn̄ọde ukwan̄ ekikere mmọ, enye ama ọtọn̄ọ ndikpep mmọ akpanikọ eke spirit oro ekpekenen̄erede ekikere mmọ. (John 6:17, 24, 25, 30, 31, 35-40) Ke ndinam n̄kpọ mban̄a oro, ndusụk mmọ ẹma ẹsụk enye uyo, akpan akpan ke ini enye ọkọnọde uwụtn̄kpọ emi: “Ke ata akpanikọ ke ndọhọ mbufo, Ibọhọke mbufo ẹta obụkidem Eyen owo ẹnyụn̄ ẹn̄wọn̄ iyịp esie, mbufo inyeneke uwem ke esịt mbufo. Owo eke atade obụkidem mi onyụn̄ ọn̄wọn̄de iyịp mi enyene nsinsi uwem, ndien nyanam enye eset ke akpatre usen.”—John 6:53, 54.
14 Uwụtn̄kpọ Jesus ẹma ẹsiwak ndinam mme owo ẹwụt m̀mê mmimọ imenen̄ede iyom ndisan̄a ye Abasi. Uwụtn̄kpọ enye emi akanam kpasụk ntre. Uwụtn̄kpọ emi ama enen̄ede afịna ediwak mbet. Nnyịn ikot ite: “Ke ini ediwak mbet esie ẹkopde emi, mmọ ẹdọhọ ẹte: ‘Ikọ emi akpa owo idem; anie ekeme ndikpan̄ utọn̄?’ ” Jesus ama anam an̄wan̄a ke mmọ ẹkpenyene ndidụn̄ọde mfiọk se ikọ imọ ọwọrọde ke n̄kan̄ eke spirit. Enye ọkọdọhọ ete: “Spirit ọnọ uwem; obụkidem inyeneke ufọn ndomokiet. Mme ikọ emi ntịn̄de nnọ mbufo ẹdi spirit ẹnyụn̄ ẹdi uwem.” Kpa ye oro, ediwak mmọ ikamaha ndikop, ndien mbụk oro ọdọhọ ete: “Ke ntak emi ediwak mbet esie ẹfiak edem ẹbịne mme n̄kpọ emi mmọ ẹkekpọn̄de inyụn̄ isan̄ake aba ye enye.”—John 6:60, 63, 66.
Yom N̄kpọuto ke Ikọ Abasi
(John 6:44) Baba owo kiet ikemeke nditiene mi ibọhọke Ete, emi ọkọdọn̄de mi, odụri enye edi; ndien ami nyanam enye eset ke akpatre usen.
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Joh 6:44
odụri enye edi: Ikọ Greek oro ẹkabarede “odụri” aban̄a ndidụri iyịre nsio ke inyan̄ (Joh 21:6, 11), edi oro iwọrọke ke Abasi esidodụri mme owo, m̀mê mmọ ẹma m̀mê imaha. Ikọ Greek emi ekeme n̄ko ndiwọrọ “ndidụri owo ndian idem,” ndien ekeme ndidi se idude ke Jer 31:3 akanam Jesus etịn̄ ikọ oro. Jehovah ọkọdọhọ ikọt esie ke itien̄wed oro ete: ‘Nda ima-mfọnido ndụri fi.’ (Ukem ikọ Greek oro odu ke itien̄wed emi ke Bible usem Greek oro ẹkotde Septuagint.) Joh 12:32 ọdọhọ ke Jesus n̄ko ‘odụri kpukpru orụk owo ọnọ idemesie.’ N̄wed Abasi owụt ke Jehovah ọnọ owo ifụre ndimek se enye edinamde. Owo kiet kiet edimek m̀mê imọ iyanam n̄kpọ Abasi. (De 30:19, 20) Ke ini Abasi okụtde mbon oro ẹnyenede eti esịt, enye esidụri mmọ sụn̄sụn̄ ada. (Ps 11:5; N̄ke 21:2; Ut 13:48) Jehovah esida Bible ye edisana spirit esie anam emi. Prọfesi oro odude ke Isa 54:13, emi apostle John ekewetde ke Joh 6:45, aban̄a mbon emi Ete odụride ada.—Men Joh 6:65 domo.
(John 6:64) Edi odu ndusụk ke otu mbufo emi mînịmke ke akpanikọ.” Koro toto ke editọn̄ọ Jesus ama ọfiọk mbon emi mînịmke ke akpanikọ ye owo emi edidade enye ọnọ.
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Joh 6:64
Jesus ama ọfiọk . . . owo emi edidade enye ọnọ: Jesus eketịn̄ aban̄a Judas Iscariot. Jesus ama ọbọn̄ akam ofụri okoneyo ọnọ Ete esie mbemiso emekde mme apostle esie 12. (Lu 6:12-16) Ntre, Judas ikedịghe idiọkowo ke nsonso oro. Edi mme prọfesi emi ẹdude ke N̄wed Abasi Usem Hebrew ama anam Jesus ọfiọk ke owo emi ekperede enye idem edida enye inọ. (Ps 41:9; 109:8; Joh 13:18, 19) Ke ini Judas ọkọtọn̄ọde ndidiọk, Jesus ama ọdiọn̄ọ sia enye ama esidiọn̄ọ se isịnede owo ke esịt. (Mt 9:4) Sia Abasi ekemede ndidiọn̄ọ se iditịbede ke ini iso, enye ama ọdiọn̄ọ ke kiet ke otu mbon oro ẹkperede Jesus idem edida enye inọ. Edi ke ini ikerede iban̄a mme edu Abasi ye nte enye esinamde n̄kpọ, nnyịn ikemeke ndidọhọ ke Abasi ekemek Judas nte enye emi edidade Jesus ọnọ, sia oro ekpetie nte ẹma ẹbebiere ẹnịm ke enye idisọn̄ọke ida ye Abasi.
toto ke editọn̄ọ: “Editọn̄ọ” oro ẹtịn̄de mi idịghe ini emi Judas akamanade m̀mê ini emi ẹkemekde enye nte apostle, sia Jesus ama ọbọn̄ akam ofụri okoneyo mbemiso emekde enye. (Lu 6:12-16) Edi aban̄a ini emi Judas ọkọtọn̄ọde ndidiọk, ndien Jesus ama ọfiọk oro. (Joh 2:24, 25; Edi 1:1; 2:23) Emi n̄ko owụt ke Judas eketetie ekere n̄kpọ emi mbemiso anamde, ikedịghe n̄kpọ emi onyụn̄ odụkde enye esịt ini kiet. Ikọ oro “editọn̄ọ” (Greek, ar·kheʹ) ọwọrọ nsio nsio n̄kpọ ke N̄wed Abasi Usem Greek, etiene se ẹtịn̄de ẹban̄a. Ke uwụtn̄kpọ, ke 2Pe 3:4, “editọn̄ọ” ọwọrọ ini emi Abasi ọkọtọn̄ọde ndibot n̄kpọ. Edi idịghe se enye ọwọrọde edi oro ke ediwak itie en̄wen. Ke uwụtn̄kpọ, Peter ọkọdọhọ ke edisana spirit ama odoro mme Gentile, “kpa nte okodorode [mmimọ] ke editọn̄ọ.” (Ut 11:15) Peter iketịn̄ke iban̄a ini emi ẹkemande enye m̀mê ini emi ẹkemekde enye apostle. Utu ke oro, enye eketịn̄ aban̄a usen Pentecost isua 33 C.E., kpa ini emi Abasi ọkọtọn̄ọde ndin̄wan̄a edisana spirit esie nduọk mme owo man ẹkeme ndinam se enye aduakde. (Ut 2:1-4) Mme itien̄wed en̄wen oro ‘editọn̄ọ’ ọwọrọde nsio nsio n̄kpọ etiene se ẹtịn̄de ẹban̄a ẹdi Lu 1:2 ye 1Jo 2:7.
SEPTEMBER 24-30
MME AKPAN N̄KPỌ KE IKỌ ABASI | JOHN 7-8
“Jesus Ama Ọnọ Ete Esie Ubọn̄”
(John 7:15-18) Ntem, idem akpa mme Jew, mmọ ẹnyụn̄ ẹbụp ẹte: “Owo emi asan̄a didie ọfiọk ndikot n̄wed, ke ini enye mîkọbọhọ ukpep ke ufọkn̄wed?” 16 Ekem, Jesus ọbọrọ mmọ ete: “Se ami n̄kpepde idịghe okịm, edi enyene enye emi ọkọdọn̄de mi. 17 Edieke owo ekededi oyomde ndinam uduak Esie, enye ọyọfiọk aban̄a ukpepn̄kpọ emi m̀mê oto Abasi, m̀mê ntịn̄ ke ifiọk idemmi. 18 Owo eke etịn̄de ikọ ke ifiọk idemesie oyom ubọn̄ idemesie; edi owo eke oyomde ubọn̄ enye emi ọkọdọn̄de enye, owo oro edi akpanikọ, ukwan̄ido inyụn̄ idụhe enye ke esịt.
“Ẹwet Ẹte”
5 Jesus ama oyom mme owo ẹfiọk ebiet oro etop esie okotode. Enye ọkọdọhọ ete: “Se ami n̄kpepde idịghe okịm, edi enyene enye emi ọkọdọn̄de mi.” (John 7:16) Ke isan̄ en̄wen, enye ọkọdọhọ ete: “Ami nnamke baba n̄kpọ kiet ke odudu idemmi; edi kpa nte Ete ekekpepde mi kpa ntre ke ntịn̄ mme n̄kpọ emi.” (John 8:28) Enye ama ọdọhọ n̄ko ete: “Mme n̄kpọ emi ntịn̄de nnọ mbufo ntịn̄ke mmọ ke ifiọk idemmi; edi Ete emi abuanade n̄kpọ ye ami ke anam utom esie.” (John 14:10) Usụn̄ kiet oro Jesus okowụtde ke se imọ itịn̄de edi akpanikọ edi nte enye ekesiwakde ndikot nto Ikọ Abasi oro ẹwetde-wet.
6 Edieke etịn̄de enyịn odụn̄ọde ikọ Jesus ke Bible, oyokụt ke enye ama okot oto m̀mê etịn̄ n̄kpọ aban̄a se ibede mbahade iba ke N̄wed Abasi Usem Hebrew. Ke akpa, ekeme nditie nte ke inyeneke se isịnede do. Afo emekeme ndikere m̀mê nso ikanam enye mîkokotke ito kpukpru n̄wed oro ẹkedade odudu spirit ẹwet, emi ẹkedude ini oro, ke isua ita ye ubak oro enye ekekpepde mme owo n̄kpọ onyụn̄ ọkwọrọde ikọ. Etie nte enye ama anam ntre. Ti ke ẹkewet ata esisịt ke otu mme n̄kpọ emi Jesus eketịn̄de onyụn̄ anamde. (John 21:25) Ke nditịm ntịn̄, afo emekeme ndida hour ifan̄ kpọt n̄kot ofụri ikọ Jesus oro ẹwetde ke Bible. Kere m̀mê ekpemem fi utom ndida hour ifan̄ kpọt ntịn̄ mban̄a Abasi ye Obio Ubọn̄ esie nnyụn̄ n̄kot nto se ibede mbahade iba ke N̄wed Abasi Usem Hebrew! Ke adianade do, ediwak ini, Jesus ikakamake ikpan̄wed. Ke ini enye ọkọkwọrọde ọwọrọetop Ukwọrọikọ Oro ke Obot, enye ama okot nnennen nnennen oto onyụn̄ etetịn̄ aban̄a N̄wed Abasi Usem Hebrew ediwak ini ke ibuot!
(John 7:28, 29) Ntem Jesus emenede uyo esie ọdọhọ nte enye ekpepde n̄kpọ ke temple ete: “Mbufo ẹmefiọk mi ye ebiet eke ami ntode. N̄ko, ami ndịghe ke odudu idemmi, edi enye emi ọkọdọn̄de mi enen̄ede odu, mbufo inyụn̄ ifiọkke enye. 29 Ami mmọfiọk enye, koro ndide andida ke ibuot esie, ndien Enye okonyụn̄ osio mi ọdọn̄.”
(John 8:29) Ndien enye emi ọkọdọn̄de mi odu ye ami; enye ikọkpọn̄ke mi ikpọn̄, koro nnamde n̄kpọ eke enemde enye esịt kpukpru ini.”
Bọ Spirit Abasi, Kûbọ Eke Ererimbot
19 Kop uyo Jehovah ke kpukpru n̄kpọ. Jesus ekesinam n̄kpọ oro enemde Ete esịt kpukpru ini. Ini kiet ke nsụhọde n̄kaha, Jesus ama enyene ekikere oro ekedide isio ye eke Ete esie ke nte ẹkpenamde n̄kpọ. Edi enye ama ọdọhọ Ete esie uko uko ete: “Yak okûdi uduak mi, edi yak edi uduak fo ada itie.” (Luke 22:42) Bụp idemfo ete, ‘Ndi mmesikop uyo Abasi idem ke ini mîmemke ndinam oro?’ Oyom ikop uyo Abasi man idu uwem. Ana ikop uyo inọ enye ke kpukpru n̄kpọ sia enye edide Andibot nnyịn, kpa Andinọ ye Andinịm nnyịn uwem. (Ps. 95:6, 7) Idụhe n̄kpọ en̄wen oro ekemede ndida itie n̄kopuyo. Nnyịn ikemeke ndinyene mfọn Abasi edieke mîkopke uyo esie.
Yom N̄kpọuto ke Ikọ Abasi
(John 7:8-10) Mbufo ẹdọk ẹka usọrọ; ami ndidọkke kan̄a n̄ka usọrọ emi, koro ini mi ikemke kan̄a ima.” 9 Ntre ke enye ama eketịn̄ mme n̄kpọ emi ọnọ mmọ ama, enye aka iso odu ke Galilee. 10 Edi ke ini nditọeka esie iren ẹma ẹkedọk ẹka usọrọ, ekem enye n̄ko ke idemesie edidọk aka, idịghe an̄wan̄wa edi ke ndịbe.
Ntak Emi Ikpetịn̄de Akpanikọ?
Nso uwụtn̄kpọ ke Jesus Christ ekenịm ke afan̄ emi? Ini kiet, Jesus ama enyene nneme ye mbon oro mînịmke ke akpanikọ, mmọ ẹma ẹnyụn̄ ẹyom ndifiọk n̄kpọ mban̄a isan̄ esie. Mmọdo, mmọ ẹma ẹdọhọ enye ete: “Daha ke ebiet emi nyụn̄ ka ke Judea.” Nso ke Jesus ọkọbọrọ? “Mbufo ẹdọk ẹka usọrọ [ke Jerusalem]; ami ndidọkke kan̄a n̄ka usọrọ emi, koro ini mi ikemke kan̄a.” Edi ikebịghike ke oro ebede, Jesus ama ọdọk aka Jerusalem ndikodụk usọrọ oro. Ntak emi enye ọkọbọrọde mmọ ntre? Koro mmọ ikenyeneke unen ndifiọk ebiet emi enye odude. Ntre, okposụkedi Jesus mîkabian̄ake–bian̄a mmọ, enye ikọnọhọ mmọ nnennen ibọrọ, man akpan ntịme emi mmọ ẹkpekesịnde ye enye m̀mê ye mme mbet esie. Edi emi ikedịghe nsu, sia apostle Peter ekewet ntem aban̄a Christ: “Enye ikanamke idiọkn̄kpọ, owo ikonyụn̄ ikwe enye abian̄a ke inua.”—John 7:1-13; 1 Peter 2:22.
(John 8:58) Jesus ọdọhọ mmọ ete: “Ke ata akpanikọ ke ndọhọ mbufo, Ami mma ndodu mbemiso Abraham edidu.”
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Joh 8:58
Ami mma ndodu: Mme Jew ẹma ẹyom nditọn̄ọ Jesus ke itiat sia enye ọkọdọhọde ke imọ ima ‘ikụt Abraham,’ ke ini edide mmọ ẹkedọhọ ke enye ‘isịmke kan̄a isua aba ye duop.’ (Joh 8:57) Se Jesus eketịn̄de ke Joh 8:58 ọkọwọrọ ke imọ ima idodu ke heaven mbemiso Abraham akamanade. Ndusụk owo ẹdọhọ ke itien̄wed emi owụt ke Jesus edi Abasi. Mmọ ẹdọhọ ke ukem ikọ Greek oro e·goʹ ei·miʹ (emi ẹkabarede “Ami ndudu” ke Joh 8:58 ke ndusụk Bible), odu ke Ex 3:14 ke Bible usem Greek oro ẹkotde Septuagint, ndien ke akpana ẹkabade Joh 8:58 ye Ex 3:14 ukem ukem. Edi, ikọ Greek oro ei·miʹ ke Joh 8:58 owụt ke Jesus ama ododu “mbemiso Abraham edidu,” ke enye onyụn̄ aka iso odu idem ke Abraham ama akakpa. Ntre, enen ndikabade enye nte “Ami mma ndodu” utu ke “Ami ndudu,” ndien ediwak Bible oro ẹkekabarede ke eset ye mbon oro ẹkabarede ke eyomfịn ẹkabade ikọ emi nte “Ami mma ndodu.” N̄ko, se Jesus eketịn̄de ke Joh 8:54, 55 owụt ke enye ikoyomke mme owo ẹkere ke imọ idi Abasi.