N̄KPARAWA OWO ẸBỤP
N̄kpanam Nso Man Nsisịn Ofụri Ekikere Mi ke Se Nnamde?
Ntak emi mmensikemeke ndisịn ofụri ekikere mi ke se nnamde?
Elaine ọdọhọ ete: “Nnen̄ekede n̄kot n̄wed aba nte n̄kesikotde. Idahaemi ikpehe ke n̄wed ọkpọniọn̄, isidọn̄ke mi ndikot.”
Miranda ọdọhọ ete: “N̄kpese fim ndien etie nte ẹbabiat ini, mmesinam fim oro ọsọp man nsọp nse mma.”
Jane ọdọhọ ete: “Ekpedi ke nnam akpan n̄kpọ ndien fon mi enịme, ofụri ekikere mi esidi m̀mê anie akam ọnọ mi etop do.”
Ndi fon m̀mê n̄kpọ ntre ekeme ndinam ọsọn̄ owo ndisịn ofụri ekikere esie ke se enye anamde? Ndusụk owo ẹdọhọ ke ekeme ndinam. Nicholas Carr emi edide ewetn̄wed ọdọhọ ete: “Nte iwakde ndisida Intanet nnam n̄kpọ, ntre ke ikpep mfre nnyịn ndinam n̄kpọ ọsọp nnyụn̄ nnam n̄kpọ oro ọfọn, edi nnyịn inen̄ekede iyak ofụri ekikere nnyịn isịn ke n̄kpọ oro.”a
Yak ineme ini ita emi fon m̀mê n̄kpọ ntre ekemede ndinam fi okûnen̄ede usịn ekikere ke se anamde.
Ini enemede nneme. N̄kaiferi kiet emi ekerede Maria ọdọhọ ete: “Mme owo ẹsidi ke ẹneme nneme ye owo iso ye iso, ke ẹfịk fon ẹnọ owo efen etop, mîdịghe ẹbre game, mîdịghe ẹse n̄kpọ ke Intanet. Mmọ isinen̄ekede inọ owo emi mmọ ẹnemede nneme iso.”
Ini odude ke klas. N̄wed kiet emi ekerede Digital Kids ọdọhọ ete: “Ata ediwak nditọ ufọkn̄wed ẹdọhọ ke esidi ke ẹkpep n̄kpọ ke klas, mmimọ ke ida fon mmimọ inọ owo etop, ise n̄kpọ ke Intanet, inyụn̄ ise fim m̀mê n̄kpọ ntre. Ndien ke se mmimọ isinamde oro isisan̄ake-san̄a n̄kpọ ye se ẹsụk ẹkpepde.”
Ini etiede ke idemfo ekpep n̄kpọ. Chris emi edide isua 22 ọdọhọ ete: “N̄kpọ kiet emi enen̄erede ọsọn̄ mi ndinam edi ndikop etop odụkde fon mi, ami mmenke nse.” Edieke afo edide eyen ufọkn̄wed ndien afo edi ke anam utom ufọkn̄wed, ke ese fon, oyokụt ke n̄kpọ emi akpadade hour kiet anam, edida hour ita m̀mê akande oro inam.
Se anade eti: Edieke ayakde fon adia fi idem, edisọsọn̄ fi ndisịn ofụri ekikere fo ke se anamde.
Ekikere fo mînaha sụn̄, edimen fi ika ebiet ekededi emi enye amade nte enan̄-mbakara emi owo mîsụkke ide
Se n̄kpanamde man n̄keme ndisisịn ofụri ekikere mi ke se nnamde
Ini enemede nneme. Bible ọdọhọ ete: “Ẹkûse ẹban̄a mbubehe mbufo kpọt, edi ẹse ẹban̄a mbubehe mbon en̄wen n̄ko.” (Philippi 2:4) Sinen̄ede kpan̄ utọn̄ nọ mme owo man mmọ ẹkụt ke se mmọ ẹtịn̄de ebehe fi. Se owo emi afo enemede nneme iso, kûnyụn̄ uyak fon fo osio fi ekikere ọkpọn̄ nneme oro.
Thomas ọdọhọ ete: “Kûdi ke eneme nneme ye owo, afo osio fon ese. Nen̄ede kpan̄ utọn̄ nọ owo emi enemede nneme ye afo man enye okụt ke omokpono imọ.”
NAM EMI ISE: Ama eneme nneme ye owo, kûnịm fon fo ke ebiet emi edisọpde ikụt. Mme anam-ndụn̄ọde ẹdọhọ ke afo ndikụt fon fo ke enyịn ekeme ndinam esịt fo inen̄ekede isịne ke se enemede ye owo, sia edinam fi ekere ke owo ọmọn̄ okot fi mîdịghe ọnọ fi etop idaha idahaoro.
Ini odude ke klas. Bible ọdọhọ ete: “Ẹkpeme nte mbufo ẹkpan̄de utọn̄.” (Luke 8:18) Se se idin̄wamde fi anam item oro mi. Edieke ufọkn̄wed mbufo ẹyakde Intanet odu ke klas, kûdi ke ẹkpep n̄kpọ afo ke ese etop ke fon fo, ke ebre game, mîdịghe ke eneme nneme ye owo ke Intanet.
Karen ọdọhọ ete: “Domo ndisinen̄ede n̄kpan̄ utọn̄ ke klas. Titia ama ekpep n̄kpọ, wet n̄kpri n̄kpri n̄kpọ nịm man eti se enye ekekpepde. Edieke ekemede, sitie ke iso klas man n̄kpọ ekededi idinam fi etre ndikpan̄ utọn̄.”
NAM EMI ISE: Ama oyom ndiwet n̄kpri n̄kpri n̄kpọ emi titia etịn̄de nnịm, kûwet ke kọmputa, kama pen ye pepa wet. Mbon emi ẹnamde ndụn̄ọde ẹban̄a n̄kpọ emi ẹdọhọ ke ama anam ntre, ekikere fo idisọpke iwọrọ ikpọn̄ se ẹkpepde, oyonyụn̄ ọsọp eti se ẹkpepde.
Ini etiede ke idemfo ekpep n̄kpọ. Bible ọdọhọ ete: “Nyene ọniọn̄, nyụn̄ nyene asian.” (Mme N̄ke 4:5) Se itie Bible oro etịn̄de ọwọrọ yak afo esinen̄ede etie ekere se okotde. Kûsukot n̄wed enyọn̄ enyọn̄ man enyene se adade ewet ebe udomo kpọt.
Chris ọdọhọ ete: “Ini n̄kpepde n̄kpọ, mmesinam tablet mi yak edi se owo mîkemeke ndikot mi, nnyụn̄ nsịn ofụri ekikere mi ke se n̄kpepde. Nsisehe etop ekededi emi ọwọrọde ada ke fon mi. Ekpedi ke n̄kpep n̄kpọ ami nti se anade nnam, mmesiwewet n̄kpọ oro nnịm man ndifre.”
NAM EMI ISE: Kụt ete ke idụhe n̄kpọ ndomokiet ke itie emi etiede ekpep n̄kpọ, emi ekemede ndinam ekikere fo oyo. Nam itie oro asana, kûnyụn̄ usuan n̄kpọ uyọhọ do.
a Ẹda ẹto n̄wed emi, The Shallows—What the Internet Is Doing to Our Brains.