Ψωνίζοντας σ’ ένα Τούρκικο Παζάρι

Από τον ανταποκριτή του «Ξύπνα!» στην Τουρκία

ΙΣΤΑΜΠΟΥΛ—μια μοναδική πόλις που ενώνει δύο ηπείρους. Μολονότι το μυστήριο της εξωτικής Ανατολής είναι διάχυτο εκεί, η επίδρασις της Δύσεως τής προσδίδει μια συγκεκριμένη ατμόσφαιρα που δεν μπορεί να βρεθή σε κανένα άλλο μέρος του κόσμου. Και σε κανένα άλλο μέρος της πόλεως δεν είναι πιο φανερό αυτό όσο στο εξαιρετικά πλούσιο παζάρι ή αγορά. Αν υπάρχη κάτι που χαρακτηρίζει την Ισταμπούλ, αυτό είναι η αγορά, που θυμίζει τόσο έντονα τις μέρες που πέρασαν, όταν η Ισταμπούλ ήταν η Κωνσταντινούπολις και εκυβερνάτο από τους Οθωμανούς. Πραγματικά, αξίζει να επισκεφθούμε αυτή την αγορά!

Το Μοναδικό, Πλούσιο Παζάρι της Ισταμπούλ

Καθώς μπαίνομε στην αγορά, βρισκόμαστε αμέσως μπροστά σ’ ένα από τα πιο πολύχρωμα και θορυβώδη θεάματα που μπορεί να δη κανείς. Είναι ανοικτή κάθε μέρα, πλην Κυριακής, από πολύ νωρίς το πρωί ως το ηλιοβασίλεμα και είναι πιθανώς η μεγαλύτερη αγορά από κάθε άλλη Ευρωπαϊκή ή Μεσογειακή χώρα.

Οι στενοί, πλακόστρωτοι δρόμοι περιστρέφονται τόσο πολύ, ώστε μέσα σε λίγα λεπτά χάνομε τον προσανατολισμό μας. Κάθε στροφή αποκαλύπτει μια ακόμη θαυμάσια άποψι της αγοράς. Ενώ το βλέμμα μας πέφτει πάνω στο πανηγύρι των χρωμάτων και της δραστηριότητος, τα αυτιά μας υφίστανται επιθέσεις από κάθε μεριά, από θορύβους αφάνταστους και, όπως φαίνεται, σε κάθε υπάρχουσα γλώσσα.

Εδώ στις στενές παρόδους και τα περάσματα της αγοράς, που είναι ως επί το πλείστον σκεπαστή και διαρκώς σφύζει από ένα αεικίνητο πλήθος ανθρώπων που μιλούν, φωνάζουν, γελούν και παζαρεύουν με όλη τη δύναμι της φωνής τους, προχωρούμε σ’ ένα φαινομενικά περασμένο κόσμο. Οι χαμάληδες, ή αχθοφόροι σπρώχνουν τα πλήθη για να περάσουν, μεταφέροντας τεράστια φορτία κρεμασμένα στην πλάτη τους μ’ ένα είδος δερμάτινου χαλινού. Οι βραχνές φωνές τους «Ανοίξτε δρόμο,» διαπερνούν τη σύγχυσι των φωνών. Κάπου-κάπου ένα φορτηγό ή επιβατικό αυτοκίνητο, που φαίνεται παράξενα εκτός τόπου, προσπαθεί να πλησιάση σ’ ένα κατάστημα ή πάγκο, ενώ με την κόρνα του προσπαθή ματαίως ν’ ανοίξη δρόμο.

Πολύ πιο δραματικό είναι το πέρασμα κάποιου κάρου που το σέρνουν άλογα. Παραφορτωμένο, ενώ τα άλογα προχωρούν με ποδοβολητά και γλιστρούν πάνω στο πλακόστρωτο, το κάρο προχωρεί μπρος με τρικλίσματα, και με δυσκολία αποφεύγει τους πάγκους που βρίσκονται και στις δυο πλευρές—ώσπου το αναπόφευκτο συμβαίνει και πορτοκάλια, μαντήλια και άλλα πράγματα σκορπίζονται παντού στο δρόμο ενώ ο ιδιοκτήτης του πάγκου και ο καροτσέρης καυγαδίζουν δυνατά. Το σήμα έχει δοθή και το πλήθος καταφθάνει για να πάρη μέρος στον καυγά, ο καθένας με τη δική του άποψι για το ατύχημα. Κάθε σκέψι για αγορά ή πώλησι ξεχνιέται στην νέα αυτή έξαψι.

Όπως μπορείτε να δήτε, μερικές φορές οι πωλητές του δρόμου είναι περισσότεροι από τους πελάτες. Αυτοί οι επιχειρηματίες διαφημίζουν τα εμπορεύματά τους φωνάζοντας σε τέσσερις τουλάχιστον γλώσσες. Πολλοί απ’ αυτούς τους πωλητές είναι παιδιά, που πωλούν τα πάντα, από μπουζλού σου (παγωμένο νερό) μέχρι πλαστικές τσάντες για να μεταφέρετε τα ψώνια σας. Μολονότι αυτοί οι νεαροί δεν έχουν τυπική εκπαίδευσι, όπως και οι ενήλικοι συνάδελφοί τους, διεξάγουν τις επιχειρήσεις τους με μεγάλη ικανότητα, μιλώντας καλούτσικα διάφορες γλώσσες για να πωλήσουν κάτι στους περαστικούς τουρίστες.

Τα πόδια μας σύντομα μας πληροφορούν ότι το παζάρι δεν είναι μικρός τόπος. Κατά ένα υπολογισμό, υπάρχουν πάνω από 4.000 καταστήματα, εκτός από τα 2.000 μικρά εργαστήρια που κατασκευάζουν πολλά από τα είδη που πωλούνται εδώ. Οι δρόμοι και τα περάσματα είναι γεμάτοι από πάγκους και αμέτρητα καροτσάκια και σ’ όλη την αγορά είναι σκορπισμένες δώδεκα αποθήκες, μερικές από τις οποίες συνδέονται με τους τεράστιους παλαιούς Οθωμανικούς Χανς ή Οίκους Επιχειρήσεων. Υπάρχουν δώδεκα κρήνες, αλλά είναι απλώς λείψανα του παρελθόντος. Τώρα υπάρχουν εστιατόρια και τεϊοποτεία, στα οποία μπορούμε να βρούμε καταφύγιο για μερικά λεπτά από τη φασαρία. Για την εξυπηρέτησι των Μουσουλμάνων, υπάρχουν μερικά τζαμιά. Υπάρχουν επίσης δύο τράπεζες, ένας πολύ ουσιώδης δημόσιος τόπος ανακουφίσεως, και ένα γραφείο πληροφοριών, κυρίως για την εξυπηρέτησι των τουριστών που χάθηκαν. Και τέλος, κατά περίεργο λόγο υπάρχει ακόμη κι ένα δημοτικό σχολείο—πράγματι ένα γοητευτικό ξεκίνημα στη ζωή για τα παιδιά που πηγαίνουν σ’ αυτό.

Η Ιστορία του Παζαριού Με Δυο Λόγια

Το παζάρι ιδρύθηκε στη σημερινή του τοποθεσία (καλύπτοντας σχεδόν την ίδια περιοχή), από τον Σουλτάνο Μωάμεθ τον Β΄. Αυτό έγινε το 1461, λίγο μετά την κατάληψι της Κωνσταντινουπόλεως (Ισταμπούλ). Τότε το παζάρι ήταν κυρίως μια ξύλινη κατασκευή, αλλά ξανακτίσθηκε και διευρύνθηκε αρκετές φορές και τώρα περιλαμβάνει μέρος των σταύλων του Μωάμεθ του Κατακτητού και μερικά άλλα ενδιαφέροντα λιθόκτιστα κτίρια της εποχής εκείνης.

Στο πέρασμα των χρόνων, πυρκαγιές κατέστρεψαν μέρος της αγοράς—η τελευταία μεγάλη πυρκαγιά έγινε το 1954. Ωστόσο η αγορά και ο περίβολος της παραμένουν σήμερα σχεδόν όπως ήσαν πριν από χρόνια.

Μια Δύσκολη Πορεία

Είχαμε μπει στην αγορά από μία από τις πέντε εισόδους της και τώρα αντιμετωπίζομε το πρόβλημα να βρούμε διέξοδο μέσα από τον πολυτάραχο λαβύρινθο εξήντα παράξενων δρόμων και στενών. Είναι ενδιαφέρον ότι διάφοροι «δρόμοι» ειδικεύονται σε ωρισμένα είδη. Έτσι, εδώ είναι ένας δρόμος που λέγεται «Δρόμος των Κατασκευαστών Τουρμπανιών»! Και υπάρχει κι ένας άλλος που λέγεται «Δρόμος των Φτερών του Αγά.» Πιο κάτω ακόμη, σε μια άλλη ωραία, παλιά στοά με κιονοστοιχίες, βρίσκονται όλα τα καταστήματα που πωλούν Τουρκικά χαλιά και κιλίμια, λινά, και μπροκάρ. Σε διπλανά στενά, μπορούμε να ψάξωμε στους μεγάλους σωρούς κιλιμιών από μαλλί αιγός, ή να θαυμάσωμε τα χειροποίητα χαλιά, όλα αυτά σε μια ατμόσφαιρα φιλικού συναγωνισμού, καθώς οι καταστηματάρχες φιλονεικούν μεταξύ τους για το ποιος θ’ αποσπάση την προσοχή μας.

Ωραίες ευκαιρίες μπορούν να βρεθούν παντού—σε όλα τα είδη των παράξενων μικρών καταστημάτων που είναι χωμένα ως κάτω στους σκονισμένους δρομίσκους. Το μόνο πρόβλημα είναι να θυμηθή κανείς πού ακριβώς θα ξαναβρή πάλι το κατάστημα. Επειδή ωρισμένα πράγματα μπορούν να βρεθούν μόνο σε ωρισμένους τόπους, η καλή μνήμη είναι απαραίτητη για να ψωνίση κανείς στο σκεπαστό παζάρι της Ισταμπούλ.

Είτε έχετε καλή μνήμη είτε όχι, αναμφιβόλως θ’ απολαύσετε την περιπλάνησι σ’ αυτή την αγορά που μοιάζει με λαβύρινθο, Αλλά διαθέστε αρκετό χρόνο για να χαθήτε. Ακόμη κι αυτό είναι μια ευχαρίστησις—και μια περιπέτεια—κάτι που μπορεί κανείς να το περιγράψη σαν μια από τις πιο ασυνήθιστες ‘αττραξιόν’ της Τουρκίας.

Η «Παλιά Αγορά»

Αυτό το ιδιαίτερο τμήμα του σκεπαστού παζαριού, είναι ακριβώς στο μέσον και είναι γνωστό ως το Μπεντέστεν. Εδώ μπορούν να βρεθούν οι πιο πολύτιμες ‘αντίκες’ και τα πιο ασυνήθιστα είδη. Κοιτάξτε απλώς σ’ όλ’ αυτά τα αντικείμενα από χαλκό, μπρούνζο, γυαλί, ακόμη και μερικά Βυζαντινά απομεινάρια. Μερικά απ’ αυτά τα είδη είναι γνήσια, αλλά, προσέξτε, πάρα πολλά είναι σύγχρονα, μηχανοποίητα και μάλλον φθηνοπράγματα που τείνουν να σκορπίσουν την ακόμη γοητευτική Ανατολίτικη ατμόσφαιρα της αγοράς.

Σε πιο «σύγχρονα» μέρη της περιοχής της αγοράς, βρίσκομε πωλητάς κοσμημάτων και χρυσού. Εδώ βλέπει κανείς μερικά πολύ ωραία, μολονότι ακριβά, είδη χειροποίητων κοσμημάτων. Γίνεται επίσης εκτεταμένο εμπόριο χρυσού και οι τιμές ανεβοκατεβαίνουν καθημερινά.

Η Σπουδαιότης του Παζαρέματος

Μήπως στενοχωρηθήκατε λιγάκι για το παζάρεμα που γίνεται εδώ; Λοιπόν, για να μπη κανείς εντελώς στο πνεύμα της αγοράς, πρέπει να συζητήση και να παζαρέψη για τις τιμές. Αυτό γίνεται σε μια ατμόσφαιρα «φιλικής ληστείας,» ενώ τόσο ο αγοραστής όσο και ο πωλητής θέλουν να επωφεληθούν και καθένας προτείνει την «μεγαλύτερη ή μικρότερη» τελική τιμή που αλλάζει διαρκώς. Μερικές φορές, ανάλογα με την αξία, αυτή η συζήτησις συνεχίζεται επί ώρες, ενώ οι ενδιαφερόμενοι πίνουν τσάι και Τούρκικο καφέ που προσφέρει ο πωλητής ώσπου να επιτευχθή συμφωνία.

‘Αλλά υπάρχουν τόσα πολλά για παζάρεμα!’ θα πήτε. Ναι, αλλά εκτός από τα σουβενίρς μαζικής παραγωγής και τα είδη του καθημερινού νοικοκυριού, πιθανώς τα πιο ελκυστικά πράγματα που μπορεί ν’ αγοράσετε κατατάσσονται σε λίγες μόνο κατηγορίες: μπρούτζινα και χάλκινα είδη, χαλιά, κοσμήματα, κεραμικά και άλλα χειροποίητα αντικείμενα από ξύλο, όνυχα και μαγνησίτη. Τα ρούχα με χειροποίητο κέντημα και τα δερμάτινα είδη προτιμώνται επίσης πάντοτε από τους επισκέπτες.

Προσέξατε ότι στην αγορά τα πάντα φαίνονται κάπως εκτός πραγματικότητος; Πράγματι, ο έξω κόσμος φαίνεται πολύ μακριά. Αδιάφοροι για τα ποικίλα εξωτερικά προβλήματα, εδώ οι άνθρωποι κάθε είδους κάνουν τη δουλειά τους έξυπνα και ευγενικά.

Θα φύγωμε από το Μπεντέστεν από την είσοδο των χρυσοχόων. Αλλά βλέπετε το Βυζαντινό αετό πάνω την πύλη; Πράγματι, είναι πολύ παλιός και ένας φημισμένος ιστορικός—ο Εβλίγια Σελέμπι—είπε γι’ αυτό το σύμβολο τα εξής: «Το κέρδος και το εμπόριο είναι σαν ένα άγριο πουλί, που το μόνο μέρος στο οποίο μπορεί να εξημερωθή με την αβρότητα και ευγένεια, είναι η αγορά.» Έτσι, ίσως κατά κάποιο τρόπο το παλιό παζάρι τελικά δεν έχει αλλάξει πάρα πολύ.

Έτσι, φθάσαμε στο τέλος του αγοραστικού μας ταξιδιού. Μήπως είπατε «αξέχαστο»; Ίσως ναι, διότι ένα πράγμα φαίνεται βέβαιο: Ύστερ’ από πολύν καιρό, αφού τα σουβενίρ που αγοράσατε εδώ θα έχουν χαθή ή ξεχασθή, η μνήμη του σκεπαστού παζαριού της Ισταμπούλ, θα είναι ανεξίτηλη.