Το Θέατρο της Επιδαύρου​—Ανέπαφο στο Διάβα των Αιώνων

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΣΑΣ αρέσει το θέατρο; Σας αρέσει να γελάτε με την καρδιά σας όταν βλέπετε μια κωμωδία; Σας αναζωογονεί ή ίσως ακόμα και σας εμπνέει ένα βαθυστόχαστο δράμα που αγγίζει τα συναισθήματά σας ή σας διδάσκει κάτι για την ανθρώπινη φύση; Αν ναι, τότε ίσως σας ενδιαφέρει να μάθετε για το θέατρο της Επιδαύρου. Αυτό συνδέεται στενά με τη γέννηση του δράματος στην αρχαία Ελλάδα.

Ο Έλληνας γεωγράφος Παυσανίας, του δεύτερου αιώνα Κ.Χ., έγραψε ότι στην Επίδαυρο “υπάρχει το πιο αξιόλογο θέατρο του αρχαίου κόσμου. Μολονότι τα ρωμαϊκά θέατρα είναι πιο μεγαλοπρεπή και επιβλητικά, κανένας αρχιτέκτονας δεν μπορεί να φτάσει την ομορφιά και την αρμονία του θεάτρου της Επιδαύρου”.

Το Πιο Καλοδιατηρημένο

Περίπου 60 χιλιόμετρα νότια της Κορίνθου βρίσκεται το μικρό χωριό της Επιδαύρου. Πριν από 25 αιώνες ήταν σημαντικό εμπορικό και θρησκευτικό κέντρο.

Σε μετέπειτα εποχές, οι κυματιστοί λόφοι με την ομαλή επιφάνεια, οι καλλιεργημένοι αγροί και οι ελαιώνες δεν πρόδιδαν ότι εκεί υπήρχε κάποτε ένα μεγάλο θέατρο. Ωστόσο, ο Παναγής Καββαδίας, διακεκριμένος αρχαιολόγος του 19ου αιώνα, ήταν σίγουρος ότι αυτοί οι λόφοι έκρυβαν καλά ένα μυστικό. Η περιέργειά του είχε εξαφθεί από την περιγραφή του Παυσανία που αναφέρεται παραπάνω, και ήταν σίγουρος ότι κάτω από αυτό το συνηθισμένο τοπίο θα ανακάλυπτε ένα μεγαλοπρεπές θέατρο, πράγμα που κατάφερε την άνοιξη του 1881.

Έπειτα από έξι χρόνια σκληρής εργασίας, οι ανασκαφές του Καββαδία έφεραν στο φως ένα επιβλητικό, σχεδόν ανέπαφο θέατρο. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, αυτό το θέατρο κατασκευάστηκε γύρω στο 330 Π.Κ.Χ. από τον Πολύκλειτο τον Νεότερο, έναν εξαιρετικό γλύπτη και αρχιτέκτονα από το γειτονικό Άργος. Ο σύγχρονος αρχιτέκτονας Μάνος Περράκης απηχεί τη γενική άποψη των ερευνητών όταν αποκαλεί το θέατρο της Επιδαύρου “το διασημότερο και πιο καλοδιατηρημένο ελληνικό θέατρο”.

Η ανακάλυψη του θεάτρου της Επιδαύρου είναι σημαντική τόσο για την αρχαιολογία όσο και για την αρχιτεκτονική. Ενώ τα περισσότερα από τα αρχαία θέατρα που απομένουν έχουν υποστεί μερική καταστροφή ή έχουν ανακατασκευαστεί, το θέατρο της Επιδαύρου έχει διατηρηθεί ανέπαφο στο διάβα των αιώνων επειδή παρέμεινε κρυμμένο με ασφάλεια κάτω από 6 μέτρα χώμα.

Ο σύγχρονος επισκέπτης μπορεί να εντοπίσει με ακρίβεια τα βασικά μέρη του θεάτρου. Η ορχήστρα, ο επίπεδος κυκλικός χώρος που χρησιμοποιούνταν από τους χορευτές και το χορό, περιβάλλεται από μια στενή μαρμάρινη λωρίδα. Το έδαφός της είναι στρωμένο με πατημένο χώμα και στη μέση υπήρχε ένας βωμός. Πίσω από την ορχήστρα βρίσκεται η σκηνή, από την οποία σώζονται μόνο τα θεμέλια. Στην αρχή, οι ηθοποιοί έπαιζαν μέσα στην ορχήστρα, και τα σκηνικά αποτελούνταν από ζωγραφιστούς πίνακες που τοποθετούνταν σε περιστρεφόμενα τριγωνικά πλαίσια στην περίμετρο. Αργότερα, οι ηθοποιοί άρχισαν να παίζουν στην ίδια τη σκηνή, παραχωρώντας την ορχήστρα στο χορό, και τα σκηνικά μεταφέρθηκαν στους τοίχους της σκηνής.

Αρχικά, το θέατρο της Επιδαύρου είχε χωρητικότητα 6.000 ατόμων. Το δεύτερο αιώνα Π.Κ.Χ., το πάνω μέρος επεκτάθηκε για να χωρέσει άλλες 21 σειρές καθισμάτων, ανεβάζοντας το συνολικό αριθμό των θέσεων σε 13.000 και πλέον. Τα καθίσματα της πρώτης σειράς προορίζονταν για τους επισήμους και ξεχώριζαν από τα υπόλοιπα καθώς ήταν φτιαγμένα από κόκκινη πέτρα και είχαν ράχη.

Θαύμα Ακουστικής

Το θέατρο της Επιδαύρου φημίζεται για την εξαιρετική ακουστική του. «Ο παραμικρότερος θόρυβος (μια βαθιά αναπνοή, το σκίσιμο ενός χαρτιού) φτάνει καθαρά στην τελευταία σειρά των καθισμάτων», λέει ο καθηγητής αρχαιολογίας Σ. Ε. Ιακωβίδης.

Πολλοί τουρίστες, όταν επισκέπτονται αυτό το θέατρο, στέκονται στη μέση της ορχήστρας και απαγγέλλουν ποιήματα, τραγουδούν ή ακόμα και ψιθυρίζουν στους φίλους τους που κάθονται στις τελευταίες σειρές των καθισμάτων. Εντυπωσιάζονται από τον εκπληκτικό τρόπο με τον οποίο μεταδίδεται ο ήχος σε κάθε γωνιά αυτού του μεγάλου αμφιθεάτρου.

Η εξαίρετη ακουστική του θεάτρου της Επιδαύρου αποδίδεται στο αμφιθεατρικό, ημικυκλικό σχήμα του. Αυτό μας θυμίζει ότι ο Ιησούς εκφωνούσε ομιλίες σε μεγάλα πλήθη ανθρώπων σε φυσικά αμφιθέατρα​—συχνά σε λοφοπλαγιές—​ώστε να μπορούν όλοι να τον ακούν καθαρά.​—Ματθαίος 5:1, 2· 13:1, 2.

Επιπλέον, χάρη στην απότομη κλίση που έχουν οι κερκίδες στην Επίδαυρο μειώνεται η απόσταση από τη σκηνή μέχρι τις τελευταίες σειρές των καθισμάτων. Τα ηχητικά κύματα δεν έχουν σχεδόν καθόλου εξασθενήσει όταν φτάνουν σε αυτές τις ψηλότερες σειρές.

Κάτι άλλο που συμβάλλει στην καλή ακουστική είναι η κατάλληλη απόσταση που έχουν μεταξύ τους οι σειρές των καθισμάτων. Αυτό επιτρέπει στον ήχο να διαχέεται παντού με την ίδια ένταση και καθαρότητα. Άλλοι παράγοντες περιλαμβάνουν την ανάκλαση του ήχου, καθώς αυτός προσκρούει πάνω στη σκληρή, συμπαγή επιφάνεια της ορχήστρας και στις κερκίδες, το καλής ποιότητας μάρμαρο που χρησιμοποιήθηκε, το ήσυχο τοπίο και το συνεχές αεράκι που φυσάει από την ορχήστρα προς τους θεατές.

Θέατρο​—Το Σπίτι του Δράματος

Επειδή οι αρχαίοι Έλληνες έδιναν μεγάλη προσοχή στη λεπτομέρεια και ήταν πολύ επιδέξιοι στην κατασκευή θεάτρων όπως αυτό της Επιδαύρου, οι θεατές μπορούσαν εύκολα να βλέπουν και να ακούν τα δραματικά έργα. Το δράμα είχε τις ρίζες του στα συμπόσια γονιμότητας που γίνονταν για να γιορταστεί ο θερισμός και ο τρύγος, καθώς και οι ιδέες του θανάτου και της ανανέωσης της ζωής. Τέτοιου είδους οργιαστικά συμπόσια γίνονταν προς τιμήν του Διονύσου, του μυθικού θεού του κρασιού και της γονιμότητας. Αυτές οι παραστάσεις, όχι μόνο εξυμνούσαν μυθικούς θεούς, αλλά συχνά αφηγούνταν και κάποια ιστορία. Αναπτύχθηκαν τρεις κύριες μορφές αφήγησης: η τραγωδία, η κωμωδία και η σάτιρα. Οι άρχοντες των πόλεων, καταλαβαίνοντας πόσο δημοφιλή ήταν αυτά τα γεγονότα, τα υποστήριζαν με σκοπό να κερδίσουν έτσι μεγαλύτερη πολιτική δύναμη.

Στο μεταξύ, μειώθηκε η επιρροή των διονυσιακών εορτασμών στο δράμα και έπαψαν να κυριαρχούν τα οργιαστικά θεάματα. Αναζητώντας νέα θέματα για τα έργα τους, φημισμένοι δραματουργοί του πέμπτου αιώνα Π.Κ.Χ., όπως ο Αισχύλος, ο Σοφοκλής και ο Ευριπίδης, στράφηκαν στην ελληνική ιστορία και μυθολογία. Η αυξημένη και ευρέως διαδεδομένη δημοτικότητα του δράματος δημιούργησε την ανάγκη για μεγάλα θέατρα, όπως εκείνο της Επιδαύρου. Μάλιστα, η ανάγκη που υπήρχε να ακούει το ακροατήριο κάθε λέξη του δράματος​—το οποίο συχνά περιλάμβανε λεπτά λογοπαίγνια και ευφυείς απαντήσεις—​απαιτούσε να κατασκευάζονται τα θέατρα με μεγάλη προσοχή και επιδεξιότητα.

Σε κάθε θεατρικό έργο έπρεπε να υπάρχει ο χορός (συνήθως 10 με 15 άτομα) και οι ηθοποιοί (ποτέ δεν υπήρχαν πάνω από 3 ομιλούντες χαρακτήρες σε κάθε σκηνή). Οι ηθοποιοί ονομάζονταν υποκριταί, δηλαδή εκείνοι που αποκρίνονται στο χορό. Με τον καιρό, αυτός ο όρος άρχισε να χρησιμοποιείται με μεταφορική έννοια για να περιγράψει ένα άτομο που προσπαθεί να φανεί διαφορετικό από ό,τι είναι, που προσποιείται. Το Ευαγγέλιο του Ματθαίου χρησιμοποίησε αυτή τη λέξη για να περιγράψει τους δόλιους γραμματείς και Φαρισαίους της εποχής του Ιησού.—Ματθαίος 23:13.

Η Επίδαυρος και το Αρχαίο Δράμα Σήμερα

Οι παραστάσεις αρχαίου δράματος έχουν αναβιώσει στην Επίδαυρο και σε άλλα μέρη της Ελλάδας. Μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα, το αρχαίο ελληνικό δράμα, ιδιαίτερα οι τραγωδίες, αποτελούσε αντικείμενο μόνο ακαδημαϊκών μελετών. Αλλά από το 1932 και έπειτα, με την ίδρυση του Εθνικού Θεάτρου, τα έργα των αρχαίων δραματουργών έχουν μεταφραστεί στη νεοελληνική γλώσσα.

Από το 1954, το φεστιβάλ Επιδαύρια έχει γίνει ετήσιο γεγονός. Κάθε καλοκαίρι το θέατρο της Επιδαύρου φιλοξενεί πολλούς ελληνικούς και ξένους θιάσους, οι οποίοι ανεβάζουν παραστάσεις αρχαίων έργων. Χιλιάδες τουρίστες και θεατρόφιλοι επισκέπτονται αυτό το μέρος για να παρακολουθήσουν σύγχρονες παραστάσεις έργων που γράφτηκαν σχεδόν πριν από 2.500 χρόνια.

Έτσι, την επόμενη φορά που θα επισκεφτείτε την Ελλάδα, σας προσκαλούμε να έρθετε στην Επίδαυρο. Αφού δείτε το εντυπωσιακό της θέατρο, ίσως καταλήξετε στο ίδιο συμπέρασμα με τον Παυσανία: “Κανένας αρχιτέκτονας δεν μπορεί να φτάσει την ομορφιά και την αρμονία του θεάτρου της Επιδαύρου”.

[Πλαίσιο στη σελίδα 13]

Το Θέατρο και οι Πρώτοι Χριστιανοί

«Έχουμε γίνει θεατρικό θέαμα στον κόσμο, και σε αγγέλους και σε ανθρώπους», έγραψε ο απόστολος Παύλος στους Χριστιανούς της Κορίνθου, που ζούσαν κοντά στην Επίδαυρο. (1 Κορινθίους 4:9· Εβραίους 10:33) Εννοούσε ότι, επειδή τους ονείδιζαν και τους δίωκαν, ήταν εκτεθειμένοι σαν σε θέατρο μπροστά σε ένα παγκόσμιο κοινό. Στις μέρες του Παύλου, τα θεατρικά έργα αποτελούσαν δημοφιλή μορφή αναψυχής. Ωστόσο, οι πρώτοι Χριστιανοί είχαν προειδοποιηθεί για την ανηθικότητα και την ωμή βία, που συχνά παρουσιάζονταν στις θεατρικές παραστάσεις εκείνης της εποχής. (Εφεσίους 5:3-5) Οι ίδιοι οι Χριστιανοί οδηγούνταν μερικές φορές δια της βίας στα θέατρα ή στις αρένες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ως αντικείμενα ψυχαγωγίας, και μάλιστα εξαναγκάζονταν να αντιμετωπίσουν άγρια θηρία.

[Εικόνες στη σελίδα 12]

Σοφοκλής

Αισχύλος

Ευριπίδης

[Ευχαριστίες]

Δραματουργοί: Musei Capitolini, Roma

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 11]

Ευγενής παραχώρηση GNTO