Οι Βίκινγκς​—Κατακτητές και Αποικιστές

ΗΤΑΝ μια ημέρα του Ιουνίου του 793 Κ.Χ. Οι μοναχοί στο μικρό νησί Λίντισφαρν, το οποίο ονομάζεται και Αγία Νήσος, στα ανοιχτά των ακτών του Νορθάμπερλαντ της Αγγλίας, ασχολούνταν ήσυχα με τις εργασίες τους, αγνοώντας τα κομψά, μικρού βυθίσματος πλοία που πλησίαζαν γοργά πλέοντας πάνω στα κύματα. Τα πλοία βγήκαν στην ακτή, και από μέσα τους ξεχύθηκαν άγριοι, γενειοφόροι άντρες με σπαθιά και τσεκούρια, οι οποίοι έτρεξαν προς το μοναστήρι. Επιτέθηκαν στους τρομαγμένους μοναχούς και προκάλεσαν μεγάλη σφαγή. Οι επιδρομείς άρπαξαν το χρυσάφι, το ασήμι, τα κοσμήματα και τους άλλους θησαυρούς που υπήρχαν στο μοναστήρι. Στη συνέχεια, κατευθύνθηκαν ξανά προς τη Βόρεια Θάλασσα και εξαφανίστηκαν.

Οι λεηλατητές ήταν οι Βίκινγκς, και με αυτές τις βάρβαρες, αστραπιαίες επιδρομές τους ξεπρόβαλαν στη σκηνή της Ευρώπης σηματοδοτώντας την έναρξη της εποχής των Βίκινγκς. Σύντομα οι Βίκινγκς προκαλούσαν τέτοιον τρόμο ώστε σε όλη την Αγγλία ηχούσε η προσευχή: «Κύριε, σώσε μας από τη μανία των Βορείων».a

Ποιοι ήταν οι Βίκινγκς; Γιατί εμφανίστηκαν ξαφνικά στις σελίδες της ιστορίας, σαν να έρχονταν από το πουθενά, κυριάρχησαν επί τρεις αιώνες και μετά, από ό,τι φαίνεται, εξαφανίστηκαν;

Γεωργοί και Λεηλατητές

Οι Βίκινγκς κατάγονταν από γερμανικούς λαούς οι οποίοι, περίπου 2.000 χρόνια πριν από την εποχή των Βίκινγκς, άρχισαν να μεταναστεύουν από τη βορειοδυτική Ευρώπη στη Δανία, στη Νορβηγία και στη Σουηδία​—στη Σκανδιναβία. Όπως και οι πρόγονοί τους, οι Βίκινγκς ήταν γεωργοί, ακόμη και εκείνοι που συμμετείχαν στις επιδρομές. Στα ψυχρότερα μέρη της Σκανδιναβίας, βασίζονταν περισσότερο στο κυνήγι, στο ψάρεμα και στη φαλαινοθηρία. Οι έμποροι των Βίκινγκς ζούσαν σε μεγαλύτερες κοινότητες και ξεκινώντας από αυτές διέσχιζαν με τα γερά σκάφη τους τις θαλάσσιες εμπορικές οδούς της Ευρώπης. Τι έκανε, λοιπόν, αυτούς τους φαινομενικά ακίνδυνους ανθρώπους να βγουν από την αφάνεια και να αποκτήσουν τόσο άσχημη φήμη μέσα σε μία μόνο γενιά;

Μια εξήγηση είναι ο υπερπληθυσμός, αλλά πολλοί ιστορικοί πιστεύουν ότι αυτό θα αλήθευε μόνο για τη δυτική Νορβηγία που είχε περιορισμένη καλλιεργήσιμη γη. Η Εικονογραφημένη Ιστορία των Βίκινγκς, Έκδοση Οξφόρδης (The Oxford Illustrated History of the Vikings) λέει: «Οι περισσότερες από τις αρχικές γενιές των Βίκινγκς επιζητούσαν πλούτη και όχι γη». Αυτό ίσχυε ιδιαίτερα για τους βασιλιάδες και τους αρχηγούς οι οποίοι χρειάζονταν αξιόλογο εισόδημα για να διατηρούν τη δύναμή τους. Άλλοι Βίκινγκς ίσως εγκατέλειψαν τη Σκανδιναβία για να αποφύγουν τις οικογενειακές βεντέτες και τους τοπικούς πολέμους.

Ένας άλλος παράγοντας ίσως είναι το ότι οι πλούσιοι Βίκινγκς συχνά είχαν περισσότερες από μία συζύγους. Ως αποτέλεσμα, είχαν και πολλά παιδιά. Συνήθως, όμως, μόνο ο πρωτότοκος γιος έπαιρνε την οικογενειακή κληρονομιά, αφήνοντας τα νεότερα αδέλφια του να τα βγάλουν πέρα μόνα τους. Σύμφωνα με το βιβλίο Η Γέννηση της Ευρώπης (The Birth of Europe), οι απόκληροι γιοι «δημιούργησαν μια μεγάλη και επικίνδυνη ανώτερη τάξη πολεμιστών οι οποίοι ήταν υποχρεωμένοι να πετύχουν με τις δικές τους δυνάμεις πάση θυσία, είτε μέσω κατακτήσεων στη χώρα τους είτε μέσω πειρατικών επιθέσεων στο εξωτερικό».

Οι Βίκινγκς είχαν το κατάλληλο μέσο για τις αστραπιαίες επιδρομές τους​—τα χαρακτηριστικά πλοία τους. Οι ιστορικοί εκθειάζουν τα πλοία των Βίκινγκς ως ένα από τα μεγαλύτερα τεχνολογικά επιτεύγματα των αρχών του Μεσαίωνα. Χάρη σε αυτά τα κομψά σκάφη με το μικρό βύθισμα, που έπλεαν με πανί ή με κουπιά, οι Βίκινγκς έγιναν οι κυρίαρχοι κάθε θάλασσας, λίμνης και ποταμού εντός της ακτίνας δράσης τους.

Η Επέκταση των Βίκινγκς

Μερικοί ιστορικοί λένε ότι η εποχή των Βίκινγκς ανέτειλε στα μέσα του όγδοου αιώνα, λίγο πριν από την επιδρομή τους στο Λίντισφαρν. Όπως και αν έχουν τα πράγματα, η επιδρομή στο Λίντισφαρν συνέβαλε στο να γίνουν οι Βίκινγκς πασίγνωστοι. Μετά την Αγγλία στράφηκαν στην Ιρλανδία, με στόχο και πάλι τα μοναστήρια που ήταν γεμάτα θησαυρούς. Με τα πλοία τους φορτωμένα λάφυρα και σκλάβους, οι Βίκινγκς γύριζαν στην πατρίδα τους για να παραχειμάσουν. Ωστόσο, το 840 Κ.Χ. δεν ακολούθησαν αυτή την παράδοση και παραχείμασαν στα εδάφη που είχαν λεηλατήσει. Μάλιστα, το Δουβλίνο της Ιρλανδίας αρχικά ήταν θύλακος των Βίκινγκς. Το 850 Κ.Χ. άρχισαν επίσης να παραχειμάζουν στην Αγγλία​—η πρώτη βάση τους ήταν το νησί Θάνετ στις εκβολές του ποταμού Τάμεση.

Σύντομα, τόσο οι Δανοί όσο και οι Νορβηγοί Βίκινγκς έφτασαν στα Βρετανικά Νησιά, όχι πλέον ως επιδρομείς αλλά ως στρατεύματα πάνω σε ολόκληρους στόλους από τα χαρακτηριστικά τους πλοία. Μερικά από αυτά τα πλοία πιθανόν να είχαν μήκος 30 μέτρα και μπορεί να μετέφεραν μέχρι και 100 πολεμιστές. Στα μετέπειτα χρόνια, οι Βίκινγκς υπέταξαν τη βορειοανατολική Αγγλία, την περιοχή που έγινε γνωστή ως Ντέινλο (στην αγγλική Danelaw [Δανικός Νόμος]) επειδή εκεί κυριάρχησαν ο πολιτισμός και οι νόμοι της Δανίας. Ωστόσο, στη νότια Αγγλία, στο Γουέσεξ, ο Σάξονας Βασιλιάς Αλφρέδος και οι διάδοχοί του απέκρουσαν τους Βίκινγκς. Στη συνέχεια όμως, ύστερα από μια μεγάλη μάχη στο Άσινγκτον το 1016 και αφού πέθανε ο Βασιλιάς Εδμόνδος του Γουέσεξ αργότερα τον ίδιο χρόνο, ο αρχηγός των Βίκινγκς Κανούτος​—ένας καθ’ ομολογία Χριστιανός—​έγινε ο μοναδικός βασιλιάς της Αγγλίας.

Διεισδύουν στα Βάθη της Ευρώπης και Πέρα από Αυτήν

Το 799 Κ.Χ. οι Δανοί Βίκινγκς άρχισαν να κάνουν επιδρομές στην περιοχή που τότε ονομαζόταν Φριζία​—την παράκτια περιοχή της Ευρώπης που εκτείνεται περίπου από τη Δανία μέχρι την Ολλανδία. Από εκεί κωπηλατούσαν πηγαίνοντας αντίθετα με το ρου ποταμών όπως ο Λίγηρας και ο Σηκουάνας, και λεηλατούσαν πόλεις και χωριά βαθιά μέσα στην καρδιά της Ευρώπης. Το 845 Κ.Χ. οι Βίκινγκς λεηλάτησαν ακόμη και το Παρίσι. Ο Φράγκος Βασιλιάς Κάρολος ο Φαλακρός πλήρωσε στους Βίκινγκς 3.150 κιλά ασήμι για να αποσυρθούν από την πόλη. Αλλά εκείνοι επέστρεψαν και έκαναν επιδρομές ακόμη πιο πέρα από το Παρίσι, μέχρι το Τρουά, το Βερντέν και την Τουλ.

Οι Βίκινγκς έπλευσαν επίσης προς την Ισπανία και την Πορτογαλία, όπου το 844 Κ.Χ. έγινε η πρώτη γνωστή επιδρομή τους. Λεηλάτησαν αρκετές μικρές πόλεις, και μάλιστα κατέλαβαν προσωρινά τη Σεβίλη. «Ωστόσο», λέει ο Πολιτιστικός Άτλαντας του Κόσμου των Βίκινγκς (Cultural Atlas of the Viking World), «οι Άραβες υπερασπιστές πρόβαλαν τόσο ισχυρή αντίσταση ώστε απώθησαν γρήγορα τους Βίκινγκς και σχεδόν κατέστρεψαν τις δυνάμεις τους». Εντούτοις, οι Βίκινγκς επέστρεψαν το 859 Κ.Χ.​—αυτή τη φορά με έναν στόλο 62 πλοίων. Αφού έσπειραν τον όλεθρο σε διάφορα μέρη της Ισπανίας, επιτέθηκαν στη Βόρεια Αφρική και, παρ’ όλο που τα πλοία τους ξεχείλιζαν από τα λάφυρα, πήγαν στην Ιταλία και λεηλάτησαν την Πίζα και τη Λίνα (πρώην Λούνα).

Οι Βίκινγκς που κατοικούσαν στην περιοχή της Σουηδίας στράφηκαν προς ανατολάς, διαπλέοντας τη Βαλτική Θάλασσα, και έφτασαν σε μερικές από τις μεγαλύτερες θαλάσσιες οδούς της Ανατολικής Ευρώπης​—τους ποταμούς Βόλχοφ, Λόβατ, Δνείπερο και Βόλγα. Αυτοί οι ποταμοί τούς οδήγησαν τελικά στη Μαύρη Θάλασσα και στις πλούσιες περιοχές της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Μερικοί Βίκινγκς έμποροι έφτασαν ακόμη και στη Βαγδάτη μέσω του ποταμού Βόλγα και της Κασπίας Θάλασσας. Τελικά, κάποιοι Σουηδοί αρχηγοί έγιναν οι άρχοντες των αχανών σλαβικών περιοχών του Δνείπερου και του Βόλγα. Οι εισβολείς ονομάστηκαν Ρως, μια ονομασία που μερικοί πιστεύουν ότι είναι η ρίζα της λέξης «Ρωσία»​—«Χώρα των Ρως».

Στην Ισλανδία, στη Γροιλανδία και στο Νιουφάουντλαντ

Οι Νορβηγοί Βίκινγκς εστίασαν την προσοχή τους σε πολλά από τα πιο απομακρυσμένα νησιά. Για παράδειγμα, τον όγδοο αιώνα κατέλαβαν τα νησιά Όρκνι και Σέτλαντ, και τον ένατο αιώνα τα νησιά Φερόες και Εβρίδες, καθώς και την ανατολική Ιρλανδία. Οι Βίκινγκς αποίκισαν ακόμη και την Ισλανδία. Εκεί ίδρυσαν το κοινοβουλευτικό σώμα που ονομάστηκε Άλθινγκ. Αυτό το σώμα, το οποίο εξακολουθεί να ασκεί εξουσία στην Ισλανδία, αποτελεί το πιο παλιό κοινοβούλιο της Δύσης.

Το 985 Κ.Χ. ένας Βίκινγκ ονόματι Έρικ ο Ερυθρός ίδρυσε μια αποικία στη Γροιλανδία. Αργότερα εκείνον το χρόνο, ένας άλλος Σκανδιναβός, ο Μπγιάρνι Χέρχοφσον, απέπλευσε από την Ισλανδία για να πάει στους γονείς του στη Γροιλανδία. Αλλά παρέκκλινε από την πορεία του και προσπέρασε τη Γροιλανδία. «Ο Μπγιάρνι ήταν πιθανόν ο πρώτος Σκανδιναβός που είδε τη Βόρεια Αμερική», αναφέρει ο Πολιτιστικός Άτλαντας του Κόσμου των Βίκινγκς.

Βασισμένος στην αναφορά του Μπγιάρνι, και πιθανότατα μετά το έτος 1000, ο Λέιφ Έρικσον, γιος του Έρικ του Ερυθρού, απέπλευσε από τη Γροιλανδία προς τα δυτικά, προς το νησί Μπάφιν, και στη συνέχεια κατέβηκε κατά μήκος των ακτών του Λαμπραντόρ. Κατέληξε σε ένα ακρωτήριο το οποίο ονόμασε Βίνλαντ, από τα άγρια σταφύλια ή μούρα που υπήρχαν σε εκείνη την περιοχή.b Ο Λέιφ παραχείμασε εκεί πριν επιστρέψει στη Γροιλανδία. Τον επόμενο χρόνο ο αδελφός του Λέιφ, ο Θόρβαλντ, ηγήθηκε μιας αποστολής στη Βίνλαντ, αλλά σκοτώθηκε σε κάποια αψιμαχία με τους ιθαγενείς. Ωστόσο, μερικά χρόνια αργότερα, περίπου 60 με 160 Βίκινγκς ίδρυσαν μια αποικία στη Βίνλαντ αλλά, λόγω της συνεχιζόμενης εχθρότητας με τους ιθαγενείς, έμειναν περίπου τρία χρόνια μόνο και έφυγαν χωρίς να επιστρέψουν. Πέρασαν σχεδόν 500 χρόνια προτού ο Τζον Κάμποτ, ένας Ιταλός εξερευνητής που βρισκόταν στην υπηρεσία της Αγγλίας, διεκδικήσει τη Βόρεια Αμερική για λογαριασμό της Αγγλίας.

Το Τέλος της Εποχής των Βίκινγκς

Μέχρι να φτάσει το τέλος της εποχής τους, οι Βίκινγκς είχαν δημιουργήσει αρκετά νέα πολιτικά κράτη στα οποία κυβερνούσαν σκανδιναβικές δυναστείες. Αλλά δεν παρέμειναν ξένοι για μεγάλο διάστημα, διότι πολλοί Βίκινγκς τελικά αφομοιώθηκαν από τους καινούριους πολιτισμούς που ανακάλυψαν, ακόμη και από τις θρησκείες τους. Για παράδειγμα, ο Ρολόν, ένας αρχηγός των Βίκινγκς που κατέλαβε μέρος της παράκτιας γαλλικής περιοχής η οποία πήρε το όνομα Νορμανδία (στην αγγλική “Land of the Northmen” [«Χώρα των Βορείων»]), μεταστράφηκε στον Καθολικισμό. Ένας από τους απογόνους του ήταν ο Γουλιέλμος, Δούκας της Νορμανδίας. Μετά τη μάχη του Χέιστινγκς το 1066, όπου πολέμησαν μεταξύ τους απόγονοι των Νορμανδών Βίκινγκς και των Άγγλων Βίκινγκς, ο νικητής Δούκας Γουλιέλμος στέφθηκε βασιλιάς της Αγγλίας.

Ο Γουλιέλμος απέκλεισε αμέσως την Αγγλία από κάθε περαιτέρω σκανδιναβική επιρροή και εγκαινίασε μια καινούρια φεουδαρχική εποχή που περιλάμβανε τα μεσαιωνικά γαλλικά συστήματα διακυβέρνησης, ιδιοκτησίας γης και οικονομικής διαχείρισης. Συνεπώς, «αν έπρεπε να επιλέξουμε μια ημερομηνία που να σηματοδοτεί το τέλος της Εποχής των Βίκινγκς», λέει το βιβλίο Οι Βίκινγκς (The Vikings) της Έλσα Ρόσνταλ, «αυτή πρέπει να είναι το 1066». Τον 11ο αιώνα, επίσης, τα αρχικά βασίλεια των Βίκινγκς στη Σκανδιναβία μετατράπηκαν σε ανεξάρτητα κράτη.

Οι τρεις αιώνες της ιστορίας των Βίκινγκς είναι γεμάτοι δράση. Εντούτοις, η άποψη ότι οι Βίκινγκς δεν ήταν τίποτα περισσότερο από βάρβαροι επιδρομείς οι οποίοι επέλαυναν με το σπαθί και το τσεκούρι δεν είναι πλήρης. Απέδειξαν επίσης ότι ήταν ευπροσάρμοστοι εφόσον αποίκισαν τελικά μακρινές χώρες και μάλιστα αφομοιώθηκαν από τους τοπικούς πολιτισμούς. Ως γεωργοί εγκαταστάθηκαν σε μόνιμες κατοικίες και ως άρχοντες κάθησαν σε ξένους θρόνους. Ναι, οι Βίκινγκς απέδειξαν ότι ήταν δεξιοτέχνες, όχι μόνο στη ναυσιπλοΐα και στον πόλεμο, αλλά επίσης στη γεωργία και στην πολιτική.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο στη σελίδα 27]

Η ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΤΩΝ ΒΙΚΙΝΓΚΣ

Οι Βίκινγκς λάτρευαν πολλούς μυθικούς θεούς, όπως τον Οντίν, τον Θορ, τον Φρέι, τη Φρέιγια και τη Χελ. Ο Οντίν, ο θεός της σοφίας και του πολέμου, ήταν ο ηγέτης του πάνθεου. Η σύζυγός του ήταν η Φρίγκα. Ο Θορ ήταν φονιάς γιγάντων και κυρίαρχος των ανέμων και της βροχής. Ο Φρέι ήταν ο ανήθικος θεός της ειρήνης και της γονιμότητας. Η αδελφή του η Φρέιγια ήταν η θεά του έρωτα και της γονιμότητας. Η Χελ ήταν η θεά του κάτω κόσμου.

Η σκανδιναβική μυθολογία αποτελεί τη βάση για την ονομασία κάποιων ημερών της εβδομάδας στην αγγλική και σε μερικές άλλες γλώσσες. Η Τρίτη (στην αγγλική Τιούζντεϊ) πήρε το όνομά της από τον Τιρ, γιο του Οντίν (επίσης γνωστού ως Γουόντεν). Η Τετάρτη (Γουένζντεϊ) είναι η ημέρα του Γουόντεν, η Πέμπτη (Θέρζντεϊ) η ημέρα του Θορ και η Παρασκευή (Φράιντεϊ) η ημέρα της Φρίγκα.

Όπως οι λάτρεις τους, έτσι και οι θεοί των Βίκινγκς υποτίθεται ότι αποκτούσαν τα πλούτη τους με κλοπή, τόλμη και δόλο. Ο Οντίν υποσχόταν σε όσους πέθαιναν γενναία στη μάχη ότι θα είχαν μια θέση στην ουράνια επικράτεια του Άσγκαρντ (της κατοικίας των θεών), στη μεγάλη αίθουσα της Βαλχάλα. Εκεί θα μπορούσαν να γλεντοκοπούν και να πολεμούν μέχρι που να χορτάσει η καρδιά τους. Οι ευγενείς των Βίκινγκς θάβονταν συνήθως με μια βάρκα ή με πέτρες στρωμένες σε σχήμα βάρκας. Μαζί τους θάβονταν επίσης φαγητά, όπλα, κοσμήματα, σφαγμένα ζώα, ίσως ακόμη και ένας θυσιασμένος σκλάβος. Μαζί με τη βασίλισσα μπορούσε να θαφτεί και μια υπηρέτριά της.

Η περικεφαλαία με τα κέρατα που συνήθως ταυτίζεται με τους Βίκινγκς εμφανίστηκε 1.000 και πλέον χρόνια πριν από την εποχή τους και προφανώς τη φορούσαν μόνο στις τελετουργίες. Όταν οι πολεμιστές των Βίκινγκς επέλεγαν να φορέσουν περικεφαλαία, αυτή ήταν απλή και με κωνικό σχήμα και φτιαχνόταν από σίδερο ή δέρμα.

[Χάρτης στη σελίδα 26]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΩΝ ΒΙΚΙΝΓΚΣ

ΝΟΡΒΗΓΙΑ

↓

ΙΣΛΑΝΔΙΑ

ΓΡΟΙΛΑΝΔΙΑ

Νησί Μπάφιν

Λαμπραντόρ

Νιουφάουντλαντ

ΔΑΝΙΑ

↓

ΑΓΓΛΙΑ

ΙΡΛΑΝΔΙΑ

ΟΛΛΑΝΔΙΑ

ΓΑΛΛΙΑ

ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ

ΙΣΠΑΝΙΑ

ΑΦΡΙΚΗ

ΙΤΑΛΙΑ

ΣΟΥΗΔΙΑ

↓

ΡΩΣΙΑ

Κασπία Θάλασσα

Βαγδάτη

ΟΥΚΡΑΝΙΑ

Μαύρη Θάλασσα

Κωνσταντινούπολη

[Ευχαριστίες]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Εικόνα στη σελίδα 24]

Αντίγραφο πλοίου των Βίκινγκς

[Ευχαριστίες]

Σελίδες 2 και 24: Antonion Otto Rabasca, Ευγενής παραχώρηση από Gunnar Eggertson

[Εικόνες στη σελίδα 25]

Όπλα των Βίκινγκς

Περικεφαλαία των Βίκινγκς

[Ευχαριστίες]

Όπλα και περικεφαλαία: Εκθέματα στο Museum of National Antiquities, Stockholm, Sweden

[Εικόνα στη σελίδα 27]

Λέιφ Έρικσον