«Το Βιβλίο της Κρίσεως»​—Ένα Πρωτοφανές Κτηματολόγιο

Ο Γουλιέλμος, δούκας της Νορμανδίας (μιας περιοχής στη σημερινή Γαλλία), κατέκτησε την Αγγλία το 1066. Έπειτα από 19 χρόνια, διέταξε να γίνει καταγραφή των κτημάτων της νέας του επικράτειας. Το κτηματολόγιο που συντάχθηκε από αυτή την καταγραφή ονομάστηκε αργότερα «Βιβλίο της Κρίσεως» (Domesday Book). Γιατί θεωρείται μέχρι σήμερα ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά αρχεία της Αγγλίας;

Ο ΓΟΥΛΙΕΛΜΟΣ αποβιβάστηκε κοντά στο Χέιστινγκς της Αγγλίας το Σεπτέμβριο του 1066. Στις 14 Οκτωβρίου, νίκησε εκεί το στρατό του Άγγλου Βασιλιά Χάρολντ ο οποίος σκοτώθηκε σε εκείνη τη μάχη. Τα Χριστούγεννα του ίδιου έτους, ο Γουλιέλμος, ο οποίος έγινε αργότερα γνωστός ως ο Κατακτητής, στέφθηκε βασιλιάς στο Αβαείο του Γουεστμίνστερ. Πώς θα τα πήγαιναν οι Άγγλοι με το νέο τους βασιλιά;

Η Μεγάλη Απογραφή

Ο Βασιλιάς Γουλιέλμος Α΄ λεηλάτησε τα βόρεια της χώρας και απογύμνωσε τεράστιες εκτάσεις γης από τον πληθυσμό τους. Ο Τρέβορ Ρόουλι, πρώην διδάσκων στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, γράφει: «Ακόμη και με τα βάρβαρα κριτήρια εκείνης της εποχής, η “λεηλασία του Βορρά” (1068-1070) ήταν πραγματική θηριωδία». Ο Γουλιέλμος αντιμετώπιζε συνεχώς εξεγέρσεις, ο δε νορμανδικός στρατός κατοχής, ο οποίος αριθμούσε περί τους δέκα χιλιάδες στρατιώτες, περιβαλλόταν από έναν εχθρικό πληθυσμό πιθανώς δύο εκατομμυρίων. Οι Νορμανδοί κατασκεύασαν τελικά 500 και πλέον οχυρά σε όλη τη χώρα, το γνωστότερο εκ των οποίων είναι ο Πύργος του Λονδίνου.

Το Δεκέμβριο του 1085, 19 χρόνια μετά την εισβολή, ο Γουλιέλμος και οι αυλικοί του συσκέφθηκαν επί πέντε μέρες στο Γκλόστερ της Αγγλίας προγραμματίζοντας μια απογραφή όλης της χώρας με εξαίρεση το Λονδίνο και το Γουίντσεστερ. Στις αρχές του επόμενου χρόνου, βασιλικοί επίτροποι στάλθηκαν ταυτόχρονα σε εφτά περιοχές για να συγκεντρώσουν στοιχεία από εκπροσώπους των κομητειών με σκοπό να αποτιμήσουν τον πλούτο της χώρας.

Ο βασιλιάς χρειαζόταν χρήματα για να συντηρεί το στρατό κατοχής. Είχε επίσης να επιλύσει διενέξεις σε θέματα ιδιοκτησίας της γης. Η επίτευξη αυτών των στόχων θα διασφάλιζε την εγκατάσταση εποίκων από τη Νορμανδία και άλλα μέρη της Γαλλίας στην Αγγλία και έτσι θα διατηρούνταν η νορμανδική κυριαρχία.

«Η Ημέρα της Κρίσεως»

Λίγο μετά τη νίκη του επί των Άγγλων, ο Βασιλιάς Γουλιέλμος έδωσε τα κτήματα των Άγγλων ευγενών σε Νορμανδούς βαρόνους. Η απογραφή αποκάλυψε ότι το ήμισυ της συνολικής αξίας των γαιών της Αγγλίας βρισκόταν πλέον στα χέρια σχεδόν 200 ανθρώπων, εκ των οποίων μόνο οι 2 ήταν Άγγλοι. Υπήρχαν επίσης 6.000 περίπου Άγγλοι οι οποίοι νοίκιαζαν από αυτούς εκτάσεις γης​—μάλιστα πολλοί ήταν τώρα αναγκασμένοι να νοικιάζουν γη που πριν από το 1066 τους ανήκε δικαιωματικά. Οι δε φτωχοί και εκείνοι που είχαν χάσει τα πάντα τα έβγαζαν πέρα όπως όπως.

Η απογραφή νομιμοποίησε την αρπαγή της γης από τους Νορμανδούς. Επαναξιολόγησε επίσης για φορολογικούς σκοπούς γη, κατοικίες, δάση και λιβάδια. Απογράφηκαν λεπτομερώς ακόμη και τα ζώα​—ένα βόδι, μια αγελάδα, ένα γουρούνι. Στην καταπίεση που επέφερε στους Άγγλους η κατοχή, ήρθε να προστεθεί και ο φόβος, καθώς αντιλαμβάνονταν ότι δεν είχαν τη δυνατότητα να αμφισβητήσουν τα πορίσματα της απογραφής. Στο μυαλό τους η μεγάλη αυτή απογραφή έμοιαζε με την «Ημέρα της Κρίσεως», γι’ αυτό και το κτηματολόγιο που συντάχθηκε με βάση τα ευρήματά της ονομάστηκε αργότερα «Βιβλίο της Κρίσεως».

Το «Βιβλίο της Κρίσεως» αποτελείται από δύο τόμους γραμμένους στα λατινικά πάνω σε περγαμηνή. Ο ένας, το «Μέγα Κτηματολόγιο», αποτελείται από 413 μεγάλα φύλλα, ενώ ο άλλος, το «Μικρό Κτηματολόγιο», έχει 475 φύλλα μικρότερου μεγέθους.a Όταν πέθανε ο Γουλιέλμος, το 1087, το «Βιβλίο της Κρίσεως» δεν είχε ολοκληρωθεί. Αλλά πώς επιτεύχθηκαν όλα αυτά μέσα σε έναν χρόνο;

Οι Νορμανδοί κληρονόμησαν από τους Άγγλους μια διοικητική δομή με κάποια στοιχεία για τους γαιοκτήμονες και τους ενοικιαστές, καθώς και κάποια οικονομικά και φορολογικά αρχεία. Στη συνέχεια, με βάση αυτό το σύστημα, προέβησαν σε νέες φορολογικές αποτιμήσεις στέλνοντας σε κάθε κομητεία κρατικούς λειτουργούς για να συγκεντρώσουν στοιχεία κατόπιν δημόσιας εξέτασης.

Το Βιβλίο Σήμερα

Το Μεσαίωνα, το «Βιβλίο της Κρίσεως» συνήθως ακολουθούσε το βασιλικό οίκο στις μετακινήσεις του. Στην αρχή, χρησιμοποιούνταν κυρίως για την επίλυση διενέξεων ιδιοκτησιακού χαρακτήρα. Το 18ο αιώνα, όμως, ο διαπρεπής νομικός Σερ Ουίλιαμ Μπλάκστοουν παρέπεμψε σε αυτό προκειμένου να επιβεβαιωθεί το δικαίωμα ψήφου κάποιων γαιοκτημόνων. Το βιβλίο αυτό φυλασσόταν κατά καιρούς σε διάφορες τοποθεσίες. Σήμερα, φυλάσσεται στα Κρατικά Αρχεία του Ηνωμένου Βασιλείου.

Το 1986, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 900 ετών από τη σύνταξή του, ξαναδέθηκε σε πέντε τόμους. Οι λόγιοι και οι ιστορικοί έχουν στη διάθεσή τους μια αναθεωρημένη μετάφραση του κειμένου του στα αγγλικά. Ένα βιβλίο που εξέδωσε το BBC το χαρακτήρισε «θεμέλιο λίθο των κρατικών αρχείων» και πρόσθεσε ότι «εξακολουθεί να αποτελεί έγκυρο μέσο πιστοποίησης της ιδιοκτησίας γης». Το 1958 χρησιμοποιήθηκε για να επιβεβαιώσει το δικαίωμα μιας παμπάλαιης πόλης να διοργανώνει υπαίθρια αγορά.

Οι αρχαιολόγοι ανατρέχουν ακόμη στο «Βιβλίο της Κρίσεως» όταν θέλουν να εντοπίσουν αγγλικούς και νορμανδικούς οικισμούς του Μεσαίωνα. Το βιβλίο αυτό, το οποίο έθεσε το θεμέλιο για την ανάπτυξη του αγγλικού έθνους, παραμένει μέχρι σήμερα μια ιδιαίτερα πολύτιμη πηγή πληροφοριών.

[Υποσημείωση]

[Πλαίσιο/​Εικόνα στη σελίδα 23]

Η ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ ΤΟΥ ΓΟΥΛΙΕΛΜΟΥ

Ο Γουλιέλμος πρότεινε στον πάπα να προσδώσει στην εισβολή του θρησκευτικό χαρακτήρα ονομάζοντάς την σταυροφορία, και σε αντάλλαγμα του υποσχέθηκε ότι θα του διασφάλιζε μεγαλύτερο έλεγχο στην «παραστρατημένη» εκκλησία της Αγγλίας. Ο πάπας συμφώνησε αμέσως. Αυτό ήταν «διπλωματικός θρίαμβος» για τον Γουλιέλμο, γράφει ο καθηγητής Ντέιβιντ Τσ. Ντάγκλας. Ένας άλλος διακεκριμένος ιστορικός, ο Τζορτζ Μ. Τρεβέλιαν, στο βιβλίο του Ιστορία της Αγγλίας (History of England), συμπεραίνει ότι «το λάβαρο και η ευλογία του Πάπα αποτέλεσαν για τον Γουλιέλμο πολύτιμα εφόδια σε αυτό το εγχείρημα, το οποίο από κάθε άλλη άποψη έμοιαζε περισσότερο με ένοπλη ληστεία παρά με σταυροφορία».

[Ευχαριστίες]

© The Bridgeman Art Library

[Χάρτης στη σελίδα 22]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΑΓΓΛΙΑ

ΛΟΝΔΙΝΟ

Χέιστινγκς

Μάγχη

ΝΟΡΜΑΝΔΙΑ

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 22]

Book: Mary Evans/The National Archives, London, England