Γιατί Έγινε Παγκόσμιος Πόλεμος

ΣΕΡΑΓΕΒΟ, Σερβία, Φραγκίσκος Φερδινάνδος, Πανσλαβισμός, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Πρίντσιπ Γκαβρίλλο, Μαυροβούνιο—παράξενα ονόματα, παράξενα μέρη για πολλούς σήμερα, αλλά πριν από μισό αιώνα και πλέον είχαν αποκτήσει μια μοιραία οικειότητα με ανθρώπους όλου του κόσμου, όταν τα έθνη εσαρώνοντο μέσα στον χειρότερο παγκόσμιο πόλεμο ως εκείνη την εποχή.

Αν ζούσατε την άνοιξι του 1914, δύσκολα θα εφαντάζεσθε ότι ο κόσμος τον οποίον γνωρίζατε τόσο καλά θα ανετινάσσετο και θα παρεμορφώνετο. Είναι αλήθεια ότι ο κόσμος διατηρούσε ακόμη ένα άγρυπνο μάτι στην «κοκορομαχία της Ευρώπης»—τα Βαλκάνια—όπου οι τοπικοί πόλεμοι μόλις είχαν τερματισθή. Αλλά πάντως ο κόσμος είχε ειρήνη και θα παρέμενε σε ειρήνη στο μέλλον που μπορούσε να προβλεφθή.

Ποια λοιπόν ήταν τα γεγονότα, η στάσις και η πολιτική που προκάλεσαν αυτή την ανάφλεξι—ένα ολοκαύτωμα που κατέκαυσε και απανθράκωσε τα περισσότερα έθνη του κόσμου;

Η άμεση αιτία ήταν η δολοφονία του Αρχιδουκός Φραγκίσκου Φερδινάνδου. Αλλά πώς μπορούσε μια δολοφονία να έχη τόσο εκτεταμένες συνέπειες; Το θύμα ήταν ο θεωρούμενος ως κληρονόμος του θρόνου της Αυστρουγγαρίας. Ο δολοφόνος του, Γκαβρίλλο Πρίντσιπ, ένας νέος Σέρβος φοιτητής, τον επυροβόλησε θανασίμως όταν διήρχετο με άμαξα δια μέσου του Σεράγεβου. Η αιτία; Ακόμη και ύστερα από τόσα χρόνια το ζήτημα αυτό παραμένει ακαθόριστο σε μεγάλο βαθμό. Αλλ’ από το επεισόδιο αυτό ακολούθησε μια σειρά γεγονότων που ενέπλεξε ολόκληρο τον κόσμο σε πόλεμο μέσα σε λίγες εβδομάδες.

Η Αυστρουγγρική κυβέρνησις προέβαλε αξιώσεις επί της κυβερνήσεως της Σερβίας. Οι μεγάλες Δυνάμεις—Ρωσία, Γαλλία, Γερμανία, Μεγάλη Βρεττανία—βρέθηκαν ανίκανες ή απρόθυμες να ενεργήσουν για την πρόληψι ενός Γενικού Ευρωπαϊκού πολέμου. Αντί τούτου, όλες οι λανθάνουσες δυνάμεις που συνεσωρεύοντο επί δεκαετηρίδες, ακόμη και επί αιώνες, φάνηκαν σαν να βρήκαν διέξοδο. Το αποτέλεσμα—ΠΟΛΕΜΟΣ! Ποιες ήσαν λοιπόν οι δυνάμεις εκείνες που επέφεραν τη φρίκη του πολέμου; Ας εξετάσωμε τις τέσσαρες πιο σπουδαίες και ισχυρές δυνάμεις—σχηματισμός συμμαχιών, εθνικισμός, ιμπεριαλισμός, μιλιταρισμός—και ας εκτιμήσωμε το μέρος που διεδραμάτισε η καθεμιά.

Σχηματισμός Συμμαχιών

Με επικίνδυνο τρόπο, μια σειρά συμμαχιών είχαν διαχωρίσει τα έθνη σε δύο αντιμαχόμενες ομάδες. Η Γαλλία είχε υποστή ήττα στον Γαλλοπρωσικό πόλεμο που τερματίσθηκε το 1871. Η Γερμανία είχε εισαγάγει μερικές απ’ αυτές τις συμμαχίες για να απομονώση τη Γαλλία και να την εμποδίση να εκδικηθή. Πρώτα σχηματίσθηκε μια δυαδική συμμαχία με την Αυστρουγγαρία και ακολουθήθηκε από μια τριπλή συμμαχία που περιελάμβανε την Ιταλία. Αυτές οι συμμαχίες, σε συνδυασμό με μια συμφωνία με τη Ρωσία, φάνηκε ότι εγκατέλειπαν τη Γαλλία μόνη και αβοήθητη. Μολονότι υπήρχε σε μεγάλο βαθμό μυστικότης όσον αφορά τους όρους, ήταν πολύ καλά γνωστόν ότι αυτές οι συνθήκες προέβλεπαν αμοιβαία υποστήριξι σε περίπτωσι πολέμου.

Η άνοδος στην αρχή νέων ηγετών στη Γερμανία άλλαξε γρήγορα την εικόνα των πραγμάτων. Ο Γουλιέλμος 2 ήταν τώρα αυτοκράτωρ και ο Βίσμαρκ εξέπεσε από τη θέσι του καγκελλαρίου. Ο νέος αυτοκράτωρ απέτυχε να διατηρήση φιλία με τη Ρωσία και ανησύχησε τη Μεγάλη Βρεττανία με τους «σπαθισμούς του.» Το πρόγραμμά του για ναυτική επέκτασι και διεκδίκησι μιας «θέσεως υπό τον ήλιον» ώθησε τη Μεγάλη Βρεττανία να επανεκτίμηση τον παλαιό ανταγωνισμό της με τη Γαλλία. Οι εξελίξεις στην Άπω Ανατολή, κυρίως ο Ρωσοϊαπωνικός πόλεμος, είχαν απαλύνει την έχθρα της Μεγάλης Βρεττανίας απέναντι της Ρωσίας. Με τον τρόπο αυτόν σχηματίσθηκε η δεύτερη ομάς δυνάμεων—Ρωσία, Γαλλία, Μεγάλη Βρεττανία.

Έτσι, το 1914 οι δυνάμεις της Ευρώπης είχαν εξισορροπηθή, τρεις εναντίον τριών. Πολλοί σκέφθηκαν ότι μια τέτοια ισορροπία δυνάμεων ήταν η ισχυρότερη ασφάλεια για την ειρήνη. Τα γεγονότα κατέδειξαν ότι είχαν λάθος.

Εθνικισμός

Αν επρόκειτο να εξετάσωμε ένα παγκόσμιο χάρτη όπως ήταν την άνοιξι του 1914 και τον συγκρίνουμε με έναν σημερινό χάρτη, θα βλέπαμε ότι έχει υποστή μεγάλες αλλαγές όσον αφορά τα πολιτικά σύνορα. Θα ρωτούσατε ίσως, με ποιον τρόπο η θέσις των συνόρων του 1914 συνετέλεσε στην έναρξι του πολέμου;

Πρώτα, πρέπει να σημειωθή ότι η τότε υπάρχουσα Αυστρουγγρική αυτοκρατορία περιελάμβανε πολλές υποτελείς εθνικότητες, οι οποίες έφεραν βαρέως την έλλειψι εθνικής κυριαρχίας. Αυτό συνέβαινε κυρίως στα Βαλκάνια, όπου η Σερβία ήθελε όλους τους Σλάβους που βρίσκονταν στην περιοχή να είναι κάτω από τη δικαιοδοσία της. Αλλ’ η Αυστρουγγαρία μόλις τότε είχε προσαρτήσει τις επαρχίες της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, παρά το γεγονός ότι είχαν Σλαβικό πληθυσμό. Το Ρωσικό όνειρο μιας Πανσλαβικής ενώσεως είχε αποκρουσθή επίσης. Έτσι η Ρωσία εθεώρησε υποχρέωσί της να υποστηρίξη τους Σέρβους.

Εν τω μεταξύ, στη Δυτική Ευρώπη ανεφύετο άλλο ζήτημα. Στο τέλος του Γαλλοπρωσικού πολέμου οι νικηταί Γερμανοί είχαν καταλάβει δυο επαρχίες που κατείχοντο προηγουμένως από τη Γαλλία—την Αλσατία και Λωρραίνη. Η Γαλλική δυσφορία υπέβοσκε για την απώλεια των στρατηγικών και εμπορικώς πολυτίμων αυτών εδαφών. Τότε, επίσης, η Πολωνία είχε παραδώσει στη Γερμανία (Πρωσσία) τμήματα που κατοικούντο από Σλάβους προξενήσασα έτσι ένα οδυνηρό πλήγμα κατά της Ρωσίας. Ο δε σκοπός της Ρωσίας να επεκταθή προς θερμούς λιμένας του Αιγαίου και της Αδριατικής είχε αποκλεισθή.

Αν στα προηγούμενα προσθέσωμε τις εθνικές επιδιώξεις άλλων κρατών, όπως είναι η Ιταλία, η Ελλάς, η Βουλγαρία, η Ρουμανία και η Τουρκία, μπορούμε να κατανοήσουμε ότι ο εθνικισμός, σαν ταραχοποιός παράγων ηγείρετο απειλητικά στις αρχές του 1900. Κάθε εθνική ομάς θεωρούσε ότι δικαιολογείται να επιτύχη την απελευθέρωσι και ενότητα των ομοεθνών της.

Ιμπεριαλισμός

Δεν πρέπει να παροραθή ότι στις εξελίξεις που ωδήγησαν στην πανωλεθρία του 1914 είναι και ο σχηματισμός των νέων εθνικών κρατών της Γερμανίας και Ιταλίας κατά το δεύτερο μέρος του δεκάτου ενάτου αιώνος. Προηγουμένως υπήρχαν χαλαρά συνδεδεμένες ενώσεις μικρών κρατών. Τώρα, αυτά τα κράτη ενωμένα και συνεπώς ισχυρότερα, προξενούσαν ανησυχία στα παλαιότερα και καλύτερα συντεταγμένα κράτη της Γαλλίας και Μεγάλης Βρεττανίας. Οι παλαιότερες δυνάμεις είχαν ήδη καταλάβει μεγάλες εκτάσεις του κόσμου ως αποικίες για την απόκτησι πρώτων υλών για τις βιομηχανίες. Η πρώιμη έναρξίς των άφησε μόνο μικρά εδαφικά κομματάκια για τα νεοφερμένα κράτη.

Μια ακόμη ματιά στον παγκόσμιο χάρτη του 1914 δείχνει ότι χώρες, όπως η Ιταλία και η Γερμανία, κατείχαν υπερπόντια εδάφη. Εν τούτοις, τα καλύτερα και μεγαλύτερα εδάφη βρίσκονταν στην κατοχή των Άγγλων και Γάλλων. Το 1900 στην Αφρική μόνο, οι δύο αυτές δυνάμεις εξουσίαζαν πάνω από πεντέμισυ εκατομμύρια τετραγωνικά μίλια, ενώ η Γερμανία και Ιταλία αξιούσαν μόνον ενάμισυ εκατομμύριο τετραγωνικά μίλια με δώδεκα εκατομμύρια περίπου πληθυσμό.

Μια τέτοια ανισότης έκαμε τη Γερμανία ν’ απαιτή μια «θέσι υπό τον ήλιον» για ν’ απολαμβάνη τα υποτιθέμενα οφέλη μιας μεγάλης υπερποντίου αυτοκρατορίας—πρώτες ύλες, μονοπωλιακές αγορές, ελεγχόμενες περιοχές επενδύσεων αυτών από χώρες που στερούνται αποικιών κάνει τα έθνη αυτά να αισθάνωνται ότι εμποδίζονται πάρα πολύ στον συναγωνισμό ενός συνεχώς αυξανομένου βιομηχανικού κόσμου.

Οι φιλοδοξίες του ιμπεριαλισμού δεν περιορίσθηκαν στον αποικιακό τομέα. Περιελάμβαναν επίσης την επιθυμία σχηματισμού σφαιρών επιρροής σε περιοχές γειτονικές με την χώρα των. Παραδείγματος χάριν, η επιθυμία της Ρωσίας να κυριαρχή στα Βαλκάνια παραβάλλεται με τις Αυστριακές φιλοδοξίες για την ιδία περιοχή. Η Γερμανία προώθησε τον σιδηρόδρομο Βερολίνου- Βαγδάτης με τον σκοπό να βάλη χέρι στον πλούτο της Μέσης Ανατολής, και μ’ αυτό απείλησε τη θέσι της Βρεττανίας στον χώρο αυτό. Η Ρωσία επίσης επίεζε την Τουρκία για ένα μέρος ελέγχου των Δαρδανελλίων, ώστε να έχη μια διέξοδο για τις θαλάσσιες μεταφορές της.

Η Ιταλία είχε βλέψεις, όχι μόνον στην Αφρική, αλλ’ επίσης και στην ανατολική πλευρά της Αδριατικής Θαλάσσης, την οποίαν ήλπιζε να καταστήση μια μέρα Ιταλική Λίμνη. Αυτό έθεσε την Ιταλία σε ανταγωνισμό με τη Ρωσία, τη Σερβία, το Μαυροβούνιο και την Αυστρία. Η Γαλλία, με τις προσπάθειές της να βελτιώση τη θέσι της στη Βόρειο Αφρική, δυσηρέστησε την Γερμανία και Ιταλία, οι οποίες διατηρούσαν και οι δύο ελπίδες όσον αφορά τη Λιβύη, το Αλγέριο και το Μαρόκο. Έτσι, ο ιμπεριαλισμός παρήγαγε ένα λαβύρινθο αλληλοσυγκρουομένων επιδιώξεων και εδημιούργησε μια ατμόσφαιρα υπονοιών και δυσπιστίας.

Μιλιταρισμός

Ένας άλλος ισχυρός συντελεστικός παράγων που ωδήγησε αμείλικτα στον πόλεμο ήταν η ανάπτυξις στρατιωτικών μηχανών σε όλες τις χώρες της Ευρώπης. Μετά τον Γαλλοπρωσικό πόλεμο όλα τα Ευρωπαϊκά έθνη υιοθέτησαν το Γερμανικό σχέδιο για γενική στρατολογία. Έτσι, κατά το 1914 υπήρχαν περίπου τριάμισυ εκατομμύρια ανδρών στον τακτικό στρατό και εκατομμύρια επί πλέον στις εκγυμνασμένες εφεδρείες.

Κάθε έθνος, βεβαίως, αξιούσε ότι οι προετοιμασίες του απέβλεπαν απλώς σε αμυντικούς σκοπούς. Και οι πολιτικοί επίσης ήταν ολιγώτερο πρόθυμοι να διαπραγματευθούν με καλή πίστι εφόσον ησθάνοντο ότι είχαν κάποια στρατιωτική ισχύ που τους υπεστήριζε. Αλλά το πιο επικίνδυνο σημείο ήταν η διανοητική κατάστασις που ανεπτύσσετο με αυτούς τους στρατιωτικούς εξοπλισμούς. Στο Βιβλίο Οι ρίζες και οι αιτίες των πολέμων, ο Ι. Σ. Έβαρτ αναφέρει: «Ο μιλιταρισμός είναι μια στάσις που επιδοκιμάζει τον πόλεμο σαν μια εξυψωτική, εξευγενιστική ενασχόλησι.» Σε κάθε χώρα ο σκοπός ήταν να προετοιμασθή προσεκτικά ο λαός, σωματικώς και διανοητικώς, για το ενδεχόμενο του πολέμου.

Έτσι, όταν η Σερβία εξώργισε την Αυστρία, η Αυστρία απεφάσισε να τιμωρήση τη Σερβία, αλλά τότε η Ρωσία υπεστήριξε τη Σερβία, ώστε φαινομενικώς ηπείλησε την Αυστρία. Η Αυστρία εζήτησε την υποστήριξι της Γερμανίας, ενώ η Ρωσία, με τη σειρά της, επεκαλέσθη τη Γαλλική βοήθεια, και τελικώς η Μεγάλη Βρεττανία ήλθε σε υποστήριξι της Γαλλίας. Οι τροχοί εστρέφοντο και ο κόσμος διωλίσθησε απερίσκεπτα στον πόλεμο, μη λαμβάνοντας υπ’ όψι τις τρομακτικές συνέπειες.

Οι Συνέπειες

Και ποιες υπήρξαν οι συνέπειες; Η ολική δαπάνη του πολέμου υπελογίσθη σε $337.980.579.657. Ο ολικός αριθμός των νεκρών ανήλθε στο συγκλονιστικό αριθμό των 13.000.000 και των τραυματιών σε 28.000.000. Αλλά μήπως η τεραστία αυτή δαπάνη σε αίμα και χρήμα επέφερε καλά και διαρκή αποτελέσματα; Υπήρχε μήπως καμμιά βάσις για την καύχησι ενός συγγραφέως στο 1918 ο οποίος έγραψε: «Ακόμη και ο πιο πρακτικός αργυραμοιβός. . . πρέπει να συμφωνήση ότι το αίμα καλώς εχύθη και το χρήμα καλώς εδαπανήθη. . . Εκατομμύρια γενναίων και προθύμων νέων έμαθαν πώς να πεθαίνουν αφόβως και ενδόξως. Απόθαναν για να διδάξουν τα έθνη των βανδάλων ότι ποτέ πια δεν θα επιτρέψη η ανθρωπότης την εκμετάλλευσι των λαών για μιλιταριστικούς σκοπούς. . . [αυτό κατέληξε] στην εξάπλωσι πεφωτισμένης ελευθερίας και στην καταστροφή του δεσποτισμού.»

Πόσο εσφαλμένος υπήρξεν αυτός ο απολογισμός του 1918 έχει αποδειχθή από τα έκτοτε παγκόσμια γεγονότα. Ο πόλεμος δεν έκαμε τον κόσμο ασφαλή για δημοκρατία. Δεν ήταν ο πόλεμος που θα τερμάτιζε όλους τους πολέμους. Απεναντίας, ο πόλεμος ωδήγησε σε έντασι και πολλαπλασιασμό των προβλημάτων. Η δεκαετία του 1920 είδε την κατάρρευσι των περισσοτέρων οικονομικών του κόσμου, που ακολουθήθηκε από οικονομική κρίσι και έγερσι δικτατοριών στη δεκαετία του 1930. Κατόπιν άρχισε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, ο οποίος στην πραγματικότητα ήταν μια επέκτασις του πρώτου παγκοσμίου πολέμου. Και ο πόλεμος αυτός υπήρξε τόσο άγονος σε αποτελέσματα όσο και ο πρώτος. Και ο πόλεμος αυτός ετελείωσε με ένα ελπιδοφόρο άσμα, αλλ’ η απογοήτευσις δεν άργησε να έλθη.

Οι δεκαετηρίδες που ακολούθησαν από τότε είδαν μόνο μια εξακολούθησι των πολέμων, οικονομικές καταρρεύσεις, διεθνείς εντάσεις και αναρχία σε μια διαρκώς αυξανόμενη κλίμακα. Παρ’ όλες τις προσπάθειες για την ίδρυσι μιας σταθερής παγκόσμιας κοινωνίας μέσω διεθνών οργανισμών όπως η Κοινωνία των Εθνών μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο ή τα Ηνωμένα Έθνη μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι συνθήκες του κόσμου εξακολουθούν να χειροτερεύουν.

Στο βιβλίο του Στα Πεδία της Φλάνδρας ο Λέων Γολφ είπε τα εξής για τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και τα αποτελέσματά του: Δεν είχε κανένα σκοπό, δεν έλυσε κανένα πρόβλημα και δεν απέδειξε τίποτε. . . . Τα ηθικά και διανοητικά ελαττώματα των ηγετών του κόσμου εξετέθησαν με κάποια ακρίβεια.» Το ίδιο θα μπορούσε να λεχθή και για τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ακόμη και οι εκκλησίες απέτυχαν να σταματήσουν την κατωφερή πορεία των γεγονότων. Ο Π. Β. Χάουσμαν γράφοντας στην Αμερικανική Εγκυκλοπαιδεία (εκδ. 1941.) είπε: «Ο κόσμος δεν μπορούσε ν’ αποφύγη τον πόλεμο εφόσον παρέμενε σε πολεμική ετοιμότητα. Ο δικός μας κόσμος δεν ήταν Χριστιανικός. Και ενώ από τους εθνικούς άμβωνας εκήρυτταν τον Χριστιανισμό [της ιδικής των ποιότητος] τα έθνη υπεβλέποντο μεταξύ των, έτοιμα για αίμα.» Είναι μήπως λαμπρότερο το μέλλον;

Το Μέλλον

Στη διάρκεια όλων εκείνων των οδυνηρών δεκαετηρίδων τα πλήθη απορούσαν για το ποιο θα ήταν το τελικό αποτέλεσμα. Από τα τελευταία έτη του δεκάτου ενάτου αιώνος μερικοί διερωτώντο μήπως υπήρχε κάποια σχέσις μεταξύ των ανησυχιών του κόσμου και των Βιβλικών προφητειών. Οι εκδόται ενός εντύπου του 1914 είπαν: «Η παλαιά θεωρία ότι η γη θα καταστραφή τελικά με μια τεραστία ανάφλεξι έρχεται ζωντανή στη διάνοιά μας όταν παρατηρούμε τις φλόγες του πολέμου να αναπηδούν αμέσως υπεράνω ολοκλήρου σχεδόν της Ευρώπης, ως εάν ο πολιτισμός και όλη η ειρηνική πρόοδος να έχουν καταδικασθή.» Αλλ’ εκείνος ο πόλεμος δεν απεδείχθη ότι ήταν ο Αρμαγεδδών της Γραφικής προφητείας.

Εν τούτοις, είναι αληθές ότι ειλικρινείς σπουδασταί της Γραφής ανεκάλυψαν αποδείξεις στις σελίδες της Βίβλου ότι το έτος 1914 ήταν αξιοσημείωτο στην ανθρώπινη ιστορία. Αντίθετα με τους περισσοτέρους άλλους λαούς σήμερα, αυτοί οι σπουδασταί της Γραφής ανεκάλυψαν επίσης τους λόγους για τους οποίους οι ανθρώπινες προσπάθειες αποτυγχάνουν να λύσουν τα προβλήματα της ειρήνης και του πολέμου μεταξύ των ανθρώπων. Και το σπουδαιότερο, ανεκάλυψαν στη Βίβλο ότι υπάρχουν υποσχέσεις ότι οι σημερινές συμφορές και οι θλίψεις στη γη θα τερματισθούν σύντομα για ν’ αντικατασταθούν από ένα παγκόσμιο σύστημα πραγμάτων στο οποίο όλες οι προσφιλείς ελπίδες των αγαπώντων την ειρήνη ανδρών και γυναικών θα πραγματοποιηθούν.

Αλλά πώς θα έλθη αυτή η κατάστασις; Όχι ως αποτέλεσμα των πολέμων, όπως ο Πρώτος και ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, αλλά με τη δύναμι του Παντοδυνάμου Θεού. (Αποκαλ. 21:1-4) Ένας κόσμος χωρίς πόνους, λύπες ακόμη και χωρίς θάνατο! Όχι πια πόλεμοι που εμάστιζαν το ανθρώπινο γένος επί 4.000 περίπου χρόνια αλλά με μια παντοτεινή ειρήνη. Δεν θα θέλατε να ζήτε σ’ έναν τέτοιο κόσμο; Αν θα θέλατε, τότε στρέψατε την προσοχή σας στη Βίβλο, διότι αυτή είναι η μόνη αληθινή πηγή πληροφοριών που θα σας κάμη ικανούς να φθάσετε σ’ αυτό το ευτυχές τέλος.