Σεράγεβο—Από το 1914 Μέχρι το 1994

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗ ΣΟΥΗΔΙΑ

Ογδόντα χρόνια πέρασαν από τότε που εκείνοι οι μοιραίοι πυροβολισμοί έπεσαν στο Σεράγεβο στις 28 Ιουνίου 1914. Από τους πυροβολισμούς σκοτώθηκε ο Αρχιδούκας Φραγκίσκος Φερδινάνδος και η σύζυγός του, Αρχιδούκισσα Σοφία, και κατόπιν η εχθρότητα που υπήρχε μεταξύ Αυστροουγγαρίας και Σερβίας κλιμακώθηκε και οδήγησε στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Από τους 65 εκατομμύρια νεαρούς άντρες που στάλθηκαν στα πεδία των μαχών, περίπου 9 εκατομμύρια δεν επέστρεψαν ποτέ. Αν ληφτούν υπόψη οι απώλειες σε αμάχους, σκοτώθηκαν συνολικά 21 εκατομμύρια άτομα. Ορισμένοι αναφέρονται ακόμα στο ξέσπασμα εκείνου του πολέμου, τον Αύγουστο του 1914, ως τον καιρό που «ο κόσμος παραφρόνησε».

ΓΙΑ άλλη μια φορά πυροβολισμοί αντηχούν σε όλο το Σεράγεβο. Και όχι μόνο στο Σεράγεβο, αλλά επίσης σε αρκετές από τις έξι δημοκρατίες της πρώην ομοσπονδίας της Γιουγκοσλαβίας.a Το βιβλίο Γιουγκοσλαβία—Μια Χώρα σε Αποσύνθεση (Jugoslavien—Ett land i upplösning) δηλώνει: «Πρόκειται για έναν εμφύλιο πόλεμο στον οποίο ο γείτονας πολεμάει το γείτονά του. Παλιές έχθρες και καχυποψίες έχουν αυξηθεί και έχουν μετατραπεί σε μίσος. Αυτό το μίσος έχει οδηγήσει σε διαμάχες και οι διαμάχες σε περισσότερους σκοτωμούς και περισσότερη καταστροφή. Μοιάζει με φαύλο κύκλο ή, μάλλον, με έναν αέναο κύκλο αυξανόμενου μίσους, δυσπιστίας και σκοτωμών».

Όταν ξέσπασαν μάχες στη Γιουγκοσλαβία τον Ιούνιο του 1991, δεν αποτέλεσε έκπληξη το ότι πολλοί άνθρωποι θυμήθηκαν τους πυροβολισμούς που έπεσαν στο Σεράγεβο τον Ιούνιο του 1914. Θα οδηγούσε αυτή η καινούρια σύγκρουση στα ίδια ερημωτικά αποτελέσματα; Θα απειλούνταν η ειρήνη στην Ευρώπη; Θα μπορούσε το πρόγραμμα της «εθνικής εκκαθάρισης» (εσκεμμένη σφαγή και εκδίωξη κάποιας φυλετικής, πολιτικής ή πολιτιστικής ομάδας) να εξαπλωθεί σε άλλα μέρη του κόσμου; Διεθνής πίεση έχει ασκηθεί με σκοπό να τεθεί τέρμα στις διαμάχες. Αλλά τι βρίσκεται πραγματικά πίσω από τα προβλήματα που υπάρχουν στην πρώην Γιουγκοσλαβία; Έχουν τα πρόσφατα γεγονότα στο Σεράγεβο κάποια σχέση με τη δολοφονία που συνέβη το 1914;

Η Γιουγκοσλαβία και ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος

Οι συγκρούσεις δεν είναι κάτι καινούριο. Ήδη από την αρχή αυτού του αιώνα, η Βαλκανική Χερσόνησος αποκαλούνταν «η ταραχώδης γωνιά της Ευρώπης». Το βιβλίο Γιουγκοσλαβία—Μια Χώρα σε Αποσύνθεση λέει: «Πρόκειται για την αποσύνθεση μιας ένωσης στην οποία η ένταση αναπτυσσόταν εδώ και πάρα πολύ καιρό. Στην πραγματικότητα, οι συγκρούσεις υπήρχαν ήδη όταν δημιουργήθηκε το Βασίλειο των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων [το προηγούμενο όνομα της Γιουγκοσλαβίας] στο τέλος του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου». Μια ιστορική αναδρομή θα μας βοηθήσει να δούμε πώς οι σημερινές συγκρούσεις σχετίζονται με τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Η ιστορία μάς λέει ότι τον καιρό της δολοφονίας του Φραγκίσκου Φερδινάνδου το 1914 οι χώρες των Νότιων Σλάβων, δηλαδή η Σλοβενία, η Κροατία και η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, ήταν επαρχίες της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας. Η Σερβία, από την άλλη μεριά, ήταν ανεξάρτητο βασίλειο από το 1878, το οποίο υποστηριζόταν δυναμικά από τη Ρωσία. Πολλοί Σέρβοι, ωστόσο, ζούσαν στις επαρχίες που βρίσκονταν υπό την κυριαρχία της Αυστροουγγαρίας, και γι’ αυτό η Σερβία ήθελε να παραιτηθεί η Αυστροουγγαρία από όλες τις κατεχόμενες περιοχές στη Βαλκανική Χερσόνησο. Αν και υπήρχαν συγκρούσεις μεταξύ της Κροατίας και της Σερβίας, αυτές οι περιοχές είχαν μια κοινή επιθυμία: να απαλλαγούν από τους μισητούς ξένους κατακτητές. Οι εθνικιστές ονειρεύονταν να ενώσουν όλους τους Νότιους Σλάβους σε ένα βασίλειο. Οι Σέρβοι ήταν η ισχυρότερη υποκινούσα δύναμη για το σχηματισμό ενός τέτοιου ανεξάρτητου κράτους.

Εκείνον τον καιρό, ο αυτοκράτορας που βρισκόταν στο θρόνο, ο Φραγκίσκος Ιωσήφ, ήταν 84 ετών. Σύντομα ο Αρχιδούκας Φραγκίσκος Φερδινάνδος επρόκειτο να γίνει ο νέος αυτοκράτορας. Οι Σέρβοι εθνικιστές έβλεπαν τον Φραγκίσκο Φερδινάνδο ως εμπόδιο στην από μέρους τους εκπλήρωση του ονείρου για τη δημιουργία του βασιλείου των Νότιων Σλάβων.

Μερικοί νεαροί φοιτητές στη Σερβία είχαν κυριευτεί από την ιδέα ενός ελεύθερου κράτους Νότιων Σλάβων και ήταν πρόθυμοι να πεθάνουν για το σκοπό τους. Αρκετοί νεαροί διαλέχτηκαν για να φέρουν σε πέρας τη δολοφονία του Αρχιδούκα. Τους δόθηκαν όπλα και εκπαιδεύτηκαν από μια μυστική σερβική εθνικιστική ομάδα που ονομαζόταν Μαύρη Χειρ. Δύο από αυτούς τους νεαρούς έκαναν μια απόπειρα δολοφονίας, και ένας από αυτούς πέτυχε. Το όνομά του ήταν Γκαβρίλο Πρίντσιπ. Ήταν 19 ετών.

Αυτή η δολοφονία εξυπηρέτησε το σκοπό που επιδίωκαν οι δράστες. Όταν τελείωσε ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος, η μοναρχία της Αυστροουγγαρίας είχε διαλυθεί, και η Σερβία μπόρεσε να αναλάβει την ηγεσία στο να ενώσει τους Σλάβους για το σχηματισμό ενός βασιλείου. Το 1918 εκείνο το βασίλειο έγινε γνωστό ως το Βασίλειο των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων. Το όνομα μετατράπηκε σε Γιουγκοσλαβία το 1929. Ωστόσο, όταν οι διαφορετικές ομάδες δεν χρειαζόταν πια να είναι ενωμένες στην κοινή τους έχθρα εναντίον της Αυστροουγγαρίας, έγινε φανερό ότι υπήρχαν διαφορές ανάμεσα στις ίδιες τις ομάδες. Υπάρχουν σχεδόν 20 διαφορετικές ομάδες πληθυσμού, τέσσερις επίσημες γλώσσες και αρκετές δευτερεύουσες, δύο διαφορετικά αλφάβητα (λατινικό και κυριλλικό) και τρεις κύριες θρησκείες—Καθολική, Μουσουλμανική και Σερβική Ορθόδοξη. Η θρησκεία συνεχίζει να αποτελεί κύριο διαιρετικό παράγοντα. Υπήρχαν, με άλλα λόγια, πολλοί μακροχρόνιοι διαιρετικοί παράγοντες στο νέο κράτος.

Η Γιουγκοσλαβία και ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος

Στη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, η Γερμανία εισέβαλε στη Γιουγκοσλαβία, και, σύμφωνα με το βιβλίο Το Γιουγκοσλαβικό Άουσβιτς και το Βατικανό (The Yugoslav Auschwitz and the Vatican), «περισσότεροι από 200.000 άνθρωποι, κυρίως Ορθόδοξοι Σέρβοι, δολοφονήθηκαν συστηματικά» από Καθολικούς Κροάτες οι οποίοι συνεργάζονταν με τους Ναζί. Ωστόσο, ο Κροάτης Γιόζιπ Τίτο, μαζί με τους κομμουνιστές αντάρτες του και σε συνεργασία με τους Βρετανούς και τους Αμερικανούς, μπόρεσε να απωθήσει τους Γερμανούς. Όταν τελείωσε ο πόλεμος, αυτός διακρίθηκε ως ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης της χώρας και άρχισε να την κυβερνάει με σιδερένια πυγμή. Ήταν ανεξάρτητος άνθρωπος. Ούτε και ο Στάλιν δεν μπόρεσε να τον αναγκάσει να ευθυγραμμίσει τη Γιουγκοσλαβία με το υπόλοιπο κομμουνιστικό μπλοκ.

Πολλά άτομα από την πρώην Γιουγκοσλαβία έχουν πει: ‘Αν δεν ήταν ο Τίτο, η ένωση θα είχε διαλυθεί πολύ νωρίτερα. Μόνο αυτός είχε τη θέληση και την απαραίτητη εξουσία για να την κρατήσει ενοποιημένη’. Αυτό αποδείχτηκε αληθινό. Πράγματι, οι συγκρούσεις αναζωπυρώθηκαν μετά το θάνατο του Τίτο, το 1980, και εντάθηκαν μέχρις ότου ξέσπασε εμφύλιος πόλεμος το 1991.

Οι Σφαίρες που Άλλαξαν τον Κόσμο

Στο βιβλίο του Κεραυνός στο Λυκόφως—Βιέννη 1913/1914 (Thunder at Twilight—Vienna 1913/1914), ο συγγραφέας Φρέντερικ Μόρτον έγραψε σχετικά με το φόνο του Φραγκίσκου Φερδινάνδου: «Η σφαίρα που διαπέρασε το λαιμό του ήταν εκείνη που έκανε να ηχήσει ο πρώτος πυροβολισμός που έπεσε στην πιο ερημωτική σφαγή που είχε γνωρίσει η ανθρωπότητα μέχρι τότε. Έθεσε σε λειτουργία τους μηχανισμούς που οδήγησαν στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. . . . Πολλά από τα νήματα τα οποία συνθέτουν το σκηνικό που μας περιβάλλει υφάνθηκαν για πρώτη φορά κατά μήκος του Δούναβη στον ενάμιση χρόνο που προηγήθηκε της εκπυρσοκρότησης εκείνου του πιστολιού στο κεφάλι του Αρχιδούκα».—Τα πλάγια γράμματα δικά μας.

Τα πρόσφατα γεγονότα στην πρώην Γιουγκοσλαβία δεν αποτελούν τα μόνα «νήματα τα οποία συνθέτουν το σκηνικό που μας περιβάλλει» και τα οποία ανάγονται στο 1914. Ο ιστορικός Έντμοντ Τέιλορ εκφράζει κάτι με το οποίο συμφωνούν πολλοί ιστορικοί: «Το ξέσπασμα του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου εισήγαγε έναν εικοστό αιώνα ‘Εποχής Δυσκολιών’ . . . Άμεσα ή έμμεσα όλες οι αναταραχές του τελευταίου μισού αιώνα πηγάζουν από το 1914».

Έχουν γίνει προσπάθειες να εξηγηθεί το γιατί οι πυροβολισμοί στο Σεράγεβο είχαν τόσο φοβερές συνέπειες. Πώς μπόρεσαν δύο πυροβολισμοί από ένα φοιτητή να τυλίξουν όλο τον κόσμο στις φλόγες και να επιφέρουν μια περίοδο βίας, σύγχυσης και απογοήτευσης η οποία έχει συνεχιστεί μέχρι και την εποχή μας;

Απόπειρες Εξήγησης του 1914

Στο βιβλίο του Κεραυνός στο Λυκόφως—Βιέννη 1913/1914, ο συγγραφέας προσπαθεί να εξηγήσει τι συνέβη στρέφοντας την προσοχή σε αυτό που αποκαλεί «νέα δύναμη», η οποία επηρέασε τα έθνη το 1914. Αυτή η «δύναμη», λέει ο ίδιος, ήταν στην πραγματικότητα διάφοροι συνδυασμένοι παράγοντες. Οι λίγες μετριοπαθείς φωνές που υψώθηκαν πνίγηκαν από την κραυγή για πόλεμο η οποία ολοένα δυνάμωνε. Η κινητοποίηση μιας χώρας επιτάχυνε την κινητοποίηση όλων των άλλων χωρών. Η εξουσία μεταβιβάστηκε από την άρχουσα τάξη στους στρατηγούς. Επίσης, πολλοί άνθρωποι είδαν τον πόλεμο σαν μια καλοδεχούμενη ευκαιρία για να ζήσουν μια «λαμπρή εθνική περιπέτεια» και έτσι να ξεφύγουν από την πλήξη της καθημερινής ζωής. Αργότερα, ένας αξιωματούχος έγραψε: «Σαν τους ανθρώπους που προσμένουν μια καταιγίδα για να τους ανακουφίσει από την αποπνικτική ζέστη του καλοκαιριού, έτσι και η γενιά του 1914 πίστευε στην ανακούφιση που ίσως έφερνε ο πόλεμος». Ο Γερμανός συγγραφέας Έρμαν Έσε είπε ότι θα έκανε καλό σε πολλούς ανθρώπους να ξεφύγουν από «τη βαρετή καπιταλιστική ειρήνη». Η έκφραση ότι ο πόλεμος είναι «εξαγνισμός, απελευθέρωση, πολύ μεγάλη ελπίδα» αποδίδεται στον βραβευμένο με Νόμπελ Γερμανό συγγραφέα Τόμας Μαν. Ακόμα και ο Ουίνστον Τσόρτσιλ, «μεθυσμένος» από τη σκέψη του πολέμου, έγραψε: «Οι πολεμικές προετοιμασίες ασκούν τρομακτική γοητεία πάνω μου. Προσεύχομαι στον Θεό να με συγχωρήσει για αυτή την ολέθρια διάθεση επιπολαιότητας που έχω».

Εξαιτίας αυτής της «νέας δύναμης» σκηνές ενθουσιασμού έλαβαν χώρα σε όλη την Ευρώπη καθώς φάλαγγες στρατιωτών έφευγαν για τον πόλεμο. Στερέωναν πράσινα κλαδάκια στα καπέλα τους, γύρω από τα κανόνια κρεμούσαν γιρλάντες από τριαντάφυλλα, οι ορχήστρες έπαιζαν, οι νοικοκυρές κουνούσαν μαντίλια από τα παράθυρά τους και χαρούμενα παιδιά έτρεχαν δίπλα στους στρατιώτες. Φαινόταν λες και οι άνθρωποι γιόρταζαν και επευφημούσαν τον ερχομό του πολέμου. Ο παγκόσμιος πόλεμος ήρθε μεταμφιεσμένος σε γιορτή.

Αυτή είναι μια περίληψη εκείνου που ο Μόρτον, ο οποίος αναφέρθηκε νωρίτερα, αποκάλεσε «νέα δύναμη», η οποία υποτίθεται ότι θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε την αιτία του πρώτου παγκόσμιου πολέμου. Αλλά από πού προήλθε αυτή η «δύναμη»; Η ιστορικός Μπάρμπαρα Τάτσμαν έγραψε ότι η βιομηχανική κοινωνία είχε δώσει στον άνθρωπο νέες δυνάμεις και είχε δημιουργήσει νέες πιέσεις. Μάλιστα, «η κοινωνία . . . ξεχείλιζε από νέες εντάσεις και συσσωρευμένη ενέργεια». Ο Στέφαν Ζβάικ, νεαρός διανοούμενος από τη Βιέννη εκείνη την εποχή, έγραψε: «Δεν μπορώ να το εξηγήσω διαφορετικά εκτός αν το αποδώσω σε αυτή την περίσσια δύναμη, μια τραγική συνέπεια του εσωτερικού δυναμισμού ο οποίος είχε συσσωρευτεί μέσα σε διάστημα σαράντα ετών ειρήνης και τώρα ζητούσε βίαιη εκτόνωση». Η έκφραση «δεν μπορώ να το εξηγήσω διαφορετικά» υπονοεί ότι και εκείνος ο ίδιος δυσκολεύεται να το εξηγήσει. Στον πρόλογο του βιβλίου του Κεραυνός στο Λυκόφως, ο Μόρτον γράφει: «Γιατί συνέβη αυτό ακριβώς τότε και ακριβώς εκεί; Και πώς; . . . Υπάρχει κάποιος μίτος για το λαβύρινθο;»

Ναι, πολλοί οι οποίοι προσπαθούν να εξηγήσουν το 1914 νιώθουν ότι δεν είναι καθόλου εύκολο να κατανοήσει κάποιος τις βαθιά ριζωμένες αιτίες. Γιατί δεν περιορίστηκε ο πόλεμος σε εκείνες τις παρατάξεις που είχαν άμεση σχέση με αυτόν; Γιατί κλιμακώθηκε σε παγκόσμιο πόλεμο; Γιατί ήταν τόσο μακροχρόνιος και ερημωτικός; Ποια ήταν στ’ αλήθεια αυτή η παράξενη δύναμη που έπιασε στη λαβή της το ανθρώπινο γένος το φθινόπωρο του 1914; Το επόμενο άρθρο μας, στη σελίδα 10, θα εξετάσει τη Βιβλική απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα.

[Υποσημειώσεις]

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 6]

«Σαν τους ανθρώπους που προσμένουν μια καταιγίδα για να τους ανακουφίσει από την αποπνικτική ζέστη του καλοκαιριού, έτσι και η γενιά του 1914 πίστευε στην ανακούφιση που ίσως έφερνε ο πόλεμος». —Έρνεστ Ου. Κόρμονς, Αυστριακός διπλωμάτης

[Πλαίσιο/Εικόνες στις σελίδες 8, 9]

1914

Η Αγία Γραφή προφήτεψε τα καταστροφικά γεγονότα που έχουν συμβεί από το 1914 και έπειτα

«Βγήκε ένα άλλο άλογο, πυρόχρωμο· και σε εκείνον που καθόταν πάνω σε αυτό επιτράπηκε να αφαιρέσει την ειρήνη από τη γη για να σφάξουν ο ένας τον άλλον· και του δόθηκε ένα μεγάλο σπαθί. Και όταν άνοιξε την τρίτη σφραγίδα, άκουσα το τρίτο ζωντανό πλάσμα να λέει: ‘Έλα!’ Και είδα, και να! ένα μαύρο άλογο· και εκείνος που καθόταν πάνω σε αυτό είχε ζυγαριά στο χέρι του. Και άκουσα μια φωνή σαν να έβγαινε ανάμεσα από τα τέσσερα ζωντανά πλάσματα να λέει: ‘Ένα λίτρο σιταριού για ένα δηνάριο, και τρία λίτρα κριθαριού για ένα δηνάριο· και μη βλάψεις το ελαιόλαδο και το κρασί’. Και όταν άνοιξε την τέταρτη σφραγίδα, άκουσα τη φωνή του τέταρτου ζωντανού πλάσματος να λέει: ‘Έλα!’ Και είδα, και να! ένα χλωμό άλογο· και εκείνος που καθόταν πάνω σε αυτό είχε το όνομα Θάνατος. Και ο Άδης τον ακολουθούσε από κοντά. Και τους δόθηκε εξουσία πάνω στο ένα τέταρτο της γης, για να σκοτώσουν με μακρύ σπαθί και με έλλειψη τροφίμων και με θανατηφόρα πληγή και μέσω των θηρίων της γης».—Αποκάλυψη 6:4-8 (Βλέπε επίσης Λουκάς 21:10-26· 2 Τιμόθεο 3:1-5).

«Ο Μεγάλος Πόλεμος του 1914-1918 απλώνεται σαν μια έκταση καμένης γης που χωρίζει εκείνη την εποχή από τη δική μας. Το ότι εξάλειψε τόσες ζωές οι οποίες θα μπορούσαν να βρίσκονται σε δράση στα χρόνια που ακολούθησαν, το ότι κατέστρεψε τις πεποιθήσεις, το ότι άλλαξε τις ιδέες και άφησε αγιάτρευτες πληγές απογοήτευσης είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένα φυσικό όσο και ψυχολογικό χάσμα ανάμεσα σε δυο εποχές».—Ο πρόλογος του βιβλίου Ο Υπερήφανος Πύργος (The Proud Tower), της Μπάρμπαρα Γ. Τάτσμαν.

«Τα τέσσερα χρόνια που ακολούθησαν [το 1914] αποτέλεσαν, όπως έγραψε ο Γκράχαμ Γουόλας, ‘τέσσερα χρόνια στα οποία καταβλήθηκε η πιο έντονη και ηρωική προσπάθεια που έχει καταβάλει ποτέ η ανθρώπινη φυλή’. Όταν η προσπάθεια τελείωσε, οι ψευδαισθήσεις και ο ενθουσιασμός που πιθανόν υπήρχαν μέχρι το 1914 βυθίστηκαν σιγά-σιγά κάτω από μια θάλασσα μαζικής απογοήτευσης. Για το τίμημα που είχε πληρώσει η ανθρωπότητα, το μεγαλύτερο κέρδος της ήταν μια οδυνηρή αντίληψη των ίδιων της των περιορισμών».—Ο επίλογος του ίδιου έργου.

[Ευχαριστίες]

The Bettmann Archive

The Trustees of the Imperial War Museum, London

National Archives of Canada, P.A. 40136

[Χάρτης στη σελίδα 7]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Η Ευρώπη Όπως Ήταν—Αύγουστος 1914

1. Μεγάλη Βρετανία και Ιρλανδία 2. Γαλλία 3. Ισπανία 4. Γερμανική Αυτοκρατορία 5. Ελβετία 6. Ιταλία 7. Ρωσία 8. Αυστροουγγαρία 9. Ρουμανία 10. Βουλγαρία 11. Σερβία 12. Μαυροβούνιο 13. Αλβανία 14. Ελλάδα

[Εικόνα στη σελίδα 5]

Γκαβρίλο Πρίντσιπ

[Εικόνα στη σελίδα 6]

Γερμανοί που δέχονται λουλούδια καθώς πηγαίνουν στον πόλεμο

[Ευχαριστίες]

The Bettmann Archive

[Ευχαριστία για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 3]

Culver Pictures