Εντυπωσιακή Αρχιτεκτονική—Αρχαία και Σύγχρονος

Από τον Ανταποκριτή του «Ξύπνα!» στη Βραζιλία

ΠΟΤΕ έκαμε την έναρξί της κατά κάποιον τρόπο; Δεν υπήρχε ούτε υπαινιγμός για ανάγκη οποιουδήποτε είδους αρχιτεκτονικής επιτηδειότητος στον αρχικό παράδεισο του τελείου ανθρώπου. Οι ακρότητες του καιρού ακόμη και η βροχή, ήσαν άγνωστες έννοιες. Μάλλον «ατμός ανέβαινεν από της γης, και επότιζε παν το πρόσωπον της γης.» (Γεν. 2:6) Ο άνθρωπος δεν εχρειάζετο να προστατεύεται από επικίνδυνα άγρια ζώα. Φαντασθήτε να μπορήτε να κατοικήτε στο ύπαιθρο και να κοιμάστε στο δάσος χωρίς φόβο!

Κρίνοντας από το γεγονός ότι υπάρχουν ακόμη πρωτόγονες φυλές σήμερα που ζουν σε σπήλαια και σε άτεχνα καταφύγια, μερικοί έχουν συμπεράνει ότι ο άνθρωπος χρειάσθηκε πολλές χιλιάδες έτη για ν’ αναπτύξη ένα αίσθημα αρχιτεκτονικής. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, οι πρόγονοι του νεωτέρου ανθρώπου έπρεπε ν’ αναζητούν τον δρόμο τους μέσω πολλών εποχών αναπτύξεως χωρίς διάνοια πριν η νοημοσύνη αρχίση να αυγάζη. Αλλά ποια είναι τα γεγονότα;

Αρχικό Ξεκίνημα

Κανένας, ας μη σας παροδηγήση στο να πιστεύσετε τον μύθο της εξελίξεως του πιθήκου σε άνθρωπο, επειδή η πιο αξιόπιστη αναγραφή της αρχαιότατης ανθρώπινης ιστορίας μάς λέγει ότι ο πρωτότοκος υιός του πρώτου ανθρώπου όταν έφθασε σε ανδρική ηλικία, ασχολήθηκε στην πολεοδομία. Αυτός ήταν ο Κάιν. Η πόλις που έκτισε δυνατόν να μην ήταν μεγαλύτερη από ένα οχυρωμένο χωριό, αλλά αναμφιβόλως είχε πύλες, σπίτια, θύρες, και άλλα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά. Πράγματι, οι απόγονοι του Κάιν ήδη διεμόρφωναν και έπαιζαν μουσικά όργανα και σφυρηλατούσαν μεταλλικά εργαλεία.—Γεν. 4:17-24.

Πέρασαν πάνω από 1.500 έτη. Ήδη τεράστια σχέδια ήσαν εν προόδω εκτελέσεως. Αυτό έγινε στις ημέρες του στασιαστικού Νεβρώδ, ενός ανθρώπου ο οποίος κατεφρόνησε τον Δημιουργό, έθεσε τον εαυτό του σε θέσι υπεροχής απέναντι των ανθρώπων ως ηγέτης και ασχολήθηκε στο να οικοδομή πόλεις, τη μια κατόπιν της άλλης, αρχίζοντας από την Βαβέλ. Οι άνθρωποι είχαν μάθει καλά την τέχνη της ανοικοδομήσεως με πλίνθους απεξηραμένους σε φούρνους και με κονίαμα. Έξοχος στη Βαβέλ και καλά υπολογισμένος ώστε να επισύρη την προσοχή και να δεσπόζη του τοπίου ήταν ο υψηλός ναός—πύργος, πιθανώς του τύπου δομής Ζιγγουράτ, του οποίου κάθε πάτωμα ήταν τοποθετημένο πιο μέσα από εκείνο που ήταν από κάτω.—Γεν. 10:10-12· 11:3, 4.

Ο Θεός του ουρανού είδε κατάλληλο να επέμβη στο μεγαλοπρεπές σχέδιο—ένα σχέδιο που ανελήφθη με τον φανερό σκοπό να τιμούν και να διαιωνίζουν τη μνήμη ανθρώπων που φαντάζονται τον εαυτό τους σπουδαίο. Εσύγχυσε την ομιλία τους ώστε δεν μπορούσαν να εννοούν ο ένας τον άλλον. (Γεν. 11:7-9) Οι άνθρωποι διασκορπίσθηκαν σε όλες τις διευθύνσεις από εκείνο το κοσμοβριθές κέντρο πληθυσμού της Μεσοποταμικής χώρας Σεναάρ, φέροντας μαζί τους την ανάμνησι της υψηλής και επιβλητικής οικοδομής.

Σήμερα, μπορούμε ακόμη να παρατηρούμε την μακροχρόνιο επιρροή εκείνων των αρχαίων αρχιτεκτόνων των πυραμίδων της Αιγύπτου, των ερειπίων των αυτοκρατοριών Μάγια της Κεντρικής Αμερικής των υπολειμμάτων των κολοσσιαίων ναών της Καμπότζης και της Ινδίας, των αναχρονιστικών οικοδομών της Νέας Υόρκης και άλλων μεγάλων πόλεων.

Καμωμένες για να Εντυπωσιάζουν

Αλαζονικοί άρχοντες όλων των αιώνων υπερευχαριστούντο να οικοδομούν μόνιμα μνημεία για την δική των φήμη. Η πυραμίς του Χέοπος, παραδείγματος χάριν, αρχικά έφθανε σε ύψος 481 ποδών. Περιλαμβάνει πάνω από τρία εκατομμύρια κυβικές υάρδες λίθων· η βάσις της καλύπτει πενήντα δύο στρέμματα· οι ασβεστολιθικοί της ογκόλιθοι ζυγίζουν κατά μέσον όρον δυόμισυ τόννους. «Έχει υπολογισθή,» κατά τον ιστορικόν Τζαίημς Μπέηκι, «ότι τα σπίτια μιας πόλεως ικανής να στεγάση 120.000 ανθρώπους μπορούσαν ν’ ανεγερθούν από τα υλικά της πυραμίδος. . . . Η περιοχή της βάσεως της Μεγάλης Πυραμίδος είναι δυόμιση φορές μεγαλύτερη του Ναού του Αγίου Πέτρου. . . και περισσότερο από εννιά φορές μεγαλύτερη εκείνης του Αββαείου του Ουεστμίνστερ.»

Έπειτα υπάρχει εκείνος ο πάρα πολύ γνωστός ναός που οικοδομήθηκε από άνθρωπον, ο αρχαίος Αιγυπτιακός ναός του Αμών στο Κάρνακ. Η μεγάλη του αίθουσα, με εσωτερικές διαστάσεις 329 επί 170 πόδια, περιέχει 134 κολώνες. Οι κολώνες των κεντρικών του στοών έχουν ύψος εβδομήντα οκτώ πόδια. Με την ύψωσι των τοίχων αυτής της αιθούσης υπεράνω των στεγών που την περιβάλλουν και μέσω ενός φανταστικού συστήματος δικτυωτών από διάτρητους λίθους, οι αρχιτέκτονές της παρήγαγαν εκείνο που ονομάζεται καφασωτόν. Με αυτό επρομηθεύετο επαρκής φωτισμός, δίνοντας έτσι τον ρυθμό για τις μεταγενέστερες Ρωμαϊκές βασιλικές και μεσαιωνικούς καθεδρικούς ναούς.

Φιλόδοξοι και πλούσιοι μεγιστάνες μπόρεσαν να στρατολογήσουν άνδρες με καλλιτεχνικό αίσθημα και φαντασία. Σκεφθήτε όλους τους ποικίλους τύπους χαριτωμένων στύλων και διακοσμητικών αετωμάτων που εξωράιζαν τα αρχιτεκτονικά των αριστουργήματα! Υπάρχει παραδείγματος χάριν, το Σάντ-Σουτούν ή Αίθουσα των 100 Στύλων στην Περσέπολι. Πιο χαριτωμένοι ακόμη από τους Ιωνικούς στύλους, είχαν μια αναλογία ύψους προς διάμετρον 12 προς 1, όταν συγκριθούν προς την αναλογία 8 προς 1 του στύλου Δωρικού ρυθμού, 9 προς 1 του Ιωνικού και 10 προς 1 του Κορινθιακού.

Και οι σκοποί όλων εκείνων που οικοδομούν τα μνημεία; «Θα υπέθετε κανείς,» λέγει μία αυθεντία, «ότι το πνεύμα που υποκινούσε τους Αιγυπτίους και άλλους αρχαίους αρχιτέκτονας ήταν πάντοτε τέτοιο ώστε να εντυπωσιάζη τους ανθρώπους με την ακαταμάχητη, σχεδόν υπερφυσική υπεροχή των αρχόντων και των θεοτήτων των ώστε ποτέ να μη μπορούν να σκεφθούν οι ίδιοι ή να δεχθούν τη δυνατότητα αλλαγής της κοινωνικής των καταστάσεως.»—Η Βρεττανική Εγκυκλοπαιδεία, έκδ. 1946, Τόμ. 2, σελ. 280.

Ότι όλες αυτές οι κολοσσιαίες οικοδομές, αρχαίες και νεώτερες, έχουν το αποτέλεσμα να κολακεύουν τη ματαιοδοξία των πλουσίων και ισχυρών, ενώ επίσης επιβάλλουν με το φόβο στις κατώτερες τάξεις να σιωπούν και να υπακούουν, είναι κάτι που γίνεται φανερό στον παρατηρητή. Μπορείτε να φαντασθήτε τη στάσι προς συνανθρώπους ενός ομοίου με τον Ναβουχοδονόσορα της Βαβυλώνας, ο οποίος μπορούσε να καυχάται: «Δεν είναι αύτη η Βαβυλών η μεγάλη, την οποίαν εγώ οικοδόμησα δια καθέδραν του βασιλείου με την ισχύν της δυνάμεώς μου, και εις τιμήν της δόξης μου;»—Δαν. 4:30.

Τιμήστε τον Δοτήρα του Καλλιτεχνικού Αισθήματος

Καθώς ατενίζομε τα έργα των αρχιτεκτόνων του παρόντος και του παρελθόντος που ελκύουν την προσοχή, κάνομε καλά να διώχνωμε από τη διάνοια τη μικροπρεπή ματαιοδοξία των ανθρώπων. Κυττάξτε μάλλον, πόσο θαυμάσια ο Μέγας Αρχιτέκτων του σύμπαντος ενεφύτευσε στους ανθρώπους τόσο μεγάλη ποικιλία ικανοτήτων! Δεν είναι ζήτημα απλής συσσωρεύσεως λίθων επάνω σε λίθους. Όχι, υπάρχουν και άλλες απόψεις—κάλλος, συμμετρία, αυτή η τελειότης της ισορροπίας που πρέπει να φαίνεται στο συμπληρωμένο οικοδόμημα.

Για τον Παρθενώνα της Ελλάδος μια αυθεντία λέγει: «Οι μελετημένες λεπτότητες των γραμμών του—όπως είναι η πολύ μικρή καμπυλότης των γραμμών που έχει σκοπό να φαίνωνται ευθείες, η ελαφρά κλίσις προς τα μέσα των γωνιαίων στύλων για να διορθώνη την εμφάνισι της κλίσεως προς τα έξω, που αυτοί οι κατακόρυφοι στύλοι έχουν, η απόστασις των στύλων έτσι ώστε να δημιουργούν ένα διάστημα στο κέντρον ελαφρώς μεγαλύτερο παρά στις άκρες—αυτά μαζί με την τέλεια συμμετρία του σχεδίου, καθώς βλέπεται από κάθε πλευρά και η χρήσις μόνον μιας δομικής αρχής, ο στύλος και το ανώφλιον, όλα συνδυάζονται για να δώσουν σ’ αυτό το κτίριο μια απλή και εντυπωσιακή επιβλητικότητα.»—Η Βρεττανικη Εγκυκλοπαιδεία (στην Αγγλική), Τόμος 2, σελ. 281.

Προικισμένος με τη μοναδική ικανότητα να συσσωρεύη γνώσι, ο άνθρωπος έκαμε μεγάλα άλματα στην αρχιτεκτονική. Με την έλευσι της βιομηχανικής επαναστάσεως, νέα υλικά έγιναν διαθέσιμα. Η ανάπτυξις μεθόδων για την παραγωγή ανθεκτικού μαλακού χάλυβος προσέθεσαν έκτακτες περιοχές για τη φαντασία του αρχιτέκτονος. Ο αστικός πολιτισμός, με τις απαιτήσεις του για ολοένα και περισσότερη στέγασι σε μικρότερη περιοχή, παρήγαγε επιπρόσθετες αξιώσεις.

Νεώτερα Επιτεύγματα που Ελκύουν την Προσοχή

Κτίρια που φθάνουν ως τον ουρανό είναι πάλιν της μόδας. Ο πρώτος ουρανοξύστης, με ύψος δέκα ορόφων, είχε συμπληρωθή το 1885 στο Σικάγο. Ο αρχιτέκτων του είχε εφεύρει εκείνο που είναι γνωστόν ως υποστήριξις των τοίχων και του πατώματος με ξυλοδεσία. Αλλά οι τοίχοι ήσαν ακόμη πολύ βαρείς. Κατόπιν ήλθε το τολμηρό σχέδιο της ενδύσεως του χαλύβδινου πλαισίου με νέες συναρτησιακές και ελαφρότερες μορφές, χρησιμοποιώντας στερεωμένους υαλοπίνακες.

Κατά το 1931 είχε συμπληρωθή το υψηλότερο κτίριο του κόσμου—το Εμπάιρ Σταίητ Μπίλντιγκ με 102 ορόφους στην πόλι της Νέας Υόρκης. Η δαπάνη γι’ αυτό ανήλθε σε $41.000.000. Κτίσθηκε σε λιγώτερο από δύο χρόνια και φθάνει, μαζί με τον πύργο του ραδιοφώνου και της τηλεοράσεως, σε ύψος 1472 ποδών (459 περίπου μέτρων) στον ουρανό. Από το παρατηρητήριό του μπορεί κανείς να βλέπη σε απόστασι 80 μιλίων. Ωστόσο, γρήγορα πρόκειται να σμικρυνθή από τον ουρανοξύστη του νέου (Ουώρλντ Τραίηντ Σέντερ Κέντρου Παγκοσμίου Εμπορίου) στο κάτω Μανχάτταν της Νέας Υόρκης, ο οποίος πρόκειται να έχη δύο πύργους από 110 ορόφους με περικάλυμμα αλουμινίου.

Ο αρχιτέκτων δεν σκέπτεται πια μόνον με όρους τετραγώνων ή ορθογώνιων κτιρίων. Από τον τεράστιο κήπο της τεχνολογίας μπορεί να διαλέξη το άνθος που του αρέσει καλύτερα—να προκατασκευάση δοκούς από τσιμέντο που φθάνουν σε μήκος 100 ποδών· μεγάλους, στερεωμένους υαλοπίνακες· στέγες από πλαστικόν αφρό ή από άλλο υλικό που μπορεί να αναδιπλωθή σαν ένα ακκορντεόν· στέγες κρεμαστές από καλώδια πλάτους 420 ποδών. Και ακόμη δεν είναι το τέλος. Ο αρχιτέκτων Μάρσελ Μπρούερ λέγει: «Μπορείτε να λαξεύετε το τσιμέντο, μπορείτε να το λυώνετε, να το σκαλίζετε, και ν’ αυξάνετε το λεξιλόγιο της αρχιτεκτονικής εκφράσεως.» Έτσι, ένα κτίριο μπορεί να λάβη σχεδόν οποιαδήποτε μορφή, που ο αρχιτέκτων είναι ικανός να συλλάβη.

Το Μέγαρον Αλκόα στον Άγιο Φραγκίσκο, παραδείγματος χάριν, παρουσιάζει μια νέα όψι, με τις σταυροειδώς τοποθετημένες δοκούς του, που τους ενισχύουν στερεά εναντίον πιθανών σεισμών. Κάπως όμοιο με αυτό άλλα που θεαματικά καταλήγει σε οξεία κορυφή, το εκατονταόροφο μέγαρο Τζων Χάνκοκ στο Σικάγο με τις γιγαντιαίες κύριες δοκούς του περιφρονεί τους ωρυόμενους χειμερινούς ανέμους. Το οφιοειδές μέγαρο Κοπάν στο Σάο Πάολο της Βραζιλίας, προσφέρει στους ενοίκους των τριάντα δύο του ορόφων μεγάλη συμμετοχή στο επιθυμητό ηλιόφως.

Το μεγάλο ωοειδές Μέγαρον Ιτάλια, στο κέντρο του Σάο Πάολο, που θεωρείται ως το πιο μεγάλο οικοδόμημα από μπετόν αρμέ στον κόσμο, παρέχει χώρον εργασίας στους 45 ορόφους του για 8.000 έως 10.000 άτομα. Μπορεί επίσης να δεχθή και να εξυπηρετήση 25.000 επιπρόσθετους επισκέπτας, οι οποίοι μπορούν ν’ απολαύσουν από την κορυφή του ένα επιβλητικό πανόραμα της Πόλεως Σάο Πάολο.

Το μέγαρο του Υπουργείου Εκπαιδεύσεως στο Ρίο Ιανέιρο, που αποπερατώθηκε το 1943, αντιπροσώπευε για τον καιρό του, μία ανήκουστη ένωσι τσιμέντου και γυαλιού. Το κτίριο του κυρίου του πύργου έχει στη μια του πλευρά ένα χαμηλό ωντιτόριουμ και στην άλλη μια αίθουσα εκθέσεων. Ο τροπικός του κήπος προσθέτει στην ελκυστικότητά του. Όπως το νεώτερο κτίριο των Ηνωμένων Εθνών στη πόλι της Νέας Υόρκης, επιδεικνύει την επιρροή του Λε Κορμπυζιέ, του πασιγνώστου Ελβετού αρχιτέκτονος.

Μπραζίλια—Η Πόλις με τη Νέα Όψι

Η πρωτεύουσα της Βραζιλίας, που βρίσκεται βαθειά στο εσωτερικό, άνοιξε νέες απόψεις αρχιτεκτονικής ωραιότητας. Όταν έκρινε το βραβευθέν σχέδιο της πόλεως, που είχε σχεδιασθή από τον Λούτσιο Κόστα, ο αρχιτέκτων Σερ Ουίλλιαμ Χόλφορντ μ’ αισιοδοξία είπε ότι το αποτέλεσμα θα ήταν «μια πόλις με εσωτερικές λύσεις, όχι προβλήματα.» Η πόλις δεν έχει μια μόνη ισόπεδο διάβασι. Σε μια θέσι επιπέδου εδάφους, τα υψηλά της κτίρια, σαν τις πυραμίδες, παρέχουν μιαν αρμονική αντίθεσι. Τα μεγάλα συγκροτήματα των κατοικιών είναι τελικά με σχολεία, καταστήματα και κέντρα διασκεδάσεως.

Τα κύρια κυβερνητικά κτίρια συνδυάζουν λίγο τσιμέντο και άφθονο γυαλί. Οι στύλοι τους έγιναν το σύμβολο της πόλεως. Ο Γάλλος υπουργός της Παιδείας Αντρέ Μαλρώ ωνόμασε τους στύλους του Μεγάρου της Αυγής «το σπουδαιότερο, αρχιτεκτονικό στοιχείο από της εποχής των Ελληνικών κιόνων.» Αυτοί οι μοναδικοί στύλοι είναι διευθετημένοι κατά διάφορον τρόπον σε κάθε μέγαρον. Στο Μέγαρον της Αυγής δίνουν την εντύπωσι ιστίων που τα φουσκώνει ο άνεμος. Στο τριώροφο κτίριο του Ανωτάτου Δικαστηρίου, αυτοί εγγίζουν την οροφή από τις πλευρές, ενώ στο τετραώροφο Μέγαρο Πλάνταλ είναι τοποθετημένοι στην πρόσοψι, δίνοντας την εμφάνισι κιόνων.

Στο καταπληκτικά ωραίο Μέγαρο Άρκος (κοινώς ονομαζόμενο Ιταμαράτυ) οι αψιδωτοί στύλοι βυθίζονται βαθειά μέσα σε μια δεξαμενή που είναι γύρω τους, στην οποία οι κύκνοι παίζουν χαριτωμένα. Σε αντίθεσι με τα κιβωτιοειδή, μέγαρα, το κτίριο του Νομοθετικού σώματος είναι μια ορθογώνια οικοδομή κάπως υπόγειος. Εκείνο που ελκύει την προσοχή στην κορυφή του είναι η ημισφαιρική Γερουσία και ο κυπελλοειδής Οίκος των Αντιπροσώπων, με τους διδύμους των ουρανοξύστες των 28 ορόφων από γυαλί και τσιμέντο για γραφεία. Το όλον σύμπλεγμα αποτελεί την Πλατεία των Τριών Διδύμων.

Ωραιότης και Χρησιμότης

Το πεδίον της αρχιτεκτονικής αληθινά αποβαίνει ένας κήπος με την ποικιλία των ανθέων και των θάμνων του. Η φαντασία συνδυασμένη με την αυξανόμενη ποικιλία των οικοδομικών μορφών και των υλικών δίνει μεγαλύτερη προοπτική στον αρχιτέκτονα. Εφόσον δεν είναι πια περιωρισμένος στα απλούστερα στοιχεία, μπορεί να οραματίζεται και να σχεδιάζη και να εκτελή έργα με τσιμέντο, γυαλί, χάλυβα και να κάνη να προεξέχουν χαριτωμένες καμπύλες, λεπτοί στύλοι, θόλοι, και άλλες ιδέες που ευχαριστούν το μάτι.

Το καλλιτεχνικό αίσθημα του ανθρώπου είναι μοναδικό μεταξύ των σαρκικών πλασμάτων. Είναι το δώρον του Δημιουργού των που τον καθιστά ικανόν να διαμορφώνη πράγματα, μεγάλα και μικρά, πράγματα κάλλους και πράγματα χρησιμότητας. Πράγματι, καθόσον ο άνθρωπος κοιτάζει γύρω στις μυριάδες αριστουργήματα του Δημιουργού έχει μια αλάνθαστη πηγή εμπνεύσεως. Όσο στενώτερα οι αναπαραστάσεις του προσεγγίζουν τα αρχέτυπα της δημιουργίας, τόσο περισσότερο ευχάριστα και ελκυστικά για το μάτι θα είναι τα έργα του.