Η Σπλήνα—Ένα Εκπληκτικό Όργανο

ΟΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΑΙ οικοδομημάτων, όπως είναι οι γέφυρες, αναγνωρίζουν την ανάγκη υπάρξεως ενός περιθωρίου ασφαλείας. Ένα τέτοιο οικοδόμημα πρέπει να κατασκευάζεται αρκετά ισχυρό ώστε να σηκώνη όχι μόνο τα μεγαλύτερα φορτία αλλά και για να παρέχη ένα έκτακτο περιθώριο ασφαλείας σε απροσδόκητες εντάσεις στις οποίες να αντέχη. Εν τούτοις, οι κατασκευασταί γεφυρών δεν είναι οι πρώτοι που πρέπει να λαμβάνουν υπ’ όψιν ένα περιθώριο ασφαλείας. Ο Θεός, ο Δημιουργός, εφωδίασε τα σώματά μας με παράγοντας για περιθώριο ασφαλείας.

Από πολλές απόψεις θα μπορούσε να λεχθή ότι η σπλήνα είναι ένα όργανο περιθωρίου ασφαλείας. Μέχρις ηλικίας δύο ετών ένα βρέφος μπορεί εύκολα να υποκύψη σε περίπτωσι μολύνσεως αν έχει αφαιρεθή η σπλήνα. Αλλά αργότερα, αν η σπλήνα αφαιρεθή δι’ εγχειρήσεως, άλλα μέρη του σώματος προφανώς αναλαμβάνουν πολλές λειτουργίες αυτού του οργάνου.

Πριν από 1800 περίπου χρόνια ο Γκάλεν, διακεκριμένος ιατρός της εποχής εκείνης, έλεγε ότι «η σπλήνα είναι ένα όργανο γεμάτο μυστήριο.» Λέγουν ότι ο Ροδόλφος Βίρχωβ, διάσημος παθολόγος του δεκάτου ενάτου αιώνος, ρώτησε κάποτε ένα φοιτητή της ιατρικής μέσα στην τάξι του, ποια είναι η λειτουργία της σπλήνας. Ο φοιτητής ετραύλισε και πρόσθεσε ότι εγνώριζε τη λειτουργία της σπλήνας αλλά την ελησμόνησε. «Τι κρίμα! ανεφώνησεν ο Βίρχωβ. Εδώ έχομε επί τέλους ένα άτομο το οποίο ήξερε γιατί έχομε μια σπλήνα και τώρα το έχει λησμονήσει!» Και υπάρχουν ακόμη πολλά μυστικά της σπλήνας που δεν έχουν διασαφηνισθή, όπως μπορεί να φανή, παραδείγματος χάριν, από τις διαφορές της ιατρικής γνώμης σχετικά με το πώς περνά το αίμα της σπλήνας από τις αρτηρίες στις φλέβες.

Τα Χαρακτηριστικά της

Μπορεί να λεχθή ότι δεν υπάρχει στο σώμα άλλο όργανο σαν τη σπλήνα. Το ίδιο το όργανο αυτό είναι αναίσθητο στους πόνους και σχετικά μ’ αυτό το χαρακτηριστικό μοιάζει με τον εγκέφαλο. Φαίνεται ότι είναι ένας αδήν, κι εν τούτοις δεν ανήκει ούτε στους αδένας που έχουν πόρους, διότι δεν έχει κανένα, ούτε στους αδένας που δεν έχουν πόρους διότι δεν παράγει ορμόνες. Κάνει ρυθμικές συστολές από δυο ως πέντε φορές στο λεπτό.

Πού ακριβώς βρίσκεται η σπλήνα μας; Στο άνω μέρος της κοιλιάς, ακριβώς κάτω από το διάφραγμα, που χωρίζει τα όργανα του στήθους από τα όργανα της κοιλιάς. Θα μπορούσε να λεχθή ότι μοιάζει με ένα μικρό κυρτό χέρι. Στους ενηλίκους έχει μήκος περίπου πέντε ίντσες (12,5 εκατοστά), πλάτος τρεις ίντσες (7,5 εκατοστά) και πάχος μια ως μιάμισυ ίντσα (2,50-4 περίπου εκατοστά)· κατά μέσον όρον ζυγίζει περίπου επτά ουγγιές (250 περίπου γραμμάρια). Έχει χρώμα μωβ ή βαθύ κόκκινο και έχει ένα σκληρό ελαστικό εξωτερικό περίβλημα. Η σπλήνα είναι πολύ ευάρμοστη και μπορεί να μεταβάλη το μέγεθός της για να προσαρμοσθή με το βάρος του έργου της, των συνθηκών, ακόμη και της θερμοκρασίας.

Πόσο ακριβώς έργο κάνει η σπλήνα μπορεί να κατανοηθή σε κάποιο βαθμό από την παρακάτω πολύ κατάλληλη περιγραφή της: «Αποτελεί ένα συνδυασμό βιομηχανικού εργαστηρίου, μονάδος φιλτραρίσματος, εργοστασίου αποβολής ξένων υλών και περισυλλογής υλών, και δεξαμενής.»—Περιοδικόν Η Σημερινή Υγεία, Νοέμβριος 1969.

Ένα Βιομηχανικό Εργαστήριο

Για ν’ αρχίσωμε, η σπλήνα είναι ένα βιομηχανικό εργαστήριο. Ακόμη και πριν από τον τρίτο μήνα της αναπτύξεως του εμβρύου η σπλήνα αρχίζει να λειτουργή παράγοντας λευκά και ερυθρά αιμοφόρα κύτταρα. Εν τούτοις, μετά τη γέννησι η σπλήνα του βρέφους περιορίζεται στην παραγωγή λευκών κυττάρων που ονομάζονται λεμφοκύτταρα. Και τι παραγωγός που είναι! Λέγουν ότι το αίμα είναι εξήντα φορές πλουσιώτερο στα λευκά κύτταρα, όταν φεύγη από τη σπλήνα παρά όταν μπαίνη σ’ αυτήν.

Σαν βιομηχανικό εργαστήριο η σπλήνα παράγει επίσης και αντισώματα, πολύ μικρά μόρια μέσα στο αίμα που χρησιμεύουν για να οικοδομούν την ανοσία του σώματος. Η σπλήνα παράγει και μια ουσία που βοηθεί το σώμα στην καταπολέμησι των αποτελεσμάτων της ακτινοβολίας. Είναι πραγματικά πολύτιμα τα προϊόντα που κατασκευάζονται σ’ αυτό το ‘εργοστάσιο.’

Μονάς Φιλτραρίσματος

Η σπλήνα είναι επίσης μια μονάς φιλτραρίσματος. Μοιράζεται με το συκώτι το φιλτράρισμα ξένων ουσιών που βρίσκονται στο αίμα, όπως είναι οι βλαβεροί μικροοργανισμοί, εφθαρμένα ερυθρά κύτταρα, θρομβοκύτταρα κλπ. Έχει μια μεγάλη αρτηρία που είναι καταφανώς δυσανάλογη με το μέγεθός της. Αλλ’ ότι αυτή χρειάζεται πολύ, καταφαίνεται από το γεγονός ότι ολόκληρη η ποσότης του αίματος που υπάρχει στο σώμα, περίπου πέντε έως έξη κουώρτερ, (5-6 κιλά) περνά μέσα από τη σπλήνα κάθε ενενήντα λεπτά.

Το φιλτράρισμα αυτό γίνεται κυρίως από κύτταρα που καλύπτουν τους αιμοφόρους αγωγούς της. Η ικανότης των για την εργασία αυτή εκπλήττει τους επιστήμονας. Μας λέγουν: «Δεν γνωρίζομε ακόμη ποια είναι η έμφυτη αυτή ικανότης των κυττάρων που τα κάνει τόσο ευαίσθητα—είναι σχεδόν σαν ένας ανθρώπινος παρατηρητής, ένας επιθεωρητής εργοστασίου που εξετάζει ένα προϊόν αν έχη ελαττώματα.»

Εργοστάσιον Καταστροφής Απορριμμάτων και Περισυλλογής Υλών

Όταν έχουν φιλτραρισθή όλα αυτά τα άχρηστα και βλαβερά ή τουλάχιστον ατελή στοιχεία από το αίμα, εγείρεται το πρόβλημα του πώς να γίνη απαλλαγή απ’ αυτά καθώς και πώς θα περισυλλεγή ότι είναι δυνατόν να περισυλλεγή. Τα καθήκοντα αυτά τα κάνει επίσης η σπλήνα με μερικά από τα κύτταρά της. Τα ερυθρά κύτταρα του αίματος έχουν ένα μέσον όρο ζωής 127 ημερών. Για να τηρηθή το σώμα κατάλληλα εφωδιασμένο, πρέπει ο ερυθρός μυελός των οστών να παράγη 2,5 εκατομμύρια τέτοια κύτταρα κάθε δευτερόλεπτο της ώρας μέρα και νύχτα. Έπεται ότι για να προφυλαχθή το ρεύμα του αίματος από υπερβολικό αίμα, πρέπει ένας ίσος αριθμός, περίπου 2,5 εκατομμύρια παλαιά κύτταρα, να καταστρέφωνται κάθε δευτερόλεπτο. Έχει παρατηρηθή ότι η σπλήνα (μαζί με το συκώτι), μας παρέχουν «ένα έξοχο παράδειγμα δυναμικής ισορροπίας.» Γι’ αυτόν τον λόγο η σπλήνα έχει επίσης ονομασθή «νεκροταφείο των ερυθρών κυττάρων.» Τα κύτταρα τα οποία καταστρέφουν τα παλαιά και εφθαρμένα κύτταρα του ερυθρού αίματος, και τα οποία στη σπλήνα είναι ακίνητα, ονομάζονται «μακροφάγα,» που σημαίνει «μεγάλοι καταβροχθισταί.» Τα κύτταρα που επιτίθενται εναντίον βλαβερών οργανισμών ονομάζονται φαγοκύτταρα. Προς το τέλος μιας εφόδου λοιμώδους ασθενείας έχουν παρατηρήσει ότι αυτά τα κύτταρα είναι γεμάτα από τους οργανισμούς που προκάλεσαν την ασθένεια.

Με την καταστροφή των παλαιών ερυθρών κυττάρων ο σίδηρος περισυλλέγεται. Όταν τα κύτταρα που καταστρέφουν τα παλαιά κύτταρα έχουν γεμίσει από σίδηρον, προχωρούν προς τον ερυθρό μυελό των οστών και αποθέτουν εκεί τον σίδηρο που έχουν περισυλλέξει για να χρησιμοποιηθή και πάλι κατ’ επανάληψιν. Είναι αλήθεια ότι η σπλήνα δεν σπαταλά το παραμικρό. Τα κύτταρά της λέγουν ότι είναι πιο αποτελεσματικά από τα κύτταρα του συκωτιού, αλλά το συκώτι εκτελεί περισσότερο απ’ αυτό το έργο, διότι έχει πολύ περισσότερα απ’ αυτά τα κύτταρα.

Δεξαμενή

Η σπλήνα είναι επίσης και μια δεξαμενή. Όσο μικρή κι αν είναι όταν είναι υγιής, η σπλήνα μπορεί να μεγαλώση ώστε να περιλάβη ένα τέταρτο γαλλονιού αίμα. Όταν επιδιδώμεθα σε μια εντατική άσκησι, η σπλήνα μας συστέλλεται για να προμηθεύση στους μυς πρόσθετο αίμα. Ομοίως όταν συμβή μια ξαφνική απώλεια αίματος, όπως σε περίπτωσι αιμορραγίας ή τραύματος, η σπλήνα συμπληρώνει αμέσως την απώλεια μέχρι του σημείου ώστε να συμπιέζη στην πραγματικότητα όλο το αίμα της και να το θέτη σε κυκλοφορία. Όταν επίσης ένα άτομο που ζη σε χαμηλό υψόμετρο ταξιδεύη σε μεγάλο ύψος, η σπλήνα αποστέλλει αμέσως έκτακτη ποσότητα ερυθρών αιμοσφαιρίων στο ρεύμα του αίματος, λόγω της λιγοστής ποσότητος οξυγόνου στον αέρα. Αλλ’ ύστερα από λίγον καιρό ο ερυθρός μυελός και η καρδιά προσαρμόζονται για να φροντίσουν για το ηυξημένο αυτό φορτίον.

Σε περασμένους καιρούς η σπλήνα έχει συνδεθή συχνά με συγκινήσεις, όπως όταν μιλούσε κανείς για ένα ωργισμένο άτομο που ξεχύνει τη σπλήνα του εναντίον κάποιου άλλου. Φαίνεται ότι το σημείο αυτό είναι καλά τοποθετημένο, διότι όταν ένας άνθρωπος ή ζώο βρίσκεται κάτω από ισχυρή επίδραση φόβου ή οργής, η σπλήνα συστέλλεται αμέσως εξαποστέλλοντας περισσότερη ποσότητα αίματος στην κυκλοφορία για να δυναμώση το σώμα για την αντιμετώπισι της περιπτώσεως. Έτσι τα πειράματα έχουν αποδείξει ότι η σπλήνα ενός σκύλου, που έχει τη συνήθεια να καταδιώκη τις γάτες, συστέλλεται και αδειάζει το περιεχόμενό της στο κυκλοφοριακό σύστημα του σκύλου μόλις μυρίση ένα ξεσκονιστήρι που ήλθε σε επαφή με γάτες ή μόλις ακούση το νιαούρισμα μιας γάτας.

Όταν τα Πράγματα Δεν Πάνε Καλά

Πριν από σαράντα χρόνια περίπου ένας χειρούργος για πρώτη φορά αφήρεσε τη σπλήνα ενός ασθενούς, ο οποίος έπασχε από αιμολυτική αναιμία, με καταφανώς ευεργετικά αποτελέσματα. Η εγχείρισις αυτή είχε ως αποτέλεσμα να γίνη μεγαλύτερη έρευνα της σπλήνας. Επίσης φάνηκε ότι είχε γίνει προσωρινώς της μόδας η αφαίρεσις της σπλήνας. Σήμερα, όμως, σπανίως γίνεται αφαίρεσις σπληνών. Πρώτα-πρώτα έχει ανακαλυφθή ότι σε παρόμοιες περιπτώσεις το λάθος είναι στην από μέρους του σώματος παραγωγή ελαττωματικών ερυθρών κυττάρων αίματος.

Εν τούτοις σε ωρισμένες καταστάσεις ασθενών οι ιατροί είναι δυνατόν να συστήσουν την αφαίρεσι της σπλήνας, ειδικά όταν αυτή έχει διογκωθή πολύ. Έχει παρουσιασθή περίπτωσις που η σπλήνα διογκώθηκε από έξη ουγγιές σε είκοσι πάουντς, δηλαδή μια αύξησις πενήντα φορές. Φαινόταν σαν η γυναίκα να είχε ένα μεγάλο μωρό στην κοιλιά της! Αυτό όμως είναι σπάνιο. Στην πραγματικότητα οι όγκοι προσβάλλουν τόσο σπάνια την σπλήνα, ώστε να περιγραφή ότι είναι αντικαρκινική.

Σήμερα οι περισσότερες εγχειρήσεις για την αφαίρεσι της σπλήνας οφείλονται σε σοβαρά δυστυχήματα, όπως είναι εκείνα που συμβαίνουν από συγκρούσεις αυτοκινήτων ή από ατυχήματα του σκι. Αν το περίβλημα της σπλήνας διαρραγή, το αίμα θα χυθή μέσα στην κοιλιά, και πιθανόν να χρειασθή μια εγχείρησις για να εμποδισθή η αιμορραγία μέχρι θανάτου του ασθενούς. Ή μπορεί να υποστή βλάβη η σπλήνα στο εσωτερικό του περιβλήματος και να την κάμη να γεμίση από αίμα σε σημείο που το περίβλημα να διαρραγή, με παρόμοια θανατηφόρα αποτελέσματα. Εξ άλλου, σε περίπτωσι κλονισμού, όταν το αίμα φαίνεται να χάνεται από την κυκλοφορία φαινομενικά χωρίς λόγο και ο ασθενής γίνεται ωχρός σαν νεκρός και χάνει τις αισθήσεις του, είδαν ότι η σπλήνα ήταν διογκωμένη από αίμα.

Πραγματικά, η σπλήνα εξυπηρετεί ανεκτίμητους σκοπούς. Μολονότι το σώμα μπορεί να προσαρμοσθή με την αφαίρεσί της, εν τούτοις αναγνωρίζεται ότι αυτή προσφέρει πολύτιμες υπηρεσίες. Αποτελεί πραγματικά ένα βιομηχανικό εργαστήριο, μια μονάδα φιλτραρίσματος, ένα εργοστάσιον καταστροφής απορριμμάτων και περισυλλογής υλών και μια δεξαμενή. Πόσον όλα αυτά μαρτυρούν τη σοφία του Δημιουργού του ανθρώπου και υπογραμμίζουν τους λόγους του ψαλμωδού Δαβίδ ότι τα σώματά μας έχουν πλασθή φοβερώς και θαυμασίως!—Ψαλμ. 139:14.