Πώς Βλέπετε τα Έθιμα των Άλλων;
Σ’ ΕΝΑ πολυτελές εστιατόριο του Λονδίνου ένας Άγγλος κι’ ένας Αφρικανός άρχισαν ν’ απολαμβάνουν το γεύμα τους. Καθώς ο Αφρικανός με ευστροφία έπιασε το φαγητό του με τα δάχτυλά του, τα μάτια του διευθυντού έλαμψαν από θυμό. «Πολύ καλά» είπε στον Άγγλο, «πρέπει να σας παρακαλέσω να φύγετε—και να πάρετε και τον φίλο σας μαζί.» Μια κυρία θυμωμένα έλεγε, «Γιατί δεν μαθαίνουν να τρώγουν με κατάλληλο τρόπο;»
Οι δυο σηκώθηκαν κι’ έφυγαν, ενώ όλων τα μάτια τούς παρακολουθούσαν. Τι δεν πήγαινε καλά; Δεν ήσαν καλά ντυμένοι και ευγενείς; Ναι, αλλά τα δάχτυλα! Δεν θεωρείται κατάλληλο να τρώγη κανείς με τα δάχτυλα!
Συχνά μερικοί άνθρωποι δεν έχουν ιδέα πόσο προσβλητικές μπορούν να είναι οι συνήθειές των σε ανθρώπους άλλης προελεύσεως. Αυτό επίσης είχε αποδειχθή λίγα χρόνια πριν, όταν ένας επισκέπτης από τον Καναδά είχε μια ακρόασι με έναν Αφρικανό αρχηγό στη Γκάνα.
Ο Καναδός χειρονομούσε ελεύθερα με το αριστερό του χέρι. Παρουσίασε επίσης ένα βιβλίο στον αρχηγό με το αριστερό του χέρι. Αυτό συγκλόνισε τους πρεσβυτέρους της φυλής. Μίλησαν με τον αρχηγό στην ιθαγενή τους γλώσσα, και ζήτησαν όπως ο άνθρωπος διορθωθή όσον αφορά τους καταλλήλους τρόπους.
Βλέπετε, στους κατοίκους της Γκάνας το αριστερό χέρι είναι ακάθαρτο. Αυτό συμβαίνει διότι το χέρι αυτό συνδέεται με ζητήματα της τουαλέτας. Έτσι ποτέ δεν χρησιμοποιείται για να δίνη ή να λαμβάνη κανείς πράγματα, ή να τρώγη τροφή. Ακόμη κι’ αν ένας μπορή να πλένη και τα δυο του χέρια εξίσου καλά, σύμφωνα με τη συνήθεια της Γκάνας, το αριστερό χέρι θεωρείται εν τούτοις ακάθαρτο.
Οι συνήθειες ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό, εφόσον οι άνθρωποι έχουν τόσο πολύ διάφορες προελεύσεις και εκπαιδεύσεις. Νομίζετε ότι οι δικές σας συνήθειες είναι κατ’ ανάγκην οι καλύτερες; Ή νομίζετε ότι έχουν κάποια αξία οι τρόποι και οι συνήθειες άλλων ανθρώπων; Ας εξηγήσωμε μερικά έθιμα. Θα μας βοηθήση ν’ απαντήσωμε σ’ αυτά τα ερωτήματα.
Συνήθειες του να Δίνουν Δώρα
Εξετάστε, παραδείγματος χάριν, τις ποικίλες συνήθειες τις σχετικές με την προσφορά δώρων. Οι Ευρωπαίοι και οι Αμερικανοί έχουν κλίσι στο να προσπαθούν να εκλέγουν δώρα που να ταιριάζουν στο άτομο, την ανάγκη ή το αίσθημα. Γενικά βγάζουν την ετικέτα της τιμής, αφού είναι κανονικά συνήθεια να μη λογαριάζουν τα δώρα σύμφωνα με την αξία σε μετρητά. Στη Γκάνα, εν τούτοις, το χρήμα είναι κατάλληλο δώρο για κάθε περίστασι.
Όταν το σκεφθήτε αυτό, δεν είναι η συνήθεια των Γκαναίων πρακτική; Δεν εξοικονομεί πολύν χρόνο και προσπάθεια; Εν τούτοις, από το άλλο μέρος, δεν είναι κάτι που προξενεί χαρά όταν παίρνη κανείς ένα ωραίο δώρο που προσωπικά το διάλεξε ένας φίλος; Πραγματικά, και τα δυο έθιμα έχουν αξία, δεν είναι έτσι;
Ακόμη και οι συνήθεις τρόποι με τους οποίους οι άνθρωποι δέχονται δώρα ποικίλλουν. Ένας ευγενής Αμερικανός ή Ευρωπαίος γενικά θ’ ανοίξη ένα δώρο με φανερή χαρά, θα ευχαριστήση θερμά τον δωρητή και κατόπιν πιθανώς να αισθανθή την ανάγκη να το ανταποδώση κατά κάποιον τρόπο για να δείξη ότι η φιλία είναι αμοιβαία. Αλλά τι θα συμβή αν θα έπρεπε να δώσετε ένα δώρο σ’ ένα Γκαναίο;
Αυτός πιθανώς θα σας ευχαριστούσε με λίγα λόγια, θα έχωνε το δώρο κάτω από τη μασχάλη του και θα το άνοιγε όταν θα έφθανε στο σπίτι. Το επόμενο πρωί όταν εσείς δυνατόν να είχατε συμπεράνει ότι αυτός δεν εκτιμά και πολύ τα δώρα, θα επέστρεφε για να σας ευχαριστήση επίσημα. Και κάπως αυτή η πρόσθετη προσπάθεια κάνει τις ευχαριστίες να φαίνωνται λίγο πιο ειλικρινείς. Επίσης, ο Γκαναίος δεν θα αισθανθή την ανάγκη ν’ ανταποδώση—τουλάχιστον όχι πολύ γρήγορα. Θα σας επιτρέψη να έχετε την τιμή να είσθε ευεργέτης του.
Απόψεις Σχετικές με την Ενδυμασία και τη Φιλοξενία
Στη Γκάνα, όταν ντύνεται μια γυναίκα, κατά συνήθεια σκεπάζει τα πόδια της, αλλά όχι κατ’ ανάγκην και το επάνω μέρος του σώματός της. Έτσι μια μητέρα μπορεί να κουβεντιάζη μ’ έναν επισκέπτη ενώ θηλάζει το μωρό της. Και μέσα, κάποιος δυνατόν να συναντήση μια πιο ηλικιωμένη που εργάζεται, σκεπασμένη μόνο απ’ τη μέση και κάτω. Το νομίζετε αυτό σκανδαλιστικό; Ίσως ναι. Αλλά δεν είναι σκανδαλιστικό σε άτομα που έχουν ανατραφή σε μια κοινότητα όπου αυτό είναι η συνήθης ενδυμασία.
Εξ άλλου, προσέξτε έναν Γκαναίο που επισκέπτεται ένα σπίτι Ευρωπαίου ή Αμερικανού. Αυτός δυνατόν να βρη την οικοδέσποινα με σορτς. Και σε μερικές κοινότητες δυνατόν να την ιδή να βγαίνη έξω με την ίδια ενδυμασία. Ενώ η διαγωγή αυτή δυνατόν να είναι παραδεκτή από έναν Αμερικανό, ο Αφρικανός θα σκεπτόταν: «Να βγη έξω με τα εσώρουχά της!» Όπως βλέπετε, ο τρόπος με τον οποίον ανατρέφεται κανείς επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό εκείνο που θεωρεί κατάλληλο.
Τι θα πήτε αν φθάνατε στο σπίτι ενός οικοδεσπότου και σας προσέφερε ένα λουτρό; Μήπως αυτό θα σας προσέβαλλε νομίζοντας ότι είναι ένας υπαινιγμός ότι μυρίζετε άσχημα; Ή θα δεχόσαστε την προσφορά σαν μια χειρονομία φιλοξενίας; Οι Γκαναίοι κάνουν λουτρό δυο φορές την ημέρα, και δείχνουν τη φιλοξενία τους στους καλεσμένους με το να τους προσφέρουν ένα λουτρό. Αν είχατε επισκεφθή τη θερμή χώρα της Γκάνας, πιθανώς θα συμφωνούσατε ότι αυτή είναι μια ωραία συνήθεια, εφόσον ένα λουτρό είναι πράγματι δροσιστικό!
Στην Αμερική οι χαιρετισμοί τείνουν να είναι σύντομοι. Δυνατόν να είναι απλώς ένα γρήγορο «Γεια σας,» και έπειτα τα άτομα προχωρούν στις υποθέσεις των ή στη διασκέδασι. Στην Γκάνα εξ άλλου, ένας καλεσμένος κάθεται με άνεσι σε μια πολυθρόνα, και περνά λίγη ώρα για καλωσόρισμα και τυπικούς χαιρετισμούς. Κατά παράδοσιν, του δίνουν επίσης ένα ποτήρι νερό.
Ίσως σεις να προτιμάτε μια ωρισμένη συνήθεια από μια άλλη. Μπορεί να αισθάνεσθε ότι τα πολλά λόγια στην υποδοχή είναι σπατάλη χρόνου. Ή μπορεί η άποψίς σας να είναι ότι ο σύντομος χαιρετισμός είναι πολύ βιαστικός, ακόμη και αγενής. Αλλά μπορείτε να ανέχεσθε τους τρόπους των άλλων; Αν μπορήτε, αυτό θα δημιουργήση καλύτερες σχέσεις.
Ρυθμός της Ζωής και Λεπτομέρειες
Η συνήθεια του μακρού και τυπικού χαιρετισμού ατόμων μπορεί να κατανοηθή καλύτερα όταν κανείς εξετάση τον ρυθμό της ζωής στη Γκάνα. Φαίνεται ότι σε μια υψηλού βαθμού βιομηχανοποιημένη κοινωνία οι άνθρωποι συνήθως καθορίζουν τον χρόνο της δράσεώς των κι’ έχουν μικρούς αγώνες με το ρολόγι τους όλη την ημέρα. Αλλά δεν συμβαίνει το ίδιο με τους Γκαναίους. Αυτοί γενικά το παίρνουν αργά και με ησυχία. Θα βρίσκατε απογοητευτική την έλλειψι ενδιαφέροντός των για τον χρόνο; Ή βλέπετε αξία στον αναπαυτικό τους τρόπο ζωής;
Οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι ενδιαφέρονται επίσης για τη λεπτομέρεια και τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά. Δίνουν προσοχή σε αριθμούς πληθυσμού, σε ακριβή δρομολόγια ταξιδίων, σε αποχρώσεις χρωμάτων, σε ονόματα φυτών, και ούτω καθεξής. Αλλ’ ένας Γκαναίος γενικά δεν σκοτίζεται με λεπτομέρειες. Επί παραδείγματι, θα μπορούσε κάποιος να ρωτήση ένα Γκαναίον σχετικώς με τον θάνατο ενός ατόμου: «Ποιας ηλικίας ήταν ο κύριος αυτός;»
«Ω, πολύ ηλικιωμένος, περίπου 120 ετών,» δυνατόν να είναι η απάντησις. Αλλ’ αυτό σημαίνει μόνον ηλικιωμένος. Κανένας πραγματικά δεν λογάριασε χρόνια. Αυτό δεν θεωρείται εδώ σπουδαίο.
Παρακολουθώντας περισσότερο το ζήτημα, θα μπορούσε κανείς να ρωτήση: «Ποια ήταν η αιτία του θανάτου του;»
«Πυρετός,» ή, «Δεν ξέρομε,» μπορεί να είναι η μοιρολατρική απάντησις που θα δοθή. Και στο κάτω-κάτω έχει μήπως σημασία; Το αποτέλεσμα είναι εκείνο που ενδιαφέρει να γνωρίζη κανείς ή όχι. Τουλάχιστον έτσι συνήθως σκέπτονται οι Γκαναίοι.
Η Οικογένεια
Στη Γκάνα η οικογένεια είναι ένα μεγάλο συγγενολόι που λειτουργεί όμοια κατά πολύ με μια εταιρία. Πολλές γενεές συγγενών συνήθως ζουν μαζί σε μια οικογενειακή ένωσι. Αυτό αντιπροσωπεύει ασφάλεια, διότι θεωρητικώς το άτομο έχει την υποστήριξι μιας ολόκληρης ομάδος συγγενών, των οποίων ο αριθμός, ο πλούτος και η δύναμις είναι πάντοτε στη διάθεσί του. Ένας Γκαναίος παρουσιάζει κάποιον λέγοντας, «Αυτός είναι ο αδελφός μου.» Αλλά πραγματικά το άτομο δυνατόν να είναι μόνον εξάδελφος.
Σε άλλα μέρη του κόσμου οι οικογένειες είναι συνήθως μικρότερες και όχι τόσο στενά συνδεδεμένες. Ένας Αμερικανός ή Ευρωπαίος, όταν μιλή για την οικογένειά του δυνατόν ν’ αναφέρη ότι η μητέρα του είναι καλά. «Έχει το δικό της σπίτι και ζη με το δικό της εισόδημα,» μπορεί να πη στους Γκαναίους φίλους του.
«Ζη τελείως μόνη;» κάποιος διακόπτει.
«Ω ναι, μπορεί πολύ καλά να τα καταφέρνη μόνη,» είναι η απάντησις.
«Τι τρομερό! Τι μοναξιά! Πόσο σκληρό ν’ αφήνη κανείς τη μητέρα του να ζη μόνη της, χωρίς να έχη γύρω της παιδιά κι’ εγγόνια, ανεψιούς και ανεψιές!» θα είναι η αντίδρασις.
Το άτομο δυνατόν να στενοχωρηθή που ανέφερε τη μητέρα του. Και είναι προσεκτικό να μην βγάλη λέξι για τα γεροντοκομεία που είναι κοινά εκεί στη χώρα του. Μήπως αισθάνεσθε ότι αξίζει ο τύπος της Αφρικανικής οικογενείας με τον στενό δεσμό της;
Σ’ έναν Αμερικανό ή Ευρωπαίο, η πολυγαμία μπορεί πράγματι να φαίνεται παράξενη συνήθεια, αλλά στην Αφρική είναι γενικός και παραδεκτός τρόπος ζωής. Η ευκολία με την οποίαν γίνεται δεκτή η πολυγαμία δείχνεται από αυτές τις κοινές συστάσεις, «Αυτή είναι η σύζυγος του πατέρα μου,» ή «Αυτός είναι αδελφός μου—από τον ίδιο πατέρα αλλ’ από άλλη μητέρα.»
Καταλαβαίνει κανείς λοιπόν, ότι ένας πολύγαμος συχνά βρίσκει δύσκολο ν’ ανταποκριθή στον κανόνα της Βίβλου να ζη κανείς μόνο με μια σύζυγο. (1 Τιμ. 3:2, 12) Εν τούτοις, πολλοί Αφρικανοί οι οποίοι φθάνουν να κατανοήσουν τη Βίβλο, εγκαταλείπουν αυτή τη συνήθεια επειδή πραγματικά αγαπούν τον Θεό και θέλουν την επιδοκιμασία του.
Συνείδησις των Θέσεων και Δούλοι
Οι Γκαναίοι έχουν πλήρη συνείδησι των θέσεων. Η ηλικία δίνει μια θέσι. Το χρήμα επίσης. Οι άνδρες θεωρούνται ανώτεροι από τις γυναίκες. Οι μορφωμένοι άνθρωποι θεωρούνται καλύτεροι από τους αμόρφωτους. Τα νεαρώτερα μέλη της οικογένειας, μολονότι ενήλικοι, έχουν μικρή επιρροή. Επιδοκιμάζετε μια τέτοια συνείδησι των θέσεων;
Βοήθεια στη διατήρησι θέσεως στη Γκάνα είναι το να διαθέτη κανείς φθηνούς δούλους. Σύμφωνα με τα μέσα του, ένας οικοδεσπότης σιγά σιγά αποκτά έναν οικιακόν δούλο, ένα παιδί για την πλύσι, ένα κηπουρό, ένα σωφέρ, και ούτω καθεξής. Σχεδόν κάθε γυναίκα μετρίων εισοδημάτων έχει υπηρέτρια. Συνήθως αυτή αποκτάται όταν είναι μικρή, πιθανώς στην ηλικία των οκτώ ή δέκα ετών. Αυτή παίρνει πολύ λίγα από την άποψι της πληρωμής και πολλά αναμένονται από αυτήν σχετικά με τις δουλειές του σπιτιού. Μήπως αισθάνεσθε συμπόνια για τη μικρή υπηρετριούλα;
Εν τούτοις, η κοπέλα ευεργετείται. Η κυρία της είναι υπεύθυνη να φροντίση ώστε να λάβη τη βασική σχολική εκπαίδευσι, ή τουλάχιστον να διδαχθή ένα επάγγελμα, ως της μοδίστρας ή της πωλήτριας ή οτιδήποτε η κυρία κάνει. Την φροντίζουν σαν μέλος της οικογενείας. Μαθαίνει να λαμβάνει ευθύνη, να μαγειρεύη και να φροντίζη για το νοικοκυριό, και η εκπαίδευσις αυτή την καθιστά μια επιθυμητή σύζυγο.
Συνήθειες του Γάμου
Στη Γκάνα συνηθίζεται το τίμημα της νύφης. Η τρέχουσα τιμή για μια νύφη ποικίλλει σε μεγάλο βαθμό ανάλογα με την κοινότητα, την κοινωνική θέσι της οικογενείας της, τη μόρφωσί της και την ομορφιά της. Μήπως αυτή η συνήθεια της αγοράς μιας νύφης φαίνεται λίγο πολύ συμφεροντολόγος για σας; Έχει όμως πρακτικές απόψεις.
Το χρήμα θα προμηθεύση στη νύφη αναγκαία πράγματα, όπως είναι τα μαγειρικά σκεύη και άλλα είδη του νοικοκυριού για να ξεκινήση με το νέο της σπίτι. Δυνατόν επίσης να περιληφθούν στο τίμημα της νύμφης υφάσματα για ενδυμασίες, που θα την κάμουν ικανή να ντύνεται καλά μετά το γάμο. Πολλά μέλη της μεγάλης οικογενείας συνεισέφεραν για την ανατροφή και εκπαίδευσι της κόρης κι’ έτσι ο μελλοντικός γαμβρός δείχνει την εκτίμησί του με το να τους κάμη ένα δώρο. Όλες αυτές οι διευθετήσεις χρειάζονται χρόνο, μερικές φορές χρόνια, ειδικά αν ο άνδρας δεν είναι πάρα πολύ εύπορος και πρέπει να πληρώνη σε δόσεις.
Όταν τελικά φθάση η ημέρα του γάμου, το ζεύγος παρουσιάζεται δημόσια με τα στολίδια των. Οι στενοί φίλοι συνοδεύουν τους νεονύμφους στο νέο τους σπίτι. Τις επόμενες ημέρες το ζεύγος συνήθως κάνει επισκέψεις για να ευχαριστήση εκείνους που βοήθησαν στις προετοιμασίες του γάμου. Και οι φίλοι, επίσης, τους χαιρετούν στο νέο τους σπίτι, και ειδικά η παράνυμφος πρέπει να τους επισκέπτεται καθημερινά για να βλέπη ότι όλα πάνε καλά.
Μπορεί να σκέπτεσθε, «Τι τρομερό! Τόσο λίγη ησυχία στο σπίτι!» Ίσως να σκέπτεσθε έτσι, αν είσθε Αμερικανός. Αλλά στη Γκάνα το ν’ αναχωρήστε σε ταξίδι όταν βρίσκεσθε στον μήνα του μέλιτος θα ήταν ύποπτο. Γιατί τρέχουν αυτοί μακρυά; Θ’ απορούσαν οι άνθρωποι. Ποια συνήθεια προτιμάτε σεις;
Τεκνοποιία και Ανατροφή Τέκνων
Για μερικούς ανθρώπους η συντροφιά θεωρείται το πιο σπουδαίο στον γάμο. Οι Γκαναίοι, όμως, θέτουν πρωταρχική σπουδαιότητα στην τεκνοποιία. Πράγματι, όταν μια μητέρα έχη φέρει στον κόσμο δέκα παιδιά, γίνεται μια γιορτή στην οποία παρουσιάζεται ως δώρον ένα πρόβατο. Μπορεί να συμπεράνετε ότι το δώρο γίνεται «στη γυναίκα, φυσικά, για την ταλαιπωρία που υπέμεινε δέκα φορές.» Όχι, αλλά μάλλον στον άνδρα. Αυτό συμβαίνει επειδή αυτός εφρόντισε για δέκα παιδιά, και αυτά, σύμφωνα με το αρχαίο σύστημα της πατριάς θα οικοδομήσουν τον πληθυσμό και θα δώσουν γόητρο στην οικογένεια της μητέρας.
Σ’ ένα Γκαναίο που επισκέφθηκε τη Νέα Υόρκη δεν άρεσε η συνήθεια εκεί της φροντίδος για τα παιδιά, διότι είδε ότι πολλές γυναίκες «ωθούσαν το μωρό τους σ’ ένα καροτσάκι και κρατούσαν το σκυλάκι τους στην αγκαλιά τους.» Στη Γκάνα, τα μωρά συνήθως δένονται στη ράχη της μητέρας των. Το βρέφος είναι ασφαλές, τα χέρια της μητέρας είναι ελεύθερα και κρατούν μόνο τα απαραίτητα γι’ αυτό. Χωρίς αμφιβολία θα συμφωνήσετε ότι αυτή η συνήθεια αξίζει.
Επίσης, ένας Γκαναίος εύκολα μπορεί να εξοργισθή από την Αμερικανική και Ευρωπαϊκή συνήθεια να δίνωνται πολλά παιχνίδια στα παιδιά, ή να έχουν το δικό τους πιάτο, τη δική τους πολυθρόνα, ακόμη και το δικό τους δωμάτιο. Μπορεί να ρωτήση. Δεν παρέχονται έτσι στο παιδί όλες οι ανέσεις σαν να είναι ενήλικος;
Εξ άλλου, ένα παιδί Αφρικανού είναι μόνον ένα από την ομάδα. Αντί να έχη ένα δωμάτιο για τον εαυτό του, μετέχει στο κοινό στρώμα του ύπνου και του αναλογεί ένα σκαμνί για να κάθεται αν κανείς ενήλικος δεν το χρειάζεται. Περιβάλλεται από ένα πλήθος συγγενών και τρώγει από την ίδια σουπιέρα μαζί με τους γονείς του και φίλους. Έχει λίγα παιχνίδια του εμπορίου, άλλα χρησιμοποιεί την ωραία του φαντασία και εξυπνάδα για να κατασκευάζη τα δικά του παιχνίδια. Είναι αγαπητό και το προσέχουν, αλλά δεν το παραχαϊδεύουν. Είναι πιθανώτερο να μεγαλώνη με σεβασμό για όλους τους ενηλίκους.
Συχνά, όταν για πρώτη φορά ένα άτομο μαθαίνη για τα έθιμα άλλων λαών, τα θεωρή παράξενα ή ακόμη και αντιπαθητικά. Αλλ’ όταν τα εξετάζη προσεκτικώτερα και αντικειμενικά, συχνά τα βρίσκει ότι αξίζουν, πράγματι, ότι μερικά απ’ αυτά τα προτιμά από τα δικά του. Διεπιστώσατε μήπως ότι αυτό αληθεύει;
—Από τον ανταποκριτή του «Ξύπνα!» στη Γκάνα.