Η Σύγχρονη Συσκευασία Τροφίμων—Είναι Καλή ή Κακή;
Σ’ ΈΝΑ χρόνο η μέση Αμερικανίδα νοικοκυρά ανοίγει δυο χιλιάδες πακέτα από τα οποία τα περισσότερα περιέχουν τρόφιμα και ποτά. Όταν μπαίνη σ’ ένα σουπερμάρκετ αντιμετωπίζει μια έκθεσι από δέκα χιλιάδες περίπου συσκευασμένα αντικείμενα—όλα περιτυλιγμένα με πλαστικό, μέταλλο, χαρτί ή ξύλο με ζωηρά χρώματα.
Τι αντίθεσι μ’ αυτό που συνέβαινε πριν λίγα χρόνια όταν οι άνθρωποι πήγαιναν στα μικρά συνοικιακά μαγαζιά! Σπάνια υπήρχαν εκεί πολλές μάρκες για να διάλεξη κανείς—οι άνθρωποι αγόραζαν απλώς αυτά που διέθετε ο μπακάλης. Οι πλατείες εξυπηρετούνταν ευγενικά από έναν υπάλληλο, που ήταν συνήθως ο ιδιοκτήτης. Το αλεύρι και τη ζάχαρι τα έπαιρναν με τη σέσουλα και τα ζύγιζαν, τα κρακεράκια τα έπαιρναν από το «βαρέλι» και το κρέας και το τυρί τα έκοβαν κατά παραγγελία.
Μπορείτε να φαντασθήτε τους συγχρόνους πελάτες στην Αμερική και σ’ άλλα «προωδευμένα έθνη» να αγοράζουν ακόμη τα τρόφιμά τους μ’ αυτό τον τρόπο; Δεν φαίνεται πιθανόν, έτσι δεν είναι; Αλλά γιατί ήταν αναγκαία η αντικατάστασις με τη σύγχρονη προσυσκευασία των τροφίμων; Έγινε για το καλύτερο συμφέρον σας ως καταναλωτού;
Ένας μεγάλος παράγων που προκάλεσε τη στροφή στα σύγχρονα συσκευασμένα τρόφιμα είναι η απομάκρυνσις των ανθρώπων από τις μικρές κοινότητες και τα αγροκτήματα όπου παράγονται τα τρόφιμα. Τα τελευταία εκατό περίπου χρόνια, διαρκώς περισσότεροι άνθρωποι μετώκησαν σε μεγάλες πόλεις για να εργασθούν σε εργοστάσια και γραφεία. Ο ρυθμός της ζωής έγινε ταχύτερος και καθένας απαιτεί ταχύτητα και ευκολία ακόμη και στο άνοιγμα ενός περιτυλίγματος καραμελών. Τα προσυσκευασμένα τρόφιμα απεδείχθησαν ωφέλιμα κατά πολλούς τρόπους για την εξυπηρέτησι εκείνων των ανθρώπων που ζουν μακρυά από τα αγροκτήματα.
Οι Ωφέλιμες Υπηρεσίες της Σύγχρονης Συσκευασίας
Εν πρώτοις, η σύγχρονη κονσερβοποίησις και κατάψυξις καθιστούν δυνατό να διατηρηθούν επί μήνες ακόμη και χρόνια πολλές ποικιλίες τροφίμων χωρίς φόβο να χαλάσουν από νοσογόνους οργανισμούς. Όπως είναι συσκευασμένα μπορούν ν’ αποσταλούν οπουδήποτε στον κόσμο, να τα πιάσουν επανειλημμένως πολλοί πιθανοί αγορασταί κι εντούτοις να παραμείνουν υγιεινά.
Τα συσκευασμένα τρόφιμα είναι επίσης εξυπηρετικά. Τα προμετρημένα κουτιά ενός ωρισμένου τροφίμου έχουν το ίδιο μέγεθος κι έτσι μπορούν εύκολα να φορτωθούν, να στοιβασθούν, να κοστολογηθούν και να αποθηκευθούν. Τα τελευταία χρόνια η συσκευασία εδημιούργησε επιπρόσθετες εξυπηρετήσεις. Μερικές κονσέρβες σήμερα ούτε καν χρειάζονται ανοιχτήρι, διότι έχουν καπάκια που αποσφραγίζονται. Κατεψυγμένα «γεύματα Τηλεοράσεως» θερμαίνονται και σερβίρονται στο σαν δίσκο κουτί μέσα στο οποίο αγοράζονται. Λαχανικά και κρέας «για βράσιμο μέσα στη σακκούλα» μαγειρεύονται σε ζεστό νερό στην ιδία σακκούλα που κατεψύχθησαν.
Η σύγχρονη συσκευασία εκτελεί κι άλλες ωφέλιμες υπηρεσίες. Έντυπα περιτυλίγματα και ετικέττες λέγουν στον πελάτη τι θα βρη μέσα, καθώς και την ποσότητα και την τιμή του. Μπορεί επίσης να υπάρχουν συνταγές ή οδηγίες για τη χρήσι της τροφής.
Η συσκευασία μπορεί επίσης να είναι διακοσμητική καθώς και εξυπηρετική. Ποιος δεν έχει δει μια φιάλη κρασιού σε μια αχυρένια συσκευασία; Τοποθετημένη επάνω στο τραπέζι του φαγητού δίνει κάποια ατμόσφαιρα σε οποιοδήποτε γεύμα. Οι μαρμελάδες και τα γλυκά συχνά πωλούνται σε κομψά γυάλινα δοχεία. Το άσπρο τυρί και το βούτυρο μερικές φορές συσκευάζονται σε πλαστικά κουτιά που δεν χαλούν διόλου την εμφάνισι του τραπεζιού. Ή, τα μεγαλύτερα κουτιά καφέ είναι χρωματισμένα ζωηρά σαν καραφάκια για να ταιριάζουν με τη διακόσμησι μιας σύγχρονης κουζίνας. Εδώ, όμως, είναι που εσείς, ο καταναλωτής, πρέπει να χρησιμοποιήσετε διάκρισι. Γιατί;
Μπορεί να παρασυρθήτε και ν’ αγοράσετε ένα προϊόν λόγω του κουτιού του. Η σύγχρονη συσκευασία, βλέπετε, εξυπηρετεί κι έναν άλλο μεγάλο σκοπό—αν είναι ‘καλός’ ή ‘κακός’ αυτό είναι συζητήσιμο. Ποιος είναι αυτός ο άλλος σκοπός;
Η «Συσκευασία Είναι ο Πωλητής»
Η συσκευασία είναι ο πωλητής. Και πρέπει να είναι. Εσείς, ο μέσος πελάτης, περνάτε μπροστά από 300 αντικείμενα το λεπτό σε ένα σουπερμάρκετ. Δεν υπάρχει υπάλληλος πωλητής για να σας συστήση το ένα αντί του άλλου. Η συσκευασία η ίδια πρέπει να κάμη την πώλησι. Προσπαθεί, σαν να πούμε, να ξεχωρίση και να πη, ‘Αγόρασε εμένα και όχι την άλλη μάρκα!’
Έτσι το σχέδιο της συσκευασίας πρέπει να είναι επιδέξιο, ακόμη και δελεαστικό, παρακινώντας σας να το αγοράσετε. Και πραγματικά πωλεί. Οι μελέτες δείχνουν ότι το 70 περίπου τοις εκατό όλων των αποφάσεων για ψώνια γίνονται αφού οι πελάτες μπουν στο κατάστημα. Οι σχεδιασταί των κουτιών κεντρίζουν το αίσθημα σας της «αυθόρμητης αγοράς.» Αλλάζουν κατά περιόδους το σχήμα των κουτιών για μεγαλύτερη προσέλκυσι του κοινού. Οι αλλαγές της συσκευασίας σχεδόν πάντοτε έγιναν σημείο ‘προοδευτικής σκέψεως.’ Μερικές προσαρμογές, βέβαια, όπως είδαμε, σας πρόσφεραν επιπρόσθετες εξυπηρετήσεις. Το μεταλλικό στόμιο στις αλατιέρες, επί παραδείγματι, βοηθεί να χύνεται το αλάτι. Αλλά πολλές αλλαγές γίνονται απλώς για να προσελκύσουν το μάτι του αγοραστού.
Όλες αυτές οι αλλαγές είναι δαπανηρές, τα χρώματα και τα καλούπια για την κατασκευή μιας ‘ομορφότερης’ φιάλης είναι δαπανηρά. Επίσης, ένα νέο κουτί μπορεί να χρειάζεται νέο μηχάνημα συσκευασίας ή μπορεί να δημιουργή μεγαλύτερη φθορά κατά την κατασκευή. Ίσως να είναι δυσκολώτερο να φορτωθή για αποστολή. Τώρα, ποιος νομίζετε ότι πληρώνει για όλες αυτές τις αλλαγές; Ασφαλώς, εσείς—ο καταναλωτής! Στην πραγματικότητα, το κόστος της συσκευασίας τροφίμων σήμερα μπορεί να φθάνη ως το 24 τοις εκατό της συνολικής τιμής του προϊόντος. Σαν φρόνιμος αγοραστής, επομένως, βεβαιωθήτε ότι τα χρήματα που πληρώνετε είναι για την τροφή, όχι απλώς για το κουτί. Μη σας ξεγελούν οι επιδέξιοι τρόποι συσκευασίας. Τι θα πρέπει να κάμετε;
Να Είσθε Προσεκτικός Αγοραστής στον Κόσμο της Συσκευασίας
Όταν ψωνίζετε, διαθέστε χρόνο για να διαβάσετε τις ετικέττες προσεκτικά. Πολλοί αγορασταί από συνήθεια παίρνουν το ίδιο αντικείμενο κάθε φορά που ψωνίζουν χωρίς να κάμουν τον κόπο να συγκρίνουν την τιμή του με το περιεχόμενο. Αυτό μπορεί να είναι ένα δαπανηρό λάθος. Επί παραδείγματι, ένας παραγωγός τροφίμων πουλούσε φιάλες με δεκαπέντε ουγγιές τουρσιά μέσα. Το κόστος παραγωγής του ανήλθε, αλλά η λιανική τιμή των τουρσιών που πουλούσε παρέμεινε η ίδια. Πώς ήταν αυτό δυνατόν; Είναι απλό—ο παραγωγός διετήρησε το ίδιο μέγεθος φιάλης άλλα μόνο που έβαζε μέσα 13 3/4 ουγγιές τουρσιών. Μόνον αυτοί οι αγορασταί που διαβάζουν προσεκτικά τις ετικέττες αντελήφθησαν ότι αγόραζαν λιγώτερα τουρσιά—αλλά επλήρωναν την ίδια τιμή.
Άλλοι αγορασταί πιστεύουν ότι πάντα εξοικονομούν χρήματα όταν αγοράζουν «γίγαντες», «οικονομικά» ή «οικογενειακά» μεγέθη. Όταν ψωνίζετε, είναι καλό να ρωτάτε: Πόσο πληρώνω, ας πούμε κατά ουγγιά για το μεγαλύτερο; Σε ωρισμένες περιπτώσεις το μικρότερο κουτί είναι πραγματικά πιο οικονομικό. Προφανώς χρειάζεται χρόνος για να κάμετε τέτοιες συγκρίσεις. Μολονότι ο χρόνος είναι περιωρισμένος στον σύγχρονο κόσμο, εν τούτοις λίγα επί πλέον λεπτά για να διαβάσετε τις ετικέττες συσκευασίας μπορεί να σας εξοικονομήσουν χρήματα.
Οι πολυάριθμες αλλαγές στα σχέδια συσκευασίας έχουν χρησιμεύσει για να δελεάσουν τον καταναλωτή να αγοράση. Συγχρόνως αυτή η διαδικασία έχει συμβάλει επίσης σ’ αυτό που μπορεί να ονομασθή το μεγαλύτερο πρόβλημα που δημιουργήθηκε από τη βιομηχανία συσκευασίας—την καταστροφή των απορριπτόμενων περιτυλιγμάτων.
Η Σύγχρονη Συσκευασία Μολύνει
Επί δεκαετίες οι άνθρωποι απορρίπτουν κουτιά από κονσέρβες, φιάλες, χάρτινα κουτιά, περιτυλίγματα, και άλλα. Τώρα τα σκουπίδια έχουν φθάσει σε κρίσιμες αναλογίες, ειδικά στις μεγάλες πόλεις. Η πόλις της Νέας Υόρκης, επί παραδείγματι, πετάει 15.000 τόννους σκουπιδιών κάθε μέρα, πολλά από τα οποία είναι υλικά συσκευασίας. Τώρα οι περιοχές της πόλεως για την απόρριψι των σκουπιδιών λιγοστεύουν. Βέβαια το πρόβλημα ξαπλώθηκε πολύ έξω από τις μεγαλουπόλεις. Οι πεταγμένες φιάλες και τα κουτιά των κονσερβών λερώνουν ακόμη και τις εξωτερικές συνοικίες. Τι μπορεί να γίνη με το πρόβλημα της καταστροφής των σκουπιδιών συσκευασίας;
Πολλοί πολίτες των Η.Π.Α. ακολουθώντας τα ίχνη των περιβαλλοντιστών ισχυρίζονται ότι τα σκουπίδια θα εμειώνοντο πολύ αν οι εταιρίες ποτών σταματούσαν να χρησιμοποιούν δοχεία που μετά τη χρήσι τα πετούν. Θέλουν να ξαναγυρίσουν στην παλιά μέθοδο των φιαλών. Ίσως να έχετε ακούσει να το λέγουν αυτό. Θα επετύγχανε αυτό πράγματι;
Είναι αλήθεια ότι ο αριθμός των μη επιστρεφομένων φιαλών έχει σαφώς ελαττωθή. Μεταξύ των ετών 1958 και 1970 η κατανάλωσις ποτών ανήλθε κατά 60 τοις εκατό περίπου στις Ηνωμένες Πολιτείες· αλλά στην ίδια περίοδο χρησιμοποιήθηκαν 4,2 φορές περισσότερα δοχεία. Προφανώς κατασκευάζονται περισσότερα δοχεία που απορρίπτονται απ’ ό,τι στο παρελθόν. Αλλά γιατί;
Διότι προφανώς αυτό είναι εκείνο που θέλει το κοινό. Παρ’ όλα όσα λέγουν οι άνθρωποι, τα έργα τους δεν συμφωνούν με τον ισχυρισμό τους ότι προτιμούν τις επιστρεφόμενες φιάλες. Ένα μεγάλο ποσοστό σκουπιδιών στους Αμερικανικούς δρόμους είναι φιάλες που θα μπορούσαν να επιστραφούν έναντι χρημάτων. Κάποτε τις φιάλες τις επέστρεφαν κατά μέσον όρο στις Ηνωμένες Πολιτείες γύρω στις σαράντα φορές. Τώρα ο μέσος όρος είναι δεκαπέντε φορές, και σε μερικά μέρη της χώρας μόνο τέσσερις φορές. Ναι, το κοινό φαίνεται να προτιμά τις αχρηστευόμενες φιάλες. Δεν είναι εκπληκτικό που μια μελέτη δείχνει ότι αν οι βιομηχανίες ποτών χρησιμοποιούσαν πάλι μόνο χρησιμοποιημένες φιάλες, τα σκουπίδια θα εμειώνοντο μόνο κατά 11 τοις εκατό.
Ίσως να έχετε ακούσει άλλους να λέγουν ότι το πλαστικό θα πρέπει να περιορισθή ως υλικό συσκευασίας αφού φυσιολογικά δεν σαπίζει και επομένως συμβάλλει στο πρόβλημα των σκουπιδιών. Υπάρχει κάποια αλήθεια σ’ αυτόν τον ισχυρισμό. Αλλά, από την άλλη μεριά, τα πλαστικά δεν αποτελούν κίνδυνο όπως τα σπασμένα γυαλιά.
Ένα πλαστικό έχει ιδιαίτερα επικριθή και για άλλο λόγο. Η χλωριούχος πολυβινύλη (PVC) εκπέμπει χλωριούχο αέριο όταν καίγεται. Όταν ενώνεται με νερό σχηματίζει ατμούς υδροχλωρικού οξέως που μπορούν να φθείρουν τους κλιβάνους καταστροφής σκουπιδιών. Αλλά κι εδώ, επίσης, φαίνεται να υπάρχη και η άλλη πλευρά της ιστορίας. Ο Τομ Αλεξάντερ λέγει στο περιοδικό Φόρτσιουν:
«Πολλοί εργαζόμενοι στους κλιβάνους λέγουν ότι δέχονται ευχαρίστως τα πλαστικά· ισχυρίζονται ότι η ποσότης που βρίσκεται στα συνηθισμένα σκουπίδια δεν είναι αρκετή για να κάμη ζημιά και μάλλον βοηθεί να συντελήται η καύσις, ιδιαίτερα όταν υπάρχη μεγάλη ποσότης υγρών σκουπιδιών.»
Πάντως, η ποσότης των χρησιμοποιουμένων πλαστικών βρίσκεται σε άνοδο. Χωρίς αμφιβολία οι ειδικοί είναι σε αμηχανία με το πρόβλημα της καταστροφής των σκουπιδιών που δημιουργείται τόσο από τα πλαστικά όσο και από άλλες σύγχρονες συσκευασίες. Τι μπορεί να γίνη γι’ αυτό;
Λύσις του Προβλήματος της Μολύνσεως από τη Συσκευασία
Ένα πράγμα θα ελάφρωνε, αν όχι να εξήλειφε, αυτό το πρόβλημα. Ποιο είναι αυτό; Αν όλοι μας πηγαίναμε να ζήσωμε πάλι «στην ύπαιθρο», σε μια αγροτική κοινωνία, οι άνθρωποι δεν θα συγκεντρώνονταν σε μεγάλες πόλεις, αλλά κάθε οικογένεια θα έτρωγε αυτά που παρήγε η ίδια. Φρέσκα μήλα, αχλάδια, ροδάκινα, καρότα και άλλα, παράγονται όλα στη δική τους ‘φυσική συσκευασία.’ Αυτή η συσκευασία μπορεί συχνά να φαγωθή! Άλλη μπορεί να χρησιμοποιηθή με άλλους τρόπους. Επί παραδείγματι, η καρύδα δίνει γάλα και ψύχα. Αλλά το εξωτερικό μέρος της καρύδας μπορεί να χρησιμοποιηθή για να γίνουν σχοινιά, ψάθες και παρόμοια. Οι φλούδες των λεμονιών και των πορτοκαλιών γίνονται μαρμελάδα· οι φλούδες του καρπουζιού γίνονται νόστιμα γλυκά. Οι φλούδες και τα «άχρηστα» άλλων φυσικών συσκευασιών σαπίζουν ύστερα από ωρισμένο χρόνο και έτσι ξαναγυρίζουν στο χώμα ως φυσικά λιπάσματα.
Αλλά το γεγονός παραμένει ότι σήμερα εκατομμύρια άνθρωποι δεν ζουν σε μια αγροτική κοινωνία. Γι’ αυτούς η συσκευασία είναι καλή—μέσω αυτής τρέφονται. Τα προβλήματα, όπως η καταστροφή των σκουπιδιών, που έφερε μαζί της η συσκευασία, πρέπει να θεωρηθούν μέρος της τιμής για να επιτευχθή αυτή η εργασία. Χωρίς αμφιβολία θα συνεχισθή εωσότου οι άνθρωποι ξαναζήσουν πιο κοντά στη γη.