Αζουλέγιος—Μια ‘Αφήγησις’ Αρχαίας Ιστορίας με Πλακίδια
Από τον ανταποκριτή του «Ξύπνα!» στην Πορτογαλία
ΕΧΕΤΕ ποτέ ακούσει για τα αζουλέγιος; Αυτή η λέξις είναι πολύ συνηθισμένη στην Πορτογαλία. Τα αζουλέγιος είναι κεραμεικά, αλλά πιθανώς διαφορετικά από τις περισσότερες ποικιλίες που έχετε δει.
Τα αζουλέγιος είναι πήλινα κεραμεικά που έχουν διακοσμηθή μ’ έναν όμορφο τρόπο από κάποιον καλλιτέχνη κι έχουν καλυφθή μ’ ένα λεπτό σαν γυαλί στρώμα για προστασία. Έπειτα «ψήνονται» σ’ έναν ειδικό φούρνο, ή «κλίβανο»—μια διαδικασία που συντελεί σε μεγαλύτερη ανθεκτικότητα. Τα αζουλέγιος απεικονίζουν γεωμετρικά σχέδια που ελκύουν το μάτι και εικόνες πραγμάτων, περιλαμβανομένης της ζωής στην ξηρά και τη θάλασσα. Μερικά απεικονίζουν ιστορίες από την αρχαία μυθολογία.
Σε πολλά μέρη της Πορτογαλίας μόλις περπατήση κανείς λίγο θα συναντήση τα αζουλέγιος. Συχνά εμφανίζονται ως σήματα με τα ονόματα των δρόμων. Η Ρούα Αλέγκρε, που σημαίνει «ευτυχής,» «ευχαριστημένος,» ή «γεμάτος ζωή δρόμος,» είναι ένα παράδειγμα εδώ στη Λισσαβώνα. Μια ορθογώνια πινακίδα από έξη κεραμικά τοποθετημένη σ’ έναν τοίχο δείχνει το όνομα του δρόμου. Οι δύο λέξεις βρίσκονται στο κέντρο η μια επάνω απ’ την άλλη σε κομψή γραφή με μπλε χρώμα σε άσπρο φόντο. Ένα ευχάριστο σχέδιο σε χρυσό χρώμα με πράσινα φύλλα εδώ κι εκεί σχηματίζει ένα πλαίσιο γύρω από τα εξωτερικά άκρα του ορθογωνίου. Δύο λουλούδια σε ροζ χρώμα στολίζουν τις επάνω γωνίες.
Τα αζουλέγιος επίσης χρησιμεύουν ως πλάκες στις θύρες (με το όνομα του ενοίκου) και ως αριθμοί για τα σπίτια. Τα οικήματα, παλαιά και νέα, έχουν διακοσμητικές επενδύσεις με κεραμεικά. Στα χωριά κοντά στη Λισσαβώνα είναι συνηθισμένο να βλέπη κανείς στον εξωτερικό τοίχο των ασβεστωμένων σπιτιών μια εικόνα του αγαπημένου «αγίου» του οικοδεσπότου—κι αυτό με αζουλέγιος. Μέσα στο σπίτι, επίσης, το βλέμμα σας θα συναντήση αζουλέγιος. Μπορεί να τα δήτε ως επένδυσι σε κάποιο τζάκι, ως υποστηρίγματα για γλάστρες, ή ως πλαίσια για καθρέπτες και εικόνες.
Τα αζουλέγιος της Πορτογαλίας έχουν αρχαία ιστορία. Το ίδιο το όνομα μπορεί να έχη σημασία. Μολονότι μερικοί ισχυρίζονται ότι προέρχεται από τη λέξι αζούλ, που σημαίνει «μπλε,» άλλοι λέγουν ότι αυτή η Πορτογαλική λέξις ανεπτύχθη από ένα Αραβικό ρήμα, το ζαλλάγκα, που σημαίνει «είναι απαλό, ολισθηρό.» Τον δέκατο τέταρτο αιώνα, η Πορτογαλία εισήγαγε καλλιτεχνικά και χρωματιστά κεραμεικά από την Ανδαλουσία της Ισπανίας, όπου υπήρχε ισχυρή Μαυριτανική ή Αραβική επίδρασι και στην τέχνη και στη γλώσσα. Μπορεί να δη κανείς ακόμη και σήμερα κεραμεικά απ’ εκείνη την περίοδο μέσα κι έξω από θρησκευτικά κτίρια στις πόλεις της Κόρντομπα και της Σεβίλλης. Διακοσμημένα με πράσινο, λευκό, μπλε, μαύρο και κοκκαλί χρώμα, έχουν πολύπλοκα σχέδια πολυγώνων και αστεροειδή σχήματα, χαρακτηριστικά του ΙσπανοΜαυριτανικού στυλ.
Αλλά η Ισπανία δεν είναι η μοναδική πηγή αζουλέγιος. Μεγάλο μέρος της διακοσμήσεως επάνω στα κεραμεικά παριστάνουν σχέδια της Ανατολής, που θυμίζουν την Κίνα. Πριν από αιώνες οι Πορτογάλοι εξερευνηταί διεξήγαν εμπόριο στο δέλτα της Καντώνος. Εντυπωσιασμένοι από την ομορφιά της λεπτής Κινεζικής πορσελάνης, οι εξερευνηταί έφεραν αρκετή πορσελάνη πίσω στη Λισσαβώνα. Οι Κινέζοι είχαν ιδιαίτερη αδυναμία στο να χρησιμοποιούν μπλε πάνω στο λευκό για να διακοσμούν την πορσελάνη, ένα σχέδιο χρωμάτων που θα δήτε συχνά στα αζουλέγιος εδώ στην Πορτογαλία. Στη διάρκεια του δεκάτου εβδόμου αιώνος οι Ολλανδοί έκαμαν μια θαυμάσια απομίμησι του Κινεζικού αυτού προϊόντος. Η Πορτογαλία έσπευσε να εισαγάγη αυτό το προϊόν από την Ολλανδία. Έτσι, τα αζουλέγιος μας, μολονότι αποτελούν μνημείον της Πορτογαλικής λεπτότητος, έχουν μια αρχαία ιστορία που περιλαμβάνει καλλιτεχνικά στοιχεία από άλλες χώρες.