Το Κουνούπι—Έντομο που Απειλεί τη Νύχτα;

ΟΙ ΣΚΙΕΣ της νύκτας έχουν πέσει και επικρατεί σκοτάδι. Έχετε ξαπλώσει νωρίς ελπίζοντας ν’ απολαύσετε μερικές ώρες ήσυχου ύπνου. Αλλά ένα γνωστό βούισμα σπάζει την ηρεμία της ζεστής, γλυκείας βραδυάς. Έχει γίνει εισβολή στο δωμάτιο σας! Με τα νεύρα τεντωμένα, ανήσυχος, με κακά προαισθήματα, περιμένετε. Δεν αισθάνεσθε τίποτε και νομίζετε ότι ο κίνδυνος πέρασε. Αλλά πολύ αργά πλέον αντιλαμβάνεσθε ότι έχετε γίνει θύμα. Μια αδιάκοπη φαγούρα αποκαλύπτει ότι δεν γλυτώσατε το τσίμπημα απ’ αυτό και ίσως θα θέλατε να χαρακτηρίσετε ‘το έντομο που απειλεί τη νύχτα’—από το κουνούπι.

Από την αρχή ως το τέλος του καλοκαιριού αποφασίζετε να τοποθετήσετε σε όλα τα ανοικτά παράθυρα σίτα. Μπορεί επίσης να χρησιμοποιήσετε λάδια και σπραίυ στα εκτεθειμένα μέρη του σώματός σας—όλα αυτά στην προσπάθεια σας ν’ αποθαρρύνετε επιθέσεις από το απειλητικό κουνούπι. Ασφαλώς δεν είσθε ο πρώτος που έχει κηρύξει τέτοιον πόλεμο. Λέγεται ότι οι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν δοχεία με καπνό και κουνουπιέρες για τον ίδιο λόγο, εδώ και τριάντα αιώνες.

Εν τούτοις, η καλύτερη άμυνά σας μπορεί να είναι μια καλύτερη γνώσις αυτού του εχθρού. Πώς είναι πραγματικά τα κουνούπια; Γιατί ‘τσιμπούν’ τους ανθρώπους; Εξυπηρετούν αυτά τα έντομα κάποιο χρήσιμο σκοπό;

Από το Αυγό ως την Πλήρη Ανάπτυξι

Τα κουνούπια είναι έντομα της τάξεως των Διπτέρων. Υπάρχουν πάνω από 2.500 είδη και είναι ασφαλώς πολύ διαδεδομένα. Μπορείτε να τα βρήτε να πολλαπλασιάζονται σε ζεστούς τροπικούς βάλτους ή σε κρύα Αρκτικά νερά!

Τα κουνούπια περνούν τέσσερα στάδια: (1) αυγό, (2) κάμπη, (3) νύμφη και (4) τέλειο έντομο. Με το όργανο ωοτοκίας που βρίσκεται στο υπογάστριό του, το θηλυκό μπορεί να γεννήση 100 έως 300 αυγά τη φορά. Μερικά είδη κατασκευάζουν με τα αυγά κάτι σαν σχεδία, που συγκρατείται από μια ουσία που εκκρίνει το θηλυκό. Τα αυγά μπορεί να εναποτεθούν σ’ ένα έλος ή ακόμη και σ’ ένα μικρό νερόλακκο σε κάποιο χαντάκι ή σ’ ένα κούφιο κορμό. Η εκκόλαψις μπορεί να γίνη σε δύο ή τρεις ημέρες, εκτός από τα είδη σαν το κουνούπι της λίμνης. Μερικά από τα αυγά του, τοποθετημένα σε μια αποξηραμένη λιμνούλα, δεν εκκολάπτονται έως ότου μουσκέψουν τρεις φορές. Αλλιώς, θα μπορούσαν να εκκολαφθούν στη διάρκεια μιας σύντομης υγρής περιόδου και οι κάμπιες θα ψοφούσαν όταν η λιμνούλα θα ξεραινόταν και πάλι. Τα κουνούπια της πλημμύρας γεννούν τα αυγά τους στη λάσπη που δημιουργείται από τα νερά μιας πλημμύρας και αυτά δεν εκκολάπτονται έως ότου συμβή μια άλλη πλημμύρα, ίσως μετά από χρόνια.

Συχνά, η κάμπια του κουνουπιού, που την ονομάζουν και σκουλήκι λόγω του τρόπου που κινείται στο νερό, μοιάζει στην εμφάνισι με σκουλήκι. Γύρω από το στόμα της έχει λεπτές τριχούλες που σπρώχνουν μέσα την τροφή—μικροσκοπικά φυτά, μονοκύτταρους οργανισμούς που λέγονται πρωτόζωα, ακόμη και άλλες κάμπιες. Για ν’ αναπνέουν, μερικές κάμπιες κουνουπιών βγάζουν έξω από το νερό ένα είδος αναπνευστήρα. Σ’ ένα είδος βάλτων, όμως, ο αναπνευστήρας είναι μυτερός και η κάμπια τον καρφώνει σ’ ένα ψαθί, βούρλο ή άλλο φυτό για να παίρνη οξυγόνο. Πολλές κάμπιες κουνουπιών αλλάζουν το δέρμα τους τέσσερις φορές μέσα σε τέσσερις έως δέκα ημέρες.

Μετά την τελική αλλαγή, το πλάσμα γίνεται νύμφη. Αναπνέει από σωλήνες στο θώρακα του που βγαίνουν πάνω από την επιφάνεια του νερού. Σε μερικά είδη, αυτοί οι σωλήνες χρησιμεύουν για να παίρνουν οξυγόνο από υδρόβια φυτά. Εξ αιτίας του τρόπου με τον οποίο στριφογυρίζουν οι νύμφες πολλών ειδών κουνουπιών, ονομάζονται ακροβάτες. Δεν τρώνε τίποτε και υφίστανται μια μεγάλη αλλαγή σε λίγες μέρες.

Από το κέλυφος τη νύμφης βγαίνει το τέλειο κουνούπι. Αρχίζει να πετά μόλις στεγνώσουν τα φτερά του. Ο κ. Κουνούπης μπορεί να ζήση μόνο δέκα έως δέκα πέντε ημέρες και η «φίλη» του ένα μήνα ή περισσότερο. Βεβαίως, το μήκος της ζωής ποικίλλει ανάλογα με το είδος. Μερικά θηλυκά κουνούπια μπορεί να επιζήσουν από το χειμώνα μέσα στο γκαράζ ή στον σταύλο σας.

Το «Αγόρι» Συναντά το «Κορίτσι»

Ο κ. Κουνούπης δεν δίνει σημασία στη θηλυκιά του τις πρώτες μία ή δύο μέρες της ζωής του. Τόσο χρειάζονται τα λεπτά τριχίδια που βρίσκονται στις κεραίες για να στεγνώσουν και να μπορή ν’ ακούη. Αλλά τότε ας τολμήση η «νεαρά» να πετάξη κοντά του! Το μουρμούρισμα των φτερών της κτυπά τα αισθητήρια όργανά του και αυτά στέλνουν ερεθισμούς στον εγκέφαλο του. Στη γλώσσα των κουνουπιών, το μήνυμα πρέπει να λέγη: «Είμαι ένα κορίτσι!» Γρήγορα, ο κ. Κουνούπης αρπάζει το θηλυκό και ζευγαρώνει μαζί του.

Το Νεοζηλανδικό κουνούπι Όπιφεξ δεν μπορεί να περιμένη για να ζευγαρώση. Τα αρσενικά πετούν συνεχώς πάνω από τα νερά περιμένοντας ν’ ανεβούν οι νύμφες στην επιφάνεια. Τα ανυπόμονα αρσενικά ζευγαρώνουν με τα θηλυκά πριν αυτά καταφέρουν καλά-καλά να βγουν από το φρεσκοανοιγμένο κέλυφος της νύμφης.

Γενική Ανατομική Εξέτασις

Το σώμα του τελείου κουνουπιού αποτελείται από το κεφάλι, τον θώρακα και το υπογάστριο. Στο κεφάλι υπάρχουν δύο σύνθετα μάτια με χιλιάδες φακούς και το κάθε μάτι μπορεί να λειτουργή ανεξάρτητα. Ανάμεσα στα μάτια υπάρχουν δυο κεραίες, με τις οποίες το έντομο ακούει και οσφραίνεται.

Το απειλητικό μέρος της ανατομίας του κουνουπιού είναι το στόμα του που έχει σχήμα χωνιού. Ξεκινά φαρδύ στο κεφάλι και καταλήγει σε μια στενή σωληνωτή προβοσκίδα. Παρεμπιπτόντως, μόνο η κ. Κουνούπη μπορεί να σας τσιμπήση. Τα «αγόρια» της «οικογενείας» δεν είναι προικισμένα για να προκαλούν τέτοιο μαρτύριο. Αλλά θα πούμε περισσότερα γι’ αυτό αργότερα.

Ένας κοντός λαιμός συνδέει το κεφάλι με τον θώρακα. Σ’ αυτόν βρίσκονται τα τρία ζεύγη ποδιών του εντόμου, καθώς και δύο φτερά, στα οποία διακρίνονται καθαρά οι φλέβες. Μερικές φορές, οι άκρες των φτερών και οι φλέβες καλύπτονται από πολύχρωμα λέπια. Το βούισμα που ακούγεται όταν πλησιάζη ένα κουνούπι, είναι ο ήχος που κάνουν τα φτερά του καθώς κινούνται. Μερικά μέλη σαν ράβδοι (αλτήρες) πίσω από τα φτερά βοηθούν το έντομο να διατηρή ισορροπία. Στη διάρκεια της πτήσεως πάλλονται στον ίδιο ρυθμό με τα φτερά. Επίσης, με αρμονικές κινήσεις στον αέρα και στο θώρακά του, λέγεται ότι το κουνούπι καταφέρνει να κάνη «περισσότερα κτυπήματα με τα φτερά του απ’ όσα θα μπορούσαν ν’ αντέξουν τα νεύρα ή οι μυς του μόνον.»

Στο μακρύ σωληνωτό υπογάστριο του κουνουπιού βρίσκονται το στομάχι του και τα έντερα του. Το έντομο αναπνέει από μικρές τρύπες που ονομάζονται στίγματα. Υπάρχουν έξη ζεύγη στιγμάτων στο υπογάστριο και δύο ζεύγη στο θώρακα.

Το σώμα του κουνουπιού καλύπτεται από ένα ελαστικό κέλυφος. Και αυτά τα ενοχλητικά έντομα έχουν μεγάλη ποικιλία χρωμάτων. Τα περισσότερα απ’ αυτά είναι μαύρα, καφέ μπεζ ή γκρι, αλλά μερικά είναι πράσινα ή γαλάζια. Σημάδια άσπρα ή ανοιχτόχρωμα παρουσιάζονται στην πλάτη, τα φτερά ή τα πόδια αρκετών ειδών, μολονότι είναι αμφίβολο ότι θα μπορέσετε να θαυμάσετε τις διακοσμήσεις τους όταν σας επιτίθενται.

Είναι Όλα τα Κουνούπια Φορείς Ασθενειών;

Αυτή η ερώτησις μπορεί θαυμάσια να τεθή, επειδή οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν ακούσει ότι αυτά τα έντομα μεταδίδουν διάφορες ασθένειες. Όταν ξέσπασε μια επιδημία κίτρινου πυρετού στη Νέα Ορλεάνη της Λουιζιάνας, ο «ένοχος» απεδείχθη ότι ήταν ένα είδος κουνουπιού που όπως φαίνεται, προτιμούσε να γεννά τα αυγά του στα βάζα των λουλουδιών. Και αυτά τα κουνούπια πολλαπλασιάζοντο μέσα στο νερό των βάζων με τα λουλούδια που είχαν τοποθετηθή πάνω στους τάφους των θυμάτων του κίτρινου πυρετού!

Το 1878 ανεκαλύφθη ότι το κουνούπι Κιούλεξ κινκεφασιάτους (Κώνωψ ο Πεντάραβδος) μετέδιδε τη φιλαρίωσι, μια ασθένεια που έκανε τους αδένες και τα μέλη να πρήζωνται και μερικές φορές κατέληγε σε ελεφαντίασι. Στα επόμενα εννέα χρόνια μερικά είδη του Κώνωπος του Ανωφελούς αναγνωρίσθηκαν ως φορείς της ελονοσίας. Το 1900 ήταν πλέον γνωστό ότι ο κίτρινος πυρετός μετεδίδετο από ένα είδος κώνωπος που ονομάζεται Αηδής ο Αιγυπτιακός.

Μερικά κουνούπια μεταφέρουν πάνω από δώδεκα ανθρώπινες ασθένειες. Στην πραγματικότητα, όμως, πολύ λίγα είναι φορείς ασθενειών. Γι’ αυτό δεν είναι ανάγκη ν’ ανησυχήτε γι’ αυτό, όταν σας επιτίθεται ένα έντομο. Εν τούτοις, μπορεί ν’ απορήτε γιατί, κατ’ αρχήν, αυτά τα πλάσματα επιτίθενται σε σας. Η ερώτησις θα μπορούσε να είναι:

Γιατί Είσθε Τόσο Ελκυστικός;

Οι ερευνηταί έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η θερμότης του σώματος και η υγρασία του ανθρωπίνου δέρματος είναι παράγοντες που ελκύουν τα κουνούπια. Μπορεί επίσης να ελκυσθούν από το γαλακτικό οξύ στον ιδρώτα ενός ατόμου και στην αναπνοή του, καθώς και από το διοξείδιο του άνθρακος που εκπνέουν τα ζώα και οι άνθρωποι. Στην πραγματικότητα, τα αμινοξέα και οι ορμόνες στο ανθρώπινο σώμα μπορεί να ελκύσουν τα κουνούπια. Δεν μπορείτε να κάνετε τίποτε γι’ αυτά, εκτός από το να σταματήσετε ν’ αναπνέετε.

Οι γυναίκες μπορεί να παρηγορηθούν λίγο από το γεγονός ότι η κ. Κουνούπη συνήθως βρίσκει τους άνδρες πιο ελκυστικούς. Γι’ αυτό, αυτά τα έντομα συνήθως επιτίθενται στο πιο «ελκυστικό» άτομο μιας παρέας. Βεβαίως, αυτή η ελκυστικότης δεν έχει καμμιά σχέσι με την ομορφιά. Αλλά, μήπως θα απογοητευόταν κάποιος επειδή είναι ελκυστικός στα απειλητικά κουνούπια;

Πώς Τσιμπά η κ. Κουνούπη

Επειδή πιθανόν έχετε πέσει θύμα των κουνουπιών, αξίζει να μάθετε πώς έγινε. Η πηγή του ερεθισμού δεν είναι ένα στόμα που ανοίγει και κλείνει σαν το δικό σας. Μάλλον είναι η προβοσκίδα του θηλυκού κουνουπιού που προξενεί το μαρτύριο. Στο μέσον της βρίσκονται έξη κέντρα, δηλαδή νυστέρια σαν βελόνες τοποθετημένα σε έξη μικροσκοπικές υποδοχές. Για να είμαστε πιο συγκεκριμένοι, δύο κέντρα είναι οι άνω σιαγόνες, δύο οι κάτω σιαγόνες, ένα το άνω χείλος και το τελευταίο νυστέρι έχει ένα αγωγό για το σάλιο. Όταν δεν χρησιμοποιούνται αυτά τα κέντρα, καλύπτονται από το κάτω χείλος, το οποίο αμέσως φεύγει από τη μέση μόλις η κ. Κουνούπη αποφασίση να σας επιτεθή. Σας καρφώνει με την ωπλισμένη προβοσκίδα της και είναι πιθανόν ούτε καν ν’ αντιληφθήτε την πληγή, εκτός αν αγγίζη κάποιο ευαίσθητο σημείο, διότι η «κυρία» σας δίνει ένα ταχείας δράσεως αναισθητικό.

Μόλις γίνη το τρύπημα, το σάλιο της κ. Κουνούπι ρέει άφθονο μέσα στην πληγή. Επειδή αυτό αραιώνει το αίμα σας και το εμποδίζει να πήξη, δεν έχει δυσκολία να το ρουφήξη μέσω ενός αυλακιού στο πάνω χείλος της, ακριβώς όπως ένας άνθρωπος θα έπινε ένα αναψυκτικό με το καλαμάκι. Όταν τελειώση το γλέντι, η «κυρία» βγάζει τη «βελόνα» της και πετάει μακρυά ικανοποιημένη που ήπιε τόσο αίμα, όσο τρεις ή τέσσερις φορές το βάρος της. Χωρίς να το ξέρετε έχετε συμβάλλει στην αύξησι του πληθυσμού των κουνουπιών, διότι η κ. Κουνούπη χρειαζόταν το αίμα σας για ν’ αναπτύξη τα αυγά της μέσα στο σώμα της.

Αφού μόνο τα θηλυκά κουνούπια επιτίθενται στους ανθρώπους και τα ζώα, μπορείτε να έχετε μια πιο φιλική διάθεσι προς το αρσενικό. Η τροφή του είναι το νέκταρ των φυτών. Στην πραγματικότητα, αυτοί οι χυμοί αποτελούν την κύρια τροφή και του θηλυκού επίσης, αλλά μπορεί ν’ αμφιβάλλετε γι’ αυτό μετά από μια συνάντησι που σας αφήνει με φαγούρα και πρήξιμο.

Αντιμετώπισις του Εχθρού

Για ν’ απομακρύνουν αυτό το έντομο που απειλεί τη νύχτα, οι άνθρωποι που ζουν στις τροπικές χώρες συχνά κοιμούνται κάτω από κουνουπιέρες. Επίσης, λαμβάνονται μερικά μέτρα για ν’ αποφευχθή η μετάδοσις ασθενειών από τα κουνούπια. Ένας τρόπος για να προληφθή ο κίτρινος πυρετός είναι η χρήσις εμβολίου. Ο έλεγχος της ελονοσίας περιλαμβάνει τόσο τη χρήσι εντομοκτόνων, όσο και την αποξήρανσι των ελών και το ράντισμα, με χημικές ουσίες ή πετρέλαιο στις περιοχές που αυτά πολλαπλασιάζονται. Ένα λεπτό στρώμα πετρελαίου πάνω στο νερό εμποδίζει τις κάμπιες ν’ αναπνέουν διότι δεν μπορούν να βρουν αέρα στην επιφάνεια.

Ο έλεγχος της φιλαριώσεως εξαρτάται κατά μέγα μέρος από τη χρήσι απωθητικών εντόμων και εντομοκτόνων. Ο άνθρωπος έχει καταπολεμήσει τα κουνούπια αποξηραίνοντας τα έλη ή ραντίζοντας εντομοκτόνα σε μεγάλες περιοχές αγρών και δασών. Επίσης οι άνθρωποι ραντίζουν με εντομοκτόνα τα σπίτια τους, ελπίζοντας να βάλουν ένα τέλος στις επιδρομές των κουνουπιών.

Πώς δρουν όμως τα απωθητικά; Το υγρό, ζεστό και γεμάτο διοξείδιο του άνθρακος ρεύμα αέρος γύρω από ένα άτομο, ελκύει τα κουνούπια. Τα αισθητήρια τριχίδια στις κεραίες τους ανακαλύπτουν αυτό το ρεύμα και τα έντομα εντοπίζουν την πηγή. Αλλά τα απωθητικά των εντόμων γενικώς παραπλανούν την κ. Κουνούπη διότι όπως φαίνεται εμποδίζουν τους ανιχνευτάς υγρασίας στα αισθητήρια όργανά της να λειτουργήσουν ομαλά. Κατά κάποιον τρόπο, νομίζει ότι έχασε το στόχο της κι έτσι πετάει αλλού.

Μερικά πειράματα που έγειναν από τον Δρα Β. Α. Μπράουν στο Πανεπιστήμιο του Δυτικού Οντάριο, δείχνουν ότι το είδος ενδύματος που φοράτε επηρεάζει την «ελκυστικότητά» σας όσον αφορά τα κουνούπια. Ο Άλλεν Ράνκιν γράφει: «Στα πειράματα του ο Δρ. Μπράουν διεπίστωσε ότι στα λευκά ενδύματα κάθησαν μόνον το ένα δέκατο των κουνουπιών που κάθησαν στα σκούρα ενδύματα. Γενικά, όσο πιο ανοικτό είναι το χρώμα τόσο λιγώτερα κουνούπια ελκύονται. Το ύφασμα που αποφεύγουν περισσότερο είναι το φωτεινό σατέν.»—Θαύματα και Μυστήρια του Ζωικού μας Κόσμου.

Είναι Καθόλου Ωφέλιμα;

Αυτό το ερώτημα είναι πολύ κατάλληλο και πιθανόν πολλοί άνθρωποι θ’ απαντήσουν, «Όχι. Τα κουνούπια δεν είναι ωφέλιμα!» Αλλά μερικοί ερευνηταί υποστηρίζουν ότι το αρσενικό κουνούπι, που τρέφεται με το χυμό των φυτών, παίζει ένα ρόλο στη γονιμοποίησι ωρισμένων αγρίων λουλουδιών. Επίσης, λέγεται ότι τα κουνούπια αποτελούν σημαντική πηγή τροφής για ωρισμένα ζώα, πουλιά, άλλα έντομα και ψάρια ακόμη.

Όλα τα κουνούπια δεν είναι επικίνδυνοι κακούργοι. Όσο ενοχλητικά κι αν είναι αυτά τα έντομα, εξυπηρετούν όμως χρήσιμους σκοπούς. Τουλάχιστον δεν χρειάζεται να φοβάστε κάθε κουνούπι, ακόμη κι αν θεωρήτε το είδος του ως το έντομο που απειλεί τη νύχτα.