Ένα Βλέμμα στα Κοσμήματα των Ινδοαμερικανών

ΚΑΤΕΒΑΙΝΟΝΤΑΣ από το τραίνο στο πρώτο μου ταξίδι στις νοτιοδυτικές Ηνωμένες Πολιτείες, είδα αμέσως τους ανθρώπους που είναι γνωστοί ως «οι πρώτοι Αμερικανοί.»

Ήταν μερικές γυναίκες της Ινδιάνικης φυλής Ναβάχο, καθισμένες στη σειρά, με την πλάτη προς τον τοίχο. Οι περισσότερες φορούσαν μαύρες βελούδινες μπλούζες και μακριές φούστες με πιέτες ολόγυρα. Αλλά εκείνο που τράβηξε την προσοχή μου ήταν κάτι άλλο.

Όλες αυτές οι γυναίκες ήσαν πλούσια στολισμένες με τυρκουάζ και ασημένεια κοσμήματα. Και στα δυο τους χέρια είχαν διάφορα βραχιόλια. Γύρω από τη μέση τους είχαν δερμάτινες ζώνες με ένθετα μεγάλα κομμάτια από ασήμι σε οβάλ σχήμα. Από το λαιμό τους κρέμονταν φανταχτερά περιδέραια, τόσο πολλά, ώστε σχεδόν κάλυπταν το μπροστινό μέρος της μπλούζας τους. Μπρος από κάθε γυναίκα υπήρχε ένα χράμι επάνω στο οποίο υπήρχαν και άλλα δείγματα κοσμημάτων της φυλής Ναβάχο.

Η περιέργειά μου μεγάλωσε και αποφάσισα να μάθω μερικά πράγματα για τα κοσμήματα των Ινδιάνων της Αμερικής. Ακούστε, αν θέλετε, τα αποτελέσματα της ερεύνης μου, περιλαμβανομένων και μερικών συνεντεύξεων με Ινδιάνους τεχνίτες.

Το Περιδέραιο «Άνθος της Κολοκυθιάς»

Ένα χαρακτηριστικό κόσμημα των Ινδιάνων της Αμερικής είναι το περιδέραιο «άνθος της κολοκυθιάς.» Πάνω σε ωρισμένες από τις χάνδρες του είναι κολλημένα πεταλλοειδή ασημένια φύλλα που γυρίζουν προς τα επάνω κι έξω, για να μοιάζουν με λουλούδια. Η καταγωγή αυτού του σχεδίου προφανώς ανάγεται στους Ισπανούς κατακτητές που επισκέφθηκαν αυτή τη περιοχή πριν από αιώνες. Οι Ισπανοί χρησιμοποιούσαν ως κοσμήματα για τα παντελόνια και τις ζακέτες, ασημένιες απομιμήσεις ροδιών. Οι Ινδιάνοι, που δεν ήξεραν τίποτε για τα ρόδια, είδαν σ’ αυτά τα στολίδια μια ομοιότητα με το άνθος της κολοκυθιάς και γι’ αυτό του έδωσαν αυτό το όνομα.

Ένα εξέχον χαρακτηριστικό του περιδέραιου άνθος της κολοκυθιάς, είναι το σχήμα του, που μοιάζει σαν πέταλο ή μισοφέγγαρο. Οι Ναβάχο το ονομάζουν νάχα, που σημαίνει στη γλώσσα τους «ημισέληνος.» Μερικές φορές στις άκρες του πέταλου υπάρχουν αναπαραστάσεις χεριών.

Πολλοί πιστεύουν ότι και το μισοφέγγαρο επίσης έφθασε στους Ναβάχο από τους Ισπανούς, μολονότι έχει πολύ πιο βαθειές ρίζες στην ιστορία. Προσέξτε τι λέγει το βιβλίο Οι Αργυροχόοι Ναβάχο και Πουέμπλο: «Αυτό το έμβλημα ήταν παλιό όταν ο Κολόμβος διέσχισε τον ωκεανό προς το νέο κόσμο . . . Εν συντομία, ήταν ένα φυλαχτό του Παλαιού Κόσμου, που το στερέωναν στα χάμουρα του αλόγου, κατά προτίμησι στο χαλινάρι, για ν’ απομακρύνη το κακό από το ζώο.»

Μήπως αυτό το περιδέραιο, με το νάχα του, έχει σήμερα θρησκευτική σημασία; Οι γνώμες διαφέρουν. Μερικοί πιστεύουν ότι συμβολίζει τη γονιμότητα. Σύμφωνα με την άποψι, η «κακοτυχία» φεύγει από τις άκρες του μισοφέγγαρου. Μερικοί πιστεύουν ότι τα χέρια που υπάρχουν καμμιά φορά στις άκρες του νάχα, δείχνουν ότι το αντικείμενο μπορεί να προστατέψη τον κάτοχο του. Εν τέλει, όμως, αυτές είναι απλές προσωπικές γνώμες μερικών ανθρώπων. Σήμερα, δεν υπάρχει γενική ομοφωνία ως προς τη θρησκευτική σημασία του περιδέραιου άνθος της κολοκυθιάς.

Τα Κοσμήματα «Φετίχ»

Ένα άλλο είδος Ινδιάνικων κοσμημάτων διατίθενται υπό μορφή «φετίχ.» Το φετίχ είναι ένα υλικό αντικείμενο στο οποίο πιστεύεται ότι κατοικεί ένας θεός ή πνεύμα, δίνοντάς του ένα είδος μαγικής δυνάμεως. Οι Ινδιάνοι του Ζούνι Πουέμπλο του Δυτικού Νέου Μεξικού, αναγνωρίζονται ως ιδιαίτερα επιδέξιοι στην κατασκευή φετίχ.

Πολύ δημοφιλές είναι ένα περιδέραιο φετίχ με πουλιά, από όστρακο, σκαλισμένα με το χέρι και κατά διαστήματα διάτρητες χάνδρες από τυρκουάζ ή όστρακο. Άλλα φετίχ έχουν τη μορφή μεμονωμένων σκαλιστών ζώων. Στο φετίχ μπορεί να προστεθούν χάνδρες, φτερά ή το κεφάλι ενός βέλους, για να αυξήσουν τη δύναμί του ή σαν μια προσφορά σε ανταπόδοσι για τα αιτήματα που άκουσε και εκπλήρωσε.

Οι άνθρωποι γενικά, θεωρούν τα περισσότερα απ’ αυτά τα φετίχ απλώς ως έργα τέχνης. Ωστόσο, οι Ζούνι απέκτησαν τη φήμη τους και την δεξιοτεχνία τους ως κατασκευαστές φετίχ, τα οποία προώριζαν για θρησκευτικούς σκοπούς. Οι Ζούνι πιστεύουν ότι τα φετίχ μπορούν να βοηθήσουν τους ανθρώπους στα προβλήματά τους. Κάθε φετίχ θεωρείται σαν ζωντανό πράγμα που απαιτεί ιδιαίτερη φροντίδα. Αυτό περιλαμβάνει τη φύλαξί του σε ειδικό δοχείο και την τελετουργική «διατροφή» του με σιτηρά.

Οι Κατσίνας

Ένας άλλος όμιλος Ινδιάνων Πουέμπλο που είναι γνωστοί για τα χαρακτηριστικά τους κοσμήματα είναι οι Χόπι. Από τα κοσμήματά τους λείπουν συχνά οι πέτρες. Μερικές φορές τα κομμάτια παρουσιάζουν ένα μοναδικό τρισδιάστατο αποτέλεσμα. Τα σχέδια περιλαμβάνουν πουλιά, σύννεφα και βροχή, φτερά και πόδια αρκούδας.

Καμμιά φορά τα κοσμήματα των Χόπι παριστάνουν τη μορφή ενός «κατσίνα.» Οι Χόπι θεωρούν τους κατσίνας ως υπερφυσικά όντα που μπορούν να ενεργούν ως μεσάζοντες μεταξύ ανθρώπων και ωρισμένων θεοτήτων. Αυτό είναι χονδροειδώς αντίστοιχο με το σκοπό των «αγίων» σε μερικές εκκλησίες του Χριστιανικού κόσμου. Οι Χόπι παράγουν επίσης μια μεγάλη ποικιλία κούκλων κατσίνας.

Περιλαμβάνεται Κάποια Απάτη

Κατά τις πρώτες μέρες της Ινδιάνικης αργυροχοΐας, οι μεσάζοντες μεταξύ τεχνιτών και αγοραστών ήσαν λευκοί έμποροι. Άπληστοι για εμπορικό κέρδος, αυτοί οι έμποροι επηρέαζαν τους αργυροχόους να παράγουν σχέδια που οι λευκοί άνθρωποι θα πίστευαν ότι είναι «Ινδιάνικα.» «Χωρίς τις υποδείξεις της δικής μας [λευκής] φυλής ως προς το τι . . . είναι ‘Ινδιάνικο,’» γράφει ένας ειδικός στα κοσμήματα των Ινδιάνων, «θα ήταν τόσο πρόθυμος να χρησιμοποιή ένα βέλος για διακοσμητικό στοιχείο το ασήμι, όσο ένας γεωργός θα χρησιμοποιούσε ένα υνί σαν σύμβολο ή διακόσμησι στις κουρτίνες ή τα χαλιά του.»

Όταν ο σιδηρόδρομος και το αυτοκίνητο άρχισαν να φέρνουν στις Νοτιοδυτικές περιοχές όλο και περισσότερους τουρίστες που αναζητούσαν σουβενίρς, ανοίχθηκαν κοντά στους καταυλισμούς (των Ινδιάνων) καταστήματα για να εμπορεύονται τα ασημένια κοσμήματα. Οι καταστηματάρχες μίσθωναν Ινδιάνους να συναρμολογούν τα κοσμήματα σε αλυσίδα, ώστε τα κοσμήματα να μπορούν να έχουν την ετικέττα «Κατασκευασμένα από Ινδιάνους.» Ακόμη και μια ξένη χώρα αναμίχθηκε στην αγορά, ονομάζοντας μια από τις πόλεις της «Καταυλισμό» και βάζοντας στα προϊόντα της την σφραγίδα «κατασκευάσθη σε Καταυλισμό.» Αργότερα, ωστόσο, υπήρξε μια επιστροφή στη διευθέτησι να έχουν μεμονωμένους τεχνίτες να επεξεργάζονται μόνοι τους τα έργα τους.

Μια εκ του πλησίον ματιά στα Ινδιάνικα έργα, αποκαλύπτει πλούτο συμβόλων και σχεδίων εκτός από κείνα που ανεφέρθησαν ήδη. Πολλοί νοιώθουν την ανάγκη να αναζητήσουν τη «σημασία» σ’ όλους αυτούς τους συμβολισμούς. Μερικοί έμποροι έφθασαν στο σημείο να εφεύρουν ερμηνείες, σαν ένα τρόπο παγιδεύσεως των αγοραστών ν’ αγοράζουν αντικείμενα. Τονίζοντας την απάτη σχετικά μ’ αυτό, η έκδοσις Τέχνη και Έργα των Ινδιάνων της Νοτιοδυτικής Περιοχής, δηλώνει: «Το σύνολο της έντυπης ύλης που ‘ερμηνεύει’ τα Ινδιάνικα σχέδια δεν έχει στην πραγματικότητα καμμιά βάσι.»

Η Χριστιανική Άποψις

Πώς πρέπει τα άτομα που επιθυμούν να ευαρεστούν τον Θεό, να θεωρούν την αγορά ή κατοχή κοσμημάτων τέτοιου είδους; Μερικά είδη, όπως τα κοσμήματα φετίχ και τα κατσίνας, σχετίζονται άμεσα με τις ειδωλολατρικές θρησκευτικές συνήθειες. Σχετικά με τέτοια πράγματα, η Βίβλος λέγει: «Τίνα δε συμβίβασιν [έχει] ο ναός του Θεού με τα είδωλα. . . . Δια τούτο. Εξέλθετε εκ μέσου αυτών και αποχωρίσθητε, λέγει Κύριος και μη εγγίσητε ακάθαρτον.»—2 Κορ. 6:16, 17.a

Και τι θα πούμε για το μισοφέγγαρο; Είναι αλήθεια ότι τα παλιά χρόνια τα μισοφέγγαρα εχρησιμοποιούντο ως φυλακτά για ν’ απομακρύνουν το «κακό μάτι,» και ίσως σαν σύμβολα γονιμότητας. Σχετικά, όμως, με το μισοφέγγαρο γενικά, ένας γνωστός ειδικός στην τέχνη και τα έργα των Ινδιάνων γράφει:

«Εμφανίζεται σήμερα στις νοτιοδυτικές περιοχές σε μεγάλη ποικιλία σχημάτων, αλλά δεν θεωρείται ως φυλακτό. Οι διαδεδομένες ιστορίες που περιγράφουν το μισοφέγγαρο και το περιδέραιο άνθος της κολοκυθιάς σαν σύμβολα γονιμότητος, είναι προϊόν της φαντασίας του λευκού ανθρώπου και δεν βασίζονται καθόλου σε Ινδιάνικους μύθους, δοξασίες ή έθιμα.»—Τέχνη και Έργα των Ινδιάνων της Νοτιοδυτικής Περιοχής, υπό Τομ Μπαχτί.

Τα χειροποίητα κοσμήματα των Ινδιάνων της Αμερικής είναι πράγματι καλλιτεχνικά και όμορφα. Ωστόσο, μολονότι πολλά απ’ αυτά δεν έχουν καμμιά σχέσι με μη Βιβλική λατρεία, σε ωρισμένες περιοχές, μερικά απ’ αυτά χρησιμοποιούνται για τέτοια λατρεία. Έτσι, όταν θέλουν να καθορίσουν την καταλληλότητα του να έχουν τέτοια κοσμήματα, οι Χριστιανοί πρέπει να καθοδηγούνται από τις Γραφικά εκπαιδευμένες συνειδήσεις των.—Ρωμ. 14:2-4.—Από συνεργάτη.

[Υποσημειώσεις]

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Μερικοί τα θεωρούν ως έργα τέχνης—άλλοι ως φετίχ