Ενέργεια από τα Έγκατα της Γης
Από τον ανταποκριτή του «Ξύπνα!» στο Βέλγιο
«ΕΡΓΑΖΟΜΑΙ σε ανθρακωρυχείο.» Όταν κάποιος κάνη αυτή την δήλωσι, οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν την τάσι να τον βλέπουν με ανάμικτα αισθήματα δέους και οίκτου. Δεν είναι η εργασία του ανθρακωρύχου δύσκολη και επικίνδυνη; Πριν από μερικές δεκαετίες αυτό ήταν αληθινό, αλλ’ η αυξανομένη μηχανοποίησις και οι διαρκώς βελτιούμενοι κανονισμοί ασφαλείας είχαν σαν αποτέλεσμα ευνοϊκές αλλαγές.
Στο Βέλγιο οι ανθρακωρύχοι σίγουρα κεντρίζουν τη φαντασία. Αναπαραστάσεις τους είναι ακόμη και πάνω στα νομίσματα. Διόλου παράξενο, αφού κατά την περίοδο της ακμής 150.000 άτομα εργάζονταν στα ανθρακωρυχεία, ένας μεγάλος αριθμός πράγματι για μια από τις μικρότερες χώρες της Ευρώπης.
Τα ανθρακοφόρα κοιτάσματα βρίσκονται και στο Βόρειο και στο νότιο Βέλγιο. Μερικοί αγνοούν ότι οι ξένοι μπορούν να επισκεφθούν αυτά τα ορυχεία ωρισμένες μέρες, συνοδευόμενοι από κατάλληλους ξεναγούς. Έχω πολλούς φίλους που δαπανούν μεγάλο μέρος της ζωής τους στα έγκατα της γης. Αυτό ήταν αρκετό για να με κάνη να κατεβώ κι εγώ ο ίδιος μια φορά. Ίσως θα θέλατε να έλθετε μαζί μου σ’ αυτό το εκπαιδευτικό ταξίδι.
Βρισκόμαστε στο Μπέρινγκεν, μια ανθρακοφόρο περιοχή στη βόρεια λεκάνη. Επειδή ο άνθρακας βρίσκεται σχεδόν αποκλειστικά σε μεγάλα βάθη (περίπου 800 μ. ή 2.600 π.), χρειάζονται φρέατα εξαγωγής για να φθάνουν στα στρώματα του άνθρακα. Τα πάντα γίνονται μέσω αυτών των φρεάτων—η μεταφορά του προσωπικού, του εξοπλισμού και του άνθρακα. Τα φρέατα επίσης στεγάζουν τις υδραυλικές σωληνώσεις, τα ηλεκτρικά καλώδια και τους σωλήνες με τον πεπιεσμένο αέρα.
Τα απληροφόρητα άτομα μερικές φορές νομίζουν ότι η διάνοιξις ενός φρέατος δεν περιλαμβάνει τίποτε περισσότερο από το σκάψιμο μιας τρύπας όλο και πιο βαθιά και την απομάκρυνσι των μπάζων. Αλλά δεν είναι τόσο απλό. Τα διάφορα στρώματα που πρέπει να διανοιχθούν κατά καιρούς συνίστανται από λάσπη, χαλαρούς βραχώδεις σχηματισμούς και νερό, και όλα αυτά θα μπορούσαν εύκολα να κάνουν το φρέαρ να καταρρεύση. Για να εμποδισθή αυτό μπαίνει σε λειτουργία ένα έξυπνο σύστημα. Γίνονται 40 περίπου γεωτρήσεις μέχρι το στερεό πέτρωμα, γύρω από το σημείο όπου θα γίνη το φρέαρ. Σε κάθε μια απ’ αυτές τις τρύπες τοποθετούνται δυο σωλήνες, διαμέσου των οποίων ρέει προς τα κάτω και επιστρέφει πάνω ένα ψυκτικό υγρό αλατόνερο σε θερμοκρασία -25° C (-13° Φ). Τα πάντα παγώνουν σιγά-σιγά. Ύστερα από τρεις ή τέσσερις μήνες δημιουργείται ένας μεγάλος κύλινδρος παγωμένου εδάφους στον οποίο γίνεται το πραγματικό φρέαρ και ενισχύεται με δακτυλίους από χυτοσίδηρο.
Μια Υπόγεια Επίσκεψι
Προτού κατεβούμε στο ορυχείο δίδεται σε κάθε επισκέπτη μέρος του τυπικού εξοπλισμού των εργατών του ορυχείου: μια λάμπα, ένα κράνος και μια μάσκα CO (μονοξειδίου του άνθρακα). Μέσα σε δευτερόλεπτα φτάνομε στον προορισμό μας, 789 μέτρα (2.588 πόδια) κάτω από την επιφάνεια. Δεν βρίσκομε ακόμη κανένα ίχνος άνθρακα. Βλέπομε φωτισμένες κυλινδρικές στοές προς διάφορες κατευθύνσεις. Οι στοές καλύπτονται με κωνικού σχήματος πλάκες από μπετόν. Ο ξεναγός μας μάς λέει ότι αυτή η κάλυψις αντέχει καλύτερα στην τεράστια πίεσι.
Αυτές οι στοές ονομάζονται λίθινοι διάδρομοι! Είναι μεγάλης σπουδαιότητος επειδή ανοίγουν το δρόμο για το υπέδαφος. Ξεκινώντας από το φρέαρ, διασκορπίζονται σε διάφορες κατευθύνσεις και φθάνουν ως την «περιοχή λήψεως» και διατρυπούν τα διάφορα στρώματα του άνθρακα. Όταν μαθαίνωμε ότι οι διάδρομοι φθάνουν σε μήκος 90 χιλιομέτρων (56 μ.) ύστερα από 50 χρόνια περίπου εκμεταλλεύσεως, δεν μας εκπλήσσει το ότι πρέπει να επιβιβασθούμε σ’ ένα μικρό τραίνο για να πάμε σ’ ένα από τα οκτώ σημεία «εξαγωγής άνθρακα».
Η διαδρομή μας έχει κάποια ομοιότητα με μια υπόγεια διαδρομή σε μια μεγάλη πόλι. Ταυτόχρονα μας δίνει την ευκαιρία να κάνωμε στον ξεναγό μας ερωτήσεις που είχαμε στο νου μας.
«Περάσαμε άλλον έναν όροφο στον αναβατήρα—μήπως αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν δύο ανθρακοφόρα στρώματα σ αυτό το ορυχείο;» ρωτώ.
«Όχι, καθόλου. Η εκμετάλλευσις γίνεται σε 11 διαφορετικά στρώματα, αλλά υπάρχουν περισσότερα. Τα στρώματα δεν είναι οριζόντια, αλλά κλίνουν με κλίσι μέχρι 14 μοίρες. Το πάχος ποικίλλει από 80 εκατοστά μέχρι 2,7 μέτρα (31 ίντσ. ως 9 π). Αυτά τα ανθρακοφόρα στρώματα μαζί με την ενδιάμεση βραχώδη μάζα η οποία αποτελείται από ψαμμίτη και αργιλικό σχιστόλιθο, μοιάζει με μπέηκον και αποτελείται από ζώνες λίπους και κρέατος, πάχους δεκάδων μέτρων. Το άσπρο λίπος είναι οι βράχοι· το κόκκινο κρέας, ο άνθρακας.»
«Τώρα καταλαβαίνω,» είπα. «Μια σειρά διαδρόμων δεν θα ήταν αρκετή για να εκμεταλλευθή κανείς όλ’ αυτά τα στρώματα εύκολα.»
«Σωστά» απαντά ο ξεναγός μας. «Είμαστε τώρα 789 μέτρα (2.588 π.) κάτω από την επιφάνεια του εδάφους. Εξήντα δύο μέτρα (203 π.) πάνω μας υπάρχει μία άλλη σειρά πέτρινων διαδρόμων. Ο άνθρακας λαμβάνεται σ’ αυτά τα δύο επίπεδα. Ξεκινούν από δω και προχωρούν προς τα ανθρακοφόρα στρώματα με την βοήθεια επικλινών περασμάτων ή γαλαριών.»
Έχομε φθάσει τώρα στον προορισμό μας. Βαδίζομε λίγο ακόμη μέσω των φωτισμένων διαδρόμων και παρατηρούμε ότι ένα ευχάριστο ρεύμα αέρος τα διατρέχει. Ο ξεναγός μας εξηγεί. «Όλος ο καθαρός αέρας αντλείται μέσω του φρέατος σ’ αυτό το επίπεδο. Φθάνει στους διαδρόμους, στις περιοχές ορύξεως και στους τόπους εργασίας. Ο ακάθαρτος αέρας επιστρέφει στην επιφάνεια αφού περάση το επίπεδο που βρίσκεται ακριβώς από πάνω μας. Κάθε χρόνο βγάζομε περίπου ένα εκατομμύριο τόννους άνθρακα.»
Τώρα φεύγουμε από τον διάδρομο και φθάνομε μέσω ενός επικλινούς τμήματος σε μια στοά ενισχυμένη με αψιδωτές σιδερένιες ράβδους. Ακριβώς πίσω της υπάρχει ξύλο. Οι ανθρακωρύχοι αποκαλούν αυτό το είδος των διαδρόμων «γαλαρίες». Ο ξεναγός εφιστά την προσοχή μας στην λιθόσκονη που υπάρχει πάνω στα μαδέρια ακριβώς πάνω από τα κεφάλια μας. Σε περίπτωσι φωτιάς, αυτά τα μαδέρια μπορούν ν’ ανατραπούν έτσι ώστε ένα σύννεφο σκόνης να μπορή να σβήση τη φωτιά. Αυτός ο τρόπος καταπολεμήσεως της φωτιάς στρέφεται κατά της ανθρακόσκονης που περιστρέφεται εδώ γύρω και η οποία μπορεί να πάρη φωτιά για τον ένα ή τον άλλο λόγο. Η ανθρακόσκονη είναι πολύ εύφλεκτη ακόμη και εκρηκτική.
«Υπάρχει πραγματικά κίνδυνος πυρκαγιάς;» ρωτώ.
«Σπανίως συμβαίνει, αλλά λόγω των καταστροφικών διαστάσεων που θα μπορούσε να πάρη η φωτιά, πρέπει να λάβωμε τις μεγαλύτερες δυνατές προφυλάξεις. Η μάχη εναντίον της σκόνης έχει βελτιωθή πολύ. Τα τρυπάνια που ραντίζουν με νερό κατά την ώρα της γεωτρήσεως και το νερό υπό υψηλή πίεσι που εισάγεται στα στρώματα του άνθρακα, είναι αποτελεσματικά μέσα για την καταπολέμησι της σκόνης.»
Πού Βρίσκομε Άνθρακα
Έχομε φθάσει στο τέλος της γαλαρίας. Παρατηρούμε ένα στενό, χαμηλό πέρασμα ύψους ενός μέτρου (3π.) περίπου που σχηματίζει ορθές γωνίες με την γαλαρία στην οποία βρισκόμαστε. Στην μια πλευρά υπάρχει λοξός βράχος πάνω στον οποίο είναι προσαρμοσμένο ένα υδραυλικό υποστήριγμα και στην άλλη πλευρά βλέπομε επί τέλους έναν χαμηλό τοίχο αστραφτερού μαύρου άνθρακα. Αυτός είναι ο τόπος όπου εξάγεται ο άνθρακας. Αγγίζομε την επιφάνειά του. Αυτό το στρώμα του άνθρακα πάχους ενός μέτρου λέγεται ότι αντιπροσωπεύει ένα στρώμα βλαστήσεως που είχε πάχος πριν από χιλιάδες χρόνια 25 μέτρα (82 π.).
«Η εκμετάλλευσις ενός ανθρακοφόρου στρώματος» εξηγεί ο ξεναγός «γίνεται ως εξής: αρχίζομε λίγο πολύ με ορθές γωνίες προς τους πέτρινους διαδρόμους· με δύο γαλαρίες πρέπει να ψάχνη κανείς για άνθρακα με το τρυπάνι. Αν συμβή να χτυπήση κανείς σε άνθρακα και στις δύο γαλαρίες, τότε οι δύο ενώνονται. Αυτή την ένωσι βλέπετε ακριβώς μπροστά σας κι αυτός είναι ο τόπος απ’ όπου εξάγεται άνθρακας και ονομάζεται ‘στήλη’. Αυτοί οι τόποι εργασίας πλάτους 200 μέτρων (656 π.), προχωρούν αργά, αλλά σταθερά προς το ανθρακοφόρο στρώμα. Ο άνθρακας εξάγεται κατά στρώματα σ’ ολόκληρο το πλάτος· θα μπορούσαμε να πούμε ότι: ο διάδρομος, οι γαλαρίες και η στήλη, αποτελούν τις τέσσερις πλευρές ενός μεγάλου επικλινούς περίπου παραλληλόγραμμου στρώματος άνθρακα πάχους ενός περίπου μέτρου.»
Έχω στο νου μου την εικόνα ενός ανθρακωρύχου που κόβει σκάβοντας το κάρβουνο και ρωτώ αν υπάρχη ακόμη.
«Ουσιαστικά όχι,» απαντά ο ξεναγός μας. «Και δεν λυπούμεθα γι’ αυτό, γιατί η εξόρυξις του άνθρακα με αερομηχανική αξίνη είναι πολύ δύσκολη δουλειά. Ως επί το πλείστον, η μηχανή κάνει αυτή τη δουλειά τώρα. Κάθε μέρα μασά μέτρα άνθρακα από το στρώμα. Τα υποστηρίγματα μετακινούνται και η οροφή των τμημάτων που εξαντλήθηκαν, απλώς αφήνεται να καταρρεύση.»
Αισθανόμαστε μεγάλη έκπληξι. Είχαμε προσέξει πεσμένους βράχους που είχαν, όπως θα λέγαμε, καταρρεύσει από την οροφή. «Δεν είναι αυτό επικίνδυνο;» ρωτώ.
«Όχι, τα ρήγματα που προκαλούνται μ’ αυτόν τον τρόπο είναι αμελητέα αν συγκριθούν με το ανώτερο στρώμα που έχει πάχος εκατοντάδων μέτρων. Αυτό υπολογίζεται μαθηματικά από μηχανικούς. Άλλωστε, χρησιμοποιούνται και άλλες μέθοδοι. Μερικές φορές, αυτές οι εκρήξεις συνοδεύονται με πλήθος από πέτρες.»
Προχωρούμε αργά. Διακόσια μέτρα (656 π.) σε σκυφτή στάσι είναι μακρύς δρόμος για τ’ αγύμναστα πόδια μου. Κοιτάζω σκεπτικά τα μακριά πόδια ενός νεαρού ανθρακωρύχου που βρίσκεται μπροστά μου και δεν μπορώ παρά να σχολιάσω ότι φαίνεται πλεονέκτημα στο ορυχείο το να είσαι κοντός.
«Εκ πρώτης όψεως, ναι,» λέει χαμογελώντας, «αλλά πρέπει να μπορής να μετατρέψης ένα μειονέκτημα σε πλεονέκτημα. Να έτσι.» Σκύβει χαμηλά και με μακριές δρασκελιές σαν του κάβουρα φθάνει στο τέλος του περάσματος σε ελάχιστο χρόνο.
Πώς Βρέθηκε Εκεί ο Άνθρακας;
Θέλω να μάθω περισσότερα για την προέλευσι του άνθρακα. Γι’ αυτό τον σκοπό πλησιάζω τον ξεναγό. Εκείνος πρόθυμα εξηγεί: «Είναι γενικά αποδεκτό ότι ο άνθρακας βρέθηκε εδώ ως αποτέλεσμα καταστροφών. Όταν η νεκρή βλάστησις παραμένη εκτεθειμένη στον αέρα, αποσυντίθεται. Ωστόσο, αν η βλάστησις αποκοπή ξαφνικά από τον αέρα μέσω νερού, πηλού ή άμμου, λέγεται ότι έχομε τη διαδικασία σχηματισμού του άνθρακα. Η εξασκουμένη πίεσις και ο χρόνος είναι αποφασιστικοί παράγοντες. Στην νότια ανθρακοφόρο περιοχή του Βελγίου έχουν βρεθεί πολλοί σκελετοί προϊστορικών ζώων—δεινοσαύρων και λοιπά. Σχετικά μ’ αυτό, θα ήθελα ν’ αναφέρω ότι οι μόνοι σκελετοί που βρέθηκαν είναι σκελετοί ζώων που έχουν εξαφανισθή ή που υπάρχουν ακόμη. Δεν βρέθηκε ούτε ίχνος των εκατομμυρίων λεγομένων ενδιαμέσων ειδών μεταξύ των διαφόρων ειδών ζώων, που θα έπρεπε λογικά να υπήρχαν σύμφωνα με τη θεωρία της εξελίξεως.»
Ο Ανθρακωρύχος
Ένα από τα πλεονεκτήματα του να εργάζεται κανείς σε ορυχείο είναι η γρήγορη συνταξιοδότησις, δηλαδή, ύστερα από 25 έτη υπηρεσίας. Σε πρακτική γλώσσα, αυτό σημαίνει ότι κάποιος που αρχίζει να εργάζεται στο ορυχείο στα 18 του χρόνια, αποσύρεται στα 43. Επιπρόσθετα, ο ανθρακωρύχος έχει πολλές διακοπές που μπορεί να χρησιμοποιήση όπως θέλει. Έπειτα υπάρχουν πολλά κοινωνικά ευεργετήματα, όπως δωρεάν άνθρακας και χαμηλά ενοίκια.
Ο κίνδυνος για τους πνεύμονες του ανθρακωρύχου εξακολουθεί να υπάρχη. Ιδιαίτερα βλαβερή είναι η σκόνη των βράχων. Αυτό συμβαίνει επειδή η μοριακή της δομή είναι ορθογώνια, σε αντίθεσι μ’ αυτήν της ανθρακόσκονης η οποία είναι κυκλική. Πολυάριθμοι τρόποι καταπολεμήσεως της σκόνης, σε συνδυασμό με λιγώτερα χρόνια εργασίας, φυσικά, μείωσαν τον κίνδυνο.
«Τι θα λεχθή για τον κίνδυνο καταρρεύσεων;» Θα ήθελα να μάθω.
«Οι αληθινές, φυσικές συμφορές ορυχείων, όπως οι καταρρεύσεις, οι εκρήξεις και οι πυρκαγιές είναι σπάνιες. Οι συνεχώς βελτιούμενες συνθήκες εργασίας και οι κανονισμοί ασφαλείας είχαν την επίδρασί τους. Στην επιφάνεια βρίσκεται ένας τεράστιος πίνακας ελέγχου που καταγράφει οτιδήποτε θα μπορούσε να πάη στραβά στο ορυχείο.
«Ένας απρόσκλητος επισκέπτης τον οποίο πρέπει να αντιμετωπίσωμε υπογείως είναι ο μολυσμένος αέρας. Όπως αναφέραμε προηγουμένως ο άνθρακας ήλθε σε ύπαρξι επειδή μάζες βλαστήσεως απεκόπησαν από τον αέρα. Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας εξορύξεως, όμως απελευθερώνονται διάφορα άλλα συστατικά που αποτελούν τα φυτά. Έτσι ένα κυβικό μέτρο άνθρακα απελευθερώνει 350 κυβικά μέτρα μολυσμένου αέρα και 200 κυβικά μέτρα διοξειδίου του άνθρακα. Αυτά τα αέρια απορροφούνται από κεκλιμένες τρύπες και ανακυκλίζονται στην επιφάνεια ως πηγή ενεργείας.»
Έχω ακόμη να κάνω την ερώτησι που με απασχολεί από τότε που ξεκινήσαμε. «Δεν είναι για μερικούς τρομακτικό το να πρέπει να κατέβουν στα βάθος, αποκομμένοι από τον πάνω κόσμο, έχοντας μόνο αυτά τα δυο φρέατα;»
«Εννοείτε τον παράγοντα φόβο» λέει χαμογελώντας. «Είναι ουσιαστικά ανύπαρκτος επειδή αυτή η δουλειά μεταβιβάζεται από πατέρα σε γιο. Εκτός από το ορυχείο δεν γνωρίζομε κανένα άλλο τρόπο ζωής. Αυτό μοιάζει με ό,τι συμβαίνει σε μια αλιευτική περιοχή όπου ο γιος πηγαίνει για ψάρεμα όπως ο πατέρας του. Για να σας καθησυχάσω, μπορώ να σας πω ότι υπάρχουν κι άλλες συνδέσεις με την επιφάνεια εκτός απ’ αυτά τα φρέατα. Για περιπτώσεις επειγούσης ανάγκης, υπάρχουν επιπλέον υπόγειες συνδέσεις με τα άλλα ορυχεία αυτής της ανθρακοφόρου λεκάνης.»
Γυρίζομε τώρα εκεί απ’ όπου ξεκινήσαμε και ανεβαίνομε με τον αναβατήρα. Όλοι είχαμε την ευκαιρία να γίνωμε κατάμαυροι σε πολύ λίγη ώρα. Την μαύρη ανθρακόσκονη την ξεπλέναμε στα ‘ντους’ των ανθρακωρύχων. Αυτό που δεν μπορούμε να εξαλείψωμε, ωστόσο, είναι η ζωηρή εντύπωσις που μας δημιουργήθηκε από την πρώτη μας επίσκεψι βαθιά στα έγκατα της γης.
«Βεβαίως είναι τόπος του αργυρίου όπου εξάγεται, και τόπος χρυσίου όπου καθαρίζεται· ο σίδηρος λαμβάνεται εκ της γης και ο χαλκός χύνεται εκ της πέτρας. Βάλει μεν ο άνθρωπος όρια εις το σκότος και ανιχνεύει τα πάντα μέχρι τελειότητος· τους λίθους του σκότους και της σκιάς του θανάτου· χείμαρρος εξορμά εκ του τόπου όπου κατοικεί.»—Ιώβ 28:1-4.