Ο Νίγηρ—Ένας Ποταμός που Συντηρεί Πολλά Έθνη

ΣΤΟΝ ταξιδιώτη που πετά χαμηλά με αεροπλάνο, ο Ποταμός Νίγηρ φαίνεται σαν μια πλατειά κορδέλλα που πλέκεται περίπλοκα με την εδαφική διαμόρφωσι της Δυτικής Αφρικής. Οι καταρράκτες του μοιάζουν με λεπτά βολάν από λευκή δαντέλλα που στολίζουν την κορδέλλα, και οι παραπόταμοι με λεπτές ταινίες πράσινες, γκρι και καφέ.

Αλλά για τα πέντε έθνη, τα οποία ποτίζονται από το Νίγηρα, και τις 20 και πλέον φυλές που τροφοδοτούνται και ζουν από τα νερά του, ο Νίγηρ δεν είναι μόνο ένα στολίδι. Είναι ουσιώδης για την ίδια την ύπαρξί τους.

Μελέτες γίνονται για να αυξηθή η χρησιμοποίησίς του. Η Νιγηρία σχεδιάζει να επεκτείνη τη συγκοινωνία μέσω του ποταμού πολύ περισσότερο από ό,τι είναι σήμερα. Γίνονται σχέδια αξιοποιήσεως της κοίτης του ποταμού για να αυξηθή η άρδευσις για τη γεωργία και τα ζώα. Μ’ αυτούς και με άλλους τρόπους, οι κάτοικοι της Νιγηρίας, της Δημοκρατίας του Νίγηρα, του Μάλι και, σε μικρότερη έκτασι, της Γουινέας, της Δημοκρατίας του Μπενίν, και ακόμα του Καμερούν αποβλέπουν στο Νίγηρα για μεγαλύτερες ακόμη ωφέλειες στο μέλλον. Αυτό είναι το αποτέλεσμα μιας αξιοποιήσεως που άρχισε περίπου πριν από διακόσια χρόνια.

Το Άνοιγμα του Ποταμού

Ανά τους αιώνες, οι ντόπιοι, έμποροι και εξερευνητές χρησιμοποιούσαν τον ποταμό σε πολλές περιοχές. Ωστόσο, μέχρι το 19ο αιώνα, κανείς δεν κατώρθωσε να ανακαλύψη την πηγή του.

Προς το τέλος του 18ου αιώνα, εξακριβώθηκε ότι ο ποταμός πηγάζει από την ορεινή περιοχή της Γουινέας, σε απόστασι μόνο 360 χιλιομέτρων (220 μιλίων) από την ακτή του Ατλαντικού, και ότι από κει ρέει στην ενδοχώρα. Οι πρώτοι εξερευνητές ακολούθησαν τη βορειοανατολική πορεία του μέσα από τα οργιαστικά τροπικά δάση της Γουινέας ως το Τομπουκτού. Διαπίστωσαν ότι συνέχιζε ανατολικά και προς νότον με μια πλατειά στροφή περνώντας μέσα από απέραντες εκτάσεις σαβάννας και τους γυμνούς αμμόλοφους της νότιας Σαχάρας. Αυτό έκανε τους γεωγράφους να διερωτηθούν αν επρόκειτο για έναν παραπόταμο του Νείλου ή του Κόνγκο. Μερικοί νόμιζαν ότι ήταν και ο ίδιος ο Κόνγκο.

Μετά από μερικές αποστολές, οι εξερευνητές τελικά ακολούθησαν ολόκληρη την πορεία του ποταμού ακριβώς ως την εκβολή του στη θάλασσα. Ανακάλυψαν ότι, αφού ρέει για μια απόστασι 4.200 χιλιομέτρων (2.600 μιλίων), ο Νίγηρ χύνεται στον Ατλαντικό Ωκεανό μέσω ενός εκπληκτικού λαβύρινθου μικρών ποταμών που σχηματίζουν το δέλτα του στον Κόλπο της Γουινέας, ακριβώς 1.700 χιλιόμετρα (1.000 μίλια) από την πηγή του.

Σύμφωνα μ’ αυτή την ανακάλυψι του 1834, ολόκληρος ο ρους χαρτογραφήθηκε κατάλληλα και άρχισε να χρησιμοποιήται από ξένους εμπόρους. Ο Νίγηρ τώρα απέκτησε μεγαλύτερη σπουδαιότητα από όση είχε προηγουμένως, επειδή οι ντόπιοι κάτοικοι τον χρησιμοποιούσαν περιωρισμένα. Μέχρι τότε τον χρησιμοποιούσαν μόνο για μεταφορά με μικρές βάρκες, για ψάρεμα, και για να προμηθεύωνται νερό για τη γεωργία και οικιακές χρήσεις.

Η Κυριότερη Εσωτερική Πλωτή Οδός

Μέχρι το έτος 1878, τέσσερις Βρεταννικές Εταιρίες εκμεταλλεύοντο τον ποταμό, μεταφέροντας εμπορικά πλοία μακρυά στο εσωτερικό της χώρας. Συγκριτικά μεγάλα βαπόρια εκείνου του καιρού έπλεαν περίπου 670 χιλιόμετρα (400 μίλια) ανοδικά προς την Λοκόγια στη συμβολή των ποταμών Νίγηρα/Μπενουέ. Ο παραπόταμος Μπενουέ είναι πλόιμος τώρα στη διάρκεια της εποχής των βροχών από τη συμβολή, για το μεγαλύτερο μέρος του ρου του που είναι 1.400 χιλιόμετρα (870 μίλια) ανατολικά προς την Γκαρούα στη Δημοκρατία του Καμερούν. Ωστόσο, το βύθισμα των πλοίων που μπορούν να πλεύσουν αυτές τις αποστάσεις ποικίλλει εποχιακά ανάλογα με τον όγκο του νερού που υπάρχει στους ποταμούς.

Η ποτάμια συγκοινωνία συνέβαλε στην ανάπτυξι μιας βιομηχανίας ξυλείας και στην επέκτασι φυτειών ελαΐδας, ενός είδους φοίνικα, και καουτσουκόδενδρων στη Νιγηρία. Πρόσφερε επίσης μια συγκριτικά εύκολη και φθηνή διέξοδο για την εξαγωγή άλλων γεωργικών προϊόντων της βόρειας ενδοχώρας, και την εισαγωγή άλλων υλικών.

Λόγω των αυξανόμενων αναγκών για φθηνή μεταφορά, γίνονται σχέδια για πλήρη χρήσι των μεγάλων δυνατοτήτων μεταφοράς μέσω του συστήματος των ποταμών Νίγηρα/Μπενουέ. Οι ετήσιες ανάγκες μεταφοράς αναμένεται να αυξηθούν από 1,5 εκατομμύριο τόννους που είναι τώρα, σε 6 και πλέον εκατομμύρια τόννους μέχρι το 1985. Για την αντιμετώπισι αυτής της ανάγκης, γίνονται σχέδια για τη βελτίωσι της πλοϊμότητας του συστήματος και την κατασκευή ανάλογων λιμανιών για την αποτελεσματική διακίνησι των φορτίων.

Τα πιο ρηχά νερά στις έρημες πεδιάδες του Μάλι και της Δημοκρατίας του Νίγηρα, μπορούν να φιλοξενήσουν μόνο πλοία μικρού βυθίσματος. Ακόμη και σ’ αυτό το τμήμα του ποταμού, παρατηρείται αξιοσημείωτη κίνησις από μικρές ψαρόβαρκες και φορτηγίδες, καθώς και από κανό. Το ψάρεμα και η γεωργία είναι ουσιώδεις ενασχολήσεις εδώ, και ιδιαίτερα στην ασυνήθιστη περιοχή του εσωτερικού δέλτα.

Το Εσωτερικό Δέλτα

Στη διάρκεια της εποχής των βροχών, ο Νίγηρ τρέφεται από τις δυνατές βροχοπτώσεις στα υψίπεδα της Γουινέας και σιγά σιγά φουσκώνει και πλημμυρίζει στους κάμπους του Μάλι. Τα νερά από τις πλημμύρες απλώνονται σε πολυάριθμα ελικοειδή ρυάκια και λίμνες. Η γη απορροφά το νερό και το αποθηκεύει σε έλη σκεπασμένα με γρασίδι για να σχηματίση αυτό το «εσωτερικό δέλτα.» Αυτός ο βαλτότοπος με το φρέσκο νερό καλύπτει μια περιοχή πλάτους 34 χιλιομέτρων (20 μιλίων) και μήκους 425 χιλιομέτρων (260 μιλίων), με βόρειο σύνορο το Τομπουκτού. Τα μόρια χρυσού που παρασύρει ο ποταμός από τα υψίπεδα, βοήθησαν στο να γίνη η πόλις πλούσια και διάσημη το Μεσαίωνα. Μολονότι το κοσκίνισμα για χρυσό τώρα έχει πολύ μικρό ενδιαφέρον, τα νερά εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται για να αρδεύεται καλά το έδαφος και για πλούσιο ψάρεμα.

Πλούσιες ριζοφυτείες ανθούν εκεί στους βαλτότοπους. Το ξεχείλισμα του νερού στη διάρκεια της εποχής των πλημμυρών ποτίζει φυσικά τους αγρούς άλλων δημητριακών, όπως είναι το σόργο. Ωστόσο, εδώ δεν χρησιμοποιούνται κανάλια όπως αυτά που χρησιμοποιούνται στη Νιγηρία. Το νερό μεταφέρεται σε ασκιά, ή σε άλλα δοχεία, στους αγρούς που βρίσκονται μακρυά από τους βαλτότοπους. Οι προσπάθειες για την εισαγωγή σύγχρονης αρδεύσεως εμποδίστηκαν από παλιές συμφωνίες ιδιοκτησίας για τη γη και το νερό. Επί πλέον, η διανομή του νερού με κανάλια αυξάνει τον κίνδυνο της επεκτάσεως παράσιτων που δημιουργούνται στο νερό.

Έδαφος για Ψάρεμα

Το ψάρεμα είναι η κυριότερη ασχολία. Στη διάρκεια της εποχής των πλημμυρών ψάρια, όπως η μεγάλη σκορπίνα, ή η πέστροφα του Νείλου, εγκαταλείπουν τα κύρια ρυάκια του ποταμού και αφήνουν τα αυγά τους στους βάλτους. Όταν τα νερά απομακρύνωνται στη διάρκεια από το Δεκέμβριο ως το Μάρτιο, τα παχύσαρκα ψάρια μένουν να τσαλαβουτούν στα ρηχά νερά. Τότε είναι εύκολο για τους ψαράδες να τα πιάσουν σε τεράστιες ποσότητες στις παγίδες τους.

Φυσικά, ο ποταμός δεν παρέχει μόνο σ’ αυτό το εσωτερικό δέλτα μια ακμάζουσα βιομηχανία ψαριών, όπως ακριβώς δεν είναι μόνο εδώ ο ποταμός ζωτικός για την επιβίωσι των φυτειών και των βοοειδών. Κατά μήκος όλου του ρου του Νίγηρα, το ψάρεμα είναι η ουσιώδης απασχόλησις των ανθρώπων. Ωστόσο, το φράγμα Καΐντζι στη Νέα Μπούσσα της Νιγηρίας είναι γνωστό για την ανάπτυξι της βιομηχανίας ψαριών. Ο κύριος σκοπός που χτίσθηκε το φράγμα ήταν να δίνη μια συνεχή ποσότητα νερού για την τροφοδότησι του τεράστιου υδροηλεκτρικού εργοστασίου Καΐντζι που παρέχει ηλεκτρισμό στη Νιγηρία και στη Δημοκρατία του Νίγηρα. Όπως υπολογίζεται, αυτή η τεχνητή λίμνη, η οποία καλύπτει σχεδόν 1.300 τετραγωνικά χιλιόμετρα (500 τετραγωνικά μίλια) προσφέρεται για ψάρεμα. Ένα παρόμοιο σχέδιο προτείνεται τώρα κοντά στη Λοκόγια, νοτιοανατολικά του Καΐντζι. Αυτό προβλέπει ένα άλλο μεγάλο υδροηλεκτρικό φράγμα που θα δημιουργούσε μια μεγάλη λίμνη με δυνατότητες πλούσιας αλιείας.

Το Παράκτιο Δέλτα

Εκεί που ο ποταμός χάνεται στο πιο περίπλοκο σύστημα δέλτα στην Αφρική, έχουν πάρει μεγάλη αξία οι άλλοτε απομονωμένες πόλεις και χωριά. Είναι μια πλούσια σε πετρέλαιο περιοχή, όπου βρίσκονται μεγάλες ποσότητες πετρελαίου ώστε να κατατάσσεται η Νιγηρία μεταξύ των 10 πρώτων παραγωγών στον κόσμο. Σαν αποτέλεσμα, οι άνθρωποι αυτής της περιοχής, ανακριβώς, χαρακτηρίζουν το πετρέλαιο ως το δεύτερο υγρό δώρο του ποταμού.

Ανάμεσα στο δικτύωμα των ρυακιών, ο λαός που μιλά τη γλώσσα Ιτζάου ουσιαστικά ζη στο νερό. Τα ρυάκια είναι οι δρόμοι τους και τα κανό τα αυτοκίνητά τους. Όπως συμβαίνει με τους κατοίκους του εσωτερικού δέλτα, το ψάρεμα είναι η κύρια ασχολία τους. Όταν οι άνδρες φέρνουν μεγάλες ποσότητες ψαριών που έχουν πιάσει σε καλαθοειδείς παγίδες, οι ειδικές στα κουπιά γυναίκες τα παίρνουν στα κανό τους. Γίνονται οι «γυναίκες ψαράδες,» μεταφέροντας τα ψάρια στις παραθαλάσσιες αγορές ή στους ανθρώπους που μένουν στα σπίτια τα οποία ανυψώνονται από το νερό πάνω σε μακρά ξυλοπόδαρα.

Είναι, επίσης, μια περιοχή όπου καλλιεργείται με αφθονία ο φοίνικας ραφφία και θεωρείται ως εξαιρετικά πολύτιμος. Παρέχει στους ανθρώπους το υλικό για το χτίσιμο σπιτιών και την κατασκευή σκουπών και ψαθών. Επιπλέον, ένα τοπικό τζιν αποστάζεται από το χυμό που βγαίνει από την καρδιά του δένδρου. Δεν είναι, λοιπόν, παράξενο που όταν οι εταιρίες πετρελαίου αγοράζουν βαλτότοπους, πληρώνουν ακριβά και για τα δένδρα επίσης.

Έτσι, ο Νίγηρ είναι πράγματι ένας ποταμός στον οποίο αποβλέπουν οι άνθρωποι για τα προς το ζην τους. Κατευνάζει τη δίψα της ξηράς γης και προσθέτει μια λωρίδα ομορφιάς στην άνυδρη περιοχή. Οι μελέτες αξιοποιήσεως βοηθούν στο να καθιερωθή ακόμη πιο στέρεα η σπουδαιότης του στην οικονομική ανάπτυξι των εθνών τα οποία διασχίζει.

[Χάρτης στη σελίδα 21]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΣΑΧΑΡΑ

Τιμπουκτού

ΜΑΛΙ

Μπαμάκο

Νιαμέη

ΝΙΓΗΡ

ΓΟΥΙΝΕΑ

ΜΠΕΝΙΝ

Φράγμα Καΐντζι

ΝΙΓΗΡΙΑ

Γκαρούα

ΚΑΜΕΡΟΥΝ

Ποταμός Νίγηρ

Π. Μπενουέ

Δέλτα Νίγηρα

Κόλπος Γουινέας

Ισημερινός

Νίγηρ

Κόνγκο

Νείλος

ΑΦΡΙΚΗ