Ο Ισχυρός Ζαμβέζης

Από τον ανταποκριτή του «Ξύπνα!» στη Ζιμπάμπουε

Η ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ είναι η ανώμαλη περιοχή της Αφρικής, περίπου 1.500 μ. (5.000 πόδια) πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας στη βόρεια Ζάμπια. Εκεί μια ασυνήθιστη γέννησις λαμβάνει χώρα—η γέννησις του κραταιού Ζαμβέζη, του τέταρτου μεγαλυτέρου ποταμού της Αφρικής, μετά το Νείλο, τον Κόνγκο και το Νίγηρα.

Τα νερά αναπηδούν από ένα μαύρο, ελώδη βάλτο και συγκεντρώνονται σ’ ένα μικρό ποταμάκι. Ύστερα, σαν ένα άτακτο μικρό αγόρι, το ποταμάκι χοροπηδάει, κατρακυλάει, και παιχνιδίζει με θόρυβο πάνω στους βράχους. Καθώς μεγαλώνει αναπτύσσει δύναμι, ενέργεια, μεγαλειότητα και, τελικά, περιστρέφεται και χάνεται στον Ινδικό Ωκεανό.

Τα νερά του Ζαμβέζη έχουν εξυπηρετήσει τους ανθρώπους χιλιάδες χρόνια και έχουν παίξει ζωτικό ρόλο στην αυξανόμενη ευημερία των λαών της Κεντρικής Αφρικής. Η ενέργεια απ’ αυτά τα νερά, η οποία σταματά τώρα στο Φράγμα Καρίμπα, χρησιμοποιείται για να βιομηχανοποιήση και να εκσυγχρονίση τη ζωή χιλιάδων ανθρώπων και να διαφωτίση την άλλοτε μαύρη ήπειρο.

Ο Άνω Ζαμβέζης

Θα θέλατε να γνωρισθήτε με τα 3.200 χιλιόμετρα (2.000 μίλια) αυτού του ποταμού από την πηγή του ως τον Ινδικό Ωκεανό; Αυτό ακριβώς έκανε στη δεκαετία του 1850 ο Σκώτος εξερευνητής Ντέιβιντ Λίβινγκστον, αλλά σεις δεν θα χρειασθή να πολεμήσετε τον πυρετό, τις μύγες τσετσέ και τα κουνούπια όπως αυτός.

Μόλις 32 χιλιόμετρα (20 μίλια) από την πηγή του ποταμού, ο Ζαμβέζης είναι ήδη ισχυρός και ζωηρός κι έχει πλάτος περίπου 14 μέτρα (15 γυάρδες). Αναπτύσσοντας δύναμι και όγκο από τους πολλούς παραποτάμους του, κατέρχεται στην πεδιάδα Βαρότσε. Εδώ οι κάτοικοι Λότζοι για αναρίθμητες γενεές χρησιμοποιούν αυτά τα ζωοπάροχα νερά για να πίνουν, να κάνουν μπάνιο, να ψαρεύουν και να μαγειρεύουν. Ωστόσο, στις όχθες του, έχουν δημιουργηθή παραδόσεις και μαγείες, που ποτέ δεν μπόρεσαν να αποπλυθούν.

Μια χωρική σ’ αυτή την περιοχή εξηγεί ότι ήθελε να κάνη παιδιά αλλά δεν μπορούσε. Ο μάγος γιατρός διάγνωσε το πρόβλημα και είπε ότι ήταν ένα μεγάλο πουλί που ξερίζωνε τα βρέφη από τη μήτρα της—ακριβώς το αντίθετο από το μύθο του Δυτικού κόσμου όπου οι άνθρωποι μιλούν για το μεγάλο πελαργό που φέρνει τα μωρά. Ο μάγος γιατρός τής είπε να φτιάξη ένα μικρό προστατευτικό είδωλο έξω από το σπίτι της. Πήρε μισό από το φλοιό ενός κολοκυθιού και το μετέτρεψε σε φωλιά, βάζοντας μέσα ένα αυγό, έτσι ώστε, όταν το μεγάλο πουλί θα επέστρεφε, θα έπαιρνε το αυγό αντί για τα παιδιά της. Καθώς συνεχίζομε το ταξίδι μας στον Ζαμβέζη, η χωρική παραμένει στείρα και το είδωλο στέκεται έξω από το σπίτι της, όπως και τόσα πολλά άλλα, για να θυμίζουν πόσο δούλοι στην παράδοσι είναι ακόμη πολλοί άνθρωποι εδώ.

Ονομάζομε το Ζαμβέζη ποταμό, αλλά το Φεβρουάριο, το Μάρτιο και τον Απρίλιο νομίζετε ότι πρόκειται για μια μεγάλη λίμνη της οποίας το νερό απλώνεται όσο μακριά μπορεί να δη το μάτι.

Τα νερά υψώνονται μέχρι 12 μέτρα (40 πόδια) στη διάρκεια της εποχής των βροχών. Κάθε χρόνο καθώς τα νερά ανέρχονται, χιλιάδες χωρικοί πηγαίνουν σε υψηλότερα εδάφη για να λάβουν μέρος στην τελετή «Κουομπόκα». Ο ανώτατος αρχηγός μέσα στο βασιλικό ποταμόπλοιό του κωπηλατεί οδηγούμενος στο θερινό παλάτι του, και συνοδεύεται από χίλιες φωνές σε παραδοσιακό τραγούδι. Χιλιάδες από τους κατοίκους Λότζοι, χορεύουν ρυθμικά και χαιρετούν τον ανώτατο αρχηγό κατά την άφιξί του.

Αφήνοντας τις πεδιάδες, ταξιδεύομε μέσα από άλλους οικισμούς μέχρις ότου φθάνομε στο Σεσέκε. Εκεί, στις 4 Αυγούστου του 1851, ο Ντέιβιντ Λίβινγκστον θαύμασε για πρώτη φορά τον υπέροχο Ζαμβέζη. Ο Λίβινγκστον θα έβλεπε μικρή αλλαγή αν επέστρεφε. Απέραντα κοπάδια αναπαύονται στα καθαρά σαν κρύσταλλο νερά του ποταμού.

Οι Καταρράκτες Βικτώρια

Έχομε διανύσει περίπου 1.300 χιλιόμετρα (800 μίλια) και ο ποταμός έχει πλάτος 3 χιλιόμετρα (δύο μίλια) σε ωρισμένα μέρη. Ακριβώς μπροστά μάς εμπνέει δέος ένας από τους πιο θαυμάσιους και θεαματικούς καταρράκτες του κόσμου. Ίσως ν’ ακούτε ήδη τον θόρυβο που κάνουν 15.000.000 γαλλόνια (57.000.000 λίτρα) νερού που κάθε λεπτό βυθίζονται σε μια χαράδρα 2 χιλιομέτρων (11/4 μιλίων), πέφτοντας με κρότο 107 μέτρα (350 πόδια) στον πυθμένα της χαράδρας. Σαν μια μυστηριώδης πάχνη, ο αφρός ανέρχεται 300 μέτρα (χίλια πόδια) και περισσότερο μέσα στον καθαρό γαλανό ουρανό. Οι ιθαγενείς εδώ τον λένε Μόζη όα Τούνγια (ο καπνός που βροντάει).

Ο Ντέιβιντ Λίβινγκστον λέγεται ότι ανακάλυψε αυτούς τους καταρράκτες το 1855, και τους ονόμασε με το όνομα της Βασίλισσας Βικτώριας της Αγγλίας.

Μολονότι η μέση ροή του ποταμού είναι 15.000.000 γαλλόνια (57.000.000 L) το λεπτό, 159.000.000 γαλλόνια (602.000.000 L) έχουν καταγραφή στην περίοδο των βροχών. Μ’ αυτό το πολύ νερό, σ’ ένα λεπτό θα αποκτούσατε αρκετό για να έχουν 10.000 άνθρωποι ένα καλό μπάνιο κάθε μέρα για τέσσερα χρόνια.

Βλέπετε αυτές τις ταμπέλες στην όχθη του ποταμού; «Το Κολύμπι είναι Αυτοκτονία.» Ναι! Το νερό είναι τόσο όμορφο και καθαρό σαν κρύσταλλο, και όμως δεν τολμάτε να κολυμπήσετε επειδή φοβάσθε μήπως βρεθήτε χωρίς πόδι ή χάσετε τη ζωή σας πέφτοντας θύμα κροκοδείλου, του κρυφού κινδύνου που ενεδρεύει στα βάθη αυτού του θαυμάσιου ποταμού.

Η Χαράδρα Μπατόκα και η Λίμνη Καρίμπα

Αυτός ο πελώριος ποταμός ξαφνικά περιορίζεται σε μια στενή χαράδρα που κινείται οφιοειδώς μέσα από το Κεντρικό Αφρικανικό υψίπεδο. Η στάθμη του νερού ποτέ δεν πέφτει κάτω από τα 15 μέτρα (50 πόδια), και στη διάρκεια των βροχών φθάνει τα 30 μέτρα (100 πόδια). Ταξιδεύομε 97 χιλιόμετρα (60 μίλια) περνώντας μέσα απ’ αυτή τη Χαράδρα Μπατόκα που πήρε το όνομά της από το λαό Μπατόκα. Η περιοχή είναι έρημη, ακατοίκητη, με σκληρά, ξερά χαμόκλαδα που φυτρώνουν στα βράχια. Τριάντα επτά χιλιόμετρα (23 μίλια) μετά τους Καταρράκτες Βικτώρια ο ποταμός έχει σκάψει 244 μέτρα (800 πόδια) βαθιά μέσα στους βράχους.

Τώρα μπαίνομε στη Λίμνη Καρίμπα, μια από τις μεγαλύτερες ανθρωποποίητες λίμνες στον κόσμο. Εκτείνεται 256 χιλιόμετρα (160 μίλια) μπροστά μας. Στα έτη που ακολούθησαν το 1958, με την κατασκευή του φράγματος και την ύψωση των νερών, περίπου 50.000 άνθρωποι Τόνγκα εγκατέλειψαν τα σπίτια τους για να βρουν νέες κατοικίες.

Αυτή η τεράστια λίμνη έχει τώρα γίνει πλούσια πηγή τροφής για τους κατοίκους. Σε μια μόνο αλιευτική περίοδο 14 εβδομάδων πάνω από 700 χιλιάδες κιλά φρέσκων και ξηρών ψαριών παρήχθησαν, χωρίς να υπολογισθεί η τοπική κατανάλωσις.

Αφήνοντας το φράγμα και περνώντας μέσα από μια στενή χαράδρα μήκους 23 χιλιομέτρων (14 μιλίων), μπαίνομε σ’ ένα γνήσιο παράδεισο πλούσιας, πράσινης, οργιαστικής βλαστήσεως. Βουβάλια, ιπποπόταμοι, ελέφαντες, ύαινες και πουλιά κάθε είδους έχουν φτιάξει τις κατοικίες τους εδώ και είναι απρόσιτα στον κυνηγό που ψάχνει για συγκινήσεις.

Από τον Μέσο Ζαμβέζη στον Ινδικό Ωκεανό

Τώρα, βρισκόμαστε στη μέση του Ζαμβέζη και το σκληρό, βραχώδες έδαφος το έχουν διαδεχθή οι θαυμάσιες Πεδιάδες Τσικόρα, όπου ο ποταμός συνεχίζει να κυλά οφιοειδώς για 97 χιλιόμετρα (60 μίλια). Είναι γραφικά πλαισιωμένος από μια στενή λωρίδα πλούσιας πρασινάδας.

Η ησυχία και η ηρεμία αυτού του μέρους του ταξιδιού μας ξαφνικά διακόπτεται. Χωρίς αμφιβολία μπορείτε ν’ ακούσετε το θόρυβο εκατομμυρίων γαλλονιών νερού να τρέχουν και να πηδούν πάνω στους βράχους και τα βότσαλα των Καταρρακτών Κεμπράσσα.

Η επόμενη χαράδρα είναι γνωστή σαν Χαράδρα Λουπάτο, περίπου 1.220 μέτρα (4.000 πόδια) κάτω από τους γύρω λόφους. Σαν μ’ ένα τελικό κύμα ενέργειας, απ’ αυτό το σημείο ο ποταμός τρέχει άγρια πάνω από μυτερούς βράχους. Χτυπώντας, αφρίζοντας, βράζοντας, πέφτει αδιάκοπα. Όμως, καθώς ο ποταμός μουγκρίζει από τη χαράδρα, γρήγορα αλλάζει ταχύτητα, σαν να ήταν εξαντλημένος, εγκαταλείπει τον αγώνα και κυλά τώρα με μεγαλειότητα, επεκτείνοντας τα νερά του σε πλάτος 5 ως 8 χιλιόμετρα (τρία ως πέντε μίλια), ελισσόμενος μια πλατειά κοιλάδα για τα τελευταία 320 χιλιόμετρα (200 μίλια) του ταξιδιού του.

Ο Ζαμβέζης διαμερίζεται σε πολλούς μεγάλους ποταμούς που οδηγούν στο δέλτα, όπου αρχίζει ο Ινδικός Ωκεανός. Το συναρπαστικό μας ταξίδι τελειώνει καθώς ο ποταμός χάνει την ταυτότητά του. Τα νερά του, που ήταν άλλοτε τόσο αναζωογονητικά και καθαρά σαν κρύσταλλο, τώρα είναι μαύρα από την αμμουδιά του δέλτα, και χάνονται μέσα στη ζεστή μπλε άλμη του Ινδικού Ωκεανού.

Ο Λίβινγκστον ονόμασε τον Ζαμβέζη «Η λεωφόρος του Θεού προς το εσωτερικό.» Εκτιμούμε τον Ζαμβέζη σαν έναν από τους μεγάλους ποταμούς που ομορφαίνουν την επίγεια κατοικία μας και ξεκουράζουν τους κατοίκους της.

[Χάρτες στη σελίδα 21]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΖΙΜΠΑΜΠΟΥΕ

ΖΑΜΒΕΖΗΣ ΠΟΤΑΜΟΣ

ΑΝΓΚΟΛΑ

ΖΑΜΠΙΑ

ΜΟΖΑΜΒΙΚΗ

Καταρράκτες Βικτώρια

Λίμνη Καρίμπα

Φράγμα Καρίμπα

Ινδικός Ωκεανός

[Χάρτης]

ΑΦΡΙΚΗ

Νίγηρ

Νείλος

Κόνγκος

Ζαμβέζης

[Εικόνα στη σελίδα 22]

Το Κολύμπι είναι Αυτοκτονία