Ορχιδέες—Όμορφες, με Άφθονες Απομιμήσεις

‘ΟΡΧΙΔΕΕΣ! Για μένα; Ω, τι θαυμάσια!’ Μια τέτοια απάντηση δείχνει ότι είσαστε έτοιμη για μια χαρούμενη περίσταση, είτε πρόκειται για γάμο, αποχαιρετιστήριο γεύμα ή απλώς ένα ήσυχο δείπνο για δυο; Θα φαινόταν σαν να ισχύει ο ισχυρισμός ενός ορισμένου συνδέσμου καλλιεργητών ορχιδέας, ‘Όταν στέλνετε ορχιδέες, θαυμάσια πράγματα συμβαίνουν!’

Πού βρίσκεται η ελκυστικότητα των ορχιδέων; Μπορείτε να τις καλλιεργήσετε μόνοι σας;

Ένας από τους λόγους για τους οποίους οι ορχιδέες έχουν τέτοια δημοτικότητα είναι ότι, με 35.000 πλέον είδη, απαρτίζουν «τη μεγαλύτερη οικογένεια φυτών που βγάζουν λουλούδια, σχεδόν το ένα έβδομο όλων αυτών που υπάρχουν στη γη.» Μολονότι τα περισσότερα είδη βρίσκονται στα τροπικά μέρη, μερικά βρίσκονται ακόμη και στον Αρκτικό κύκλο. Λίγα είδη ευδοκιμούν στην έρημο, ζώντας μόνο σε κάκτους. Άλλα είναι καθαρά υδρόβια. Δύο περίεργες ορχιδέες ανθίζουν θαμμένες εντελώς στη γη, και ποτέ δεν έχουν δει το φως της μέρας.

Με τέτοια ποικιλία, φυσικό είναι οι ορχιδέες να διαφέρουν επίσης στο μέγεθος και στην εμφάνιση. Και πράγματι, το λουλούδι ενός είδους έχει διάμετρο ακριβώς 2 χιλιοστά (0,08 της ίντσας), και ολόκληρο το φυτό χωράει σε μια δαχτυλήθρα. Αφ’ ετέρου, υπάρχουν γίγαντες που τα λουλούδια τους φτάνουν μέχρι 38 εκατοστά (15 ίντσες) από τη μια άκρη, ως την άλλη.

Ποιο χρώμα και σχήμα προτιμάτε; Η γενναιόδωρη οικογένεια των ορχιδέων ανταποκρίνεται στην προτίμηση σας. Τα χρώματα κυμαίνονται από κόκκινο, πορτοκαλί, κίτρινο και πράσινο μέχρι βυσσινί, καφέ, άσπρο ακόμη κι ένα σπάνιο μπλε.

Ως προς το σχήμα, οι ορχιδέες παρουσιάζονται σαν καλλιτέχνες στη μίμηση. Μερικά είδη μοιάζουν με μια γυναικεία παντόφλα, με σκώρους, πεταλούδες και σφήκες, πανσέδες, χαρταετούς ακόμη και πουλιά εν πτήσει. Έπειτα υπάρχει η «Γενειαφόρος,» όπως την αποκαλούν οι Αυστραλοί, δηλαδή, η εικόνα ενός βουνήσιου με γένεια. Μια άλλη, στο Περού, έχει κάτι που φαίνεται σαν γελαστός νάνος στο κέντρο του λουλουδιού. Ή θα προτιμούσατε εκείνη που μοιάζει με μια ομάδα τεσσάρων γαϊδουριών που γκαρίζουν; Και η μίμηση δεν βρίσκεται μόνο στην εμφάνιση.

Το άρωμα επίσης χρησιμοποιείται για να εξαπατήσει, με σκοπό τη γονιμοποίηση. Ένα μεσογειακό είδος μοιάζει με μια θηλυκιά σφήκα που στην πραγματικότητα αναδίδει μια μυρωδιά σαν της σφήκας για να ελκύσει το απονήρευτο αρσενικό. Μερικά είδη ορχιδέων γονιμοποιούνται από μύγες και γι’ αυτό αναδίδουν βαριά μυρωδιά σαν από σάπιες ουσίες ή κοπριά, για να ελκύουν τις μύγες. Ένα άλλο είδος εξαπατά μια αρσενικιά μέλισσα μιμούμενη ένα εχθρικό έντομο, το οποίο η αρσενικιά μέλισσα προσπαθεί να διώξει από το έδαφός της, κι έτσι μαζεύει τη γύρη από το άνθος. Τόσο τέλεια είναι η μίμηση σ’ ένα είδος που οι αρσενικιές μέλισσες στην πραγματικότητα προσπαθούν να ζευγαρώσουν με το άνθος. Η επακολουθούσα επαφή μεταφέρει τη γύρη από το άνθος στην φορέα μέλισσα.

Μια έξυπνη μέθοδος γονιμοποιήσεως είναι της ορχιδέας-κάδου με το μεγάλο λουλούδι της και με το χείλος σε σχήμα κουβά. Η μέλισσα, ελκύεται από το άρωμα, και κάθεται στο χείλος για να μαζέψει το άρωμα. Στην προσπάθειά της να μεταφέρει το άρωμα στα πισινά πόδια της, η μέλισσα πέφτει στο γεμάτο χυμό κάδο. Μάταια αγωνίζεται ν’ ανέβει το απότομο σαν κερί τείχος του κάδου. Τελικά η μέλισσα διακρίνει μια άλλη έξοδο, μια μικροσκοπική σήραγγα που οδηγεί από τον κουβά πίσω στο στέλεχος του λουλουδιού στην οποία βρίσκεται μια μάζα από γύρη. Η μέλισσα φτάνει τελικά σε ασφάλεια—αλλά στο θώρακά της κολλάει γύρη την οποία μεταφέρει στο επόμενο λουλούδι. Τι σοφία αντανακλάται σ’ αυτή την αλληλένδετη σχέση!

Ο Κύκλος Ζωής των Ορχιδέων

Είναι παρόμοιος με τον κύκλο άλλων φυτών που βγάζουν λουλούδια. Η γύρη, αφού μεταφερθεί από το έντομο, εναποτίθεται στο θηλυκό μέρος το στίγμα. Γρήγορα βλαστάνει κι αρχίζει ν’ αναπτύσσεται προς την ωοθήκη. Σε έξι περίπου βδομάδες οι σωλήνες της γύρης μπαίνουν στην ωοθήκη και το σπέρμα του αρσενικού ενώνεται με το αυγό. Το γονιμοποιημένο αυγό μεγαλώνει και σχηματίζει μια μάζα κυττάρων που θ’ αποτελέσει το έμβρυο. Το περικάλυμμα αυτής της μάζας των κυττάρων είναι ένα στεγνό εξωτερικό κάλυμμα που είναι τόσο ελαφρύ ώστε ο σπόρος μπορεί να μεταφερθεί από τον άνεμο σε μεγάλες αποστάσεις. Μερικοί απ’ αυτούς τους σπόρους είναι τόσο λεπτοί όσο η άμμος. Στην πραγματικότητα, το βιβλίο Μπότανυ δηλώνει: «Μια και μόνο ωοθήκη είδους ορχιδέας περιέχει 3.770.000 σπόρους και . . . πάνω από 300.000 απ’ αυτούς ζυγίζουν όλοι μαζί μόνο 1 γραμμάριο!» Με τόσους πολλούς σπόρους, γιατί οι ορχιδέες δεν είναι πιο άφθονες; Ο λόγος είναι ότι μόνο ένα κλάσμα αυτών των σπόρων βλαστάνει, επειδή η εκβλάστηση απαιτεί την ύπαρξη ενός ειδικού μύκητα που δεν είναι πάντοτε παρών.

Για την υπερνίκηση αυτού του προβλήματος, πρόσφατα έχει εισαχθεί μια αξιόλογη μέθοδος πολλαπλασιασμού. Αυτή η μέθοδος, που λέγεται «μερίστωμα,» χρησιμοποιείται ιδιαίτερα για την καλλιέργεια σπάνιων, εξωτικών υβριδίων. Οι καλλιεργητές απλώς αφαιρούν το εμβρυονικό κύτταρο αναπτύξεως και το καλλιεργούν σ’ ένα θρεπτικό διάλυμα όπου αναπαράγεται πολλές φορές. Οποιαδήποτε στιγμή, τα κύτταρα μπορούν να χωριστούν και να τεθούν σε ξεχωριστές φιάλες όπου θ’ αναπτυχτούν σε δενδρύλλια όμοια μ’ εκείνο από το οποίο πάρθηκαν. Χρησιμοποιώντας αυτή τη μέθοδο, οι καλλιεργητές μπόρεσαν να μειώσουν την τιμή των ορχιδέων πάρα πολύ και ταυτόχρονα αντιμετωπίζουν την εποχιακή ζήτηση για ορισμένα δημοφιλή είδη.

Αξίζει να σημειωθεί ότι πολλές ορχιδέες που βρίσκονται στις εύκρατες ζώνες καλλιεργούνται στη γη, ενώ αυτές που βρίσκονται στα τροπικά κλίματα δεν έχουν καμιά σχέση με το έδαφος. Αλλά, αντίθετα με την κοινή γνώμη, οι τελευταίες δεν είναι παράσιτα. Είναι επίφυτα, τα οποία απλώς εξαρτώνται από το οικείο δένδρο ή βράχο για στήριγμα, χωρίς να παίρνουν απ’ αυτό τροφή.

Θα θέλατε να καλλιεργήσετε μερικά απ’ αυτά τα όμορφα, μυστηριώδη μιμητικά φυτά; Ευτυχώς, οι ορχιδέες ανήκουν στα πιο εύκολα φυτά για καλλιέργεια και η καλλιέργειά τους δεν είναι μυστική. Έτσι μπορείτε πιθανότατα να βρείτε μια περισσότερες που θα προσαρμοστούν εύκολα στο κλίμα σας και στο περιβάλλον. Μπορείτε να μάθετε για τις συνήθειές τους, τις ανάγκες και τις αρρώστιες από ένα βιβλίο πληροφοριών ή από ένα τοπικό σύλλογο για ορχιδέες.

Σήμερα, το εμπόριο λουλουδιών ορχιδέας είναι μια πολυεκατομμυριούχα επιχείρηση. Αλλά υπάρχει τουλάχιστον μια ορχιδέα που δεν χρησιμοποιείται για διακόσμηση. Οι κονκισταδόρες (Ισπανοί κατακτητές) είχαν παρατηρήσει ότι οι Αζτέκοι στο Μεξικό έβαζαν στο ποτό τους κομμάτια από σπόρο ορχιδέας. Και όταν τρώτε παγωτό βανίλλια, αν το άρωμα δεν είναι τεχνητό, πιθανόν κι εσείς ν’ απολαμβάνετε το εκχείλισμα της ορχιδέας Βανίλλια πλανιφόλια.

Είτε τις καλλιεργούμε, τις φοράμε ή τις τρώμε, μας υπενθυμίζουν τη γενναιοδωρία του δημιουργού να προμηθεύσει ποικιλία αυτής της οικογένειας. Όπως είπε ο ψαλμωδός: «Πόσον μεγάλα είναι τα έργα σου, Κύριε. Τα πάντα εν σοφία εποίησας. Η γη είναι πλήρης των ποιημάτων σου.»—Ψαλμ. 104:24.

[Εικόνες στη σελίδα 22]

Κοινή Ορχιδέα

«Ιπτάμενη Πάπια»