Αναζητώντας Ορχιδέες στην Ευρώπη

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΟΛΛΑΝΔΙΑ

ΟΙ ΟΡΧΙΔΕΕΣ γοητεύουν τους ανθρώπους παντού. Αυτά τα φυτά είναι συνώνυμα με την εξωτική ομορφιά και την πολύχρωμη μεγαλοπρέπεια. Η ύπαρξή τους σε αδιαπέραστα τροπικά δάση προσθέτει στη μυστηριακή ατμόσφαιρα που τα περιβάλλει. Λίγοι άνθρωποι συνειδητοποιούν ότι οι ορχιδέες δεν περιορίζονται στις τροπικές περιοχές, αλλά ότι επίσης υπάρχουν και σε πιο εύκρατες περιοχές του πλανήτη μας, όπως είναι η Ευρώπη.

Είδη ορχιδέων μπορούν να βρεθούν σε ποικίλες περιοχές, από την αρκτική Ισλανδία ως την υποτροπική Ελλάδα. Περίπου 250 είδη συνολικά είναι γνωστά στην Ευρώπη. Σε αντίθεση με πολλά τροπικά είδη, τα ευρωπαϊκά είδη είναι επίγεια, έχοντας τις ρίζες τους στο χώμα. Στις τροπικές περιοχές οι ορχιδέες κατά κύριο λόγο είναι επίφυτα, έχοντας τις ρίζες τους στα δέντρα. Πολλά τροπικά είδη παράγουν τεράστια, φανταχτερά λουλούδια, ενώ τα λουλούδια των ευρωπαϊκών ορχιδέων είναι πολύ πιο μικρά σε μέγεθος.

Η περιπλάνηση σε αναζήτηση ορχιδέων στην Ευρώπη είναι μια ευχάριστη απασχόληση επειδή πολλά είδη φυτρώνουν σε υπέροχο περιβάλλον. Οι ορχιδέες συχνά παρέχουν ενδείξεις για την ύπαρξη ορισμένων ξεχωριστών συνθηκών του περιβάλλοντος. Πολλά είδη είναι ιδιαίτερα απαιτητικά ως προς το οικολογικό περιβάλλον στο οποίο υπάρχουν και εμφανίζονται μόνο σε μέρη που ανταποκρίνονται σε όλες τις προϋποθέσεις τους. Οι ορχιδέες των βάλτων όπως αυτές του είδους Δακτυλόρριζα η σαρκόχρους, για παράδειγμα, φυτρώνουν μόνο σε μέρη όπου το νερό στο υπέδαφος περιέχει αρκετό άσβεστο. Αυτό εξηγεί το γιατί μερικά είδη είναι σπανιότερα από άλλα. Ένα είδος ορχιδέας με πολύ συγκεκριμένες απαιτήσεις θα εμφανιστεί σε λιγότερες περιοχές από ένα είδος το οποίο μπορεί να φυτρώσει σε όχι και τόσο περιορισμένες συνθήκες.

Αν κάνουμε ένα φανταστικό ταξίδι κατά μήκος της Ευρώπης, από την Ολλανδία ως τη νότια Ιταλία, στις περισσότερες περιοχές από τις οποίες περνάμε υπάρχουν ορχιδέες. Ας αρχίσουμε από την Ολλανδία. Σε αυτή τη χώρα της Δυτικής Ευρώπης με το χαμηλό υψόμετρο, βρίσκουμε πολλούς βάλτους, υγρά κοιλώματα ανάμεσα σε θίνες, και λιβάδια. Το Μάιο και τον Ιούνιο, ένα μέρος του εδάφους παίρνει χρώμα ροζ και μενεξεδί από ορχιδέες του γένους Δακτυλόρριζα. Όμορφο και επιβλητικό είναι το είδος Dactylorhiza praetermissa. Αυτό το φυτό μπορεί να φτάσει σε ύψος το ένα μέτρο και μπορεί να έχει μέχρι και 60 άνθη. Όσοι τυρφώνες και ρεικότοποι έχουν απομείνει είναι επίσης τόποι ανάπτυξης ορχιδέων. Στους ρεικότοπους που ως επί το πλείστον είναι υγροί, μερικές φορές υπάρχουν πολλές ορχιδέες του είδους Δακτυλόρριζα η στικτή. Στους τυρφώνες θα έπρεπε να ψάξουμε προσεκτικά προτού βρούμε τα μικροσκοπικά πράσινα άνθη του είδους Hammarbya paludosa. Αυτή η μικρή ορχιδέα φυτρώνει σε εξαιρετικά απρόσβατες περιοχές.

Συνεχίζουμε το ταξίδι μας, στις κεντρικές οροσειρές της Γερμανίας. Εδώ, ανάμεσα σε μια μεγάλη ποικιλία φυλλοβόλων δέντρων, υπάρχουν αρκετοί εκπρόσωποι του γένους Επιπακτίς. Ενώ μερικές τέτοιες ορχιδέες φυτρώνουν σε μέρη με πυκνή σκιά, άλλες, όπως το είδος Epipactis muelleri, προτιμούν τις άκρες του δάσους. Η ανθοφορία των ειδών του γένους Επιπακτίς στα τέλη του καλοκαιριού και το φθινόπωρο ολοκληρώνει την περίοδο των ορχιδέων στην Ευρώπη. Στις πλαγιές των λόφων όπου υπάρχει αρκετός άσβεστος βρίσκεται ένα ιδιαίτερο είδος άνυδρου λιβαδιού, το ασβεστούχο λιβάδι, το οποίο είναι γεμάτο ορχιδέες. Στη διάρκεια του Μαΐου και του Ιουνίου, θα βρίσκαμε εδώ δεκάδες είδη, μεταξύ των οποίων και τις μεγαλοπρεπείς «Ορχιδέα η στρατιωτική» και «Ορχιδέα η κεκαυμένη».

Στο νότιο μέρος της Γερμανίας, φτάνουμε στις Άλπεις. Τα αλπικά λιβάδια είναι ξακουστά για τα άφθονα άνθη τους. Οι ορχιδέες συχνά συμβάλλουν σε αυτό το περιβάλλον. Μερικά αλπικά λιβάδια, όπως εκείνα στις Δολομιτικές Άλπεις στην Ιταλία, είναι ντυμένα στα μοβ από τις ορχιδέες το μήνα Ιούλιο. Άφθονες ορχιδέες του γένους Νιγριτέλλα υπάρχουν εδώ σε μεγάλη ποικιλία χρωμάτων. Η Νιγριτέλλα αναδίδει ένα δυνατό άρωμα βανίλιας, πράγμα που μας θυμίζει ότι η βανίλια προέρχεται από τον καρπό μιας τροπικής ορχιδέας.

Ορχιδέες μπορούν να βρεθούν σε υψόμετρο πάνω από τρεις χιλιάδες μέτρα. Είναι πιθανό σε εκείνο το υψόμετρο να βρει κανείς την ορχιδέα Χάμορχις η αλπική, που είναι ίσως η μικρότερη στον κόσμο. Τα άνθη αυτού του είδους έχουν πλάτος μικρότερο από πέντε χιλιοστά. Επειδή είναι πράσινα, αυτά τα άνθη δεν τραβούν την προσοχή. Ωστόσο, αυτό το είδος έχει τη δική του συγκεκριμένη θέση στο οικοσύστημα της αλπικής περιοχής.

Καθώς ταξιδεύουμε πέρα από τις Άλπεις, φτάνουμε στην περιοχή της Μεσογείου. Εδώ βρίσκουμε περισσότερα είδη ορχιδέων από οπουδήποτε αλλού στην Ευρώπη, και η ποικιλία τους είναι καταπληκτική. Τα είδη που προτιμούν τη ζέστη και φυτρώνουν εδώ ανθίζουν μόνο στις αρχές της άνοιξης. Στη διάρκεια του ξηρού καλοκαιριού, όλη η βλάστηση και οι ορχιδέες ξεραίνονται, και ουσιαστικά δεν υπάρχει κανένα ανθισμένο φυτό. Μόνο μετά τις πρώτες φθινοπωρινές βροχές εμφανίζονται ξανά νέα πράσινα φυτά.

Οι ορχιδέες αντιδρούν σε αυτή τη βροχόπτωση. Τότε πολλά είδη σχηματίζουν φύλλα και επιβιώνουν στη διάρκεια του χειμώνα ως ρόδακες. Πρέπει να φτάσει η αρχή της άνοιξης για να βγάλουν τα εξαίσια λουλούδια τους. Τα είδη του γένους Οφρύς είναι χαρακτηριστικά της μεσογειακής βλάστησης. Για την επικονίαση πολλά από αυτά τα είδη εξαρτώνται από αρσενικά έντομα που νομίζουν λανθασμένα ότι το λουλούδι, το οποίο μοιάζει με έντομο, είναι θηλυκό πρόθυμο να ζευγαρώσει. Αρκετά από τα είδη έχουν πάρει το όνομα των εντόμων με τα οποία μοιάζουν, όπως ορχιδέα αράχνη, ορχιδέα μύγα και ορχιδέα αγριομέλισσα (Ophrys sphegodes, insectifera, και holoserica). Μετά την ψευδοσύζευξη, μάζες γύρης προσκολλώνται στο έντομο το οποίο τις μεταφέρει άθελά του σε ένα άλλο λουλούδι του ίδιου είδους. Λαβαίνει χώρα η επικονίαση, και μπορεί να ξεκινήσει ο σχηματισμός των σπόρων. Αυτή η μέθοδος επικονίασης είναι εκπληκτικά ακριβής.

Για μερικά από τα είδη του γένους Οφρύς, είναι γνωστά ξεχωριστά υποείδη. Το καθένα από αυτά το επικονιάζει ένα συγκεκριμένο είδος εντόμου. Όταν τα έντομα επικονιαστές ενός συγκεκριμένου είδους βρεθούν μπροστά σε λουλούδια ενός διαφορετικού αλλά παρόμοιου στην όψη είδους, αρνούνται να τα επικονιάσουν. Μερικές φορές συμβαίνουν «ατυχήματα», και κατά λάθος επικονιάζουν κάποιο άλλο είδος, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται υβρίδια. Μερικές φορές, αυτά τα υβρίδια είναι σε θέση να παράγουν γόνιμο σπόρο και να αναπαράγουν πάρα πολλούς απογόνους.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό μεσογειακό γένος είναι η Σεραπιάς. Αυτά τα είδη γονιμοποιούνται από έντομα που περνούν τη νύχτα σε μια κυλινδρική κοιλότητα μέσα στο άνθος. Όταν το έντομο ξυπνήσει, μάζες γύρης θα έχουν κολλήσει στο σώμα του εντόμου, έτσι ώστε άλλο ένα λουλούδι να επικονιαστεί το επόμενο βράδυ.

Καθώς ταξιδέψαμε στην Ευρώπη, είδαμε πολλές εξαίσιες φυσικές περιοχές γεμάτες ορχιδέες. Ωστόσο, πολλές έχουν χαθεί. Στη βιομηχανοποιημένη, πυκνοκατοικημένη και γεωργικά προηγμένη Ευρώπη, ουσιαστικά κάθε φυσικό καταφύγιο είναι εκτεθειμένο σε πολυάριθμες απειλητικές συνθήκες. Όξινη βροχή, ξηρασία, ανώτατη δυνατή καλλιέργεια των γεωργικών εκτάσεων, τουρισμός και αστικοποίηση, όλα επιδρούν αρνητικά στις ορχιδέες. Πολλά είδη έχουν γίνει σπάνια. Σε αρκετές χώρες μερικά είδη προστατεύονται από το νόμο.

Ωστόσο, απλώς το να διακηρύττει κάποιος ότι κάτι είναι παράνομο δεν βοηθάει και πολύ. Ο άνθρωπος θα έπρεπε να μεταχειρίζεται τη δημιουργία με σεβασμό. Σε αυτό το παρόν, ατελές σύστημα πραγμάτων, όπου λείπει ο σεβασμός για τον Δημιουργό και τη δημιουργία του, δεν αναμένουμε ότι η φύση θα ακμάζει. Μόνο στο νέο σύστημα του Θεού θα μπορούν οι δίκαιοι να απολαμβάνουν την αρμονία της φύσης. (Ησαΐας 35:1) Τότε τα πολλά είδη ορχιδέων θα εκτιμούνται κατάλληλα για αυτό που είναι.

[Εικόνες στις σελίδες 8, 9]

Σε αυτές τις δυο σελίδες υπάρχουν ορχιδέες από (1) την Ιταλία, (2) την Ολλανδία, (3) τα αλπικά λιβάδια, (4) τα ασβεστούχα λιβάδια και (5) τους ρεικότοπους. (6) Η ορχιδέα του είδους Ορχιδέα η πεταλουδόμορφος